Darmowy fragment www.bezkartek.pl

t
en
m
l
ragek.p
f
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
M. Bidzan, Niepłodność w ujęciu bio-psycho-społecznym, Kraków 2010
ISBN: 978-83-7850-318-7, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2006
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2006
Recenzenci:
dr hab. Mikołaj Majkowicz, prof. GUMed
prof. dr hab. med. Jerzy Mielnik
Korekta:
Joanna Kosturek
Projekt okładki:
Magdalena Muszyńska
Izabela Surdykowska-Jurek
CZARTART
nt
e
m l
ragek.p
f
t okładce:
y arna
Fotografio
aw
Autorki
k
z
e Bidzan
rm Ilona
Daww.b
w
ISBN 978-83-7850-318-7
Oficyna Wydawnicza „Impuls”
30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5
tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47
www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl
Wydanie II poprawione, rozszerzone (Wydanie I nosiło tytuł Psychologiczne aspekty
niepłodności), Kraków 2010
M. Bidzan, Niepłodność w ujęciu bio-psycho-społecznym, Kraków 2010
ISBN: 978-83-7850-318-7, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2006
Spis treści
Wstęp .........................................................................................................
9
Wprowadzenie ........................................................................................ 13
Rozdział I
Medyczne aspekty niepłodności .......................................................
1.1. Definicja, klasyfikacja oraz kryteria diagnostyczne
nt niepłodności ....
e
1.2. Przyczyny niepłodności małżeńskiej ................................................
m l
1.3. Rola czynników psychicznych .........................................................
ragek.p
f
1.4. Rola czynników środowiskowych
wy ....................................................
art
o k
rm.bez
a
D ww
Rozdział II
Psychologiczne aspekty w
niepłodności
.............................................
2.1. Emocjonalne następstwa niepłodności ............................................
2.2. Psychologiczna charakterystyka kobiet niepłodnych –
przegląd badań ................................................................................
2.3. Psychologiczna charakterystyka niepłodnych mężczyzn –
przegląd badań ................................................................................
2.4. Strategie radzenia sobie i mechanizmy obronne
osób z niepłodnością ........................................................................
Rozdział III
Społeczne aspekty niepłodności .......................................................
3.1. Niepłodność a relacje społeczne ......................................................
3.2. Wsparcie jako czynnik wpływający na funkcjonowanie
osób niepłodnych ............................................................................
3.3. Niepłodność a relacje małżeńskie ....................................................
17
18
21
27
36
41
42
46
53
58
67
69
73
77
Rozdział IV
Aspekty prawne i etyczne w leczeniu niepłodności .................... 85
M. Bidzan, Niepłodność w ujęciu bio-psycho-społecznym, Kraków 2010
ISBN: 978-83-7850-318-7, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2006
6
Spis treści
Rozdział V
Przypadki kliniczne ................................................................................. 97
Rozdział VI
Leczenie niepłodności ..........................................................................
6.1. Leczenie niepłodności – aspekt historyczny ....................................
6.2. Specjalistyczna pomoc psychologiczna dla par niepłodnych ............
6.3. Poprawa jakości życia par niepłodnych ............................................
161
161
170
176
Bibliografia ................................................................................................ 189
t
en
m
l
ragek.p
f
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
M. Bidzan, Niepłodność w ujęciu bio-psycho-społecznym, Kraków 2010
ISBN: 978-83-7850-318-7, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2006
t
en
m
l
ragek.p
f
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
Wieczne marzenia i nadzieje [...]. Marzenia, że w mojej macicy jest miejsce dla nowej istoty, tak, jak jest ono w moim sercu.
I teraz jak nigdy dotąd nic innego nie jest i nie będzie ważne.
Tylko to, żeby się udało...
(J. Hather, R. Koper, Jak zostać matką, s. 157)
M. Bidzan, Niepłodność w ujęciu bio-psycho-społecznym, Kraków 2010
ISBN: 978-83-7850-318-7, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2006
Wstęp
Marzenie o czymś nieprawdopodobnym ma swoją nazwę.
Nazywamy je nadzieją.
Jostein Gaarder, Dziewczyna z pomarańczami
Wydana w 2006 roku książka pt. Psychologiczne aspekty niepłodności spotkała
się z bardzo dużym zainteresowaniem Czytelników, wśród których, jak wynika
z informacji zwrotnych, znalazły się różne grupy odbiorców:
pary borykające się
nt zajmujący się diagnoz problemem niepłodności, specjaliści różnych e
profesji
gm.pl medycyny, pedagogiki,
zowaniem i terapią niepłodności, studencirapsychologii,
f
tek
y Wydawnicza
socjologii, pielęgniarstwa. Stąd Oficyna
„Impuls” po raz kolejny
r
w
a
o
k
z
zdecydowała się na dodruk książki.
