Pobierz - Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej

4. piętro
reż. Antonio Mercero
MATERIAŁY DYDAKTYCZNE
DLA NAUCZYCIELI
SPIS TREŚCI
1.
2.
3.
4.
Informacje o filmie. (str. 2)
Scenariusz lekcji języka polskiego. (str. 4)
Temat: „Nie jesteśmy kalekami lecz karatekami”. Radość życia i cierpienie w filmie Antonia Mercero 4. piętro.
Scenariusz lekcji wychowawczej. (str. 8)
Temat: 4 piętro. Myśl pozytywnie.
Załącznik 1: Prezentacja – do pobrania na stronie www.nhef.pl w zakładce Edukacja filmowa.
Załącznik 2: Karta pracy Moje zasoby. (str. 12)
Załącznik 3: Karta pracy Motto. (str.12)
Załącznik 4: Karta pracy Smaki życia. (str. 13)
Załącznik 5: Karta pracy Udziałowcy. (str. 13)
Scenariusz lekcji języka polskiego. (str. 14)
Temat: Czego uczą nas bohaterowie filmu Antonia Mercero.
INFORMACJE O FILMIE
Opracowała: Magda Sendecka
NOTA O FILMIE
Tytuł: 4. piętro (Planta 4a)
Kraj produkcji: Hiszpania 2003
Reżyseria: Antonio Mercero
Scenariusz: Albert Espinosa, Antonio Mercero, Ignacio del Moral
Zdjęcia: Raúl Pérez Cubero
Muzyka: Manuel Villalta
Obsada: Juan José Ballesta (Miguel Angel), Luis Ángel Priego (Izan), Gorka Moreno (Dani), Alejandro Zafra (Jorge),
Marco Martinez (Francis), Mikel Albitu (dyrektor szpitala), Luis Barbería (Alfredo), Monti Castineiras (doktor Marcos),
Marcos Cedillo (Pepino), Miguel Foronda (doktor Gallego), José Ramón Argoitia (dziadek Jorgego), Maite Jauregui
(Gloria), Marisol Membrillo (matka Jorgego), Diana Palazón (Ester), Bruto Pomeroy (Celador Pepino), Arturo
Querejeta (ojciec Jorgego)
WAŻNIEJSZE NAGRODY







