Darmowy fragment www.bezkartek.pl

t
en
m
l
ragek.p
f
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzierżanowski (red. nauk.), Niepłodność – zagadnienie interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN: 978-83-7850-357-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009
Recenzent:
dr n. med. Grażyna J. Iwanowicz-Palus
Uniwersytet Medyczny w Lublinie – Samodzielna Pracownia
Umiejętności Położniczych
Prezes Polskiego Towarzystwa Położnych
Korekta:
Joanna Bernatowicz
nt
Projekt okładki:
mepl
g
Dario Studio Modernofr–aDariusz
k. Sieradzki
e
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
ISBN 978-83-7850-357-6
Oficyna Wydawnicza „Impuls”
30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5
tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47
www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: [email protected]
Wydanie I, Kraków 2009
E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzierżanowski (red. nauk.), Niepłodność – zagadnienie interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN: 978-83-7850-357-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
Spis treści
Wstęp ...................................................................................    7
Emilia Lichtenberg-Kokoszka
Biomedyczne aspekty płodności ...................................................................   11
Wojciech Guzikowski
Wybrane zagadnienia i aspekty niepłodności kobiecej .................................   27
Wojciech Guzikowski
t
  35
Wybrane zagadnienia i aspekty niepłodności męskiej ..................................
en
m
ag k.pl
r
f
Maria Wojaczek
y arte
w
o
k
Naprotechnologia wyrazem troskimo zdrowie .
r .bez ...............................................   43
a
D ww
Natalia Cybulska,
w Marek Tomala, Wojciech Niemczyk,
Grzegorz Głąb
Współczesna diagnostyka i leczenie niepłodności ........................................   51
Ewa Janiuk
Możliwości zawodowe położnej w prewencji, diagnostyce
i leczeniu niepłodności – obszar nieznany ....................................................   59
Alicja Mendel
Psychologiczne aspekty diagnozy i leczenia niepłodności .............................   73
Jerzy Dzierżanowski
Potrzeba wsparcia duchowego w doświadczeniu niepłodności małżeńskiej ..   81
Konrad Glombik
Naprotechnologia – godziwa metoda leczenia niepłodności
w małżeństwie ..............................................................................................   91
E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzierżanowski (red. nauk.), Niepłodność – zagadnienie interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN: 978-83-7850-357-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
Spis treści
Andrzej Ładyżyński
Doświadczenie adopcji w narracji rodziców ................................................. 101
Jolanta Piechnik-Borusowska
Bezdzietność z wyboru w oglądzie socjologicznym ..................................... 111
Adam Zając
Niepłodność – zagadnienia prawne ............................................................. 121
Noty o autorach ................................................................... 129
t
en
m
l
ragek.p
f
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzierżanowski (red. nauk.), Niepłodność – zagadnienie interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN: 978-83-7850-357-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
Wstęp
Płodność ludzka jest jak zegar. Kiedy sprawnie działają wszystkie trybiki – zegar
działa bez zarzutu. Jeśli jeden z elementów ma defekt, zegar zaczyna rzęzić i wskazywać nieprawidłowy czas. Gdy defekt jest większy lub gdy obejmuje kilka elementów,
zegar przestaje działać. Zazwyczaj jesteśmy w stanie zlokalizować defekt, bardzo często również go naprawić. Czasami jednak tak bardzo kochamy zegar, że nieistotne
staje się to, czy potrafi on odmierzać czas, czy nie. Kochamy go takim, jaki jest.
Prokreacja jako pokoleniowy przekaz ludzkiego życia jest najbardziej podstawowym zjawiskiem biologicznym, wzbogaconym o jego psychoemocjonalne
t najintymniejszych przewspółdziałanie. W obecnych czasach należy ona dontych
e
m pl oraz środki masowego
żyć ludzkich, z którymi niestety cywilizacja gtechniczna
a
.
r
f
przekazu nie mogą sobie należycie poradzić.
Z
ekróżnych powodów już w szkole
t
y
r
a
straszy się dzieci ciążą, a dojrzałe kobiety
jeszcze porodem, bez naow zkdodatkowo
m
e
r
leżytego szacunku dla najważniejszego
okresu
w
życiu
każdego
człowieka, jakim
b
a
. D wwmatki
.
jest jego konieczny rozwój w łonie
w
Niepłodność jest na tyle powszechnym zjawiskiem, że Światowa Organizacja
Zdrowia uznała ją za chorobę społeczną. Szacuje się, że problem z poczęciem
dziecka ma około 10–20% par. Jest to tak wysoki wskaźnik, że mówi się wręcz
o problemie niezamierzonej bezdzietności.
