docKulturowe konteksty starości
download 
Reklamacja Transkrypt
Kulturowe konteksty starości
K ulturowe Konteksty Starości Studencka konferencja naukowa Program konferencji Abstrakty 15-16.04.2010 Wrocław Kulturowe Konteksty Starości Studencka konferencja naukowa 15-16.04.2010 Wrocław www.interpretatornia.org Organizatorzy Patronat honorowy konferencji: Wrocławska Rada Ds. Seniorów Spis treści Program Konferencji� ����������������������������������������������������������������������� 8 Abstrakty��������������������������������������������������������������������������������������� 12 dr hab. Adam A. Zych - emerytowany profesor Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Fantomy zachodzącego słońca, czyli o zjawiskach, syndromach i zespołach drugiej połowy życia� ��������������������������������������������������� 14 Jacek Splisgart Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu Zmiana modelu japońskiej rodziny, a sytuacja ludzi starszych������ 16 Jessica C. Robbins University of Michigan Ideały moralne i doświadczenia starości w Polsce������������������������� 18 Michał Maleszka Uniwersytet Jagielloński Starość w ujęciu narracyjnym. Analiza wywiadów biograficznych z najstarszym pokoleniem autochtonów Warmii i Mazur���������������20 Paulina Gołaska, Marta Kowalewska Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu Wiek podeszły w opiniach dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną��������������������������������������������22 Ewelina Pikuzińska Uniwersytet Rzeszowski Starość na przykładzie pensjonariuszy Domów Pomocy Społecznej funkcjonujących na terenie powiatu rzeszowskiego���������������������� 24 Aleksandra Depczyńska, Alicja Piotrowska Uniwersytet Łódzki Religijność osób starszych w instytucji totalnej. Refleksje na przykładzie DPS „Włókniarz” w Łodzi.����������������������� 26 4 Kulturowe Konteksty Starości Małgorzata Rabenda Uniwersytet Wrocławski Konstrukt ‘seniora’ wśrod osób 65+� ����������������������������������������������28 Paulina Świątek Akademia Górniczo – Hutnicza im. S. Staszica w Krakowie „Ciężko dźwigać, żal porzucić” – o podtrzymywaniu stereotypów w trakcie walki z nimi - na przykładzie dodatku do „Gazety Wyborczej” pt.”Lata lecą”��������������������������������������������30 Anna Pawlina Uniwersytet Jagielloński Obraz starości prezentowany w Naszym Dzienniku i Gazecie Wyborczej� ����������������������������������������������������������������������� 32 Alina Łysak Uniwersytet Wrocławski Starość (w opiniach) dwudziestokilkulatków���������������������������������34 Małgorzata Chęcińska Uniwersytet Jagielloński Ciało w reklamie, ciało w sztuce����������������������������������������������������36 Agnieszka Stefaniak-Hrycko Instytut Studiów Politycznych PAN Cielesna (nie)obecność ludzi starych w reklamie telewizyjnej�������38 Magdalena Szczypiorska-Mutor Uniwersytet Warszawski Starość widzialna. O przemijaniu w fotograficznych kadrach��������40 Katarzyna Pawelec Akademia Podlaska Kobieca starość w obrazach Aleksandra Gierymskiego������������������� 42 Anna Drajer Uniwersytet Wrocławski Medialne portrety starości. „Trzeci wiek” w reklamie telewizyjnej�������������������������������������������44 Spis treści 5 Magdalena Baran Uniwersytet Wrocławski Analiza porównawcza motywu starości w baśniach oraz we współczesnej literaturze dziecięcej������������������������������������������46 Milena Bącik, Katarzyna Siewicz Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Emerytura-zmierzch życia zawodowego? Polityka społeczna wobec aktywności zawodowej osób starszych.�����������������������������������������48 Konrad Turek Uniwersytet Jagielloński Aktywizacja potencjału osób starszych w Polsce���������������������������50 Przemysław Gawarkiewicz, Kamila Szymborska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Szanse aktywizacji seniorów w ramach instytucji Uniwersytetu Trzeciego Wieku� �������������������������������������� 52 Paweł Kociszewski Kolegium Pracowników Służb Społecznych Prawne aspekty pomocy społecznej osobom starszym������������������54 6 Kulturowe Konteksty Starości Spis treści 7 Program Konferencji >> 15.04.2010 << 9.30 – 10.00 Rejestracja gości 10:00 – 10:30 Rozpoczęcie konferencji 10:30 – 10:50 dr hab. Adam A. Zych - emerytowany profesor Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Fantomy zachodzącego słońca, czyli o zjawiskach, syndromach i zespołach drugiej połowy życia 10:50 – 11:10 Jacek Splisgart Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu Zmiana modelu japońskiej rodziny a sytuacja osób starszych 11:10 – 11:30 DYSKUSJA 11:30 – 11:40 PRZERWA NA KAWĘ 8 11:40 – 12:00 Jessica C. Robbins University of Michigan Ideały moralne i doświadczenia starości w Polsce 12:00 – 12:20 Michał Maleszka Uniwersytet Jagielloński Starość w ujęciu narracyjnym. Analiza wywiadów biograficznych z najstarszym pokoleniem autochtonów Warmii i Mazur 12:20 – 12:40 DYSKUSJA 12:40 – 13:00 PRZERWA NA KAWĘ 13:00 – 13:20 Paulina Gołaska, Marta Kowalewska Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu Wiek podeszły w opiniach dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną Kulturowe Konteksty Starości 13.20 – 13:40 Ewelina Pikuzińska Uniwersytet Rzeszowski Starość na przykładzie pensjonariuszy Domów Pomocy Społecznej funkcjonujących na terenie powiatu rzeszowskiego 13:40 – 14:00 Aleksandra Depczyńska, Alicja Piotrowska Uniwersytet Łódzki Religijność osób starszych w instytucji totalnej. Refleksje na przykładzie Domu Pomocy Społecznej „Włókniarz” w Łodzi 15:40 – 16:00 Paulina Świątek Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie „Ciężko dźwigać, żal porzucić” – o podtrzymywaniu stereotypów w trakcie walki z nimi – na przykładzie dodatku do Gazety Wyborczej „Lata lecą” 16:00 – 16:20 Anna Pawlina Uniwersytet Jagielloński Obraz starości prezentowany w Naszym Dzienniku i Gazecie Wyborczej 