Festiwal Filmów Młodego Widza „Ale Kino” – Nagroda Międzynarodowego Centrum Filmu dla Dzieci
i Młodzieży
Nagroda za najlepszą reżyserię na festiwalu filmowym w Montrealu
Festiwal Filmowy w Maladze – wyróżnieni jury dla zespołu młodych aktorów
Nagroda Publiczności, Mostra de Valencia 2003
Festiwal Filmowy Pinta del Este, Urugwaj 2004
Festiwal Filmów Hiszpańskich Viva, Manchester, Wielka Brytania 2004
Festiwal Filmów Hiszpańskich, Annecy, Francja 2004
NOTA O REŻYSERZE
Antonio Mercero urodził się w Lasarte (Guipúzcoa) 7 marca 1936. W 1958 ukończył Wydział Prawa na Uniwersytecie
w Valladolid, a w 1962 szkołę filmową w Madrycie. Jego szkolną etiudę Trotín Troteras nagrodzono na Festiwalu
Sztuki w Paryżu w 1965. Debiut krótkometrażowy Lección de Arte (Lekcja sztuki) otrzymał Złotą Muszlę i Perłę
Kantabryjską na Festiwalu w San Sebastian w 1962 roku oraz nagrodę Sindicato Nacional del Espectáculo i specjalne
wyróżnienie na Festiwalu w Cork w Irlandii. Debiut pełnometrażowy, Se necesita chico (Potrzebny chłopak, 1963),
pokazany został na Festiwalu w Bordiguera we Włoszech. W latach 1966-1970 realizuje dla hiszpańskiej telewizji
dokumenty z cyklu Luz verde (Zielone światło), Historicos del balompié (Historycy piłki nożnej), Vísperas de nuestro
tiempo y fiesta (W przededniu naszych czasów i zabawy). W tym czasie kręci też pojedyncze krótkie filmy, nagradzane
na festiwalach, a także spoty reklamowe. Od 1970 realizuje dla hiszpańskiej telewizji filmy fabularne.
W 2003 roku Akademia Telewizji przyznała reżyserowi nagrodę Toda una vida (Całe jedno życie).
FILMOGRAFIA – WYBRANE TYTUŁY
Simposium para la paz (Sympozjum dla pokoju) 1970, Crónicas de un Pueblo (Kroniki pewnego miasteczka) 1971-72,
La cabina 1972, Los pajaritos 1973, Don Juan 1974, Las delicias de los verdes años (Rozkosze zielonych lat) 1976, La
Gioconda está triste (Gioconda jest smutna) 1976, Tobi 1978, Picasso insólito 1978, La próxima estación (Najbliższa
stacja) 1982, El pueblo sumergido (Zatopione miasto) 1983, Espérame en el cielo (Czekaj na mnie w niebie) 1987, El
tesoro (Skarb) 1988, Don Juan mi querido fantasta (Pan Juan, mój kochany duch) 1989, Farmacia de guardia (Apteka
dyżurna) 1991-1995, La hora de los valientes (Godzina odważnych) 1998, La habitación blanca (Biały pokój) 1999,
4. piętro (Planta 4a) 2003.
2
O FILMIE
4. piętro Antonia Mercero nie jest filmem skomplikowanym formalnie, nowatorskim pod względem
warsztatu, otwierającym nowe drogi sztuki filmowej. Nie takie zadanie postawił przed sobą doświadczony hiszpański
reżyser telewizyjny, adaptując sztukę teatralną Alberta Espinosy, który wykorzystał w niej własne doświadczenia.
Warsztat w tym wypadku służy artyście wyłącznie do przekazania treści, forma jest „przezroczysta”. Oczywiście
sprawność opowiadania, zgrabne łączenie wątków poszczególnych bohaterów, snucie akcji wokół pozornie drobnych
– choć dla postaci filmowych niezwykle ważnych wydarzeń – są niezbędne, by uruchomić emocje widowni i skłonić ją
do refleksji. I to się niewątpliwie udało.
Mercero zabiera nas na oddział onkologiczny. Dziecięcy oddział onkologiczny. Jednak nie ma tu drastycznych scen,
całej szpitalnej „kuchni”, zabiegów, badań, fizjologii. Reżyser nie konfrontuje widzów bezpośrednio z cierpieniem,
jakby rezerwując ten przywilej dla dotkniętych nim kilkunastolatków. Bo – jak wynika z filmu – to może być przywilej,
pozwalający doświadczyć pełni życia, poczuć jego smak, mocniej je przeżywać.
Kino niezbyt często podejmuje temat choroby i śmierci. Śmierć jest niezwykle często obecna na ekranie, ale raczej
w formie efektownego wydarzenia, dramatycznego zwrotu akcji czy kulminacji. Zbanalizowana, traktowana
instrumentalnie, używana w najgorszym wypadku do usunięcia niewygodnych postaci, wzmocnienia napięcia,
uzyskania taniego efektu, w najlepszym – dla zilustrowania okropności wojny. Rzadko śmierć jest tematem samym
w sobie. A jeszcze rzadziej kino zajmuje się chorobą. Jeśli zaś już to czyni – w kinie popularnym, a do takiego należy
zaliczyć „4. piętro” – trudno mu uniknąć sentymentalizmu i banałów. Tymczasem hiszpańskiemu reżyserowi ta sztuka
się udała. Być może dlatego, że w kulturze hiszpańskiej śmierć jest obecna jak w żadnej innej. Groźna, ale oswojona,
bliska, czająca się tuż pod powierzchnią życia. Tak jak na 4. piętrze miejskiego szpitala, gdzie mieści się oddział
onkologiczny.
Mimo młodego wieku bohaterowie nie mają wątpliwości, że śmierć istnieje. Ale ponieważ jest tak bliska i wyraźna,
można się z nią zmierzyć. Można walczyć, a nawet wygrać. Miguel Angel, Izan, Dani i ich koledzy walczą do upadłego.
Dzięki umiejętnej strategii reżysera oglądamy świat ich oczami. W tym świecie normą jest brak nóg, normą są protezy,
wózki inwalidzkie. Są elementem codzienności, częścią życia. Proteza może służyć do akrobacji, wózek – do wyścigów,
mecz koszykówki jest ważniejszy niż codzienna porcja leków. Ale najważniejsze są przyjaźń i wzajemne wsparcie.
Chłopcy chwytają się każdej nici, łączącej ich z życiem. I mają pełną świadomość tego, co się dzieje. Kiedy na oddział
trafia Jorge, potrafią świetnie przewidzieć jego reakcje, znają szpitalne procedury i rytuały, wiedzą, jak reagować, żeby
zminimalizować stres, ale też sygnały zagrożenia są dla nich czytelne jak dla nikogo innego. Dla „nowego” chcą być
przewodnikami, ale nie narzucają się ze swoją pomocą. W gruncie rzeczy zachowują się jak dojrzali terapeuci. I sobie
też fundują świetną terapię.
Reżyser podkreśla to w wątku lekarzy, którzy różnie reagują na kolejne wyskoki niesfornych pacjentów. Ale „numer” z
rentgenowskim zdjęciem, będący zarazem symbolem walki chłopców ze śmiercią, ich witalności, poczucia humoru
i w gruncie rzeczy kwintesencją przesłania filmu – rozbraja nawet rzeczników dyscypliny. I takie jest przesłanie filmu –
póki można, trzeba kostusze okazywać wzgardę, czerpiąc z życia, ile się da. A pamięć o istnieniu końca – paradoksalnie
– może w tym pomóc.
Antonio Mercero swoim brawurowym, iskrzącym się humorem, witalnym i pełnym nadziei filmie powtarza za
Mahatmą Gandhim „Żyj tak, jakbyś miał umrzeć jutro”.
SUPLEMENT
W kulturze masowej, popularnej rozrywce, w społeczeństwie konsumpcyjnym śmierć stała się tematem tabu. Jednak
są artyści, którzy sięgają po ten temat. Jednym z nich jest Eric-Emmanuel Schmitt, autor Oskara i pani Róży (Znak
2004), opowiadania złożonego z listów Oskara, dziesięciolatka chorego na raka, do Boga, w którego zresztą na
początku nie wierzy. Tekst ten zaadaptował i wyreżyserował dla Teatru Telewizji (pt. Oskar) Marek Piwowski.
Fragment jednego z ostatnich listów Oskara:
Szanowny Panie Boże,
Kiedy się obudziłem, pomyślałem, że mam dziewięćdziesiąt lat i obróciłem głowę w stronę okna, żeby popatrzeć na
śnieg. I wtedy poczułem, że przychodzisz. Był ranek. Byłem sam jeden na ziemi. Było tak wcześnie, że ptaki jeszcze
spały, i nawet pielęgniarka z nocnej zmiany, pani Ducru, musiała sobie kimnąć. Ty jednak próbowałeś stworzyć świt.
Ciężko Ci szło, ale nie dawałeś za wygraną. Niebo stawało się coraz bledsze. Nasycałeś powietrze bielą, szarością,
3
błękitem, odpychałeś noc, wskrzeszałeś świat. Bez wytchnienia. Wtedy zrozumiałem, czym się różnimy: Ty jesteś
niezmordowany! Nie wiesz, co to zmęczenie. Pracujesz na okrągło. Dzień, proszę bardzo! Noc! Wiosna! Zima! Peggy
Blue! Oskar! Ciocia Róża! Masz zdrowie!
Zrozumiałem, że jesteś obok. Że zdradzasz mi swój sekret: codziennie patrz na świat, jakbyś oglądał go po raz
pierwszy.
Więc posłuchałem Twojej rady i pilnie wykonałem polecenie. Po raz pierwszy. Wpatrywałem się w światło, w kolory,
drzewa, ptaki, zwierzęta. Czułem, jak powietrze wpada mi w nozdrza i sprawia, że oddycham. Słyszałem głosy
rozbrzmiewające w korytarzu jak pod kopułą katedry. Czułem, że żyję. Drżałem z rozkoszy. Co za radość żyć. Byłem
zachwycony.
Dziękuję ci, Panie Boże, że to dla mnie zrobiłeś. Miałem wrażenie, że bierzesz mnie za rękę i wprowadzasz w sam
środek tajemnicy, by zgłębiać tajemnicę. Dziękuję.
Do jutra, całusy
Oskar
Antonio Mercero o swoim filmie: Pisarz i filozof, José Antonio Marina, napisał: „Głównym, największym zadaniem
rozumu jest walka z bólem”. To właśnie robią młodzi bohaterowie naszego filmu: walczą z bólem. Do koktajlu swojego
młodego życia wrzucają po trochu humoru, solidarności i miłości (ale prawdziwej i naturalnej, nie udawanej czy
chwilowej). Wstrząsają tym koktajlem, ale bez niepotrzebnej gwałtowności, i w efekcie wychodzi „4. piętro".
Poczęstujcie się, spróbujcie zawartości kieliszka wypełnionego po brzegi muzyką, a będziecie śmiać się i płakać ze
wzruszenia.
I zrozumiecie dlaczego „4. piętro", film o walce z bólem, dzięki swoim młodym bohaterom, zamienia się w film
o podróży w kierunku światła i nadziei.
SCENARIUSZ LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO
Opracowała: Katarzyna Trawińska
Temat: „Nie jesteśmy kalekami lecz karatekami”. Radość życia i cierpienie w filmie Antonia Mercero
4. piętro.
CELE LEKCJI
Po lekcji uczeń powinien:



podejmować refleksję nad sensem niezawinionego cierpienia
oceniać, interpretować i analizować teksty kultury podejmujące temat choroby i cierpienia
dostrzegać motyw buntu wobec rzeczywistości w filmie
METODY I FORMY PRACY



praca w grupach
dyskusja problemowa
elementy wykładu
ŚRODKI DYDAKTYCZNE

film: 4. piętro, reż. A. Mercero, Hiszpania 2003
BIBLIOGRAFIA


Słownik motywów literackich pod redakcją Barbary Drabarek, Jacka Falkowskiego, Izabelli Rowińskiej
Słownik wiedzy o filmie, wyd. ParkEdukacja
4


Słownik pojęć i tekstów kultury pod redakcją Ewy Szczęsnej
www.bestfilm.pl/4piętro
CZAS
2 godziny lekcyjne
PRZEBIEG LEKCJI
UWAGA: Przed lekcją nauczyciel prosi uczniów o przygotowanie informacji na temat genezy filmu, reżysera, nagród
dla filmu, problematyki i bohaterów.
1. Dyskusja z elementami wykładu: Nauczyciel rozpoczyna dyskusję na temat problemów współczesnej
młodzieży. Prosi o wymienienie i scharakteryzowanie tych, które pojawiają się w filmach, literaturze dla
młodzieży, programach telewizyjnych. Jeśli w dyskusji pojawi się temat cierpienia, choroby – próbujemy dociec
przyczyny tego zjawiska we współczesnym świecie. W tym wątku pomocny może być cytat z wiersza Leopolda
Staffa Ból to radość co jeszcze twarzy nie odkryła. Nauczyciel uświadamia uczniom, że warunkiem osiągnięcia
szczęścia jest doznanie cierpienia. Ból nie jest wyłącznie doświadczeniem niszczącym, ma swój głęboki moralny
sens. Nie jest łatwo zaakceptować doświadczenie cierpienia. Boimy się bólu i własnej słabości. Szukamy drogi
do szczęścia. Pytamy o to, jak żyć, by nie cierpieć. Oszukujmy sami siebie, gdyż cierpienia nie możemy się
wyrzec i nie możemy go uniknąć. Jest treścią naszego życia. Gdy człowieka dotyka nieszczęście, przychodzi czas
na refleksję. Uświadamiamy sobie naszą słabość, kruchość istnienia, pozorność pewnych wartości. Pytamy też –
dlaczego? Dlaczego to nas spotkało? Czym zawiniliśmy? A może cierpienie jest tylko próbą, a nie karą? Są to
trudne pytania. Pewnych spraw nie zrozumiemy nigdy, przerastają bowiem naszą wyobraźnię. Jak pojąć ból
młodych ludzi, cierpienie, które przyszło do nich, chorobę, której tak dzielnie stawiają czoła.
Nauczyciel prosi o określenie problemów, z którymi zmaga się grupa chłopców w tym filmie. Czy są one
podobne, czy różne od tych, które wymienili? Jak w filmie przedstawiony jest motyw śmierci i cierpienia? Czy
chłopcy buntują się przeciwko rzeczywistości?
2. Praca w grupach: Prowadzący dzieli klasę na 5 grup. Każda dostaje do wykonania zadanie:





jakie były okoliczności powstania filmu (gr. I)
określić krąg odbiorców, do których został skierowany (gr. II)
określić jego tematykę (gr. III )
wymienić bohaterów filmu (gr. IV)
wymienić nagrody, które film otrzymał (gr. V)
Na wykonanie zadań nauczyciel wyznacza ok. 5 min. Po upływie tego czasu wybrany przez grupę uczeń referuje
zagadnienie. Nauczyciel pełni funkcję moderatora zajęć, korygując i uzupełniając informacje. Wspólnie
z uczniami redaguje notatkę.
Proponowane odpowiedzi:
Grupa I
O okolicznościach powstania filmu wiemy od reżysera. Sięgnął on przypadkowo po historię dramaturga
katalońskiego, Alberto Spinozy, któremu zależało na przeniesieniu tej historii na ekran. A przy okazji okazało się,
że w tym filmie znajdzie się miejsce na różne doznania. W rezultacie powstało siedem wersji scenariusza. Film
był gotowy w 2002 r. Rok produkcji 2003.
Grupa II
Młodzi ludzie. Reżyser uważa, że „cierpi” na zauroczenie światem dzieciństwa i wieku dojrzewania, gdyż zawsze
pracuje z młodzieżą.
5
Grupa III
Film o grupie chorych chłopców, spotykających się w szpitalu i dzielących szpitalne przestrzenie, o walczących o
życie młodych ludziach. Takich, którzy wbrew wszystkim i wszystkiemu z odwagą, nadzieją i humorem stawiają
czoła chorobie.
Grupa IV
Bohaterowie to ludzie bardzo młodzi, zaledwie kilkunastoletni, których poszukiwanie zajęło reżyserowi niemal
całe lato. Najbardziej znany jest Juan Jose Ballesta – Miguel Angel, który już wcześniej występował w filmach.
Dla wielu z nich był to debiut filmowy np.: Luis Angel Priego – Izan, Gorka Moreno – Dani, Alejandro Zafra –
Jorge, Marco Martinez – Francis, Marcos Cedillo – Pepino, Maite Jauregui – Gloria.







Grupa V
Festiwal Filmów Młodego Widza „Ale Kino” – Nagroda Międzynarodowego Centrum Filmu dla Dzieci
i Młodzieży,
Nagroda za najlepszą reżyserię na festiwalu filmowym w Montrealu,
Festiwal Filmowy w Maladze – wyróżnieni jury dla zespołu młodych aktorów,
Nagroda Publiczności, Mostra de Valencia 2003,
Festiwal Filmowy Pinta del Este, Urugwaj 2004,
Festiwal Filmów Hiszpańskich Viva, Manchester, Wielka Brytania 2004,
Festiwal Filmów Hiszpańskich, Annecy, Francja 2004.
3. Praca w grupach: Uczniowie zostają w tych samych grupach. Nauczyciel przydziela nowe zadanie – na
podstawie wybranych scen.
 Określcie temat sceny.
 Zacytujcie najważniejsze Waszym zdaniem wypowiedzi.
 Nadajcie obejrzanej scenie oryginalny tytuł.
 Jakie myśli towarzyszyły Wam podczas oglądania sceny?
 Jakie uczucia wzbudziła w Was oglądana scena?
Grupa I
Scena rozmowy Miguela Angela z Ogórkiem i scena odprowadzania przez chłopców Ogórka na Oddział. Scena,
w której Miguel Angel, Izan i Dani znajdują się w rentgenie i robią „zdjęcie”



Pomocne fragmenty dialogów:
Ogórek – Wysyłają mnie na Oddział, nie chcę tam iść, nie cierpię chemioterapii
M. Angel – Nigdzie nie pójdziesz, nie zrobili ci badań.
„Nie jesteśmy kalekami lecz karatekami”
Grupa II
Scena odwiedzin. Ramon przychodzi do Jorge i przynosi piłkę z podpisami kolegów z drużyny. Scena, w której
chłopcy chcą być dla Jorge mili i proponują mu grę w cienie. Scena nocnej rozmowy Izana i Jorge.







Pomocne fragmenty dialogów:
Ramon – Jorge masz raka?
Jorge – I dlatego przyniosłeś mi piłkę? Nikt ni chce mnie odwiedzić bo się boją, że się zarażą. Bo mam trzy
miesiące życia i wzbudzam litość.
Izan – Jorge na jutro biopsję, musimy być dla niego mili.
Jorge – Czy bałeś się jak miałeś biopsję?
Izan – Trochę się bałem [...]
Jorge – Boję się, że zapomnę
Izan – Przed operacją myślę o pierwszej części przysłowia, a po operacji o drugiej.
„Lepszy wróbel w garści ..."
Grupa III
6
Spotkanie Daniego i Glorii. Spotkanie Daniego z Glorią w celu zawarcia układu:






Pomocne fragmenty dialogów:
Dani – Zgubiłem się...
Gloria – Czego szukasz: kawiarni, restauracji, dyskoteki ... ?
Gloria – Układ. Tak by żyć. Jeśli weźmiesz chemię, będę jadła!
Dani – na znak zgody daje Glorii „bransoletkę”. Ta jest dla ciebie
Gloria – Z której bitwy?
Dani – Z tej, od której się wszystko zaczęło.
Grupa IV
Rozmowa Gallego (ordynatora oddziału) z chłopcami po wyścigu na wózkach. Scena odwiedzin w szpitalu.
Nieznajomy chłopiec rozmawia z Miguelem Angelem, scena, w której Miguel Angel „rozmawia” z ojcem.









