przestepstwo_paserstwa - Szkoła Policji w Katowicach

1
Szkoła Policji w Katowicach
Nauki Prawne i Taktyka Kryminalna
Przestępstwo paserstwa
Opracowanie:
kom. mgr Artur Chromiak
ŁA PO
O
C JI
LI
SZK
Zakład Nauk Prawnych i Taktyki Kryminalnej
Wydawnictwo
Szkoły Policji
2001
w
Katowicach
2
SPIS TREŚCI
Wstęp
3
Rozdział I
Pojawienie się paserstwa w polskim prawie karnym
7
Rozdział II
Przedmiot ochrony przestępstwa paserstwa
10
Rozdział III
Strona przedmiotowa przestępstwa paserstwa
Znamię przedmiotu wykonawczego
Nabycie i przyjęcie rzeczy
Pomoc do zbycia lub ukrycia rzeczy
14
15
25
28
Rozdział IV
Podmiot przestępstwa paserstwa
31
Rozdział V
Strona podmiotowa przestępstwa paserstwa
32
Rozdział VI
Wymiar kary za przestępstwo paserstwa
37
Bibliografia
41
3
WSTĘP
Skrypt
przeznaczony
jest
dla
policjantów
zamierzających
poszerzyć
wiadomości
z zakresu prawa karnego części szczególnej, z wyszczególnieniem przestępstwa
paserstwa, które jest nierozerwalnie związane z pozostałymi rodzajami przestępstw
przeciwko mieniu. Dyspozycja przepisu art. 291 k.k. jest skomplikowana i przy
analizie konkretnego zdarzenia utrudnia to policjantom jej właściwą interpretację.
Aktualnie w Polsce występuje duży wzrost gospodarczy, co powoduje na rynku
ożywienie obrotu rzeczami. W takiej sytuacji zwiększa się na nim również ilość
towarów pochodzących z czynu zabronionego, które znajdują się w obrocie
gospodarczym, co pociąga za sobą zwiększenie ilości popełnianych przestępstw
paserstwa. Statystyki nie podają ogólnych informacji dotyczących łącznej wartości
rzeczy stanowiących przedmiot czynności wykonawczej w stosunku do mienia
odzyskanego, a jedynie wykazują ilość czynów stanowiących dane przestępstwo.
Poniższa tabela przedstawia relacje zachodzące między przestępstwem
przeciwko mieniu, a przestępstwem paserstwa na terenie działania Komendy
Wojewódzkiej Policji w Katowicach za okres od 01.01.1999 r. do 31.12.1999 r.
Rodzaj przestępstwa
Stwierdzone
Wykryte
1070
1065
Paserstwa
Paserstwo umyślne
Paserstwo umyślne programów 22
22
komputerowych
Paserstwo nieumyślne
273
Paserstwo nieumyślne programów5
271
5
komputerowych
RAZEM
1370
1363
Przestępstwa przeciwko
97105
28404
mieniu
4
Z powyższej tabeli wynika, że przestępstwo paserstwa stanowi około 1,4 %
ogólnej liczby stwierdzonych przestępstw przeciwko mieniu. Zakładając teoretycznie,
że przedmiot czynności wykonawczej przestępstwa paserstwa pochodzi tylko z tego
rodzaju przestępstwa, to wówczas należałoby wnioskować, iż sprawcy tych
przestępstw w 98,7% sami skonsumowali owoce przestępstwa.
Taka sytuacja jest mało prawdopodobna i świadczy o nieudolnym
rozwiązywaniu tego problemu przez organy ścigania. Przecież jeden przedmiot
pochodzący z przestępstwa kradzieży może spowodować kilka czynów przestępstwa
paserstwa. Należałoby wykorzystać fakt, że sprawca skupił się przede wszystkim na
dokonaniu przestępstwa pierwotnego i dopiero później gdy niejednokrotnie jego
czujność osłabła, zaczął wykonywać czynności zmierzające do zamiany skradzionych
rzeczy lub ich konsumpcji.
W powyższych danych statystycznych nie byłoby nic dziwnego, gdyby
chodziło przede wszystkim o drobne kradzieże, których sprawca może w całości
skonsumować skradzione przez siebie mienie. Jednak w większości przypadków
przestępstw przeciwko mieniu sprawcy zamieniają skradzione mienie za gotówkę bądź
inny towar, w czym biorą udział inne osoby nie związane z przestępstwem
pierwotnym. Należy również wspomnieć o pozostałych przestępstwach, po dokonaniu
których możliwe jest popełnienie przestępstwa określonego w art. 291 i 292 k.k. oraz
o ciemniej liczbie przestępstw paserstwa. Z powyższego wynika, że organy ścigania
oraz cały wymiar sprawiedliwości w tym temacie mają bardzo dużo do zrobienia, aby
osiągnąć zadowalający poziom wykrywalności tego przestępstwa.
Istnieje wiele powodów takiego stanu rzeczy. Począwszy od skomplikowanej
treści samego artykułu oraz dużego obciążenia pracą organów procesowych, a także
ich braku wiedzy, a skończywszy na rozbieżnościach stanowisk Sądu Najwyższego
i autorytetów z dziedziny prawa karnego w interpretacji treści przepisów dotyczących
przestępstwa paserstwa. Wpływa to negatywnie na zaufanie społeczne do właściwej
pracy całego wymiaru sprawiedliwości, który nie nadąża za zmieniającą się
rzeczywistością, co z kolei nie pozostaje bez wpływu na morale społeczeństwa.
5
Celem niniejszej pracy jest zwrócenie uwagi na powagę poruszanego
zagadnienia, a proste i kompleksowe scharakteryzowanie przestępstwa paserstwa we
wszystkich postaciach, występujących w Kodeksie Karnym, ułatwi policjantom
właściwą interpretację czynu i skuteczne reagowanie na tego rodzaju przestępstwa
w jednostkach macierzystych.
6
ROZDZIAŁ I
7
POJAWIENIE SIĘ PASERSTWA W POLSKIM PRAWIE KARNYM
Przestępstwo paserstwa jako nabycie, przyjęcie, pomoc do zbycia oraz pomoc
do ukrycia rzeczy pochodzących z przestępstwa, a więc jako przestępstwo skierowane
na rzecz uzyskaną za pomocą przestępstwa popełnionego poprzednio przez inną
osobę, było pierwotnie traktowane jako udział w tym poprzednim przestępstwie, a nie
jako samodzielne przestępstwo.
W 1915 roku niemieckie władze okupacyjne wprowadziły na terenie byłego
Królestwa Polskiego rosyjski kodeks karny z 1903 r. W kodeksie tym paserstwo
stanowiło samodzielne przestępstwo. Sprawca odpowiadał za paserstwo wówczas,
jeżeli nie miało miejsca porozumienie się ze sprawcą przestępstwa poprzedzającego
paserstwo, co do współdziałania po jego dokonaniu. Wtedy bowiem zachowanie
pasera oceniano jako pomocnictwo. Typem kwalifikowanym paserstwa umyślnego
uczyniono paserstwo “zawodowe”. Rosyjski Kodeks Karny obowiązywał na ziemiach
polskich byłego zaboru rosyjskiego do 1932 r. Po Pierwszej Wojnie Światowej
podjęto prace przygotowawcze nad polskim kodeksem karnym. Pierwszą próbę
sformułowania zasad odpowiedzialności za przestępstwo paserstwa podjął W.
Makowski w przygotowanym przez siebie w 1926 r. –“Projekcie części szczególnej
kodeksu karnego”.
W myśl tego projektu przepisy dotyczące przestępstwa paserstwa stanowić
miały odrębną samodzielną grupę. Opublikowany w tym czasie “Projekt kodeksu
karnego” J. Makarewicza przewidywał zamieszczenie przepisów o paserstwie
w rozdziale –“Przestępstw przeciwko pieczy prawnej”. Mimo istniejących różnic
w systematyce przepisów o paserstwie - oba projekty oparły zasady odpowiedzialności
za to przestępstwo na wspólnych założeniach. Przyjęto mianowicie, że przestępstwo
paserstwa stanowi przestępstwo sui generis oraz, że odpowiedzialnością za to
przestępstwo winni być objęci tak paserzy umyślni, jak i nieumyślni.1
1
W. Makowski, Projekt wstępny części szczególnej kodeksu karnego, Warszawa 1930.
8
W wyniku prac Komisji Redakcyjnej Sekcji Prawa Karnego nad zgłoszonymi
wcześniej
projektami
części
szczególnej
kodeksu,
przestępstwo
paserstwa
zdecydowano się umieścić w rozdziale “Przestępstw przeciwko porządkowi
publicznemu”, rezygnując jednocześnie z rozdziału “Przestępstw przeciwko pieczy
prawnej”. Paserstwo umyślne i nieumyślne określone w art. 160 i 161 k.k.
umieszczone zostały w rozdziale XXV kodeksu karnego z 1932 r., które zagrożone
było karą aresztu do dwóch lat lub karą grzywny.
Następnie w ustawie z dnia 18.06.1959 r. o odpowiedzialności karnej za
przestępstwa przeciw własności społecznej2 wyodrębniono jako przedmiot ochrony
własność społeczną. Z ustawy tej odpowiadał sprawca, który dopuścił się przestępstwa
paserstwa mienia stanowiącego własność państwową i spółdzielczą.
W kodeksie karnym z 1969 roku3 zrezygnowano z tego podziału powracając do
rozwiązania z 1932 r z pewnymi zmianami. Paserstwo umyślne umieszczono w art.
215, a paserstwo nieumyślne w art. 216 k.k. w rozdziale “Przestępstw przeciwko
mieniu”. Dodatkowo w art. 215 par. 2 k.k. umieszczono paserstwo kwalifikowane,
z którego sprawca czynił stałe źródło dochodu. Czyn ten został usankcjonowany jako
zbrodnia paserstwa. Ponadto w rozdziale “Przestępstw przeciwko interesom PRL”,
zawarto przestępstwo paserstwa w tzw. “dużej aferze gospodarczej” w art. 134 par. 1
k.k., za popełnienie którego groziła kara od 8 do 15 albo 25 lat pozbawienia wolności.