14:00 – 14:20 DYSKUSJA 16:20 – 16:40 DYSKUSJA 14:20 – 15:20 OBIAD ZAKOŃCZENIE PIERWSZEGO DNIA KONFERENCJI 15:20 – 15:40 Małgorzata Rabenda Uniwersytet Wrocławski Konstrukt seniora wśród osób 65+ Program Konferencji 9 Program Konferencji >> 16.04.2010 << 10:30 – 10:50 Alina Łysak Uniwersytet Wrocławski Starość (w opiniach) dwudziestokilkulatków 10:50 – 11:10 Małgorzata Chęcińska Uniwersytet Jagielloński Ciało w reklamie, ciało w sztuce 11:10 – 11:30 Agnieszka Stefaniak-Hrycko Instytut Studiów Politycznych PAN Cielesna (nie)obecność ludzi starych w reklamie telewizyjnej 11:30 – 11:50 DYSKUSJA 11:50 – 12:10 PRZERWA NA KAWĘ 12:10 – 12:30 Magdalena Szczypiorska-Mutor Uniwersytet Warszawski Starość widzialna. O przemijaniu w fotograficznych kadrach 12:30 – 12:50 Katarzyna Pawelec Akademia Podlaska w Siedlcach Kobieca starość w obrazach Aleksandra Gierymskiego 12:50 – 13:10 Anna Drajer Uniwersytet Wrocławski Medialne portrety starości. „Trzeci wiek” w reklamie telewizyjnej 13:10 – 13:30 Magdalena Baran Uniwersytet Wrocławski Analiza porównawcza motywu starości w baśniach oraz we współczesnej literaturze dziecięcej 13:30 – 13:50 DYSKUSJA 10 Kulturowe Konteksty Starości 13:50 – 14:50 PRZERWA OBIADOWA 14:50 – 15:10 Milena Bącik, Katarzyna Siewicz Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Emerytura – zmierzch życia zawodowego? Polityka społeczna wobec aktywności zawodowej osób starszych 15:10 – 15:30 Konrad Turek Uniwersytet Jagielloński Aktywizacja potencjału osób starszych w Polsce 15:50 – 16:10 Paweł Kociszewski Kolegium Pracowników Służb Społecznych w Warszawie Prawne aspekty pomocy społecznej osobom starszym 16:10 – 16:30 DYSKUSJA ZAKOŃCZENIE KONFERENCJI 15:30 – 15:50 Przemysław Gawarkiewicz, Kamila Szymborska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Szanse aktywizacji seniorów w ramach instytucji Uniwersytetu Trzeciego Wieku Program Konferencji 11 Abstrakty 12 Kulturowe Konteksty Starości Abstrakty 13 dr hab. Adam A. Zych - emerytowany profesor Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Fantomy zachodzącego słońca, czyli o zjawiskach, syndromach i zespołach drugiej połowy życia Autor scharakteryzował wybrane zjawiska (np. zjawisko Michała Anioła czy zjawisko końca języka), syndromy (przykładowo: syndrom ocalałego, mit Gauguina, syndrom króla Leara, starego marynarza, wcześniejszej emerytury czy zachowania wędrownicze) oraz zespoły (dla przykładu: wielkie zespoły geriatryczne, zespół depresyjny, chronicznego zmęczenia, Doriana Graya, maltretowanego starca, starczego niechlujstwa, stresu pourazowego, wypalenia zawodowego czy zespół samotnej starości), których poznanie ułatwia zrozumienie irracjonalnych jak się wydaje - zachowań osób przekraczających “smugę cienia” oraz może być pomocne w opiece i pomocy dla tych osób, realizowanych przez pracowników socjalnych czy opiekunów rodzinnych i społecznych. Ukazał też kulturowe podłoże omówionych zjawisk, syndromów i zespołów drugiej połowy życia, określanej często mianem 50+. 14 Kulturowe Konteksty Starości Abstrakty 15 Jacek Splisgart Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu Zmiana modelu japońskiej rodziny, a sytuacja ludzi starszych Zmiany, jakie nastąpiły w powojennej Japonii wpłynęły na wykształtowanie się nowego modelu rodziny. W przedwojennej Japonii rodziny miały charakter wielopokoleniowy, w których pod jednym, wspólnym dachem mieszkały przynajmniej trzy pokolenia. Rozszerzony model rodziny, w którym ludzie starsi wraz z ustąpieniem miejsca nowym pokoleniom (przejściem na emeryturę), oddawali się pod ich opiekę, powiązany był ściśle z wizją japońskiego systemu opieki społecznej (bądź jej braku). W okresie powojennym wszystkie dziedziny życia Japończyków uległy radykalnej transformacji. Szybka industrializacja oraz odpływ ludności wiejskiej do miast przyczyniły się do zmiany modelu rodziny z rozszerzonego na nuklearny. Postępująca atomizacja rodzin wpływa bezpośrednio na sytuację ludzi starszych. Z jednej strony pozbawieni opieki ze strony dzieci, z drugiej ze strony państwa, zmuszeni zostali do wykształcenia nowego spojrzeniana życie po przejściu na emeryturę. Problemy natury socjalno-ekonomicznej, nie są jedynym zmartwieniem ludzi starszych w Japonii. Wspólne spędzanie życia po przejściu na emeryturę, nie stanowi w Japonii w pełni zrozumiałego stylu życia. Mężczyźni, którzy przez większośc swego życia przywiązani są do pracy, mają problemy z zagospodarowaniem wolnego czasu na emeryturze. Również dla kobiet moment, w którym mąż przechodzi na emeryturę stanowi ogromną zmianę, gdyż znika dotychczasowy, nie uwzględniający potrzeb 16 Kulturowe Konteksty Starości męża, niezależny styl życia. Ciągła obecność męża w domu odbija się negatywnie na życiu rodzinnym. Małżeński stres, trudności pojawiające się w związku z nowymi okolicznościami, często pogłebione problemami zdrowotnymi i ekonomicznymi, wpływają na kondycję japońskich małżeństw. Ów „syndrom męża na emeryturze“ jest najczęstszą przyczyną rozwodów i separacji wśród ludzi starszych (jukunen rikon). Abstrakty 17 Jessica C. Robbins University of Michigan Ideały moralne i doświadczenia starości w Polsce W moim wystąpieniu omówię wstępne wnioski z moich badań etnograficznych na temat starości i pamięci, przeprowadzonych we Wrocławiu i w Poznaniu. Starsi Polacy tworzą ważne i intymne związki między ich życiem prywatnym a życiem narodu polskiego. W celu lepszego zrozumienia tych złożonych przemian moralnych starszych osób, a także narodu polskiego, potrzebna jest szczegółowa analiza etnograficzna. W pierwszej części wystąpienia opowiem o najbardziej powszechnym temacie, czyli wspólnym cierpieniu osób i narodu w celu wykazania, że te związki są potrzebne Polakom do tworzenia zasad moralnych w kontekście życia w instytucji. W drugiej części wystąpienia zostaną przedstawione wnioski dotyczące relacji między życiem osobistym i wydarzeniami narodowymi na przykładzie członkostwa Polski w Unii Europejskiej dla wykazania, że w tej transformacji narodowej istnieją zarówno zagrożenia, jak i szanse dla rozwoju moralnego. W końcowej części będę utrzymywała, że ideały starości zmieniają się w sposób złożony - zależny od czasu i przestrzeni, a także relacji społecznych i transformacji narodowych, wraz z doświadczeniami starszych Polaków. 