Powszechnie przyjęto definicję niepłodności jako braku ciąży pomimo regularnych stosunków płciowych (4–5 w tygodniu), utrzymywanych powyżej
12 miesięcy, bez stosowania jakichkolwiek metod antykoncepcyjnych. Mimo iż
terminy „niepłodność” i „bezdzietność” często stosowane są naprzemiennie, wydaje się, że ich znaczenie jest nieco odmienne. Niepłodny jest ktoś, kto nie może
mieć dziecka; inaczej mówiąc, jego organizm nie jest zdolny do zainicjowania
poczęcia, a w przypadku kobiety – utrzymania ciąży i urodzenia dziecka. Jednakże określenie „niepłodny” nie musi być równoznaczne z pojęciem „bezdzietny”.
Bezdzietny – to ten, który nie ma dzieci. Osoby niepłodne nie muszą pozostać
bezdzietne. Alternatywą jest tutaj chociażby adopcja umożliwiająca rodzicielstwo
R. Klimek, Niepłodność uleczalna czy nie?, PZWL, Warszawa 1995, s. 3.
Inny słownik języka polskiego, t. 1, PWN, Warszawa 2000, s. 1001.
Tamże, s. 81.
E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzierżanowski (red. nauk.), Niepłodność – zagadnienie interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN: 978-83-7850-357-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
Wstęp
osobom, których organizm nie pozwalał na poczęcie i/lub prawidłowy rozwój
płodu oraz urodzenie zdrowego dziecka. Ponadto osoba bezdzietna może być
niepłodna w wyniku stosowania różnych metod zapobiegania poczęciu dziecka.
Mówimy wówczas o oddzielnym, znacznie bardziej rozpowszechnionym zjawisku, jakim jest niepłodność dobrowolna. Tak więc małżeństwo niepłodne nie
musi być równocześnie bezdzietne, a pary bezdzietne mogą być trwale lub okresowo niepłodne w sposób planowany bądź niezamierzony.
Dlatego, choć niepłodność została uznana za chorobę społeczną, istnieją wątpliwości, czy niepłodność (bezdzietność) jest chorobą. Gdy mężczyzna i kobieta
nie pragną potomstwa, najczęściej nie ma żadnego problemu zdrowotnego. Gdy
jednak zakładają rodzinę, a oczekiwania na urodzenie dziecka okazują się bezskuteczne, pojawia się choroba – niepłodność. Jedynym jej objawem jest niemożność urodzenia dziecka. Z chwilą gdy rodzi się dziecko, znika pojęcie choroby.
Zatem podstawowym celem procesu diagnostyczno-leczniczego jest urodzenie
się zdrowego dziecka. A same narodziny traktowane są jako jedyne kryterium
skutecznego leczenia niepłodności.
Uznając niepłodność za chorobę, uwzględniając jej bardzo zróżnicowane tło
przyczynowe oraz wysoki stopień zindywidualizowania,
oczywiste stają się probnt leczeniem. Dodając do
e
lemy z precyzyjnym jej diagnozowaniem i skutecznym
m pl w tej dziedzinie, nietrudno
tego coraz więcej dezinformacji i pomieszania
.
ragekpojęć
f
t
y
o doprowadzenie niepłodnych małżeństw
poszukujących
fachowej, skutecznej
r
w ka
o
z
pomocy na skraj rozpaczy. Niepłodność
ponadto
rzadko
jest
postrzegana jako
rm.be
a
efekt gatunkowej autoselekcji,
a to
Dw
w właśnie tłumaczy nadrzędne utrudnienia w leczeniu indywidualnym. Samo
w bowiem naturalne bądź sztuczne zapłodnienie nie
gwarantuje sukcesu. Ostateczna selekcja i tak dokonuje się w łonie matki. Dlatego, oprócz inicjowania zapłodnienia, ważne jest fizyczne, psychiczne oraz duchowe wspomaganie macierzyństwa i rodzicielstwa. Niepłodność to choroba dwojga
współżyjących ze sobą konkretnych osób, które w innych związkach partnerskich mogą być płodne. Oznacza to, że możemy mieć do czynienia z całkowicie
zdrowymi osobami, a ponadto świadczy o niespotykanym w innych chorobach,
bardzo dużym zakresie możliwych – nie tylko obiektywnych, lecz także subiektywnych – przyczyn niepłodności występujących u obu partnerów seksualnych.
