„Jak rozmawiać o emocjach”

„Jak rozmawiać o emocjach”
Przeżycia emocjonalne towarzyszą dzieciom od urodzenia: płacz jest wyraźnym
przejawem przeżywanego przez nie dyskomfortu, a uśmiech wyraża zadowolenie.
Prosty świat uczuć, zróżnicowany głównie na wymiarze przyjemności – przykrość,
w pierwszych latach życia podlega stopniowemu różnicowaniu.
W drugiej połowie pierwszego roku życia wyraźnie można zaobserwować przejaw smutku,
złości, strachu czy radości. Dalszy rozwój przynosi nie tylko zdolność odczuwania nowych,
bardziej złożonych emocji, ale również coraz coraz bardziej złożone sposoby ich wyrażania.
Szczególnego znaczenia nabierają werbalne środki komunikowania emocji, które stają się
dla dziecka dostępne wraz z postępami w opanowywaniu języka.
W pierwszych latach życia wyraźnie można dostrzec, że emocje „panują
nad dzieckiem”. Wyraża non uczucia całym sobą zarówno ciesząc się czy martwiąc, wydaje
się być opanowane przez uczucie. Również natężenie reakcji emocjonalnych często
jest niewspółmierne do siły bodźca więc nawet drobna przykrość może wywołać u dziecka
silny atak złości. W niewielkim stopniu jest ono zdolne do kontrolowania swoich emocji.
Jednym z kluczowych zadań socjalizacji jest odwrócenie opisanych wyżej relacji
i nauczenie dziecka panowania
nad własnymi emocjami, pomoc w ich zrozumieniu
i kształtowaniu sposobu ich regulacji.
Już około 18 miesiąca życia w słowniku dziecka pojawiają się pierwsze słowa
odnoszące się do emocji, a ich liczba oraz częstość stosowania szybko wzrastają
w następnych dwóch latach. Dzieci stosują te słowa nie tylko mówiąc o uczuciach
obserwowanych u innych, ale również opisują w ten sposób własne przeżycia. Słowa
jak i wzory ich właściwego użycia dziecko czerpie ze swojego otoczenia, słysząc
jak inne osoby posługują
się określonymi zwrotami. Rozmawianie z dziećmi
o świecie uczuć staje się więc okazją zarówno do poszerzenia słownictwa w tym zakresie,
jak również do lepszego rozumienia przeżyć własnych i innych osób. Nazywanie własnego
stanu emocjonalnego jest ważną wskazówką ułatwiającą odróżnianie go od innych stanów
i sytuacji, stanowi pierwszy krok do jego zrozumienia.
Odwoływanie się do emocji i ich nazywanie może być cenną pomocą dla dziecka
w jego próbach zrozumienia uczuć, to jednak nie jest wystarczające. W zrozumieniu świata
przeżyć szczególnie pomocne są wyjaśnienia dostarczane przez opiekunów. Dorośli
wyjaśniając dziecku źródła jego odczuć, a także tłumacząc konsekwencje zarówno uczuć,
jak i związanych z nimi zachowań, stwarzają dziecku „rusztowanie”, na którym może ono
oprzeć swoje próby zrozumienia świata wewnętrznych przeżyć.
W sytuacji dialogu dorosły – dziecko, dziecko ma możliwość spojrzeć na całą sytuację
z perspektywy innej osoby i zrozumieć jej odbiór sytuacji i związane z nią uczucia – często
zupełnie inne niż, uczucia dziecka.
Dorosły pełni kluczową rolę w rozmowie z dzieckiem na temat emocji:
dostarczając mu wyjaśnień, znaczeń i gotowych rozwiązań:
dzieląc się własnym doświadczeniem:
włączając dziecko do wspólnej refleksji nad zaistniałą sytuacją.
Otwarta komunikacja z dorosłym, który akceptuje przeżycia dziecka i pozwala
mu je wyrażać, zwiększa poczucie bezpieczeństwa i ułatwia podjęcie dialogu. Nawet
negatywne emocje, mimo że przykre, mają swoją wartość. Jasno wyrażona akceptacja
emocji dziecka daje mu wyraźną wskazówkę, że ma prawo czuć się w określony sposób,
że jego uczucia są ważne i właściwe.
Akceptująca postawa nie musi - i nie powinna – rozciągać się na całe zachowanie
dziecka. Każdy człowiek ma prawo odczuwać złość, ale nie oznacza to akceptacji
wszystkich przejawów tej emocji, np. zachowań agresywnych. Wręcz przeciwnie, akceptacji
uczuć powinna towarzyszyć próba wypracowania społecznie przyjętych
postaw
ich regulacji.
Unikanie trudnych tematów w obawie przed nadmiernym pobudzeniem dziecka lub
przytłoczeniem go trudną sytuacją nie pomoże mu poradzić sobie z przeżywanymi
emocjami, ale może mieć skutek odwrotny. Dziecko np. zacznie spostrzegać własne emocje
jako coś niewłaściwego, coś, o czym nie należy mówić, czego należy unikać.
Pamiętać należy, że w sytuacjach trudnych dziecko powinno móc liczyć na pomoc
życzliwego, akceptującego i otwartego dorosłego.
Zasady dobrej rozmowy o emocjach:
1.
Rozmawiaj z dzieckiem o emocjach
Nawet małe dziecko może skorzystać na uczestnictwie w rozmowie o emocjach.
Pamiętaj, że uczestnicząc w takich rozmowach, dziecko przejmuje od ciebie wzorzec
komunikacji. Nie ukrywaj swoich uczuć, a;e jasno je nazywaj, podobnie jak uczucia dziecka.
Odnoś się nie tylko do uczuć, ale także do innych stanów wewnętrznych
np.
pragnień, intencji.
2.
Wyjaśniaj przyczyny emocji oraz ich konsekwencje
Nie poprzestawaj na nazywaniu uczuć, ale pomóż dziecku zrozumieć ich źródła. Pokazuj,
jaki wpływ mają zachowania dziecka na uczucia twoje i innych osób w jego otoczeniu.
3.
Słuchaj dziecka i pozwól mu mówić
Nie zakładaj, że dziecko z racji swojego wieku nie potrafi właściwie ocenić tego, co czuje.
Pomóż dziecku wypowiadać się zadając otwarte pytania. Nie dawaj samych gotowych
rozwiązań, ale poszukuj ich wspólnie z dzieckiem.
4.
Dbaj o akceptującą atmosferę i otwartą komunikację
Pokazuj, że akceptujesz uczucia dziecka, nawet te trudne, nie unikaj trudnych tematów.
Wykorzystaj trudne sytuacje, poszukując z dzieckiem sposobów ich rozwiązania. Pamiętaj,
że negatywne emocje wymagają szczególnie dokładnego opracowania poznawczego, aby je
zrozumień i zaakceptować.
Wychowanie w przedszkolu nr 11/grudzień 2012 r.