Natomiast za kierowanie działalnością przestępczą określoną w tym artykule
sąd mógł wymierzyć nawet karę śmierci.
Kolejna odmiana przestępstwa paserstwa zawarta była w tzw. “małej aferze
gospodarczej” w art.202 k.k. w rozdziale “Przestępstw przeciwko mieniu”.
W obecnym Kodeksie Karnym obowiązującym od 01.09.1998 r.4 przestępstwo
paserstwa umyślnego umieszczono w art. 291 par. 1 “ Kto rzecz uzyskaną za pomocą
czynu zabronionego nabywa lub pomaga do jej zbycia albo tę rzecz przyjmuje lub
pomaga do jej ukrycia podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”
2
Dz. U. Nr 36, poz. 228.
Ustawa Kodeks Karny z dnia 19.04.1969 r, Dz. U. Nr 13, poz. 94.
4
Dz. U. Nr 88, poz. 553.
3
9
Paragraf 2 – “W wypadku mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie, karze
ograniczenia wolności, albo pozbawienia wolności do roku”.
Natomiast przestępstwo nieumyślne zawarte jest w art. 292 par. 1 k.k.- cyt.
“Kto rzecz o której na podstawie towarzyszących okoliczności powinien i może
przypuszczać, że została uzyskana za pomocą czynu zabronionego nabywa lub
pomaga do jej zbycia, albo tę rzecz przyjmuje lub pomaga do jej ukrycia, podlega
grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch.”
Paragraf 2 –“ W wypadku znacznej wartości rzeczy, o której mowa w paragrafie 1,
sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”
Pojawiło się nowe przestępstwo paserstwa komputerowego w art. 293 k.k.
dotyczące paserstwa programu komputerowego. Poza tym do kwalifikowanego typu
przestępstwa paserstwa określonego w art. 294 k.k. ustawodawca dodał czyny, których
przedmiotem czynności wykonawczej jest mienie znacznej wartości i dobro
o szczególnym znaczeniu dla kultury.
Pojawiła się także instytucja tzw. “quasi czynnego żalu” określona w art. 295
k.k. , która ma zastosowanie gdy sprawca paserstwa dobrowolnie naprawił szkodę
w całości albo zwrócił pojazd lub rzecz mającą szczególne znaczenie dla kultury
w stanie nie uszkodzonym. Wówczas zgodnie z treścią przepisu sąd może zastosować
nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
Z powyższego wynika, że ustawodawca zrezygnował z sankcjonowania tzw. “dużej
i małej afery gospodarczej” oraz zapisu kierunkowego przestępstwa paserstwa, ujętego
zdaniem - “w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.” Natomiast pojawiły się nowe
uregulowania prawne, mające istotny związek z przestępstwem paserstwa, które
zostaną omówione w dalszej części skryptu.
ROZDZIAŁ II
PRZEDMIOT OCHRONY PRZESTĘPSTWA PASERSTWA
10
Określenie przedmiotu ochrony nabrało istotnego znaczenia w momencie
oddzielenia paserstwa od innych przestępstw. Wówczas pojawił się problem, w
którym
rozdziale
kodeksu
karnego
paserstwo
powinno
się
znajdować.
W drugiej połowie XIX w. F. Carrary wskazywał, że paserstwo umyślne rzeczy
skradzionych jest przestępstwem przeciwko własności prywatnej. Dopatrywanie się
w tym
wypadku
obrazy
sprawiedliwości
publicznej
było
zdaniem
autora
zastępowaniem rzeczywistości hipotezą. Wychodził on bowiem z założenia, że
kradzież nie powoduje wygaśnięcia prawa własności i jest ono zawsze naruszalne
poprzez kolejne operacje wokół rzeczy kradzionej, a więc powraca się do naruszenia
tego prawa5.
W polskim kodeksie karnym z 1932 r. przestępstwo paserstwa zostało
umieszczone w rozdziale pod tytułem; - “Przestępstwa przeciwko porządkowi
publicznemu”. Zdaniem jednego z twórców tego kodeksu J. Makarewicza
umieszczenie art. 160 d.k.k. w rozdziale XXV nabrało innego znaczenia niż gdyby
przepis ten znalazł się w rozdziale przestępstw przeciwko mieniu. Uważał on również,
że przestępstwo paserstwa charakteryzuje się nie zamachem pośrednim na cudze
mienie , lecz przejęciem we władztwo rzeczy w sposób niezgodny z ogólną
organizacją życia społecznego. 6
Komisja Kodyfikacyjna w owym czasie podkreślała, że paserstwo nie jest
przestępstwem pomocniczym w stosunku do kradzieży, przywłaszczenia lub rozboju.
Nie dotyczy wyłącznie przestępstw przeciwko mieniu, nie ma więc racji wiązanie go
pod względem klasyfikacji kodeksowej wyłącznie z grupą przestępstw majątkowych.
Podstawą karania - czytamy dalej w uzasadnieniu - jest społeczna szkodliwość obrotu
przedmiotami uzyskanymi drogą przestępstwa, dlatego też umieszczono paserstwo
w grupie przestępstw przeciwko ładowi publicznemu7.
5
Opuscoli di diritto criminale, Prato 1878, s. 439- 441, F. Carrary za: K. Indecki, Przestępstwo
paserstwa w kodeksie karnym z 1969 r., Łódź 1991.
6
J. Makarewicz, Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1938 za: K. Indecki, Przestępstwo paserstwa
w kodeksie karnym z 1969 r., Łódź 1991.
7
Projekt kodeksu karnego w redakcji przyjętej w drugim czytaniu przez Sekcję Prawa Karnego
Komisji Kodyfikacyjnej R.P. Uzasadnienie części szczególnej KKRP, Warszawa 1930, s. 86, 87.
11
Twórcy kodeksu karnego z 1969 r przyjęli inne założenia i w uzasadnieniu do
“Projektu kodeksu karnego” z 1968 r. podkreślili, że – cyt. "Projekt stoi na gruncie
konstytucyjnej zasady szerokiej ochrony własności społecznej, mając jednak również
i to na uwadze, że w naszych warunkach mienie osobiste i indywidualne jest z reguły
mieniem ludzi pracy; wymaga więc także odpowiedniej ochrony”.
Przestępstwo paserstwa zaliczono do grupy przestępstw przeciwko mieniu
wszelkiego rodzaju, obok innych grup, tj. przestępstw przeciwko mieniu społecznemu
oraz przestępstw przeciwko mieniu innemu niż społeczne8. W przypadku tego
przestępstwa przedmiot ochrony nie da się całkiem oderwać od przedmiotu
wykonawczego, na który zamach jest skierowany.
J. Śliwowski twierdził, że bezpośrednim przedmiotem ochrony przestępstwa
paserstwa umyślnego jest wyłącznie bezpieczeństwo obrotu przed zakłóceniami,
opierającego się na zasadach dobrej wiary, a także przed zakłóceniami na skutek
wprowadzenia doń przedmiotów i wartości uzyskiwanych drogą nielegalną.9
Szerzej przedmiot ochrony ujmują J. Szamrej i M. Filar, zdaniem których
przedmiotem ochrony art. 215 k.k. z 1969 r., są stosunki majątkowe, a ściślej porządek prawny w sferze tych stosunków, chroniony jednakże w różnych zakresach,
zależnie od form paserstwa; może to być przede wszystkim ochrona własności
(posiadania), gdy rzeczy pochodzą z przestępstw przeciwko mieniu i są to najczęstsze
przypadki lub ochrona tylko legalnego obrotu, gdy rzeczy pochodzą z innych
przestępstw np. z łapówki lub przemytu.10
M. Filar upatruje indywidualny przedmiot ochrony zarówno w mieniu
ruchomym jak i w pewnym zakresie w prawidłowości i pewności obrotu cywilnego.11
W nowym kodeksie karnym obowiązującym od 01.09.1998 r. paserstwo
pozostało w rozdziale XXXV “ Przestępstw przeciwko mieniu”. Mimo to brak jest
jednomyślności co do rodzajowego przedmiotu ochrony tego przestępstwa.
8
Projekt kodeksu karnego oraz przepisów wprowadzających kodeks karny, Warszawa 1968, s. 146 .
J. Śliwowski, Prawo Karne, Warszawa 1979, s. 463.
10
J. Szmrej, Przestępstwo poplecznictwa, Toruń 1976, s. 98.
11
M. Filar (w:) A. Marek , A. Grześkowiak, M. Filar, Zarys Prawa karnego,Toruń 1976, s. 259. za: K.
Indecki, Przestępstwo paserstwa .... , s. 31.
9
12
A. Szwarc twierdzi, że przedmiotem ochrony przestępstwa paserstwa jest dobro
prawne zbiorowości w postaci porządku gospodarczego w zakresie prawidłowego
i legalnego obrotu. A skoro tak, to o umieszczeniu paserstwa w jednym z rozdziałów
kodeksu karnego winno decydować jedynie ustalenie, który z wchodzących w grę
rozdziałów przewiduje ochronę określonych w ten sposób dóbr. Autor stwierdził, że
przestępstwo paserstwa winno znajdować się w rozdziale przestępstw przeciwko
porządkowi publicznemu12
O. Chybiński zgłosił inną koncepcję. Odróżnił dwa rodzaje przestępstwa
paserstwa tj. - paserstwo rzeczy pochodzących z przestępstw przeciwko własności
oraz paserstwo rzeczy pochodzących z innych przestępstw. W ten sposób wysunął
postulat, aby jedną postać paserstwa umieścić w rozdziale przestępstw przeciwko
własności, a drugą w rozdziale przestępstw przeciwko porządkowi publicznemu.13
Emil Pływaczewski dowodził, że rodzajowym przedmiotem ochrony przepisów
rozdziału przestępstw przeciwko mieniu jest własność, inne prawa majątkowe oraz
posiadanie. Jednak zakładał, że działanie przestępcze pasera może być skierowane
bezpośrednio przeciwko jednemu z trzech dóbr, tj. własności (posiadaniu), legalnemu
obrotowi (bezpieczeństwu obrotu) oraz wymiarowi sprawiedliwości. Cytowany autor
stwierdził ogólnie, że dobrem chronionym są trzy zakresy porządku prawnego,
zależnie od formy paserstwa i nie pozwala to na stanowcze stwierdzenie, że
paserstwo jest przestępstwem przeciwko mieniu, ale tylko przestępstwem zbliżonym
do tej grupy14.