Pomocne fragmenty dialogów:
Ordynator – Myślisz, że będziesz żył tak długo, by spełnić te marzenia? Nie chcecie stracić czasu panowie.
Ogórek umarł dwa dni po powrocie, miał przeżuty, nic nie mogliśmy zrobić.
Javi – Czemu nie masz nogi?
M. Angel – A jak myślisz?
Javi – Odgryzł ci ją rekin?
M. Angel – Taki wielki jak żyrafa.
Javi – Powinieneś jeść szpinak.
M. Angel – Zapamiętam to.
Javi – Nikt cię nie odwiedza?
M. Angel – Sam widzisz.
Grupa V
Scena w laboratorium, Jorge sprawdza wynik biopsji. Scena meczu: Pelones gra z San Pablo. Jedna z ostatnich
scen filmu: Koncert Estopy
Pomocne fragmenty dialogów:
Jorge – Nie mam raka! Tato! Powiedz mamie, powiedz wszystkim!!
4. Prezentacja i dyskusja: Uczniowie prezentują analizę wybranych scen. Wokół ich wypowiedzi nauczyciel
konstruuje dyskusję.
Praca domowa:
1. Wyjaśnij jak w kontekście całego filmu rozumiesz sformułowanie „Święto życia trwa”.
2. Czy zgadzasz się z poglądem, że „życie ludzkie jest niemożliwe bez cierpienia”? Odwołaj się do dwóch przykładów
z literatury lub innych dziedzin sztuki, a także do własnych przemyśleń.
7
SCENARIUSZ LEKCJI WYCHOWAWCZEJ
Opracowały: Dominika Orłowska, Karolina Orłowska
Temat: 4. piętro. Myśl pozytywnie!
Całkowity czas: ok. 135 min.
WPROWADZENIE
(15 minut)
Celem ćwiczeń opisanych w tym bloku jest:
1. Stymulowanie myślenia.
2. Dostrzeganie indywidualności innych osób oraz swojej własnej.
3. Znajdowanie podobieństw i różnic między ludźmi.
ĆWICZENIA
Ćwiczenie 1 – Czym się różnią dwa identyczne.
Czas: 5 min.
Nauczyciel wyświetla uczniom dwa identyczne rysunki dzieci na slajdzie (nr: 2).
Zadaniem uczniów jest powiedzenie, jakie różnice widzą w rysunkach.
Przykład dla nauczyciela:
Jedna dziewczynka jest nieśmiała, a druga odważna.
Jedna dziewczynka lubi malować, a druga skakać na skakance.
Materiały:
 Prezentacja PowerPoint
Podsumowanie:
Rysunki są identyczne. W ćwiczeniu chodzi o abstrakcyjne myślenie. Ludzie różnią się między sobą, są
indywidualnościami, mają różne zainteresowania, talenty, różne plany i marzenia.
Ćwiczenie 2: Jestem jak.
Czas: 10 min.
Każdy z uczniów wybiera jeden przedmiot znajdujący się w klasie, wydobywa z niego dwie pozytywne cechy
i dopasowuje je do własnej osoby. Np. „Jestem Jasio, jestem jak krzesło, twardo stoję na nogach i daję oparcie
innym.”
Podsumowanie:
Warto podkreślać swoje mocne strony, dzięki temu przezwyciężamy trudne sytuacje.
BLOK I: WCIELANIE SIĘ W OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE
Celem ćwiczeń opisanych w tym bloku jest:
1. Wcielanie się w role.
2. Poznanie problemów osób niepełnosprawnych i sposobów radzenia sobie z nimi.
3. Uwrażliwienie na potrzeby innych ludzi.
4. Czerpanie inspiracji z doświadczeń innych osób.
Prezentacja
Czas: 5 min.
Definicje niepełnosprawności – slajdy nr: 3, 4, 5, 6
Ćwiczenie 1: Opaski.
Czas: 15 min.
Uczniowie dobierają się w pary. Jedna osoba przewiązuje oczy apaszką/chustą, wciela się w osobę niepełnosprawną.
Druga osoba pełni rolę jej przewodnika. Uczniowie wychodzą poza klasę, osoby z opaskami poruszają się dzięki
instrukcjom i pomocy swoich przewodników. Po kilku minutach następuje zamiana ról.
Po powrocie do klasy uczniowie dzielą się swoimi spostrzeżeniami, odczuciami, refleksjami.
Materiały:
 chustki/apaszki/opaski przyniesione przez uczniów
Ćwiczenie 2: Znajdź i dotknij.
Czas: 10 min.
Każdy z uczniów ma za zadanie znaleźć w swoim otoczeniu jakiś nietypowy, charakterystyczny w dotyku przedmiot.
Następnie przedmioty wrzucane są do jednego worka, tak aby pozostali ich nie widzieli.
10 chętnych uczniów kolejno losuje po jednym przedmiocie z worka i wewnątrz niego go dotykają. Mają za zadanie
opisywać grupie jak najdokładniej swoje wrażenia dotykowe związane z wylosowanym przedmiotem, nie mówiąc, co
to jest. Grupa może zgadywać, o jaki przedmiot chodzi, jednak nie jest to głównym celem ćwiczenia.
Materiały:
 worek
 przedmioty przyniesione przez uczestników i ewentualnie przygotowane wcześniej przez nauczyciela
Ćwiczenie 3: Dłonie.
Czas: 10 min
Uczniowie przy pomocy taśmy samoprzylepnej sklejają sobie 3 palce u tej ręki, którą częściej się posługują: kciuk
z palcem wskazującym i środkowym.
Następnie próbują wykonać różne czynności:
 chwycić długopis
 zapiąć/rozpiąć guzik
 zapiąć/rozpiąć suwak w torbie/plecaku
 podnieść coś z podłogi
 podać komuś rękę na przywitanie
 uczesać się/pomalować usta itp.
 zawiązać sznurowadła
Po zakończeniu ćwiczenia uczniowie dzielą się swoimi spostrzeżeniami, odczuciami, refleksjami.
Materiały:
 taśma samoprzylepna
 nożyczki
Ćwiczenie 4: Malarz.
Czas: 5 min.
Uczniowie mają za zadanie spleść ręce za plecami, chwycić kredkę/ołówek/długopis ustami i narysować prosty
obrazek. Następnie odkładają kredkę. Nie mogą pomagać sobie w żaden inny sposób.
Po zakończeniu ćwiczenia uczniowie dzielą się swoimi spostrzeżeniami, odczuciami, refleksjami.