18 Kulturowe Konteksty Starości Abstrakty 19 Michał Maleszka Uniwersytet Jagielloński Starość w ujęciu narracyjnym. Analiza wywiadów biograficznych z najstarszym pokoleniem autochtonów Warmii i Mazur Swoje wystąpienie zamierzam poświęcić kwestii starości ujętej z perspektywy antropologicznych teorii narracji. Podstawą mojego referatu będzie analiza wybranych wywiadów biograficznych, które przeprowadziłem z przedstawicielami najstarszego pokolenia ludności autochtonicznej Warmii i Mazur w latach 2003-2007. Zebrany przeze mnie materiał jest zapisem głosu grupy specyficznej – obecnie nielicznych i rozproszonych rdzennych mieszkańców tzw. Ziem Odzyskanych. Jest to zatem głos grupy relatywnie zmarginalizowanej, stanowiącej poniekąd podwójną mniejszość – zarówno pośród ludności napływowej, jak również wśród całości autochtonów, z których większość opuściła rodzinne ziemie. Wpisuje się on jednak w szerszą problematykę odchodzenia „pokolenia traumy wojennej” - świadków wielkich wydarzeń historycznych XX wieku, nierzadko ciężko przez nie doświadczonych. W swoim wystąpieniu chciałbym przywołać – obok klasycznej kategorii trajektorii Fritza Schuetzego – teorię narratywistyczną wypracowaną przez nowozelandzkiego antropologa Michaela Jacksona. Zamierzam odnieść się szczególnie do możliwości lub niemożliwości ujęcia w formę narracyjną przeżyć traumatycznym (w tym konkretnym przypadku – traumy II wojny światowej) oraz różnorodności narracyjnych strategii podejmowanych przy konstruowaniu, relacjonowaniu i w dużej mierze podsumowywaniu historii swojego życia w trakcie wywiadu biograficznego (w odniesieniu do kategorii imperatywu narracyjnego). 20 Kulturowe Konteksty Starości Osobnym problemem, który chciałbym poruszyć jest asymetryczna relacja antropolog – badany w tej konkretnej sytuacji, gdy rozmówcami są ludzie w zaawansowanym wieku, socjalizowani w kulturze na przestrzeni lat postrzeganej jako konkurencyjna bądź wroga wobec kultury badacza, a tematem rozmów są wspomnienia często związane z silną traumą. Abstrakty 21 Paulina Gołaska, Marta Kowalewska Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu Wiek podeszły w opiniach dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną Problematyka projektu badawczego realizowanego przez członków koła Akademicka Grupa Inicjatyw w roku akademickim 2009/2010 nawiązuje do trudnego i rzadko podejmowanego w literaturze tematu starzenia się osób z niepełnosprawnością intelektualną. Ze względu na posiadane ograniczenia i dysfunkcje, często dożywotnio przebywają one w placówkach zamkniętych. Specyficzne warunki mieszkalne tam panujące mogą determinować niekorzystną ocenę jakości własnego życia. Modyfikacja ta może tym samym wpływać na stosunek wobec własnej starości, która często postrzegana jest jako etap dokonywania refleksyjnej analizy i podsumowywania dotychczasowej egzystencji. Metoda oraz narzędzie badawcze wykorzystane w badaniu zostały opracowane w taki sposób, by podkreślać podmiotowość mieszkańców domów pomocy społecznej oraz zapewnić wszystkim uczestnikom poczucie akceptacji i poszanowania ich indywidualnych opinii. Biorąc pod uwagę potencjalne trudności, jakie występować mogą przy ograniczeniu kryteriów doboru grupy badawczej do osób wyłącznie w wieku późnej dorosłości, w projekcie uwzględniono możliwość przebadania wszystkich dorosłych mieszkańców DPS. W badaniu wykorzystany został Kwestionariusz wiedzy na temat późnej dorosłości skonstruowany w oparciu o Test Niedokończonych Zdań przez Katarzynę Pawelczak, opiekuna naukowego AGI. 22 Kulturowe Konteksty Starości Celem badania było zebranie wypowiedzi dorosłych mieszkańców wybranych DPS, których analiza umożliwi stworzenie definicji pojęcia starość, a także określenie zakresu potrzeb oraz doświadczanych trudności, jakie dostrzegają oni u osób starszych. Zebrany materiał badawczy stanie się ponadto podstawą do sformułowania wstępnej oceny jakości własnego życia w okresie późnej dorosłości dokonywanej przez osoby z niepełnosprawnością intelektualna mieszkające w DPS. Abstrakty 23 Ewelina Pikuzińska Uniwersytet Rzeszowski Starość na przykładzie pensjonariuszy Domów Pomocy Społecznej funkcjonujących na terenie powiatu rzeszowskiego Faktem jest wzrost populacji ludzi starzejących się. W związku z tym w wielu krajach obserwuje się stale rosnące zainteresowanie wymienioną generacją. Wielu badaczy podejmuje trud rozważań teoretycznych i empirycznych związanych z tym zagadnieniem. Starzejące się społeczeństwo i zaspokajanie jego potrzeb są niewątpliwie wyzwaniem dla służb społecznych. Wyniki badań niejednokrotnie dowodziły, że w dalszym ciągu ludzie starsi stanowią kategorię postrzeganą marginalnie, jako mało istotną i wydolną, znajdującą się na obrzeżach życia społecznego. Preferowane jest przede wszystkim to, co nowe, niepowtarzalne i młode. We wstępnej części opracowania zaprezentowano rozróżnienie takich pojęć jak: starość i starzenie się. Bowiem są to dwa różne pojęcia, choć powiązane ze sobą. Przedstawiono główne definicje oraz aspekty starości. Następnie dokonano klasyfikacji najważniejszych potrzeb ludzi starszych oraz podjęto analizę teoretyczną między innymi takich zagadnień, jak poczucie samotności i osamotnienia, niedomagania, aktywności, postaw wobec starości. W części metodologicznej przedstawiono analizę wyników badań własnych. Głównym celem niniejszej pracy było określenie znaczenia samego zagadnienia starości przez pensjonariuszy i sposobu rozumienia swojej sytuacji