Na uwagę również zasługuje stanowisko K. Indeckiego, który stwierdził, że
główny przedmiot ochrony przestępstwa paserstwa składa się z trzech szczególnych
przedmiotów tj.: własność społeczna, własność indywidualna i własność osobista.
Dodał, że są to równorzędne szczególne przedmioty ochrony wyróżniające się
w ramach głównego przedmiotu ochrony, o czym świadczy sformułowanie - rzecz
uzyskana za pomocą czynu zabronionego, “bez bliższego określenia” czyja rzecz
12
Por. A. Szwarc, Miejsce paserstwa w projekcie kodeksu karnego, 1963, s.70.
O. Chybiński, Paserstwo w polskim prawie karnym, Warszawa 1962, s. 16.
14
E. Pływaczewski, Przestępstwo paserstwa w ustawodawstwie polskim, Toruń 1986.
13
13
winna być przedmiotem wykonawczym (społeczna czy prywatna). Ponadto cytowany
autor dowodzi, iż oboczny przedmiot ochrony, mimo jego wyodrębnienia, nie daje mu
rangi pośledniejszej niż głównemu przedmiotowi ochrony. Ułatwia jedynie ustalenie
podobieństwa między paserstwem, a innymi przestępstwami określonymi w kodeksie
karnym (np. poplecznictwem, gdy paser swoim zachowaniem zmierza również do
utrudnienia lub udaremnienia postępowania karnego).
W nowym kodeksie karnym obowiązującym od 01.09.1998 r paserstwo
pozostało w rozdziale XXXV-“ Przestępstw przeciwko mieniu”.
Mimo to brak jest jednomyślności co do rodzajowego przedmiotu ochrony tego
przestępstwa. Przy obecnym stanie prawnym przedmiot ochrony stał się jeszcze mniej
czytelny z uwagi na brak znamienia - “celu osiągnięcia korzyści majątkowej”.
W związku z takim stanem rzeczy w praktyce będzie utrudnione oddzielenie paserstwa
od poplecznictwa.
Z wymienionych różnic stanowisk co do przedmiotu ochrony przestępstwa
paserstwa wynika, że umieszczenie go w rozdziale XXXV przestępstw przeciwko
mieniu nie jest wolne od zastrzeżeń. Najbardziej przekonywujące stanowisko w tej
kwestii prezentuje E. Pływaczewski, który stwierdził, że paserstwo jest przestępstwem
jedynie bardzo zbliżonym do grupy przestępstw przeciwko mieniu.
ROZDZIAŁ III
STRONA PRZEDMIOTOWA PRZESTĘPSTWA PASERSTWA
Do istotnych znamion strony przedmiotowej przestępstwa paserstwa należy:
1. Przedmiot czynności wykonawczej;
14
2. Czyn, czyli zachowanie sprawcy polegające na:
-
nabyciu rzeczy;
-
przyjęciu rzeczy;
-
pomocy do zbycia rzeczy;
-
pomocy w ukryciu rzeczy.
3. Skutek - sprawca przy nabyciu i przyjęciu rzeczy musi wejść we władztwo nad
rzeczą, albo udzielić fizycznej pomocy, (poprzez działanie lub zaniechanie) do
zbycia lub ukrycia rzeczy pochodzących z czynu zabronionego. Przestępstwo
paserstwa jest przestępstwem materialnym, skutkowym, dlatego w dalszej części
pracy skutek zostanie omówiony łącznie z zachowaniem.
Znamię przedmiotu wykonawczego
Przepis art. 291 i 292 k.k. określa stronę przedmiotową paserstwa poprzez
działania odnoszące się do "rzeczy". Kodeks karny nie definiuje całościowo pojęcia
"rzecz" - czyni to natomiast w pewnym zakresie kodeks cywilny w art. 45, stanowiąc,
że rzeczami są tylko przedmioty materialne.
15
Jednakże art. 115 par. 9 k.k. stanowi uzupełnienie tego pojęcia. I tak, “rzeczą
ruchomą lub przedmiotem jest także polski albo obcy pieniądz lub inny środek
płatniczy oraz dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo
zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo
stwierdzenie uczestnictwa w spółce. Tym samym termin "rzecz" należy do tej grupy
znamion co np. "mienie", których cechą jest to, że ich wykładnia dokonywana jest na
gruncie innej niż prawo karne dziedziny prawa15. Rezultaty tej wykładni mogą być
więc dwojakie: albo termin "rzecz" będzie miał jednakowe znaczenie w obu
wymienionych wyżej dziedzinach prawa, albo też bazą znaczeniową dla tego pojęcia
będzie prawo cywilne, przepisy prawa karnego zaś nadadzą inny zakres temu
terminowi, wynikający z potrzeb podyktowanych celami prawnokarnej ochrony
poszczególnych dóbr.”
W prawie cywilnym definicje nakazują traktować rzecz jako dobro materialne,
czyli tzw. materialną część przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle
wyodrębnioną (w sposób naturalny lub sztuczny), że w stosunkach społecznogospodarczych może być traktowana jako dobra samoistne16.
Człowiek nie jest rzeczą, natomiast oddzielone części ciała ludzkiego stają się
rzeczami i są nimi dopóki nie zostaną połączone z ciałem tego samego lub innego
człowieka. Z chwilą oddzielenia ich od ciała stają się one przedmiotem własności
i mogą być przedmiotem obrotu np. zęby, włosy, krew. Tracą jednak charakter rzeczy
gdy ponownie stają się częściami składowymi żyjącego człowieka.17 Rzeczami
w rozumieniu prawa cywilnego są również kopaliny odłączone od gruntu. W wielu
przypadkach określenie przedmiotem czyjej własności są takie rzeczy nie jest
zagadnieniem łatwym.
15
K. Indecki, op. cit., s. 43.
J. Wsilkowski, Zarys prawa rzeczowego, Warszawa 1963, A. Wolter, Prawo Cywilne. Zarys części
ogólnej, Warszawa 1970.
17
S. Grzybowski, Przedmioty stosunków cywilnoprawnych, Warszawa Kraków Gdańsk 1974.
16
16
Przypomnijmy tu, że przepisy prawa górniczego18 nie przesądzają, czyją
własność stanowią złoża kopalin poddanych prawu górniczemu. Cywilistycznemu
określeniu rzeczy odpowiadają również przedmioty świata żywego jak np. zwierzęta.
Mogą one zatem stać się przedmiotem paserstwa określonego w przepisach art. 291
i 292 k.k.
Wątpliwości i trudności pojawiają się przy ocenie czy przedmiotem paserstwa
może stać się energia elektryczna, jądrowa, światło i inne siły przyrody, które zdaniem
K. Indeckiego nie są rzeczami w rozumieniu prawa cywilnego. W prawie karnym
zgodnie podkreśla się, że wymienione rodzaje energii mogą być przedmiotem
paserstwa jeżeli uprzednio zostaną zgromadzone w akumulatorach lub innych
odpowiednich urządzeniach.19
Na użytek prawa karnego można rozciągnąć pojęcie rzeczy na energię
elektryczną, światło itp., pod warunkiem , że istnieje możliwość jej technicznego
wyodrębnienia (można ją policzyć), a także da się określić przedmiotem czyjej
własności są wymienione wyżej rodzaje energii.20 Gdy np. sprawca kradzieży energii
elektrycznej, przekaże ją innemu odbiorcy, a ten zgodnie z art. 292 k.k. energię
nabędzie chociaż powinien i mógł przypuszczać, że została uzyskana za pomocą
czynu zabronionego, to wówczas nabywca będzie odpowiadał za przestępstwo
paserstwa bez względu na wartość energii.
Kolejnym zagadnieniem jest wartość rzeczy. Definicja cywilistyczna nie
rozróżnia rzeczy o wartości majątkowej od rzeczy, które tej wartości nie mają.
E. Szwedek w okresie obowiązywania kodeksu karnego z 1932 r. określił, że
przedmiotem paserstwa może być rzecz nie mająca wartości materialnej. Jako
uzasadnienie tej tezy podał, że brak jest celu, dla którego paser rzecz przyjmuje, oraz
18
Prawo górnicze z dnia 6.05.1953 r. Dz. U. z 1978 r. Nr 4, poz.12.
O. Chybiński, op. cit., Warszawa 1962.
20
K. Indecki, op. cit., Łódź 1991.
19
17
stwierdził, że gdyby celem ustawodawcy były rzeczy o wartości materialnej, to
posłużyłby się terminem mienie, a nie rzecz jak to uczynił w art. 257 d.k.k.21
Odmienne stanowisko w tej sprawie zajął L. Peiper stwierdzając, że przepisy
o paserstwie wymagają, aby rzeczy były uzyskane za pomocą przestępstwa,
a w praktyce do wyjątkowych należy zaliczyć sytuację, w której ktoś popełni
przestępstwo dla uzyskania rzeczy nie przedstawiającej wartości materialnej.22
O. Chybiński przeciwstawił się rozumowaniu L. Peipera wygłaszając tezę, że
rzecz będąca przedmiotem wykonawczym paserstwa nie musi przedstawiać wartości
materialnej, która jest cechą mienia. Dowodził, że pogląd taki jest konsekwencją tego,
iż kodeks karny traktuje paserstwo nie jako przestępstwo przeciwko własności lecz
jako przestępstwo przeciwko porządkowi publicznemu23.