Jak nietrudno zauważyć, wieloczynnikowe, a równocześnie międzypokoleniowe
uwarunkowania prokreacji przekraczają ramy medycyny i dlatego kluczowe jest
przestrzeganie odwiecznej zasady: Primum non nocere.
Coraz częściej słyszy się głosy, że dobrze poinformowany pacjent, który zna
możliwości swojego leczenia i współdecyduje o jego przebiegu, to przyszłość me-
T. Pisarski, M. Szamatowicz, Niepłodność, PZWL, Warszawa 1997, s. 9.
R. Klimek, Wspomagać, czy tylko sztucznie inicjować macierzyństwo, „Ginekologia Praktyczna”, 1997, nr 2, s. 7.
E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzierżanowski (red. nauk.), Niepłodność – zagadnienie interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN: 978-83-7850-357-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
Wstęp
dycyny, tym bardziej że leczenie niepłodności wymaga szczególnej współpracy
między lekarzem/terapeutą a zwracającą się o pomoc parą. Ponadto właściwie
przygotowane małżeństwo nie zgodzi się na nieprofesjonalne, mało kompetentne
poradnictwo. Jest to istotne, zwłaszcza że w ostatnich latach notujemy olbrzymi postęp w procesie diagnostyczno-leczniczym niepłodności, przede wszystkim
w zakresie technik wspomaganego rozrodu. Obserwujemy, jak zmieniają się metody jej diagnozowania i leczenia, a coraz większa liczba par szukających pomocy
ma do dyspozycji coraz więcej metod leczenia. Wymienić tu można chociażby in
vitro czy stawiającą w Polsce pierwsze kroki naprotechnologię. Przy tym nie możemy pominąć faktu, że względnie niski odsetek uleczalności niepłodności, zbyt
często znacznie zawyżany przez mass media, doprowadza nie tylko do frustracji,
ale także do nieuzasadnionych z reguły postaw roszczeniowych. Z drugiej strony, podejmując działania diagnostyczno-terapeutyczne, należy wziąć pod uwagę
fakt, że człowiek pragnący potomstwa, zwłaszcza kobieta, nie zna granic własnego poświęcenia i sposobów osiągnięcia celu. Choć niepłodność jest uleczalna
tylko w 50%, to w indywidualnych, nawet najbardziej beznadziejnych sytuacjach
może zakończyć się porodem upragnionego dziecka. Dlatego, oprócz koniecznej
wiedzy i właściwych zachowań zarówno leczonych, jak
i leczących, należy zawsze
nt
e
przekraczać próg ludzkiej nadziei.
m pl przygotowane jako referaty
Opracowania zawarte w niniejszej książce
.
ragzostały
f
y artek – zagadnienie interdyscypliwygłoszone na konferencji naukowej w
„Niepłodność
o zk
narne”, zorganizowanej przez Wydział
Uniwersytetu Opolskiego –
rm.beTeologiczny
a
kierunek: Nauki o Rodzinie,D
Polskie
w Towarzystwo Położnych – oddział w Opolu
oraz Instytut Położnictwa Państwowej
Medycznej Szkoły Zawodowej w Opolu,
ww
która miała miejsce szóstego maja 2009 roku. Różnorodność tematów podejmowanych w ramach omawianej problematyki potwierdza interdyscyplinarność
zagadnienia oraz ukazuje, jak odmienne mogą być podejścia do diagnozowania
i leczenia niepłodności. Prezentowane teksty to owoc własnych badań empirycznych autorów prac, krytycznego przeglądu literatury przedmiotu oraz własnych
refleksji i przemyśleń dotyczących zarówno teorii, jak i praktyki jakże ważkiego
zagadnienia, jakim jest płodność ludzka.
Książkę otwiera artykuł Emilii Lichtenberg-Kokoszki „Biomedyczne aspekty
płodności”, stanowiący swego rodzaju wstęp do dalszych rozważań naukowych.
Kolejne dwa teksty autorstwa Wojciecha Guzikowskiego przybliżają czytelnikowi zagadnienia związane z niepłodnością żeńską i męską. Autorką następnego
artykułu jest Maria Wojaczek, która przedstawia nowatorski system diagnostyki
i terapii schorzeń uniemożliwiających poczęcie dziecka, jakim jest naprotechnologia. Zespół Centrum Diagnostyki Ginekologiczno-Położniczej GMW i opol
P. P. Nowotny, Wszystko o niepłodności i jej leczeniu, BUS, Kraków 1992, s. 7.
R. Klimek, Wspomagać..., dz. cyt., s. 7.
Tamże.