życiowej ludzi w procesie starzenia się. 24 Kulturowe Konteksty Starości W trakcie przeprowadzanych badań interesujące dla badacza okazały się szczególnie aspekty związane z sytuacją rodzinną pensjonariuszy Domów Pomocy Społecznej funkcjonujących na terenie powiatu rzeszowskiego, ich zainteresowania i potrzeby, stan zdrowia oraz powody pobytu w DPS. Ponadto badano zagadnienie więzi społecznych nawiązywanych w trakcie pobytu w instytucji totalnej. W części końcowej przestawiono wnioski wynikające z wyników badań oraz zalecenia do pracy pedagogicznej oraz psychologicznej. Abstrakty 25 Aleksandra Depczyńska, Alicja Piotrowska Uniwersytet Łódzki Religijność osób starszych w instytucji totalnej. Refleksje na przykładzie DPS „Włókniarz” w Łodzi. W naszym wystąpieniu chciałybyśmy poruszyć zagadnienie badania osób starszych w antropologii na przykładzie mieszkańców Domu Pomocy Społecznej „Włókniarz” w Łodzi. Na przełomie 2009/2010 roku prowadziłyśmy tam badania dotyczące religijności osób starszych. Istotna jest specyfika owego terenu: wyobcowanego z przestrzeni społecznej, który możemy interpretować jako instytucję totalną w rozumieniu Ervinga Goffmana. Jednym z powodów, dla których ta przestrzeń badawcza została przez nas wybrana, jest wpływ antropologii zaangażowanej, gdzie polem eksploracji i poszukiwań staje się środowisko czy miejsce dyskryminowane, marginalizowane. Tak też jest w przypadku osób starszych, a w szczególności tych, którzy znajdują się w domach pomocy społecznej, gdzie możemy mówić o zjawiskach związanych z postawami określanymi mianem ageizmu. Nasze badania stanowiły case study konkretnego środowiska, konkretnego zagadnienia, a nawet – konkretnego człowieka, dzięki któremu nasz teren „sam się zweryfikował”. Przedmiotem naszych badań była religijność związana z postacią Jana Pawła II manifestująca się w różnych formach indywidualnych i zbiorowych, co dobrze pokazało wartości tej społeczności oraz specyfikę środowiska. Inną kwestią, którą chcemy poruszyć są problemy etyczne, których doświadczyłyśmy podczas tych badań. Jednym z najważniejszych problemów okazała się kwestia zobowiązań i odpo26 Kulturowe Konteksty Starości wiedzialności, z jaką wiąże się długotrwały kontakt z osobami samotnymi. Inna kwestia to przedstawienie wyników badań społeczności oraz współpraca z personelem instytucji totalnej, jaką jest dom pomocy społecznej. Abstrakty 27 Małgorzata Rabenda Uniwersytet Wrocławski Konstrukt ‘seniora’ wśrod osób 65+ Seniorem zwykło nazywać się osobę, która przekroczyła 65 rok życia i nie jest czynna zawodowo. Jak każde pojęcie, „senior” jest także konstruktem kulturowym, generowanym kolektywnie przez system komunikacji. Praca przedstawia wyniki badań wizerunkowych, których celem było określenie konstruktu „seniora” wśród osób powyżej 65 roku życia i skonfrontowanie go z definicją występującą w literaturze. Badania zostały przeprowadzone na trzech grupach osób starszych z Wrocławia: zrzeszonych w Klubie Seniora lub Uniwersytecie Trzeciego Wieku; zorganizowanych przy wspólnocie religijnej (parafii, kole różańcowym) oraz osób niezrzeszonych. W wywiadach standaryzowanych, rozmówcy określali m.in. kogo uważają za „seniora”, czy sami czują się „seniorem”, a także – jaki wizerunek „seniora” obserwująw mediach masowych. W badaniach podjęty został problem normalizacji (jaki „senior” jest) i idealizacji (jaki powinien być). Praca przedstawia wyniki jakościowej analizy danych i porównuje wyniki uzyskane w trzech grupach informatorów. Referat opiera się przede wszystkim na teorii komunikacji Fleischera oraz teorii społecznej Bergera i Luckmana. 28 Kulturowe Konteksty Starości Abstrakty 29 Paulina Świątek Akademia Górniczo – Hutnicza im. S. Staszica w Krakowie „Ciężko dźwigać, żal porzucić” – o podtrzymywaniu stereotypów w trakcie walki z nimi - na przykładzie dodatku do „Gazety Wyborczej” pt.”Lata lecą” Celem referatu jest przedstawienie obrazu starości, kreowanego w prasie ogólnopolskiej, na podstawie analizy cotygodniowego dodatku do „Gazety Wyborczej” skierowanego do osób starszych . Dodatek pod tytułem „Lata lecą”, skierowany do czytelnika w wieku 50+ promowany jest jako czasopismo skierowane do aktywnych seniorów. Mimo, że miał on stać się orężem w walce z negatywnymi stereotypami dotyczącymi starości, jego treść nie odbiega zasadniczo od wciąż dominującego obrazu osób starszych. Materiał empiryczny został zgromadzony drogą analizy treści, obejmującej okres od 13 maja 2009 roku do 3 marca 2010 roku. Objął zatem wszystkie wydane dotychczas numery. Podstawowa hipoteza badawcza zakłada, że stereotypy seniorów są w Polsce tak silnie zakorzenione, iż nawet walcząc z nimi, trudno im nie ulegać. Wizerunek seniora kreowany w dodatku „Lata lecą” nie tylko nie stanowi pozytywnej alternatywy dla negatywnych stereotypów jesieni życia, ale przyczynia się do ich podtrzymywania i upowszechniania. Czasopismo, którego twórcy postawili sobie za cel kreowanie obrazu seniora jako osoby aktywnej zawodowo, spełniającej na emeryturze swoje marzenia, porusza głównie problematykę związaną z możli30 Kulturowe Konteksty Starości wymi problemami zdrowotnymi towarzyszącymi procesowi starzenia, a także kwestie trudności finansowych pojawiających się wraz z zakończeniem aktywności zawodowej, podtrzymując tym samym stereotyp osoby starszej jako skoncentrowanej głównie na tych dwóch aspektach życia. Abstrakty 31 Anna Pawlina Uniwersytet Jagielloński Obraz starości prezentowany w Naszym Dzienniku i Gazecie Wyborczej W swoim wystąpieniu chciałabym dokonać zrekonstruowania obrazu starości, jaki kreowany jest poprzez przekazy zawarte w mediach. W rekonstrukcji tej pod uwagę wzięte zostaną przede wszystkim takie elementy przekazu jak: ujawniane obszary problemowe związane ze starością, ton wypowiedzi, określenia używane dla opisu osób starszych i ich sytuacji życiowej oraz ogólny sposób