Zdaniem K. Indeckiego pomimo istnienia teoretycznej możliwości skazania za
paserstwo o wartości niemajątkowej, przeprowadzone badania aktowe spraw
o przestępstwie paserstwa z art. 160 i 161 d.k.k. nie wykazały w praktyce wymiaru
sprawiedliwości takich spraw.24
W okresie obowiązującym od 1969 r problem ten został unormowany prawnie.
Po pierwsze dawny art. 272 kodeksu karnego z 1932 r. został przeniesiony do kodeksu
wykroczeń jako art. 126. Po drugie w kodeksie wykroczeń znalazł się przepis
określony w art. 122, który określił wykroczenie paserstwa rzeczy pochodzących
z kradzieży lub przywłaszczenia ustalając górną granicę wartości tej rzeczy. W ten
sposób ustawodawca przepołowił paserstwo ze względu na wartość przedmiotu
czynności wykonawczej. Natomiast sprawca wykroczenia odpowiadającego paserstwu
w stosunku do rzeczy nie przedstawiającej wartości materialnej będzie odpowiadał
z art. 122 k.w. W aktualnym stanie prawnym przedmiotem czynności wykonawczej
znajduje się także mienie, którego wartość zgodnie z art. 115 par.5 k.k. w chwili
popełnienia czynu zabronionego przekracza dwustukrotną wysokość najniższego
21
E. Szwedek, op. cit., Poznań 1960.
L. Peiper, Komentarz do kodeksu karnego, prawa o wykroczeniach, Kraków 1936, zob.
K. Indecki, Przestępstwo paserstwa ....., s. 49.
23
O. Chybiński , op. cit., Warszawa 1962.
24
Por. K. Indecki, Przestępstwo paserstwa ....., s 50.
22
18
miesięcznego wynagrodzenia. Kwota ta jest określona w art. 77 kodeksu pracy,
a ogłasza ją przy każdej zmianie Minister Pracy i Polityki Socjalnej.
Pojęcia: “mienie” przytoczone w art. 122 k.w. i “rzeczy” w art. 215 k.k.
z 1969 r. obejmowały zatem rzeczy o wartości materialnej (wartości dewizowe) oraz
dokumenty posiadające wartość pieniężną (weksle, czeki). Obecnie z art.115 par. 9
wynika, że przedmiotem paserstwa, po uprzednim dokonaniu czynu określonego w
art. 278 k.k., może być dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej, a co
za tym idzie posiadacz książeczki oszczędnościowej, uzyskanej przez inną osobę za
pomocą czynu zabronionego, może odpowiadać za przestępstwo paserstwa. Jednak
pojęcie to nie obejmuje pozostałych dokumentów nie uprawniających do otrzymania
sumy pieniężnej albo zawierających obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału
w zyskach albo stwierdzenia uczestnictwa w spółce. W przypadku dokumentów
pochodzących z innych czynów zabronionych sprawca będzie odpowiadał na zasadach
ogólnych tj. według wartości dokumentu oraz czynu pierwotnego, z którego dany
dokument pochodzi.
Przedmiotem czynności wykonawczej przestępstwa paserstwa może być
również rzecz o szczególnym znaczeniu dla kultury. Według ustawy o ochronie dóbr
kultury i muzeach z dnia 15.02.1962 r.25 dobra o szczególnym znaczeniu dla kultury to
każdy przedmiot ruchomy lub nieruchomy dawny lub współczesny, mający znaczenie
dla dziedzictwa i rozwoju kulturalnego, ze względu na wartość historyczną, naukową
lub artystyczną. W skład tego pojęcia wchodzą również zabytki; ustawa nie wymaga
by zabytek był wpisany do rejestru. Przedmiotem czynności wykonawczej może być
każdy przedmiot o ile jego zabytkowy charakter jest oczywisty. Ponadto dobrem
o szczególnym
znaczeniu
dla
kultury
może
być
obiekt
o
unikatowym
niepowtarzalnym charakterze.26
Kolejnym spornym przedmiotem jest ustalenie czy przedmiotem czynności
wykonawczej przestępstwa paserstwa może być rzecz nieruchoma? O. Chybiński
25
26
Ustawa z dnia 15.02.1992 r., Dz. U. Nr 10, poz. 48 o ochronie dóbr kultury i o muzeach.
R. Góral, Kodeks karny , praktyczny komentarz, Warszawa 1998 , s. 384.
19
argumentuje, że przepisy o paserstwie mówią jedynie o rzeczy, nie określając jej cech
fizycznych, co pozwala wyciągnąć wniosek, że przedmiotem paserstwa mogą być
także rzeczy nieruchome.27 Stanowisko to popiera również K. Indecki oraz
E. Pływaczewski. Przykładem tego stanu rzeczy może być korzystanie z mieszkania
kolegi wiedząc, że otrzymał je z łapówki.
Następnym
zagadnieniem
jest
ustalenie
czy
przedmiotem
czynności
wykonawczej przestępstwa paserstwa może być rzecz niczyja, np. porzucona lub
zagubiona, która wręczona innej osobie może zakwalifikować ją jako sprawcę
paserstwa. Stanowiska tego broni Szwedek stwierdzając, że sprawca główny dokonał
przywłaszczenia rzeczy. O. Chybiński jest przeciwnego zdania i wychodzi z założenia,
że rzecz zagubiona nie jest rzeczą niczyją, tylko rzeczą cudzą, gdyż przez zagubienie
właściciel nie traci prawa własności rzeczy. Autor stwierdza dalej, że własność rzeczy
niczyjej nabywa się poprzez objęcie jej w posiadanie i tym samym rzecz taka nie jest
uzyskana za pomocą czynu zabronionego.28
Na uwagę zasługuje również i to, że rzecz pochodząca z przestępstwa nie musi
być dla sprawcy rzeczą cudzą, więc on sam może być jej właścicielem,29 np. sprawca
odkupuje własny samochód od złodziei żądających okupu.
Interesujące jest również ustalenie czy prawa majątkowe mogą być
przedmiotem czynności wykonawczej? Na bazie istniejącego stanu prawnego należy
jednoznacznie stwierdzić, że takim przedmiotem może być rzecz o wartości
majątkowej oraz prawo majątkowe.
Z przedstawionych stanowisk wynika, że termin “rzecz” w wymienionych
przepisach kodeksu karnego ma węższy zakres od tego terminu występującego
w prawie cywilnym. Nie obejmuje przedmiotów będących własnością niczyją oraz
rzeczy o wartości niemajątkowej.
Istotnym elementem jest ustalenie, że przedmiotem czynności wykonawczej
przestępstwa paserstwa jest rzecz pochodząca z czynu zabronionego. Jest to
27
Por. Chybiński , Paserstwo ......., s 22.
Tamże, s. 21.
29
Tamże, s. 23.
28
20
dodatkowy warunek kodeksowy. Sąd Apelacyjnyw wyroku (IIAKa 1/98) z dnia
10.03.1998 r orzekł, że przedmiotem paserstwa, zgodnie z art. 215 par. 1 k.k.
(z 1969r), są rzeczy uzyskane za pomocą czynu zabronionego, a więc przestępstwa
w postaci zbrodni lub występku przewidzianego w przepisach prawa karnego, a zatem
także prawa karnego skarbowego.30 Uzyskanie rzeczy w praktyce oznacza możność
faktycznego nią dysponowania, co nie jest jednoznaczne z fizycznym władaniem daną
rzeczą. Zagadnienie to szerzej zostanie omówione w dalszej części pracy.
Kolejnym istotnym elementem jest ustalenie, aby rzecz nie była wytworzona
w wyniku działania sprawcy czynu zabronionego. Ponieważ przestępstwo paserstwa
od wykroczenia paserstwa oddzielone jest linią demarkacyjną, to nasuwa się pytanie
czy jest możliwa odpowiedzialność za przestępstwo przy uprzednim popełnieniu
wykroczenia. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19.11.1978 r. (III KR 136/78) wyjaśnił,
że gdy mienie pochodzi z innego rodzajowo niż kradzież lub przywłaszczenie czynu
zabronionego, odpowiednia do takiego czynu jest kwalifikacja z art.215 k.k.31. Kilka
lat później Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18.10.1983 r. (IVKR 211/83) nie
podtrzymał
poprzedniego
stanowiska
i
wyjaśnił,
że
istnieje
możliwość
zakwalifikowania z art. 122 k.w. zachowań sprawców polegających na nabyciu rzeczy
uzyskanej za pomocą rozboju o wartości nie przekraczającej w ówczesnym stanie
prawnym 5000 zł. Sąd Najwyższy stwierdził, że zasada ta dotyczy wszystkich typów
przestępstw, w których jedna z dwóch części jest powtórzeniem znamion kradzieży
określonej w art. 203 k.k.32 Innego zdania był W. Radecki stwierdzając, że nabycie
mienia (choćby jego wartość nie przekraczała 5000 zł) pochodzącego z rozboju nie
jest wykroczeniem z art.122 k.w.,lecz przestępstwem określonym w art. 215 lub
216k.k.33 Podobne stanowisko w tej sprawie zajmują Z. Ćwiąkalski, A. Zoll, E.
Pływaczewski.
Ostatecznie problem ten rozstrzygnął Sąd Najwyższy w uchwale w składzie 7
sędziów z dnia 12.09.1986 r (U/7/86) stwierdzając, że czyn pasera nabywającego
30
Wyrok (S.A.IIAKa 1/98) z dnia 10.03.1998 r., Tekst niepublikowany.
OSNKW 1979, z 4, poz. 43.
32
OSNKW 1984, z. 5-6 , poz. 56.
33
Por. W. Radecki, Przedmiot czynności wykonawczej, s.45.