E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzierżanowski (red. nauk.), Niepłodność – zagadnienie interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN: 978-83-7850-357-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
10
Wstęp
skiego ośrodka leczenia niepłodności GMW-Embrio – Natalia Cybulska, Marek
Tomala, Wojciech Niemczyk, Grzegorz Głąb pokazują współczesną diagnostykę i leczenie niepłodności w ujęciu medycyny rozrodu. Ewa Janiuk przedstawia
ogólnie nieznaną rolę położnej w diagnozowaniu, leczeniu i wspieraniu par borykających się z niepłodnością. Alicja Mendel przybliża psychologiczne aspekty
diagnozy i leczenia niepłodności. Ksiądz Jerzy Dzierżanowski podjął trud ukazania jakże istotnej potrzeby wsparcia duchowego w sytuacji niepłodności małżeńskiej. Ksiądz Konrad Glombik rozważa pod względem etycznym dostępne
metody leczenia niepłodności. Andrzej Ładyżyński omawia zjawisko adopcji
jako jednej z możliwości rodzicielstwa. Joanna Piechnik-Borusowska omawia
zagadnienie bezdzietności z wyboru. Publikację kończy artykuł Adama Zająca,
który prezentuje zagadnienia prawne związane z niepłodnością.
Zdajemy sobie sprawę z tego, że wielu istotnych zagadnień nie udało się poruszyć. Niemniej mamy nadzieję, że podjęte w niniejszej książce rozważania zachęcą personel medyczny, położne i lekarzy oraz samych rodziców i osoby ich
wspierające do refleksji nad najbardziej fundamentalnym zjawiskiem biologicznym, jakim jest prokreacja.
t
en
m
l
ragek.p
f
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzierżanowski (red. nauk.), Niepłodność – zagadnienie interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN: 978-83-7850-357-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
Emilia Lichtenberg-Kokoszka
Biomedyczne aspekty płodności
Procesy rozrodu są przedmiotem licznych badań. Z bardzo dużą
precyzją potrafimy opisać wiele zjawisk dotyczących ciąży i porodu. Wiemy, jakie procesy muszą poprzedzać zapłodnienie, implantację zarodka w macicy, jak
wygląda rozwój i narodziny poczętego dziecka. To wszystko jest wiadome, gdy
zaistnieje ciąża. Gdy jej nie ma, nasza wiedza staje się uboga.
Zapłodnienie i ciąża zależą od złożonych czynników natury fizjologicznej,
t
anatomii i fizjoanatomicznej i immunologicznej. O ile omówienienelementów
e
m pl jest stosunkowo łatwe,
logii mężczyzny niezbędnych do posiadaniagpłodności
.
ra trudniejsze.
fjuż
o tyle omówienie płodności kobiecej jest
Narządy żeńskie służą
ek
t
y
r
w
a
bowiem nie tylko do wytwarzania komórek
o k rozrodczych, ale odpowiadają rówrm.bez do zapłodnienia, rozwoju i narodzin
nież za stworzenie warunków niezbędnych
a
D ww
poczętego dziecka.
w
Płodność męska
Spermatogeneza
Męskie komórki rozrodcze powstają w jądrach, w długich krętych kanalikach nasiennych, których nabłonek, ustawicznie mnożąc się i dzieląc,
ulega przemianie w plemniki. Czas trwania spermatogenezy trwa 74 dni, przy
czym ostatnie stadium przebiega tylko w temperaturze 33°C. Taką temperaturę
T. Pisarski, M. Szamatowicz (red.), Niepłodność, PZWL, Warszawa 1997, s. 9.
R. Klimek, Niepłodność uleczalna czy nie?, PZWL, Warszawa 1995, s. 13.
Ze względu na ograniczenia redakcyjne podane zostaną tylko te informacje dotyczące budowy i funkcjonowania układu rozrodczego, które mają bezpośrednie znaczenie dla płodności,
z pominięciem wielu informacji anatomicznych. Omawianie płodności kobiety zakończone
zostanie ponadto na momencie implantacji zapłodnionej komórki jajowej. Ominięty zostanie więc przebieg ciąży oraz porodu związany bezpośrednio z możliwością utrzymania
i donoszenia ciąży.