opisywania problemów społecznych związanych ze starością. Analiza dotyczy wszystkich numerów z roku 2007 dwóch ogólnopolskich dzienników: „Gazety Wyborczej” oraz „Naszego Dziennika”. Wybór tych tytułów podyktowany był chęcią skontrastowania sposobów kształtowania opinii publicznej. Analiza pozwoli znaleźć powiedź na pytanie, jakie zagadnienia związane ze starością są poruszane w tych dziennikach? Czy dzienniki te skupiają uwagę na tych samych tematach? Czy istnieją tematy poruszane tylko w jednym, a pomijane w drugim? Jak często poszczególne problemy są prezentowane? Analiza poruszać będzie następujące zagadnienia gospodarczo-polityczne, medyczno-zdrowotne, społeczno-psychologiczne, zawodowe, związane z wyglądem, demograficzne, moralne oraz dotyczące aktywności osób starszych. Bazując na zebranych danych będzie można określić sposób prezentowania problemów ludzi starych oraz opisać wykreowany wizerunek człowieka starego. Można będzie także wskazać, z jakiej perspektywy analizuje się problemy związane ze starze32 Kulturowe Konteksty Starości niem się społeczeństwa. Wnioski dotyczące sytuacji ludzi starych w Polsce można wyciągać nie tylko dzięki analizie tego, co zostało powiedziane, lecz także dzięki wskazaniu tego, co zostało przemilczane. Wskazane zostaną zatem także te obszary związane ze starością, które we wspomnianych tytułach nie zostały poruszone. Abstrakty 33 Alina Łysak Uniwersytet Wrocławski Starość (w opiniach) dwudziestokilkulatków Zgodnie z obecnym w naszej kulturze stereotypem, osoby starsze nie mają zainteresowań, nie podejmują żadnej działalności poza „typowymi” dla nich czynnościami związanymi z rolą babci lub dziadka. Nie mają, a nawet nie powinny już mieć marzeń ani planów, nie powinny uczyć się i pracować, ponieważ są to aktywności zarezerwowane dla młodych. Przyswajając taki obraz starości, starzejący się ludzie do niedawna porzucali ulubione zajęcia, ograniczali kontakty towarzyskie i zaczynali spędzać większość czasu w domu. Trudno było im znaleźć przestrzeń, w której mogliby rozwijać się i nawiązywać nowe znajomości. Dopiero w ostatnich dwudziestu latach zaczęły powstawać Uniwersytety Trzeciego Wieku oraz kluby zainteresowań i biura podróży przeznaczone specjalnie dla osób starszych, a starsze osoby zaczęły być informowane o tym, jakie mają możliwości. Czy zwiększenie aktywności i obecności w sferze publicznej osób starszych wpłynęło jednak na zmianę stereotypu i na przekonania młodych ludzi o osobach trzy-, czterokrotnieod nich starszych? Aby dowiedzieć się, co o osobach starszych myślą dwudziestolatki i dwudziestolatkowie w marcu 2010 roku przeprowadziłam wśród studentek i studentów pierwszego roku pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego badania ankietowe. Posłużyłam się kwestionariuszem zawierającym pytania otwarte, prośby o sformułowania osobistych opinii i subiektywne sądy do weryfikacji. Moim celem było dowiedzenie się, kiedy zdaniem studentów 34 Kulturowe Konteksty Starości i studentek zaczyna się starość, co sądzą o starszych ludziach, ale także, jak wyobrażają sobie swoją starość. Abstrakty 35 Małgorzata Chęcińska Uniwersytet Jagielloński Ciało w reklamie, ciało w sztuce Pokazywanie starego ciała stanowi tabu. Przyzwyczajeni jesteśmynie dostrzegać destrukcji, jaką wyrządza czas. Starość jest nam przedstawianajako zjawisko, które nas nie dotyczy i nawet gdy przeżyjemy/przeżyliśmy wiele lat, pozostanie poza naszym doświadczeniem. Uważamysiebie za tolerancyjnych i otwartych. To pozory, bo łatwiej namzauważać to, co nie wzbudza kontrowersji. W przestrzeni publicznejmamy do czynienia z dwojakim podejściem do ciała. Jednym z nich jestwszechobecna reklama, której naczelnym zadaniem jest idealizowanieciała – od ukrywania niedoskonałości związanych z upływem czasu,piętnowania niezgodności ze wzorcem promowanym przez popkulturę, po promowanie specyfików, za pomocą których młodość jest do utrzymania za wszelką cenę. Z drugiej strony, prezentacje ciała spotykamy w sztuce. W obszarze sztuki nie zawsze widzimy ciało idealne. W jej sferze nie obowiązuje bowiem kodeks ogólnych, społecznych norm dotyczących piękna. Ciało jest pokazywane tak, jak wygląda naprawdę i przygotowuje widza na konfrontację z problemem zmiany. Sztuka bada i poszerza granice ludzkiej wrażliwości, uświadamia konieczność analizy problemów, które na co dzień pozostają ukryte. Dlatego to w tej właśnie sferze możliwa jest prezentacja ciała bez upiększeń - ciała, które nie udaje kogoś/czegoś innego, ale ma prawo do bycia autentycznym. 36 Kulturowe Konteksty Starości W swojej prezentacji chciałabym dokonać analizy treści wybranych reklam oraz dzieł sztuki, których tematem jest ciało ludzi starszych. Zderzenie tych światów stanowi podstawę do dyskusji o społecznej recepcji świadomości ciała i starości w przestrzeni publicznej. Abstrakty 37 Agnieszka Stefaniak-Hrycko Instytut Studiów Politycznych PAN Cielesna (nie)obecność ludzi starych w reklamie telewizyjnej Starość, tak jak niepełnosprawność, widoczne deformacje ciała czy mniej widoczne choroby psychiczne albo więzienna przeszłość, postrzegana jest w ujęciu goffmanowskim jako piętno. Jej atrybuty: siwe włosy, pomarszczona skóra, zgięte w pałąk plecy czy laska przywodzą na myśl szereg braków, przez pryzmat których definiuje się starość. Niedostatek urody, sił, zdrowia, umiejętności, środków sytuują seniorów na marginesie społeczeństwa. Starzec z bagażem doświadczeń, świadek historii, niegdyś mędrzec i sędzia, dziś traktowany jest jak intruz, który – jeżeli jest emerytem czy rencistą – nadweręża system opieki zdrowotnej i społecznej, jeżeli zaś jest wciąż czynny zawodowo – odbiera miejsce pracy młodym. Czy zatem tak trudny i do niedawna marginalizowany temat może być przedmiotem przekazu reklamowego nakierowanego na wywołanie u odbiorcy jak najprzyjemniejszych skojarzeń? Owszem, choć niejednokrotnie reklamowa