31
21
mienie pochodzące z rozboju , którego wartość nie przekracza 5000 zł, stanowi
występek określony w art.215 par 1 k.k.34. Kolejna wątpliwość podana przez
W. Radeckiego dotyczyła ustalenia czy przedmiotem wykroczenia określonego w art.
122 k.w. może być mienie pochodzące z kradzieży z włamaniem. Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 06.10.1986 r. (KW 721/86) stwierdził, że czyn pasera, który udziela
pomocy do ukrycia mienia pochodzącego z przestępstwa kradzież z włamaniem,
stanowi występek określony w art. 215 par. 1 k.k., a nie wykroczenie określone w art.
122k.w. bez względu na wartość mienia, a więc wtedy gdy wartość mienia nie
przekracza 5000 zł.35
Stanowiska tego nie popiera E. Pływaczewski, który twierdzi, że jeżeli
brzmienie przepisu nie wyłącza różnej wykładni, to należy przyjąć rozwiązanie
korzystniejsze dla sprawcy, tzn. uznać iż, nabycie rzeczy pochodzącej z takiego
przestępstwa stanowi wykroczenie.36 Zaprzeczeniem tego stanowiska jest kolejny
wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 08.08.1995 r. (II Akr 120/95) , który orzekł, że
wykroczenie określone w art. 122 k.w. i występek określony w art. 215 par. 1 k.k.
różnicuje wartość mienia oraz jego pochodzenie. Wykroczenie z art. 122 k.w. dotyczy
wyłącznie kradzieży i przywłaszczenia, nie zaś kwalifikowanych form kradzieży to
jest przestępstw z art. 208, 209 i 210 k.k.
37
. Inaczej wygląda sytuacja, w której
sprawca paserstwa dopuszcza się szeregu wykroczeń określonych w art.122 k.w.,
których łączna wartość przekracza 250 zł. Pomimo sprzeczności z zasadą, iż
przedmiot czynności wykonawczej powinien pochodzić z czynu zabronionego,
zdaniem W. Radeckiego sprawca takiego czynu powinien odpowiadać za przestępstwo
paserstwa. Pogląd ten popiera również K. Indecki, który uważa, że paser nabywając
kilka rzeczy uzyskanych za pomocą wykroczenia o łącznej wartości przekraczającej
wskazane wyżej kwoty, swoim zachowaniem stworzył nową jakość inną, niż ta, która
34
OSNKW 1986, z 11-12, poz. 85.
Por. Pływaczewski, Z problematyki ..., s 29.
36
Tamże, s. 29.
37
Wyrok Sądu Apelacyjnego z 08.08.1995 r. (IIAKr 120/95) UOSA 1995/9/40.
35
22
była właściwa tworzącym je ogniwom. Tą nową jakością jest potraktowanie
zachowania tego pasera jako występku.38
Podsumowując kwestię zwrotu rzeczy uzyskane za pomocą czynu zabronionego,
oznacza on, że chodzi o rzecz uzyskaną za pomocą zbrodni lub występku, określonych
w przepisach ustawy karnej. Wykroczeniem paserstwa może być między innymi
mienie
pochodzące
z
czynów
pierwotnych
określonych
w
art.
119
i 120 k.w. oraz występku kradzieży i przywłaszczenia.39
Zgodnie z treścią art. 293 k.k. przedmiotem czynności wykonawczej może być
również nośnik programu komputerowego, który sprawca może nabyć od osoby
rozpowszechniającej te programy, bez zgody licencjodawcy, co w stosunku do
sprawcy pierwotnego przestępstwa kradzieży stanowi występek określony w art. 278
par. 2 k.k. Przy omawianiu tego zagadnienia pojawił się kolejny problem tzw.
paserstwa pośredniego, które jest najbardziej sporną kwestią w związku z wykładnią
znamion tworzących rodzajowy typ przestępstwa paserstwa. J. Makarewicz uważał, że
dla bytu przestępstwa paserstwa rzecz musi pochodzić bezpośrednio z przestępstwa.40
Identyczne stanowisko w kwestii paserstwa pośredniego prezentowali L. Peiper,
J. Śliwiński, S. Rozenband, E. Szwedek, O. Chybiński oraz T. Cyprian, a także
W. Świda. Sąd Apelacyjny w wyroku (II Akr 74/91) z dnia 08.08.1991 r. wyraził
pogląd, że rzeczą w rozumieniu art. 215 k.k. jest nie tylko ruchomość, będąca
przedmiotem czynności wykonawczej przestępstwa, ale również rzeczy zamienne
uzyskane za tę poprzednią, a także pieniądze o ile sprawca wiedział, że pochodzą z
przestępstwa lub mógł i powinien przypuszczać, że je w ten sposób uzyskano.41
Natomiast
Emil
Pływaczewski
podzielił
rzeczy
pochodzące
pośrednio
z przestępstwa paserstwa na:
-
nabycie rzeczy lub usług uprzednio zamienionych za rzeczy pochodzące
bezpośrednio z czynu zabronionego;
38
Z. Ćwiąkalski , A. Zoll, Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego .... ,1987 .
Por. K. Indecki, op. cit., s 63.
40
J. Makarewicz, op. cit., s. 57.
41
Wyrok Sądu Apelacyjnego (IIAKr 74/91) KZS 1991/9/9.
39
23
-
nabycie rzeczy uzyskanych za pomocą czynu zabronionego, następnie
przetworzonych lub rzeczy, w których dokonano innych zmian, przeróbek itp.;
-
nabycie rzeczy połączonych lub pomieszanych z inną rzeczą, z których
przynajmniej jedna uzyskana została za pomocą czynu zabronionego.
Brak jednoznacznego stanowiska widoczny jest również w decyzjach Sądu
Najwyższego, który w uchwale 7 sędziów z dnia 25.06.1959 r. i w wyroku z dnia
22.02.1971 r42. podkreślił niemożność stosowania przepisów o paserstwie gdy idzie
o mienie, które zostało uzyskane przez zbycie rzeczy pochodzącej z przestępstwa.
Natomiast odmienne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w sprawie, której przedmiotem
było nabycie rzeczy lub usług za pieniądze uzyskane bezpośrednio z przestępstwa,
przesądzając w ten sposób zasadność posługiwania się konstrukcją paserstwa
pośredniego.43
Natomiast rzeczy połączone i pomieszane, z których co najmniej jedna
uzyskana została za pomocą czynu zabronionego, zdaniem K. Indeckiego nie powinny
być przedmiotem przestępstwa paserstwa. Skoro instytucja prawa własności jest
najważniejszą
instytucją
prawa
cywilnego,
to
nie
można
dopuszczać
odpowiedzialności karnej osób, które nabyły rzecz od jej właściciela. Jeżeli chodzi
o rzeczy uprzednio przetworzone lub rzeczy, w których dokonano zmian przeróbek
np. wybudowanie domu ze skradzionych cegieł to w orzecznictwie Sądu Najwyższego
przyjmuje się , iż dokonanie w danej rzeczy zmian , przeróbek itp. nadających jej inną
postać zewnętrzną, nie odbiera jej charakteru rzeczy uzyskanej za pomocą
przestępstwa. Rzecz taka może być przedmiotem paserstwa pomimo, że nie jest
zupełnie identyczna z rzeczą, która była przedmiotem pierwotnego przestępstwa (ta
sama ale nie taka sama). Trudno tu mówić o paserstwie pośrednim, z którym mamy do
czynienia wtedy, gdy sprawca przetworzył daną rzecz. W tej sytuacji raczej będziemy
mieli do czynienia z paserstwem bezpośrednim. Jednak moim zdaniem w takim
przypadku przepisy prawa cywilnego powinny być wystarczającym zabezpieczeniem
42
43
Wyrok S.N. z 22.02.1971r.(IKR 265/70) nie publikowany.
Wyrok S.N. z 8.03.1965 r. (IV K 300/64) nie publikowany.
24
własności rzeczy. Prawo cywilne w tym przypadku do 3 lat od chwili transakcji,
dokonanej w dobrej wierze, chroni właściciela rzeczy ruchomej, a po tym okresie
chroni nabywcę, zgodnie z art. 169 kodeksu cywilnego.
25
Nabycie i przyjęcie rzeczy
Przez nabycie rzeczy należy rozumieć uzyskanie władztwa nad rzeczą przez
nabywcę od osoby dotychczas nią władającej, za obopólną zgodą. Wówczas nabywca
uzyskuje władztwo nad rzeczą jako właściciel w drodze zawartej umowy o
przeniesienie własności. Oczywiście nabywca nie uzyskuje własności rzeczy, gdyż
działa w złej wierze (wina umyślna lub nieumyślna), a zbywca jest osobą nie
uprawnioną do władania rzeczą. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12.11.1986 r
wyraził pogląd, że zazwyczaj przez nabycie należy rozumieć sprzedaż, zamianę lub
darowiznę. Podobnie wygląda sytuacja przy przyjęciu rzeczy, z tym, że przyjmujący
uzyskuje władztwo nad rzeczą (a nie własność) np. w celu przechowywania,
użytkowania albo dokonywania naprawy.
Zdaniem S. Śliwińskiego do nabycia rzeczy wystarczy zawarcie umowy
sprzedaży, chyba że przepisy prawa cywilnego wymagają wydania rzeczy.44
Poglądu tego nie popiera Olgierd Chybiński, który uważa, że umowę nabycia
lub przyjęcia rzeczy oraz rozmowy prowadzone przez sprawcę w sprawie zawarcia
takiej umowy można zakwalifikować jako usiłowanie paserstwa jeżeli skierowane one
były bezpośrednio ku urzeczywistnieniu zamiaru nabycia lub przyjęcia rzeczy.45 Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 25.09.1935 r., oddalając kasację w sprawie o paserstwo,
wyraził pogląd, że usiłowanie paserstwa rzeczy uzyskanych za pomocą czynu
zabronionego może polegać na wejściu w pertraktacje co do nabycia takich rzeczy,
chociażby warunki nabycia nie zostały jeszcze ustalone i porozumienie co do
transakcji jeszcze nie nastąpiło.