Materiały:
 kartki A4
 kredki/długopisy/ołówki
Prezentacja
Czas: 5 min.
Nauczyciel prezentuje zdjęcia i sylwetki aktywnych niepełnosprawnych sportowców: Inspiracje!, slajdy nr 7-18.
Podsumowanie bloku:
9
Celem ćwiczeń jest wcielanie się w role osób niepełnosprawnych, poznanie ich codziennych trudności, zmagań
z rzeczywistością w sferze fizycznej oraz wyzwań, przed jakimi stają. Dzięki tym ćwiczeniom uczniowie zaczną
dostrzegać osoby niepełnosprawne wokół siebie i otworzą się na ich potrzeby.
Dzięki prezentacji uczniowie poznają inne aspekty życia osób niepełnosprawnych, co może wzbudzić w nich podziw
i być inspiracją dla nich samych.
BLOK II: PRZEZWYCIĘŻANIE PRZESZKÓD
Celem ćwiczeń opisanych w tym bloku jest:
1. Uświadomienie sobie swojego potencjału wewnętrznego.
2. Kształtowanie pewności siebie, wiary w swoje możliwości.
3. Budowanie otwartości na zmianę i nowe doświadczenia.
4. Rozwijanie umiejętności patrzenia na problem z wielu punktów widzenia.
5. Rozwijanie umiejętności twórczego rozwiązywania problemów.
Ćwiczenie 1: Moje zasoby.
Czas: 10 min.
Uczniowie indywidualnie tworzą na kartkach A4 mapy myśli swoich zasobów wewnętrznych. Są to umiejętności,
talenty, pozytywne przekonania. Uczniowie wykorzystują pomocnicze pytania zawarte na Karcie Pracy „Moje zasoby”.
Wyniki ćwiczenia przedstawiają tylko chętni uczniowie!
Materiały:
 Karty Pracy „Moje zasoby”
 kartki A4
 długopisy
Podsumowanie:
Celem ćwiczenia jest analiza swoich możliwości, potencjału i barier oraz koncentrowanie się na sposobach ich
pokonywania.
Często wiedza o sobie samym pozostaje na poziomie naszej nieświadomości, dzięki temu ćwiczeniu uczniowie mogą
poświęcić czas na refleksję nad sobą.
Ćwiczenie 2: Udziałowcy.
Czas: 15 min.
Nauczyciel przedstawia uczniom problem, który będą analizować:
Do klasy dołącza nowy uczeń. Tomek jest niepełnosprawny ruchowo, jeździ na wózku inwalidzkim. Jest bardzo dobrym
uczniem i świetni sobie radzi z lekcjami. Tomek potrzebuje jednak pomocy kolegów w szkole i poza nią np. przy
dostaniu się na wyższe piętra, wejściu do autobusu itp. Uczniowie oraz nauczyciele postanawiają pomagać Tomkowi
na zmianę.
Uczniowie mają za zadanie zastanowić się, kto będzie miał swój udział w pomyśle. Na kogo wpłynie pomysł? Komu
może zależeć, aby doszedł do skutku? Kto może wpłynąć na jego powodzenie? Jak inni widzą ten pomysł? Jak mogą
na nim skorzystać? Jak zareagują? Czy można pójść na ewentualny kompromis, jednocześnie osiągając swój cel?
Następnie uczniowie próbują się postawić na miejscu wyróżnionych przez siebie osób/grup osób. Dzielą się na tyle
zespołów, ile punktów widzenia wyróżnili. Każda grupa analizuje sytuację z jednego, przydzielonego przez nauczyciela
punktu widzenia.
Wskazówka dla nauczyciela:
Przykładowe osoby/grupy osób to: Tomek, koledzy z klasy, nauczyciele, rodzice Tomka, inni pracownicy szkoły (np.
pielęgniarka). Należy wyróżnić co najmniej 3 osoby/grupy osób związanych z opisaną sytuacją.
Materiały:
 Karty Pracy „Udziałowcy”
Podsumowanie:
Podczas wyborów pomysłu i ich dopracowywaniu, przy analizie różnych sytuacji zazwyczaj opieramy się na jednym
punkcie widzenia – własnym. Jednakże niewiele jest twórczych działań, które powstają bez udziału innych ludzi. Dzięki
nim możemy ocenić sytuację, problem z innych punktów widzenia, wzbogacić nasze własne opinie, poszerzyć
horyzonty.
10
BLOK III: DOSTRZEGANIE POZYTYWÓW I AKCEPTOWANIE TRUDNYCH SYTUACJI
Celem ćwiczeń opisanych w tym bloku jest:
1. Dostrzeganie pozytywnych stron w każdej sytuacji.
2. Rozwijanie pozytywnego myślenia.
3. Przyjmowanie aktywnej postawy w sytuacji trudnej.
4. Budowanie otwartości na nowe doświadczenia.
Ćwiczenie 1: Dobre strony złych sytuacji.
Czas: 10 min
Zadaniem uczniów jest zapisanie anonimowo, na małych karteczkach, przykładów trudnych sytuacji życiowych.
Następnie karteczki są wrzucane do kapelusza/worka.
10 chętnych uczniów losuje po jednej karteczce i czyta na głos zapisane na niej hasło.
Wszyscy uczniowie zastanawiają się, jakie są pozytywne aspekty każdej z wylosowanych trudnych sytuacji, co dobrego
może z nich wyniknąć? Jakie działania można w tej sytuacji przedsięwziąć, gdzie szukać pomocy, jak aktywnie podjąć
wyzwanie?
Wskazówka dla nauczyciela:
Na karteczkach mogą się pojawić różne, bardzo trudne sytuacje. Dla wszystkich należy jednak znaleźć pozytywny
punkt widzenia np.:
Śmierć – pozwala docenić życie, strata uświadamia nam, co jest w życiu najważniejsze, pokazuje, że należy cieszyć się
każdą chwilą, sprawia, że dojrzewamy. Zawsze, kiedy coś tracimy np. poczucie bezpieczeństwa, również coś zyskujemy
np. samodzielność.
Materiały:
 małe karteczki
 długopisy
 kapelusz/worek
Podsumowanie:
Celem ćwiczenia jest uświadomienie uczniom, że każda sytuacja, nawet trudna, ma różne aspekty. Często nie