starość służy jako straszak, podczas gdy prawdziwym towarem są produkty mające przedłużyć młodość (zwłaszcza kosmetyki i farmaceutyki). Media nieustannie podkreślają korzyści płynące z posiadania dobrze utrzymanego ciała i w tym kontekście odmieniają przez przypadki słowa: „zabawa”, „przyjemność”, „przygoda”. Do tego sielskiego, reklamowego obrazu świata od czasu do czasu wkraczają banalne problemy. Są to między innymi: bóle stawów i kręgosłupów, wzdęcia, zagrożenie zmarszczkami i fałdami 38 Kulturowe Konteksty Starości tłuszczu oraz niepewną przyszłością. To w tym zwyczajnym świecie twórca reklamy znajduje niekiedy odrobinę przestrzeni dla ludzi starych. W wystąpieniu dokonuję analizy reklam telewizyjnych, emitowanych w ciągu kilku ostatnich lat i śledzę w nich konteksty, w jakich prezentowani są seniorzy. Na tej podstawie dokonuję klasyfikacji na reklamy stereotypowe („familijne”, „estetyczne”, „medyczne”, „eksperckie” oraz takie, w których ludzie starsi pojawiają się jedynie jako tło) oraz na, stanowiące znacznie skromniejszy zbiór, reklamy niestereotypowe. Abstrakty 39 Magdalena Szczypiorska-Mutor Uniwersytet Warszawski Starość widzialna. O przemijaniu w fotograficznych kadrach W referacie konferencyjnym chciałabym zająć się zjawiskiem starości, starzenia się i przemijania w kontekście fotografii na przykładzie prac Nicholasa Nixona („Siostry Brown”) oraz amatorskiej kolekcji zdjęć Anny i Richarda Wagnerów. Nicholas Nixon przez blisko trzydzieści lat fotografował cztery siostry. Raz w roku, zawsze w podobnie skomponowanym kadrze. Richard Wagner, fotograf - amator, stworzył kolekcję zdjęć dokumentujących 42 lata życia, fotografując się razem z żoną raz w roku, zawsze 24 grudnia. Obydwa cykle, każdy w nieco inny sposób, tworzą niezwykłą panoramę śladów mijającego czasu zapisaną w twarzach starzejących się ludzi i w powtarzalności fotograficznego kadru. Ta dialektyka między upływem czasu realnego a trwałością fotograficznego zapisu pozwala na różne odczytania i reinterpretacje cyklu zdjęć jako szczególnego rodzaju narracji o starzeniu się i przemijaniu. Tematem referatu będzie propozycja takiej analizy tej narracji, która uwzględni następujące zagadnienia: rolę foto-biografii (jako lustra, wspomnienia i ważnego aspektu pamięci autobiograficznej) w przeżywaniu doświadczenia starości, specyfikę czasowości w fotografii, refleksję nad motywacją fotografa tworzącego cykl zdjęć dokumentujących przemijanie (iluzja zatrzymania czasu, potrzeba oswojenia zmian) oraz próbę lektury fotograficznego cyklu jako estetycznego doświadczenia piękna starości. 40 Kulturowe Konteksty Starości Kontekstem filozoficznym dla tych rozważań będzie refleksja teoretyka fotografii Edouarda Pontremoli (Nadmiar widzialnego, słowo/obraz terytoria, 2006) oraz eseje historyka nauki Douwe Draaismy (Dlaczego życie płynie szybciej, gdy się starzejemy, PIW, 2006). Abstrakty 41 Katarzyna Pawelec Akademia Podlaska Kobieca starość w obrazach Aleksandra Gierymskiego Temat starości w malarstwie inspiruje artystów. Pomimo wszystkich ograniczeń, jakie narzucają konwencje i techniki, starość wizualizowana jest w rozmaity sposób. W obrazach funkcjonuje kontekstualnie i występuje w postaci portretów pojedynczych osób. Starość występuje w kompozycjach o treściach mitologicznych, religijnych, historycznych, filozoficznych, literackich czy realistycznych. Temat starości w sztuce obciążony został na przestrzeni wieków pewnym tabu. Ustanawia on granice między tym co publiczne (widzialne) a tym co prywatne (ukryte), przesuwając je nieustannie w zależności od społecznych, moralnych i estetycznych dyskursów czy nowych technik artystycznych. W referacie chcę skoncentrować się na realistycznych wizerunkach kobiecej starości Aleksandra Gierymskiego. Poprzez analizę i interpretację wybranych obrazów – „Żydówka sprzedająca owoce”, „Żydówka z pomarańczami”, „Anioł Pański”, „Staruszka czuwająca przy zwłokach II”, „Trumna chłopska” – postaram się zaprezentować malarskie ujęcie starej kobiety z perspektywy gender. Zwrócę uwagę na specyfikę męskiego spojrzenia na starość kobiecą i starość męską. Wskażę, że w malarstwie ustalił się pewien model męskiej starości odmienny od starości kobiecej. Model męski jest raczej optymistyczny, pełen pogody i harmonii, zaś kobiecy – samotny, inny, wykluczony, nieznany, ale właśnie przez to ciekawszy. Postaram się również przedstawić swoje uwagi 42 Kulturowe Konteksty Starości i interpretacje na temat zamanifestowanej kobiecej podmiotowości w obrazach. Jednak oprócz feministycznej siatki metodologicznej pojawią się również kategorie zapożyczone z innego pola badawczego: hermeneutyki, symbolologii i semiotyki. Ważny jest tu kontekst społeczno-kulturowy. Dawniej portretowane stare kobiety były głównie matkami, żonami, kimś bliskim, z czasem jednak tematyka ta przesunęła sie też na inne, obce osoby. Wśród gatunków malarskich najbardziej zróżnicowane wizje starości prezentuje realistyczny portret, na którym oznakami starości są zmarszczki, spracowane, żylaste ręce, zniszczone smutne twarze, zasuszone figury, zapadnięte oczy. Moim celem będzie poszukiwanie istoty kobiecej starości i odnajdywanie jej prawdziwego oblicza w sztuce. Abstrakty 43 Anna Drajer Uniwersytet Wrocławski Medialne portrety starości. „Trzeci wiek” w reklamie telewizyjnej W moim wystąpieniu zajmę się wizerunkiem osób starszych w przestrzeni medialnej, ze szczególnym uwzględnieniem reklam telewizyjnych. Starość w mediach nie jest głównym przedmiotem analiz. A warto zwrócić na niego uwagę. Medialne portrety starości niejednokrotnie oparte są na stereotypach silnie zakorzenionych w naszej świadomości. Faktyczne role pełnione przez osoby w jesieni życia ulegają przemianom i są dalekie od wizerunku proponowanego w mediach. Celem wystąpienia będzie ukazanie wyników analiz przeprowadzonych w oparciu o polskie reklamy telewizyjne w