Z powyższego wynika, że w ramach dowodów ustala się zamiar działania
sprawcy, a gdy zostanie ujawniony w sposób niewątpliwy, to mamy do czynienia
z usiłowaniem paserstwa. Z przestępstwem paserstwa w formie dokonania przy
nabyciu lub przyjęciu rzeczy mamy do czynienia z chwilą uzyskania władztwa nad
44
45
S. Śliwiński, Prawo karne materialne. Część szczególna, Warszawa 1948, s. 65.
O. Chybiński, op. cit., s. 45.
26
rzeczą na podstawie poprzednio lub jednocześnie zawartej umowy. Nie można
dokonać przestępstwa określonego w art. 291 i 292 w przypadku przywłaszczenia
znalezionej rzeczy nawet jeżeli sprawca zauważył, że złodziej zgubił tę rzecz podczas
ucieczki z miejsca włamania. Osoba, która uzyskuje całkowite władztwo nad rzeczą
musi wiedzieć, że osoba dotychczas nią władająca wyraziła zgodę na przeniesienie
władztwa. W przeciwnym razie będzie to inne przestępstwo np. kradzież. Sąd
Najwyższy przyjął bowiem założenie, że zgoda osoby dotychczas władającej rzeczą na
przeniesienie władztwa na inną osobę jest na gruncie przepisów art. 215 i 216 kodeksu
karnego z 1969 r. istotną cechą nabycia lub przyjęcia rzeczy.46
Przyjęcie nie jest równoznaczne z korzystaniem z rzeczy pochodzącej z
przestępstwa i zdaniem Makarewicza nie jest to karygodne. Można się z tym
stanowiskiem zgodzić jeśli korzystanie z przedmiotu uzyskanego za pomocą
przestępstwa nie poprzedza przyjęcia tego przedmiotu przez korzystającego np.
kopiowanie skradzionego obrazu w mieszkaniu złodzieja. Jednak gdy obraz został
przyjęty przez malarza i kopiowany w jego mieszkaniu, to czyn ten wypełnia
znamiona przestępstwa określonego w art. 291 lub 292 k.k.
Kolejnym zagadnieniem jest konsumpcja przedmiotu pochodzącego z czynu
zabronionego. Zdaniem J. Makarewicza konsumpcja nie jest przyjmowaniem
przedmiotu. Natomiast zdaniem O. Chybińskiego trudno jest mówić o konsumpcji bez
uprzedniego objęcia przedmiotu konsumpcji we władztwo osoby konsumującej.
Wobec powyższego konsumpcja jest przestępstwem w formie nabycia i jest
bezkarnym czynem następnym. E. Szwedka stwierdził, że nie popełnia przestępstwa
chory, który pozwala sobie wstrzyknąć skradzione lekarstwo.47 Inaczej tą sytuację
prezentuje O. Chybiński, który uważa, że gdy chory samodzielnie rozporządza
skradzionym lekarstwem i pozwala je sobie wstrzyknąć, to popełnia przestępstwo
paserstwa w formie nabycia, gdyż władztwo nad rzeczą uzyskuje z chwilą wyrażenia
zgody na przyjęcie lekarstwa48. Jeżeli ktoś przed dokonaniem przestępstwa obiecuje
46
Wyrok SN z 30.12.1970r. IV KR 211/70, biuletyn SN 1971, nr 4, poz. 69.
E. Szwedek, Paserstwo w polskim prawie karnym, Poznań 1960, s. 55 i 74.
48
O. Chybiński, op. cit., s. 31.
47
27
innej osobie, że rzeczy uzyskane za pomocą czynu zabronionego nabędzie albo
pomoże do ich zbycia lub ukrycia, to będzie odpowiadał za pomocnictwo.
28
Pomoc do zbycia lub ukrycia rzeczy
Kolejnym sposobem działania sprawcy jest udzielenie pomocy do zbycia lub
ukrycia rzeczy uzyskanych za pomocą czynu zabronionego. Przez udzielenie pomocy,
w rozumieniu przepisów karnych o paserstwie, należy rozumieć każdą czynność
zmierzającą do ułatwienia lub umożliwienia zbycia lub ukrycia rzeczy pochodzących
z czynu zabronionego, dokonanego przez inną osobę. Pomoc do zbycia lub ukrycia
może być fizyczna lub psychiczna. Udzielenie pomocy fizycznej polega np. na staniu
na czatach w trakcie sprzedaży lub zakopywania skradzionej rzeczy. Natomiast
pomocy psychicznej sprawca udziela oddziałując słowem, gestem itp. na psychikę
innej osoby np. poprzez dawanie rady co do korzystnej sprzedaży rzeczy lub
wskazując miejsca nadające się do jej ukrycia.
Pomoc do zbycia lub ukrycia może nastąpić w formie działania jak i zaniechania
np. zatajenie przed kupującym, że sprzedawana rzecz pochodzi z przestępstwa lub
zatajenie miejsca ukrycia rzeczy przed poszukującym ją właścicielem .
W przypadku udzielania pomocy do zbycia lub ukrycia w formie zaniechania, na
sprawcy musi ciążyć prawny obowiązek ujawnienia prawdy. Udzielenie pomocy do
zbycia lub ukrycia rzeczy jest możliwe do czasu ukończenia tych czynów. Ukrycie ma
charakter trwały i nie kończy się z chwilą dokonania aktu ukrycia. Dlatego udzielenie
pomocy w tym przypadku jest możliwe do czasu ujawnienia ukrycia. Pomoc taka
może być udzielona w formie rady lub odwrócenia uwagi policjantów poszukujących
tej rzeczy.
Zbycie lub ukrycie rzeczy przez złodzieja nie jest przestępstwem lecz
wykorzystaniem dokonanej przez niego kradzieży. Natomiast pomoc do zbycia lub
ukrycia takiej rzeczy jest traktowana jako czyn podlegający karze na podstawie
przepisów o paserstwie. Jest to cecha odróżniająca zwykłe pomocnictwo określone
w art. 18 par.3 k.k. do czynu wyżej opisanego, gdyż pomocnictwo może być udzielone
tylko do popełnienia przestępstwa.
Osoba pomagająca sprawcy już po dokonaniu przestępstwa będzie odpowiadać za
paserstwo lub poplecznictwo. Może się zdarzyć, że sprawca jednym czynem wypełni
29
znamiona przestępstwa paserstwa i poplecznictwa np. gdy ukryje wartościowy nóż
stanowiący własność osoby, na której dokonano zabójstwa przy użyciu tego noża. W
tym konkretnym przypadku należy wziąć pod uwagę cel działania sprawcy. Jednak
gdyby okazało się, że sprawca działał w celu zatarcia śladów przestępstwa, to
w aktualnym stanie prawnym wystąpiłby rzeczywisty zbieg przepisów ustawy.
Pomoc do zbycia lub ukrycia może być udzielona nie tylko sprawcy przestępstwa,
od którego rzecz pochodzi, lecz każdemu kto rzeczą włada. Karalność bowiem
wymienionego zachowania zależy od faktu czy rzecz pochodzi z przestępstwa. Pomoc
do zbycia lub ukrycia może być udzielona bez porozumienia się ze sprawcą tych
czynów. Pomocnik więc może udzielić pomocy sprawcy bez jego wiedzy i woli.
Pomoc taka będzie polegała na ułatwianiu lub umożliwianiu zbycia lub ukrycia
rzeczy. Zbycie w rozumieniu omawianych przepisów to każda dwustronna czynność
prawna, na której podstawie nastąpiłoby przeniesienie własności ze zbywcy na
nabywcę, gdyby nabywca był uprawniony do rozporządzania rzeczą. Zbycie i nabycie
są dwiema stronami jednego i tego samego aktu prawnego.
Zbycie jest to przekazanie władztwa nad rzeczą innej osobie na podstawie
poprzednio zawartej umowy o przeniesienie własności lub umowy zawartej
jednocześnie z przeniesieniem władztwa. Zbycie może być odpłatne lub nieodpłatne
i następuje z chwilą wydania rzeczy nabywcy tj. z chwilą przekazania władztwa lub
możności wykonania władztwa nad rzeczą. O pomocy do zbycia można mówić tylko
wtedy, gdy została ona udzielona przed wydaniem rzeczy nabywcy lub w czasie
wydania. Pomoc udzielona po wydaniu rzeczy jest paserstwem w formie pomocy do
ukrycia. Samo zbycie najczęściej dokonywane przez sprawcę jest bezkarnym czynem
następnym w stosunku do tego przestępstwa. Natomiast przez ukrycie rzeczy należy
rozumieć każdą czynność uniemożliwiającą lub utrudniającą jej odszukanie, a w
szczególności schowanie rzeczy albo nadanie jej innej postaci lub wyglądu
zewnętrznego. Ukrycie może nastąpić tylko w formie działania np. przez jej
zakopanie. Bierne zachowanie się może być tylko pomocą do ukrycia .Należy tu
odróżnić ukrycie, które ma charakter jednorazowy od ukrywania, które ma charakter
trwały. Ukrywanie trwa od momentu ukrycia rzeczy aż do jej odnalezienia i w tym
30
okresie możliwe jest działanie polegające na pomocy w ukryciu rzeczy. Zatem
możliwe jest udzielenie pomocy do ukrycia poprzez użyczenie schowka jak również
przez osobę, która schowane rzeczy nakryje oraz tego, który ukrytą rzecz przenosi w
inne miejsce, np. odwrócenie uwagi osoby szukającej rzeczy poprzez nakrycie jej
płaszczem lub przeniesienie w inne miejsce.