dostrzega się potencjału kryjącego się w takich sytuacjach. Jednakże pozytywną konsekwencją kryzysów życiowych
jest czerpanie doświadczeń, zmiana na lepsze i rozwój oraz siła i zrozumienie dla cierpień innych ludzi.
Ćwiczenie 2: Motto.
Czas: 10 min.
Bohaterowie filmu często powtarzali następujące zdanie: nie jesteśmy kalekami, tylko karatekami.
Uczniowie dzielą się na 4-5 grup. Ich zadaniem jest dokończenie kilku haseł znajdujących się na Karcie Pracy „Motto”.
Następnie uczniowie odczytują wymyślone rymowanki.
Materiały:
 Karty Pracy „ Motto”
 długopisy
Podsumowanie:
Zdania wypełnione dużym ładunkiem pozytywnej energii mogą być powtarzane jako złote myśli w sytuacjach
trudnych. Już na etapie tworzenia motta uczniowie budują w sobie pozytywny nastrój.
Ćwiczenie 3: Smaki życia.
Czas: 10 min.
Polecenie 1
Uczniowie wymieniają, jakie znają smaki.
Polecenie 2
Uczniowie mają za zadanie przyporządkować smaki poszczególnym wydarzeniom zapisanym na Kartach Pracy „Smaki
życia”. Stosują przenośnie, analogie, metafory.
Przykład: Wizyta u dentysty smakuje jak kanapka wmuszana przez babcię.
Uczniowie zapisują swoje pomysły.
Polecenie 3
11
Odczytywanie zapisanych smaków. Czy łatwo było opisać smak poszczególnych sytuacji? Czy pojawiły się różne opisy
tych samych sytuacji.
Materiały:
 Karty Pracy „Smaki życia”
 długopisy
Podsumowanie:
W życiu „smakujemy” różnych sytuacji. Przeżywamy powodzenia i niepowodzenia, sukcesy, porażki, chwile radości
i smutku. Często ludziom łatwiej jest użyć przenośni, by określić swoje uczucia, emocje, przeżycia, niż nazwać je
wprost.
Prezentacja
Czas: 5 min.
Nauczyciel odczytuje Dezyderatę (autor: Max Ehrman),
slajdy nr: 19-24
ZAKOŃCZENIE
Ćwiczenie 1: Coś miłego.
Czas: 10 min.
Każdy uczeń ma przyklejoną na plecach kartkę A4.
Zadaniem uczniów jest napisanie anonimowo czegoś miłego (zdania, hasła) na kartce każdej osoby z klasy. Dopiero po
zakończonym ćwiczeniu uczniowie mogą zdjąć kartki z pleców i przeczytać wpisy.
Materiały:
 karki A4
 długopisy
 taśma samoprzylepna
ZAŁĄCZNIK 2: KARTA PRACY MOJE ZASOBY
Stwórz mapę myśli swoich zasobów wewnętrznych. Są to twoje umiejętności, talenty, pozytywne przekonania.
Większość pozostaje na poziomie naszej nieświadomości. Wykorzystaj odpowiedzi na poniższe pytania:
1. Jakie są moje największe zdolności?
2. Jakie są mocne strony mojej osobowości?
3. Jakie zalety dostrzegają we mnie ludzie, którzy mnie dobrze znają?
4. Czego mam ochotę się nauczyć?
5. Od kogo mogę się nauczyć nowych potrzebnych mi rzeczy?
6. Jakich rzeczy nauczyłem się w ciągu mojego dotychczasowego życia?
7. Które własne typowe zachowania przeszkadzają mi w moim życiu i powinienem je wyeliminować?
8. Jakie mam uzdolnienia, o których nikt właściwie nie wie?
9. Co wartościowego mogę zrobić dla innych?
10. Jaką dysponuję energią? W jakiej jestem kondycji?
ZAŁĄCZNIK 3: KARTA PRACY MOTTO
„Nie jesteśmy kalekami, tylko karatekami!”
1. Nie jestem zmęczony, ………………………………………………..
2. Kiedy jest mi smutno i źle, ……………………………………………….
3. Zamiast płakać nad rozlanym mlekiem, ………………………………........................
12
4. Nie ma sytuacji bez wyjścia, ………………………………………………
5. Nie jestem słaby, ……………………………………………...
ZAŁĄCZNIK 4: KARTA PRACY SMAKI ŻYCIA
Tęsknota za bliską osobą smakuje mi jak……………………………
Najlepsze chwile spędzone z moim przyjacielem smakują mi jak…………………
Otrzymanie dobrej oceny smakuje mi jak……………………………
Otrzymanie złej oceny smakuje mi jak………………………………..
Rodzinny obiad smakuje mi jak………………………………………..
Godzina intensywnych ćwiczeń sportowych smakuje mi jak………….
Koncert ulubionego artysty smakuje mi jak……………………………
Wiosenne porządki smakują mi jak………………………………………
ZAŁĄCZNIK 5: KARTA PRACY UDZIAŁOWCY
„Do klasy dołącza nowy uczeń. Tomek jest niepełnosprawny ruchowo, jeździ na wózku inwalidzkim. Jest bardzo
dobrym uczniem i świetni sobie radzi z lekcjami. Tomek potrzebuje jednak pomocy kolegów w szkole i poza nią np.
przy dostaniu się na wyższe piętra, wejściu do autobusu itp. Uczniowie oraz nauczyciele postanawiają pomagać
Tomkowi na zmianę.”
Reprezentowana osoba/grupa osób:…………………………………………………………
13
SCENARIUSZ LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO
Opracowała: Jolanta Górecka.
Temat: Czego uczą nas młodzi bohaterowie filmu 4.piętro A. Mercero?
CELE LEKCJI
Po lekcji uczeń powinien:
 umieć określić problematykę filmu 4. Piętro;
 znać i interpretować wiersz Jana Twardowskiego Kiedy mówisz;
 rozumieć pojęcia: komedia, stereotyp, stereotypowe myślenie, relacje międzyludzkie, carpe diem, memento
mori, empatia;
 umieć odczytywać różne stany emocjonalne człowieka;
 dostrzegać stereotypowe traktowanie chorych i niepełnosprawnych;
 dostrzegać wagę empatii w kontaktach z drugim człowiekiem;
 umieć analizować dzieło filmowe i wiersz;
 posługiwać się w trakcie analizy dzieła artystycznego pojęciami: ujęcie, scena, muzyka w scenie filmowej.
METODY I FORMY PRACY