Ponieważ
ostatnie
lata przyniosły nowe inrm.be
a
formacje dotyczące nurtującego
D wmnie
w zagadnienia niepłodności, zdecydowałam
się uzupełnić i zmienić to wydanie.
w Posłuchałam też intuicji, której nie wzięłam
pod uwagę w 2006 roku, w chwili składania książki do druku. Zaowocowało to
tym, że w obecnej edycji zamieściłam więcej wytworów osób, przede wszystkim
moich pacjentów, z utrudnioną prokreacją, z którymi się zetknęłam nie tylko na
różnych etapach ich choroby, lecz także w kolejnych okresach mojego rozwoju
zawodowego. W obecnej wersji książki zamieściłam też kilka opisów przypadków, które, mam nadzieję, przybliżą Czytelnikowi zarówno typowe, jak i mniej
częste problemy niepłodnych par.
Poszerzyłam też niektóre rozdziały, np. rozdział traktujący o wspomaganej
prokreacji, o wcześniej nieznane mi aspekty, m.in. o dane na temat banku spermy noblistów, tzw. Skarbnicy Nasienia, i rozważania etyczne z tym związane,
jak również o informacje dotyczące naprotechnologii. Dodałam również nowe
rozdziały. To sprawiło, że pierwotna wersja książki, a także jej przesłanie uległy
dużej metamorfozie.
Mam nadzieję, że dzięki wprowadzonym zmianom książka stanie się jeszcze
bardziej czytelna i pomoże nie tylko w poznaniu, lecz także lepszym zrozumieniu
przeżyć, z którymi zmagają się niepłodne pary na wszystkich etapach diagnozy
i terapii.
M. Bidzan, Niepłodność w ujęciu bio-psycho-społecznym, Kraków 2010
ISBN: 978-83-7850-318-7, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2006
10
Wstęp
Z całego serca dziękuję Wszystkim Osobom, które zgodziły się, by Ich osobistą historię zmagania się z niepłodnością opisać w książce, jest to także dar Tych
Osób dla Czytelników.
Książkę tę dedykuję moim Bliskim i Przyjaciołom, a także współpracującym
ze mną lekarzom, psychologom, położnym z Trójmiasta, moim dawnym i obecnym Studentom – tak wspaniale współpracującym ze mną – oraz moim Przyjaciołom z innych niż gdańskie środowisk uniwersyteckich, którzy wiele lat swego
życia zawodowego poświęcili badaniom dotyczącym psychologicznych aspektów
utrudnionej prokreacji, jak również praktycznej psychologicznej pomocy osobom
niepłodnym, w szczególności: Pani Prof. Eleonorze Bielawskiej-Batorowicz
z Uniwersytetu Łódzkiego, Pani dr Dorocie Kornas-Bieli z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Pani dr Magdalenie Podolskiej z Uniwersytetu Szczecińskiego, jak również moim obecnym i dawnym Magistrantom oraz Doktorantom.
Każdemu Czytelnikowi będę wdzięczna za wszelkie uwagi i sugestie, które
będą pomocne przy opracowywaniu innych artykułów i książek z tego zakresu,
jak również w bezpośredniej pomocy osobom z niepłodnością. Proszę je kierować na mój adres mailowy: [email protected].
Sądzę, że możliwość bezpośredniego kontaktu stanie
się płaszczyzną dialogu,
nt
e
który ma szansę okazać się owocny dla wszystkich.
m l
Mariola Bidzan
ragek.p
f
t
y
Gdańsk,
styczeń 2010
r
w a
o k
rm.bez
a
D ww
w
M. Bidzan, Niepłodność w ujęciu bio-psycho-społecznym, Kraków 2010
ISBN: 978-83-7850-318-7, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2006
Wszystkim parom, których największym marzeniem jest to, by świat nie kręcił
się tylko wokół nich, ale by miały siły i szczęście do pokonania swoich problemów i mogły wieść swoje rodzinne życie, co najmniej we troje...
Mojej rodzinie: Leszkowi – najwspanialszemu mężowi oraz córkom: Ilonie
i Monice, którzy nadali memu życiu inny, niepowtarzalny koloryt...
Moim rodzicom, zawsze kochanym, mojemu bratu Mariuszowi i jego żonie
Margaricie, którzy, choć mieszkają w dalekim Meksyku, zawsze są blisko.