kontekście starości. Chciałabym w swojej prezentacji ukazać dominujące w przestrzeni medialnej podejścia do problemu starości oraz sposoby wartościowania i odbioru tego zjawiska. Postaram się przedstawić relacje między bohaterami reklam i ich stosunek do osób starszych. Zaprezentuję również role, w jakie wchodzą osoby w „trzecim wieku” występujące w przekazach medialnych i kontekst społeczno-ekonomiczny, w jakim są ukazane. Zastanowię się również czy medialne podejście do starości koresponduje z polską rzeczywistością, jak również z funkcjonującym w polskiej świadomości stereotypem osoby w podeszłym wieku. Na podstawie analizowanego materiału wyszczególnię typy, modele starości funkcjonujące w polskiej reklamie telewizyjnej. Podczas wystąpienia postaram się wskazać celowość, bądź jego brak, co do sposobu przedsta44 Kulturowe Konteksty Starości wiania osób starszych w kontekście reklamowanego produktu. Analizę reklam przeprowadzę w oparciu o metodę analizy zawartości (content analysis). Abstrakty 45 Magdalena Baran Uniwersytet Wrocławski Analiza porównawcza motywu starości w baśniach oraz we współczesnej literaturze dziecięcej Praca prezentuje analizę porównawczą motywu starości na przykładach ,,Baśni’’ Braci Grimm oraz współczesnej literatury dziecięcej. Baśń stanowi o aktualnej – tudzież sugerowanej/ narzucanej - specyfice relacji międzyludzkich, dowodząc zmiany społecznej oraz jej konsekwencji dla jakości utworu. Szczególna uwaga koncentruje się tu na fenomenie starości jako fundamentalnym elemencie organizującym rytm oraz przesłanie baśni. Porządek symboliczny zawiadywany przez sferę starości oraz jakość relacji społecznych są podstawą dla klasyfikacji baśniowej. Wybór źródeł podyktowany jest potrzebą odpowiedniego skontrastowania biegunowo różnych od siebie stadiów ewolucji utworów baśniowych. Zestawienie obrazuje różnice oraz antypodyczną naturę obu nurtów. Co więcej, wskazuje także na specyfikę uwarunkowań historycznych oraz determinantów kulturowych odpowiedzialnych za kształtowanie się danego kierunku opowieści dla dzieci. Baśń jest synonimem konkretnego porządku symbolicznego, który warunkuje gatunek i odpowiada za jego wyjątkową, społeczną rolę. Historia literatury dziecięcej wskazuje na dynamikę zmian gatunku, jak i dowodzi jego postępującej hybrydyczności. W tym wypadku postęp znamionuje regres, edukacyjna istota baśni zaś ulega niekorzystnej redefinicji. Pluralizm świata literatury dziecięcej odzwierciedla kondycję relacji społecznych, jak i współtworzy jakość interakcji rodzinnych. Koresponduje to z kierunkami kształtowania się rzeczywistości literatury dziecięcej, które coraz bardziej odkształcają 46 Kulturowe Konteksty Starości istotę świata baśni. Opisana sytuacja stanowi pretekst do analizy porównawczej sfery starości w baśniach tradycyjnych oraz we współczesnych ich odpowiednikach. Starość jest tu umownym synonimem dorosłości i jako taka rozumiana jest jako jeden z konstytutywnych elementów rzeczywistości baśniowej. Argumentem dla nieprzypadkowej obecności ,,Baśni’’ Braci Grimm jest konieczność twórczej refleksji nad tak zwaną baśnią tradycyjną (lub właściwą) wraz z jej porządkiem symbolicznym opierającym się na jungowskiej interpretacji postaci, zachowań czy wątków. Baśń właściwa funkcjonuje tu jako synonim baśni per se wskazując na cechy utworu modelowego, którego późniejsze aktualizacje stanowią o odmiennej, aczkolwiek dynamicznej kondycji relacji międzyludzkich, przede wszystkim zaś o kryterium starości oraz o jego kulturowym komentarzu. Abstrakty 47 Milena Bącik, Katarzyna Siewicz Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Emerytura - zmierzch życia zawodowego? Polityka społeczna wobec aktywności zawodowej osób starszych. Starsi pełnią we współczesnym świecie ważną rolę. Mają niezastąpiony zasób wiedzy i bogate doświadczenie życiowe, które pomaga im nie tylko w radzeniu sobie ze starością, ale może również pomóc młodszym pokoleniom w podejmowaniu życiowych decyzji. W dzisiejszych czasach rzeczywistość oparta jest na wysoko rozwiniętej technologii, za którą większość starszych ludzi nie jest wstanie nadążyć. Doprowadza to do licznych ograniczeń, nie tylko w życiu codziennym, ale również w sferze zawodowej aktywności. Tym samym są oni wykluczani. Jednym z największych problemów, z jakim wstąpiliśmy do Unii Europejskiej jest fakt, że państwo nie jest przygotowane do problemu starości. Nastąpił wzrost populacji ludzi starszych w Polsce, do czego między innymi przyczyniła się medycyna, bowiem przeciętna długość życia wciąż się wydłuża. Państwo powinno zapewnić nie tylko odpowiednią opiekę społeczną dla ludzi starszych, ale również zadbać o aktywne uczestnictwo tych osób w życiu społecznym i godne życie na emeryturze. Wszystkie powyższe argumenty sprawiły, że szczególnie zainteresowałyśmy się tematyką związaną z aktywnością zawodową osób starszych. Celem naszej pracy jest zatem stosunek polityki społecznej wobec emerytów pragnących podjąć się jakiejkolwiek 48 Kulturowe Konteksty Starości aktywności zawodowej. Postaramy się odpowiedzieć na pytanie: czy polska polityka społeczna wspiera aktywne uczestnictwo osób starszych w życiu zawodowym? Dlaczego emeryci chcą aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym i zawodowym? Jakie formy aktywności zawodowej są najczęściej podejmowane? Dynamizm młodszych pokoleń, pogoń za karierą i pieniędzmi sprawiają, że często starsi ludzie stają się mniej ważnymi członkami społeczeństwa. Oni sami natomiast pragną być wciąż nierozerwalną częścią tego „organizmu”, dlatego ich pragnienia, aspiracje powinny być również uwzględnianie w planach nie tylko pojedynczych ludzi, ale również całego państwa stanowiącego jednorodny system. Abstrakty 49 Konrad Turek Uniwersytet Jagielloński Aktywizacja potencjału osób starszych w Polsce Starzenie się społeczeństwa to jedno z najistotniejszych wyzwań, a zarazem