Rozdział IV
PODMIOT PRZESTĘPSTWA PASERSTWA
31
Według obowiązującego kodeksu karnego podmiotem przestępstwa może być
tylko człowiek. Natomiast przestępstwo paserstwa ze względu na podmiot jest
przestępstwem powszechnym tzw. ogólnosprawczym (delicta communia), co wynika
wprost z treści art. 291 i art. 292 k.k. poprzez użycie zaimka “kto”. Zgodnie z art. 10
par. 1 k.k. na zasadach określonych w kodeksie karnym będzie odpowiadał sprawca,
który ukończył 17 lat w chwili popełnienia czynu zabronionego. Jednak, aby podmiot
mógł odpowiadać za popełnione przestępstwo, to należy mu przypisać winę w czasie
czynu, a więc musi być poczytalny oraz nie działać pod wpływem błędu, w stanie
wyższej konieczności oraz w ramach zakazu. Niepoczytalność podmiotu w chwili
czynu, według art. 31 par. 1 k.k. polega na występowaniu chorób psychicznych oraz
upośledzeń umysłowych, a także innych zakłóceń czynności psychicznych, w wyniku
których sprawca nie może rozpoznać znaczenia swego czynu lub pokierować swoim
postępowaniem.
W takiej sytuacji podmiot nie jest zdolny do rozumienia znaczenia
przedsiębranego czynu i niepoczytalność sprawcy pozbawia czyn cechy przestępstwa,
gdyż według art. 1 par. 3 k.k. “nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego
jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu”.
Natomiast w stosunku do nieletnich w wieku od 13 do 17 lat w chwili
popełnienia czynu karalnego, jakim niewątpliwie jest przestępstwo paserstwa, sąd
rodzinny stosuje przede wszystkim środki wychowawcze, poprawcze lub lecznicze
normowane w przepisach ustawy z dnia 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach
nieletnich.49
Rozdział V
STRONA PODMIOTOWA PRZESTĘPSTWA PASERSTWA
49
A. Marek, Prawo Karne. Część ogólna, Inowrocław 1993, s. 95, Dz. U. Nr 35, poz.228.
32
Aby czyn określony w art. 291 i 292 k.k. mógł być traktowany jako przestępstwo
to musi zawierać element zawinienia w postaci umyślności bądź nieumyślności
działania sprawcy.
Umyślność składa się z dwóch elementów w postaci świadomości i woli. Jednak
w dyspozycji tego przepisu “expresis verbis“ nie wymaga się, aby sprawca wiedział
o pochodzeniu rzeczy z przestępstwa . Wystarczy aby zdawał sobie sprawę z tego, że
rzecz może pochodzić z przestępstwa i godził się na to. Sąd Najwyższy w wyroku IK
800/66 wyraził pogląd, że działanie przestępne określone w art.215 d.k.k. oznacza, że
obywatel powinien mieć świadomość, że rzecz przez niego nabyta lub przyjmowana
została uzyskana za pomocą przestępstwa albo przynajmniej możliwość tę
przewidywać i na nią się godzić. I. Andrejew analizując przepisy, w których
szczególnie podkreślona jest wiedza sprawcy o niektórych znamionach strony
przedmiotowej stwierdził:, - “ Redakcja tych przepisówwskazuje na to, że w stosunku
do okoliczności objętych wiedzą nie wystarcza przypuszczenie sprawcy, iż określony
stan rzeczy zachodzi i godzenie się na to, że te okoliczności zachodzą. Nie wystarcza
więc przypuszczenie sprawcy, że przyjmowana rzecz pochodzi z kradzieży jeśli dla
sprawcy okoliczność ta nie jest pewna”. Natomiast O. Chybiński twierdził, że owo
przypuszczenie jest działaniem bezpośrednim, z zamiarem ewentualnym, gdyż
zamiarem bezpośrednim można objąć tylko te elementy, które są zależne od woli
sprawcy. Tak więc w przypadku paserstwa, od woli sprawcy zależy w formie zamiaru
bezpośredniego tylko nabycie lub przyjęcie rzeczy, lecz nie zależy już pochodzenie
rzeczy z przestępstwa.
Jeśli sprawca błędnie mniema, że rzecz pochodzi z przestępstwa, to może
odpowiadać za usiłowanie nieudolne. Sprawca, który popełnia przestępstwo umyślnie
nie musi wiedzieć lub przewidywać jakiego rodzaju jest przestępstwo, z którego ta
rzecz pochodzi, jak również nie musi znać okoliczności w jakich przestępstwo zostało
popełnione. Wystarczy ogólna świadomość sprawcy o pochodzeniu rzeczy z czynu
zabronionego, aby mógł odpowiadać za przestępstwo paserstwa. Jednak znacznie
gorzej wygląda sytuacja prawna sprawcy jeżeli okaże się, że przyjął drobny przedmiot
pochodzący z przestępstwa rozboju. Sąd Apelacyjny w wyroku z 17.01.1996 r. IIAKR
33
520/95 wyraził pogląd, że świadomość sprawcy paserstwa, iż przyjmowane przezeń
mienie pochodzi z rozboju przesądza o jego odpowiedzialności za występek,
niezależnie od wartości przyjmowanego mienia.
Następnie sprawca swoją świadomością i wolą musi objąć zachowanie się
skierowane na rzecz pochodzącą z czynu zabronionego poprzez nabycie, przyjęcie,
udzielenie pomocy do zbycia lub ukrycia rzeczy. W przypadku paserstwa
popełnionego
w formie nabycia sprawca musi zdawać sobie sprawę, że uzyskuje władztwo nad
rzeczą w drodze umowy, na podstawie której uzyskałby własność rzeczy, gdyby
rozporządzający nią był do tego upoważniony oraz musi tego chcieć.
Sprawca przestępstwa popełnionego w formie przyjęcia musi zdawać sobie
sprawę z tego, że uzyskuje władztwo nad rzeczą od osoby dotychczas nią władającej
za jej zgodą oraz musi tego chcieć. Ponadto sprawca musi przyjąć rzecz w
jakimkolwiek celu, który dla bytu tego czynu jest nieistotny. Objęcie władztwa nad
rzeczą w tym przypadku może nastąpić z zamiarem bezpośrednim i ewentualnym.
Sprawca paserstwa popełnionego w formie udzielenia pomocy do zbycia lub
ukrycia zdaje sobie sprawę z tego, że jego zachowanie ułatwia albo umożliwia zbycie
lub ukrycie przez inną osobę rzeczy pochodzącej z przestępstwa i chce tego albo
przewiduje, że jego zachowanie może ułatwić zbycie lub ukrycie rzeczy i godzi się na
to. A więc paserstwo w formie udzielenia pomocy może być popełnione zarówno
w zamiarze bezpośrednim jak i ewentualnym. Może się zdarzyć, że ktoś nabędzie lub
przyjmie w dobrej wierze “bona fide” rzecz pochodzącą z przestępstwa, a później
dowie się o jej pochodzeniu z przestępstwa, staje się więc posiadaczem w złej wierze
“mala fide posessor”. Jeśli sprawca dowiedział się o tym fakcie po objęciu władztwa
nad rzeczą, to nie będzie odpowiadał za przestępstwo paserstwa gdy będzie zmierzał
do oddania rzeczy prawowitemu właścicielowi. Jeżeli po uświadomieniu sobie
przestępnego źródła pochodzenia rzeczy już nabytej, nie wykona żadnych starań
mających na celu oddanie rzeczy jej prawowitemu właścicielowi, to od tego momentu
czyn ten będzie kwalifikowany jako przestępstwo paserstwa.
34
W innej sytuacji gdy sprawca dokonał nabycia rzeczy w dobrej wierze,
a dowiedział się o jej pochodzeniu z czynu zabronionego przed objęciem władztwa, to
po jego objęciu będzie odpowiadał za przestępstwo paserstwa. Podobnie wygląda
sytuacja w przypadku pomocy do zbycia lub ukrycia . Winę sprawcy można przypisać
dopiero wówczas, gdy dowiedział się o pochodzeniu rzeczy i nie wykonał żadnej
czynności zmierzającej do przywrócenia stanu zgodnego z prawem. Nie będzie więc
paserstwem samo władanie w złej wierze rzeczą nabytą w dobrej wierze, jeżeli nie
stanowi ono np. pomocy do ukrycia.
Nieumyślność działania sprawcy określona w art. 292 k.k. obejmuje jedynie
pochodzenie rzeczy z czynu zabronionego. Natomiast znamiona określone w stronie
przedmiotowej tego czynu objęte są umyślnością. Pozornie wygląda, że mamy do
czynienia z winą kombinowaną, lecz nie jest to przykład takiej winy, gdyż w każdym
przestępstwie nieumyślnym mamy do czynienia z umyślnym działaniem np.
postawieniem doniczki na parapecie i nieumyślnym skutkiem tj. śmiercią przechodnia,
na którego ta doniczka spadła. Nieumyślność określona w art.292 k.k. polega na
powinności i możliwości przewidywania, na podstawie towarzyszących okoliczności,
że rzecz pochodzi z przestępstwa. Czyli sprawca nie wie, że rzecz pochodzi lub może
pochodzić z przestępstwa, lecz na podstawie towarzyszących okoliczności w jakich
uzyskuje rzecz, powinien to przewidzieć Podstawą powinności są okoliczności
towarzyszące uzyskaniu rzeczy. Zdaniem O. Chybińskiego nie będzie to więc
niedbalstwo w rozumieniu art. 9 par 2 d.k.k., które jest tzw. niedostosowaniem się do
zasad współżycia społecznego. 50
Innego zdania jest K. Indecki, który uważa, że termin “powinność” określony
w poprzedniku art. 292 k.k. jest interpretowany wg tych samych zasad jak
“powinność” określona w poprzedniku art. 9 par. 2 k.k.
Dla przypisania sprawcy nieumyślności konieczne jest wykazanie, że podejmując
określone czynności w konkretnym układzie okoliczności towarzyszących nie powziął
przypuszczenia o przestępnym pochodzeniu rzeczy, przy czym ów brak wynikał z
pewnego mankamentu jego zachowania, który można określić mianem naruszenia
35
reguł prawidłowego postępowania w danych okolicznościach. Innymi słowy w
odniesieniu do zachowania sprawcy istnieje możliwość postawienia tezy, iż gdyby
postąpił w danym układzie okoliczności faktycznych należycie starannie, wówczas
powziąłby przypuszczenie, że rzecz którą nabył, przyjął lub pomógł do jej zbycia lub
ukrycia została uzyskana za pomocą czynu zabronionego.