Osobom, które miałam szczęście poznać i z nimi współpracować przez wiele lat:
Panom Profesorom: Jerzemu Mielnikowi i Krzysztofowi Preisowi, za lata
owocnej współpracy w Klinice Położnictwa i Chorób Kobiecych Gdańskiego
Uniwersytetu Medycznego;
Pani dr Marii Adamcio-Deptulskiej, wspierającej mnie w badaniach nad pacjentkami leczonymi z powodu niepłodności;
Mojemu koledze i przyjacielowi mojej rodziny dr.tJerzemu Smutkowi za cenne dyskusje i możliwość wieloletniej współpracy wen
Jego zespole;
m
l
g
Wszystkim pacjentkom i pacjentom oraz
ra eichk.prodzinom za długie rozmowy
f
i cenną wiedzę zdobytą w czasie omawiania
związanych z ich utrudrt
wy kaproblemów
o
z
nioną prokreacją...
rm.be
Wszystkim moim studentom
na zajęcia fakultatywne z zaDawwuczęszczającym
kresu psychologicznych aspektów
w prokreacji (których jest już więcej niż 600)
i moim najwspanialszym magistrantom (a tylko takich miałam), których problematyka związana z utrudnioną prokreacją zaciekawiła na tyle, że przygotowywali
się z niej co najmniej dwa lata, w szczególności mojej pierwszej magistrantce
Izie Cieślik-Wierzbie, Kamili Józefiak, Kasi Krysztop (od kilku lat zajmuje się
kwestią utrudnionej prokreacji także w Invikcie, pracując z parami poddającymi się zapłodnieniu in vitro, i nadal ze mną współpracuje), zawsze wspaniałej
i uśmiechniętej, niestety zmarłej tragicznie, Ewie Piotrowskiej, równie wspaniałym: Monice Karankowskiej, Ilonie Siedleckiej, Monice Bace, Beacie Hatale,
Monice Winiarskiej, Dominice Salwach, Łucji Bieleninik i Joannie Marczulin.
Moim przyjaciółkom: Basi, Gosi, Joli, Uli i Ani.
Wszystkim koleżankom i kolegom z Instytutu Psychologii Uniwersytetu
Gdańskiego, za to, że są i że wspierają mnie we wszystkich poczynaniach.
M. Bidzan, Niepłodność w ujęciu bio-psycho-społecznym, Kraków 2010
ISBN: 978-83-7850-318-7, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2006
Wprowadzenie
Pamiętacie, kiedy byliście małymi dziećmi i wierzyliście w bajki,
marzyliście o tym, jakie będzie wasze życie? Biała sukienka, książę
z bajki, który zaniesie was do zamku na wzgórzu. Leżeliście w nocy
w łóżku, zamykaliście oczy i całkowicie, niezaprzeczalnie w to wierzyliście. Święty Mikołaj, Zębowa Wróżka, książę z bajki – byli na wyciągnięcie ręki. Ostatecznie dorastacie. Pewnego dnia otwieracie
oczy, a bajki znikają. Większość ludzi zamienia je na rzeczy i ludzi,
którym mogą ufać, ale rzecz w tym, że trudno całkowicie zrezygnować z bajek, bo prawie każdy nadal chowa w sobie iskierkę nadziei,
że któregoś dnia otworzy oczy i to wszystko stanie się prawdą. [...]
Pod koniec dnia, wiara to zabawna rzecz. Pojawia się, kiedy tak naprawdę tego nie oczekujesz. To tak, jakbyś pewnego dnia odkrył, że
baśń może się nieco różnić od twoich wyobrażeń. Zamek, cóż, może
nie być zamkiem. I nie jest ważne „długo i szczęśliwie”, ale „szczęśliwie” teraz. Raz na jakiś czas, człowiek cię zaskoczy, i raz na jakiś czas
człowiek może nawet zaprzeć ci dech w piersiach.
t
en
m
l
ragek.p
f
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
Meredith Grey*
W ostatnim stuleciu dorosłość stała się najdłuższym etapem życia człowieka,
który zaczyna się od około 25. roku życia, ale tak naprawdę to nie wiek metrykalny decyduje o wejściu w tę erę (jak nazywa etapy rozwojowe Levinsor),
lecz obiektywne i subiektywne wskaźniki dotyczące zobowiązań w pewnych obszarach aktywności (w tym rodzinnym i zawodowym) i trwanie w ich realizacji
pomimo pojawiających się przeszkód fizycznych, psychologicznych czy społecznych (Brzezińska i in., 2008).