szans współczesności. Problemy wynikające z tego procesu wciąż nie są dostrzegane, a następstwa dzisiejszych zaniedbań będą nie do odpracowania w najbliższych dekadach. Aktywizacja osób starszych i wydłużenie okresu aktywności zawodowej mogą pozwolić na wykorzystanie obecne procesów i przemian m.in. do wzbogacenia rynków pracy oraz podniesienia poziomu życia osób starszych. Tymczasem obecny poziom aktywność pokolenia 50+ w Polsce (niemal na wszystkich płaszczyznach) jest jednym z najniższych w Europie. W prezentacji przedstawiona zostanie diagnoza aktywności starszych pokoleń w Polsce, jej uwarunkowania i bariery oraz główne problemy w tym zakresie. Poruszone zostaną też dwie podstawowe kwestie: a) możliwość aktywizacji osób 50+ na rynku pracy (z uwzględnieniem perspektywy pracodawców, pracowników, osób bezrobotnych i nieaktywnych zawodowo) b) możliwość aktywizacji w sektorze pozarządowym – praca społeczna i wolontariat stanowią bardzo obiecującą przestrzeń dla aktywności w jesieni życia. Mimo, iż Trzeci Sektor dla seniorów jest w Polsce dopiero we wstępnej fazie rozwoju, to można wskazać pewne skuteczne inicjatywy. 50 Kulturowe Konteksty Starości Prezentacja opierać się będzie na wstępnych wynikach międzynarodowego projektu badawczego „Aktywizacja potencjału osób starszych w starzejącej się Europie (ASPA)”, realizowanego w okresie 2008-11 przez Uniwersytet Jagielloński w ramach 7 Programu Ramowego. Bierze w nim udział 8 krajów (Holandia, Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Szwecja, Dania, Włochy i Polska). W jego ramach przeprowadzono m.in. szeroko zakrojone reprezentatywne badania ilościowe wśród pracodawców z całej Polski (pierwsze tego typy w Polsce), a także badania jakościowe wśród firm oraz organizacji pozarządowych. Abstrakty 51 Przemysław Gawarkiewicz, Kamila Szymborska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Szanse aktywizacji seniorów w ramach instytucji Uniwersytetu Trzeciego Wieku Pojęcie aktywizacja jest od niedawna bardzo popularnym rzeczownikiemodnoszącym się do większości sfer życia człowieka – zawodowej, edukacyjnej, społecznej oraz polityczno-obywatelskiej. Niestety, w większości przypadków działania aktywizujące skierowane są do ludzi młodych, będących w pełni sił życiowych. Zauważając pogłębiające się starzenie naszego społeczeństwa (jak i całej Europy) należy rozszerzyć i zintensyfikować wspomniane działania o grupę seniorów, która do niedawna jeszcze traktowana była dość peryferycznie. Jedną z instytucji, która kieruje swoje działania do grupy ludzi w wieku poprodukcyjnym jest Uniwersytet Trzeciego Wieku. Ożywienie sfery psychicznej, intelektualnej, społecznej i fizycznej osób starszych jest kluczowe dla polepszenia komfortu dalszego funkcjonowania w środowisku. Pozwala nie tylko na łagodną zmianę nabytych w czasie kilkudziesięciu lat pracy codziennych nawyków (niemożliwych do realizacji obecnie), ale także zmniejsza stres związany z faktem uświadamia upływającego czasu lub nagłą reorganizacją życia codziennego. Osoby w wieku emerytalnym mogą nadal aktywnie działać na rzecz społeczeństwa, mogą działać na rzecz samych siebie podnosząc komfort i jakość spędzania wolnego czasu. Uniwersytet Trzeciego Wieku poprzez swoje działania przeciwdziała izolacji seniorów,występowaniu depresji, podwyższa samoocenę, jak i w niektórych przypadkach daje siłę i motywację do życia. 52 Kulturowe Konteksty Starości Stały rozwój tego typu instytucji jest także ważny z uwagi na niską wydolność państwa w zakresie kształcenia i aktywizacji starszych, jak mówią sami uczestnicy UTW nie znają drugiego takiego miejsca, które dawałoby szansę na prowadzenie i pogłębianie życia towarzyskiego połączonego z nabywaniem nowych oraz aktualizacją posiadanych wiadomości. System faworyzuje młode jednostki, zapominając o tym, że pomimo wieku potencjał intelektualny (także ten związany z posiadaniem olbrzymiego doświadczenia życiowego) wciąż można wykorzystać w sposób korzystny dla wielu stron. Referat prezentuje rys historyczny wspomnianej instytucji, główne założenia oraz zadania UTW w Polsce, jak i na świecie, przedstawia społeczne znaczenie tego typu inicjatyw z punktu widzenia samych zainteresowanych oraz słowami uczestników odpowiada na pytanie: jak bardzo potrzebne są tego typu rozwiązania? Podpowiada, dlaczego warto wiedzieć więcej na temat tej formy aktywizacji seniorów. Abstrakty 53 Paweł Kociszewski Kolegium Pracowników Służb Społecznych Prawne aspekty pomocy społecznej osobom starszym Podstawę prawną systemu pomocy społecznej w Polsce stanowi od 2004 roku ustawa o pomocy społecznej. Na podstawie przepisów tejże ustawy działa szereg instytucji świadczących pomoc społeczną w wielu jej aspektach. Osoby starsze jawią się jako liczna grupa beneficjentów tych instytucji. Wpływa na to szereg czynników wymienionych w artykule 7 ustawy, jak chociażby ubóstwo, bezdomność, niepełnosprawność, długotrwała lub ciężka choroba. Jednak prawo pomocy społecznej stanowi gałąź prawa administracyjnego, co nie jest bez znaczenia dla tych, którzy pomocy potrzebują, a w szczególności dla osób starszych. Prawo administracyjne zakłada hierarchię podmiotów, dominację norm bezwzględnie wiążących oraz władztwo administracyjne zdefiniowane jako zdolność organu administracji do jednostronnego kształtowania praw i obowiązków podmiotu administrowanego. Taki kontekst prawny nie zawsze sytuuje beneficjentów pomocy społecznej w korzystnej prawnie pozycji. W niniejszym referacie skoncentruję się na obecnym stanie prawnym i postulowanych zmianach w przywołanej powyżej ustawie i aktach wykonawczych. Nie będzie on więc dotyczył jakości świadczonej pomocy w praktyce i jej społecznym odbiorze, lecz sytuacji prawnej uwikłanych w jej struktury osób starszych i proponowanych rozwiązań mających na celu poprawę statusu prawnego tychże osób. 54 Kulturowe Konteksty Starości Abstrakty 55