Podstawą powinności przewidywania są okoliczności towarzyszące nabyciu,
przyjęciu itp. rzeczy, które muszą istnieć obiektywnie i być objęte świadomością
sprawcy.
Mogą to być okoliczności związane :
• z rzeczą np. jej niska cena, umieszczone znaki;
• z osobą np. wiek sprzedającego, opinia o nim, podejrzane zachowanie się;
• z sytuacją np. sprzedaż rzeczy w melinie złodziejskiej, w nocy.
Okoliczności te muszą towarzyszyć nabyciu lub przyjęciu oraz w momencie
pomocy do zbycia i pomocy w ukryciu, a więc muszą zachodzić albo przed, albo
w trakcie, albo po ich popełnieniu (pomoc do ukrycia). Ponadto do okoliczności tych
należy zaliczyć możliwość przewidywania, która nie jest “exspresis verbis” określona
w art. 292 k.k. Ustalamy ją na podstawie cech indywidualnych sprawcy zgodnie
z zasadą indywidualnej odpowiedzialności, na której oparte są przepisy kodeksu
karnego. Chodzi o realną możliwość przewidywania przez danego sprawcę
wynikającą z charakteryzujących go cech jako całość psychofizyczną. Nie chodzi zaś
o możliwość typową, przeciętną dla ogółu obywateli. A zatem możliwość
przewidywania danego sprawcy może zależeć od takich cech jak: wykształcenie,
inteligencja, zawód, wiek, stan zdrowia. Może się zdarzyć, że sprawca przewiduje
możliwość pochodzenia rzeczy z przestępstwa, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że
rzecz którą nabywa, przyjmuje itp. nie okaże się jednak rzeczą pochodzącą z
przestępstwa. Wówczas mamy do czynienia z lekkomyślnością i skoro możliwe jest
popełnienie czynu zawinionego poprzez niedbalstwo, to tym bardziej poprzez
50
O. Chybiński, op. cit., s.55-61.
36
lekkomyślność. Nie jest możliwe usiłowanie przestępstwa paserstwa nieumyślnego
ponieważ brak jest zamiaru popełnienia tego przestępstwa.
Rozdział VI
WYMIAR KARY ZA PRZESTĘPSTWO PASERSTWA
Przestępstwo paserstwa umyślnego zagrożone jest karą od 3 miesięcy do 5 lat
pozbawienia wolności. Ta sama sankcja grozi sprawcy paserstwa nieumyślnego
37
popełnionego w stosunku do rzeczy znacznej wartości oraz w stosunku do nośnika
programu komputerowego.
W art. 291 par. 2 k.k. zawarty jest uprzywilejowany typ przestępstwa,
w przypadku gdy czyn sprawcy paserstwa umyślnego jest wypadkiem mniejszej wagi.
Kodeks karny nie wyjaśnia tego sformułowania i w praktyce orzeczniczej oraz
doktrynie występują rozbieżności w rozumieniu tego pojęcia. Przeważa stanowisko, że
wypadek mniejszej wagi oznacza dodatkowe znamię określające uprzywilejowany typ
przestępstwa. Sytuacja taka ma miejsce wówczas gdy zostały zrealizowane znamiona
przestępstwa paserstwa typu podstawowego, a ponadto istnieją dodatkowe
okoliczności uzasadniające konieczność łagodniejszego potraktowania sprawcy czynu.
Sąd Najwyższy w wyroku (KW 27/97) wyraził pogląd, że wypadek mniejszej wagi to
uprzywilejowana postać czynu o znamionach przestępstwa charakteryzująca się
przewagą elementów przedmiotowo - podmiotowych.51
Natomiast za popełnienie przestępstwa paserstwa nieumyślnego sprawca
podlega karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Za
zmniejszeniem sankcji w tym przypadku przemawia stopień zawinienia. Jednak
odpowiedzialność karna zawarta w paragrafie 2 tego artykułu jest identyczna jak przy
paserstwie umyślnym. W tym przypadku ustawodawca nakłada na osobę obowiązek
zachowania wyostrzonej czujności przy nabyciu , przyjęciu, udzieleniu pomocy do
zbycia lub ukrycia rzeczy stanowiących mienie znacznej wartości.
Jeżeli sprawca paserstwa umyślnego określonego w art. 291 par. 1 k.k. dopuści
się tego czynu w stosunku do mienia znacznej wartości (zgodnie z art. 294 par. 1 k.k.),
oraz w stosunku do mienia o szczególnym znaczeniu dla kultury (zgodnie z art.294
par. 2 k.k.) wówczas podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat.
Zagadnienia te zostały wyjaśnione na początku niniejszej pracy przy omawianiu
przedmiotu czynności wykonawczej.
W obecnym kodeksie karnym pojawiła się instytucja “quasi czynnego żalu”
w stosunku do sprawców przestępstw przeciwko mieniu, a w tym przestępstwa
51
OSNKW z 1997 r.
38
paserstwa, która jest określona w art. 295 par. 1 k.k. Ma ona zastosowanie, gdy
sprawca dobrowolnie naprawił szkodę w całości albo zwrócił pojazd lub rzecz
(w stanie nieuszkodzonym) mającą szczególne znaczenie dla kultury. W tym
przypadku sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od
jej wymierzenia. Natomiast w stosunku do sprawcy, który dobrowolnie naprawił
szkodę w znacznej części, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Przepis ten jest zawarty w art. 295 par. 2 k.k.
W stosunku do sprawcy, który skazany został za umyślne przestępstwo
paserstwa na karę pozbawienia wolności i po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary,
w ciągu 5 lat popełnił umyślne przestępstwo podobne, sąd może wymierzyć karę za
przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego
zagrożenia zwiększonego o połowę.
Według art. 65 k.k. w stosunku do sprawcy, który z popełniania przestępstwa
paserstwa uczynił sobie stałe źródło dochodów, sąd wymierza karę pozbawienia
wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej
granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Sąd Apelacyjny w wyroku
(IIAKa 173/97) dnia 97.11.12 wyraził pogląd, że – “stałym źródłem dochodów
przestępstwa paserstwa jest dochód regularny, zbliżony wysokością do wynagrodzenia
za pracę, stanowiący źródło utrzymania główne lub poboczne lecz istotne. To takie
dochody, bez których nie mógłby się utrzymać albo zwiększyć swojego majątku i to
źródło dochodów osiąganych przez dłuższy czas, a nie przez miesiąc.”52 Pojęcie stałe
dochody oznacza, że trwają one przez dłuższy czas wielokrotnie i są uzyskiwane przy
każdej nadarzającej się sposobności. Jest to istotny element utrudniający odróżnienie
czynu ciągłego od uczynienia z przestępstwa paserstwa stałego źródła dochodów. Sąd
Najwyższy w wyroku IV KR 3/89 z dnia 03.02.1989r wyraził pogląd, że dla
przypisania sprawcy, iż uczynił sobie stałe źródło dochodów z popełniania
przestępstwa określonego w art. 215 par 1 k.k. (z 1969 r.) znaczenia ma nie wysokość
52
Wyrok Sądu Apelacyjnego IIAKa 173/97 z dnia 97.11.12 , KZS 1997,11,12.
39
tego dochodu, lecz długość okresu i częstotliwość jego osiągania. Okres jednego roku
i systematyczne nabywanie rzeczy uzyskanych za pomocą czynu zabronionego kilka
razy w miesiącu, co przyniosło sprawcy stały choć niewysoki każdego miesiąca zysk,
pozwala na ustalenie, że uczynił on sobie z popełniania przestępstwa określonego
w art. 215 par. 1 k.k. (z 1969r) stałe źródło dochodów.53
53
Wyrok S.N. IV KR 3/89 z 03.02.1989 r., niepublikowany.
40
BIBLIOGRAFIA
1. I. Andrejew, Polskie prawo karne w zarysie, Warszawa 1986.
2. J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1987.
3. K. Buchała, Prawo karne materialne, Warszawa 1980.
4. K. Buchała, Z. Ćwiąkalski, M. Szewczyk, A. Zoll,
karnego. Część ogólna, Warszawa 1994.
Komentarz do kodeksu
41
5. M. Cieślak, Polskie prawo karne. Zarys systemowego ujęcia, Warszawa 1990.
6. L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 1999.
7. R. Góral, Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Warszawa 1998.
8. A. Gubińska, Zasady prawa karnego, Warszawa 1974.
9. Kodeks karny z orzecznictwem, opr. K. Janczukowicz, Gdańsk 1996.
10. A. Marek, Prawo karne. Zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa 1999.
11. P. Piszczek, Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Prawo karne, Warszawa 1995.
12. G. Rejman, Usiłowanie przestępstwa w prawie polskim, Warszawa 1965.
13. A. Szwarc, Miejsce paserstwa w polskim prawie karnym, Warszawa 1962.
14. E. Szwedek, Paserstwo w polskim prawie karnym, Poznań 1960.
15. W. Świda, Prawo karne, Warszawa 1982.
16. A. Wąsek, Kodeks karny. Komentarz, tom I, Gdańsk 1999.
17. J. Wojciechowski, Kodeks karny, komentarz, orzecznictwo, Warszawa 1998.
42
SPIS TREŚCI
Wstęp
3
Rozdział I
Pojawienie się paserstwa w polskim prawie karnym
7
Rozdział II
Przedmiot ochrony przestępstwa paserstwa
10
Rozdział III
43
Strona przedmiotowa przestępstwa paserstwa
Znamię przedmiotu wykonawczego
Nabycie i przyjęcie rzeczy
Pomoc do zbycia lub ukrycia rzeczy
14
15
25
28
Rozdział IV
Podmiot przestępstwa paserstwa
31
Rozdział V
Strona podmiotowa przestępstwa paserstwa
32
Rozdział VI
Wymiar kary za przestępstwo paserstwa
37
Bibliografia
41