Dorosłość nie jest jednorodnym etapem, ale ze względu na dokonujące się
przekształcenia jakościowe całego życia jednostki (w tym: struktury osobowości, struktury oraz dynamiki jej związków z otoczeniem społecznym) można
ją podzielić na trzy fazy: wczesną (od dorosłości wyłaniającej się do dorosłości
*
Postać z serialu Chirurdzy, cytat z odcinka 8.
M. Bidzan, Niepłodność w ujęciu bio-psycho-społecznym, Kraków 2010
ISBN: 978-83-7850-318-7, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2006
14
Wprowadzenie
właściwej, tj. na ogół okres między 18.–20. a 30.–35. r.ż.), środkową (czyli pełnię dorosłości z przełomowym kryzysem środka życia, tj. od ok. 30.–35. r.ż. do
60.–65. r.ż.) oraz późną dorosłość [stadium senioralne, datowane na ogół od momentu przejścia na emeryturę, od stadium tzw. młodszych starszych (ok. 65.–
75. r.ż.), poprzez starszych starszych (od ok. 75.– 85. r.ż.) aż do najstarszych
starszych (powyżej 85 r.ż.)]. Z uwagi na istotne dla tej pracy zagadnienie niepłodności wczesna i środkowa dorosłość, kiedy to najczęściej zakłada się rodzinę
i planuje posiadanie dzieci, jest najbardziej istotna.
Obecnie, przede wszystkim ze względu na wydłużenie życia, ale też różnorodność priorytetowych celów życiowych, obserwuje się bardzo dużą indywidualizację ścieżek rozwoju, np. 40-letnia kobieta może dopiero oczekiwać na urodzenie
swego pierwszego dziecka, inna kobieta w tym wieku jest już babcią. U mężczyzn
ta rozbieżność wieku może być nawet większa niż w przypadku kobiet. Nierzadko
„młodym ojcem” jest 50-latek, gdy tymczasem inny mężczyzna w tym wieku może
już mieć nastoletnie wnuki. Niektóre osoby w wieku 40 lat ciągle wzbogacają swoje
wykształcenie, tak się w to angażując, że nie tylko nie są samodzielne finansowo,
ale i planowanie życia rodzinnego odsuwają na późniejszy okres, czując się ciągle
jeszcze psychicznie i społecznie niegotowe do wzięcia odpowiedzialności za takie
zobowiązanie.
nt
e
Stąd szczególnego znaczenia nabierają właśnie
obiektywne, jak i sul
gm.pzarówno
a
r
k
f
biektywne wskaźniki przechodzenia wy dorosłość.
Obiektywnymi wskaźnikami
rte oraz
w zawodowa
a
są: ukończenie edukacji, niezależność
nansowa, życie poza roo
k
ztym związane, fizmiana
mjest
e
dziną, w której się urodziło, a
a rco
z
miejsca zamieszb
.
D wwbycie
kania, zawarcie małżeństwa lub
w długotrwałym związku, rodzicielstwo,
w
zaangażowanie w karierę zawodową.
Do najważniejszych subiektywnych wskaźników przechodzenia w dorosłość
należą: podjęcie odpowiedzialności za siebie samego, podejmowanie samodzielnych decyzji, umiejętne planowanie własnej aktywności, posiadanie stabilnych
planów na przyszłość (przede wszystkim rodzinnych i zawodowych), umiejętność
zaangażowania się w wybraną działalność (Arnett, za: Brzezińska i in., 2008).
Biorąc to pod uwagę, łatwo przejść do zadań rozwojowych dorosłości. Do
najważniejszych zadań rozwojowych w tej fazie życia człowieka należą (wg koncepcji zadań rozwojowych amerykańskiego socjologa edukacji Havighrusta, za:
Brzezińska i in., 2008): wybór partnera życiowego, założenie rodziny, życie
w małżeństwie, wychowywanie dzieci, praca zawodowa, podejmowanie aktywności społecznej, poszukiwanie podobnych grup społecznych. Fazę tę cechuje
zarówno dynamizm (szczególnie na początku ery dorosłości), jak i stabilność.
Warta podkreślenia jest duża na ogół gotowość i zdolność adaptacji do zmian,
będące warunkiem dojrzałości, co przekłada się na umiejętność podejmowania
i realizowania ról typowych dla dorosłości, przede wszystkim zawodowej, małżonka, rodzica.
Havighurst uważał, że na realizację zadań rozwojowych wpływają zarówno
naciski społeczne, czyli oczekiwania wobec jednostki takiego a nie innego za-