R. Klimek, Niepłodność..., dz. cyt., s. 19.
E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzierżanowski (red. nauk.), Niepłodność – zagadnienie interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN: 978-83-7850-357-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
12
Niepłodność – zagadnienie interdyscyplinarne
jest w stanie zapewnić worek mosznowy, ponieważ znajdująca się pod skórą błona kurczliwa stanowi w pewnym sensie narząd termoregulacji.
Następnie plemniki przechodzą do najądrza, gdzie podlegają procesowi uzyskiwania zdolności do zapłodnienia, a ich ruchliwość zostaje ograniczona przez
panujące tam kwaśne pH. Napełnianie zbiorniczków nasiennych w najądrzach
trwa około 48 godzin, dlatego też częste wytryski nasienia zmniejszają liczbę
zmagazynowanych plemników aż do zupełnego ich braku. Zdolność do zapłodnienia zmagazynowanych w najądrzach plemników wynosi 42 dni.
Kolejny etap na drodze ku dojrzałości ma miejsce w nasieniowodzie. Plemniki, po zetknięciu z substancją wytwarzaną w bańce nasieniowodu oraz wydzielinami gruczołów dodatkowych, uzyskują swoistą ruchliwość. Nasieniowód łączy
się z pęcherzykami nasiennymi, a wnikając do gruczołu krokowego – z cewką
moczową (Rys. 1). Pęcherzyk nasienny wytwarza gęsty lepki płyn zawierający
prostaglandyny, fruktozę oraz inne substancje odżywcze i pobudzające ruchliwość plemników. Produkuje również enzym, który powoduje koagulację nasienia zaraz po ejakulacji. Wydzielina gruczołu krokowego ma kolor mlecznobiały,
odczyn zasadowy. Rozcieńcza i upłynnia masę plemników po około 30 minutach
od ejakulacji. Stanowi znaczną część nasienia i nadaje
mu swoisty zapach. Grunt
czoł krokowy wytwarza też prostaglandyny. Westarszym
wieku gruczoł krokom
l
g
wy powiększa się zwłaszcza w swej środkowej
.p zwężając cewkę moczową,
fra tekczęści,
y
a tym samym utrudniając oddawanie
moczu
oraz
odpływ ejakulatu. Gruczoł
r
w ka
o
z
opuszkowo-cewkowy znajdujący
się
w
okolicy
opuszki
prącia wytwarza śluzorm.be
a
watą lepką wydzielinę koloru
D jasnego,
w która czyni cewkę moczową śliską, a równocześnie alkalizuje resztki kwaśnego
moczu oraz zobojętnia kwaśny odczyn poww
chwy. Ułatwia to wypływ nasienia i wzmaga ruchliwość plemników. Wydzielina
ta zazwyczaj poprzedza ejakulację. Należy jednak pamiętać, że również ona może
zawierać plemniki zdolne do zapłodnienia.
Warto wspomnieć, że duża ilość wydzielin gruczołów dodatkowych powoduje zbytnie rozcieńczenie plemników, a zbyt mała – ogranicza plemnikom dostęp
do życiodajnej fruktozy. Ponadto jeżeli nasienie jest zbyt „lepkie” i nie dochodzi do jego upłynnienia we właściwym czasie po ejakulacji, to plemniki nie są
uwalniane i nie „dopływają” do macicy. Należy w tym miejscu jeszcze dodać,
że ruchliwość plemników, czyli ich zdolność do sprawnego przemieszczania się,
Dlatego też istotne dla płodności staje się właściwe dobranie bielizny i odzieży zmniejszającej szansę przegrzania narządów płciowych oraz unikanie przebywania w gorących
pomieszczeniach (np. sauna, huta) zwłaszcza w okresie 1–2 miesięcy poprzedzających planowanie poczęcia.
Transport plemników z jądra do najądrza trwa około 2 dni i odbywa się w sposób bierny
– przy udziale płynu produkowanego w komórkach Sertolego. Zbyt wolne przemieszczanie
się nasienia wpływa przypuszczalnie na jego „przedwczesne starzenie się”, a tym samym
zwiększa ryzyko niepłodności. Szerzej: P. Jędrzejczak, W. Kuczyński, J. Szamatowicz,
Mężczyzna [w:] T. Pisarski, M. Szamatowicz (red.), Niepłodność..., dz. cyt., s. 97–98.