miniwykład
praca w grupach
dyskusja kierowana
rozmowa
scenka – elementy dramy
ŚRODKI DYDAKTYCZNE

film: 4 piętro, reż. A. Mercero, Hiszpania 2003
CZAS
2 godziny lekcyjne
PRZEBIEG LEKCJI
Uwaga: Nauczyciel przed lekcją wybiera trójkę uczniów i prosi ich o przygotowanie krótkiej scenki –
spotkania towarzyskiego. W zależności od inwencji uczniów albo daje im gotowy scenariusz, albo prosi o
przygotowanie własnego.
1. Rozmowa: Nauczyciel prosi uczniów o krótkie przedstawienie fabuły filmu i jej bohaterów. Bohaterami są
nastoletni chłopcy chorzy na raka kości. Akcja rozgrywa się w hiszpańskim szpitalu. Śledzimy ich walkę
z chorobą i codzienne szpitalne życie. Nauczyciel podaje temat lekcji, stwierdzając że będzie ona próbą
poszukiwania odpowiedzi na postawione pytanie.
2. Scenka – elementy dramy: Nauczyciel prosi wybranych wcześniej uczniów o odegranie scenki.
Scenka – zarys scenariusza.
Stolik lub biurko, trzy krzesła. Napis na tablicy: Wczoraj – Dziś – Jutro.
Przy stoliku siadają dwie osoby. Z dużym zaangażowaniem rozmawiają o tym, co zdarzyło się wczoraj, np.
o klasówce i o tym, co planują robić jutro, np. o wycieczce. Rozmowę przerywa im trzecia osoba, która
wchodzi, siada i próbuje mówić o tym, co czuje lub chce robić w tej chwili, np. częstuje wszystkich jabłkami
i stwierdza, że dawno nie jadła tak dobrych owoców. Je jabłka ze smakiem i radością, ale dwójka pozostałych
grających nie zwraca na to uwagi, zdawkowo odpowiada i dalej zajmuje się wspominaniem przeszłości
i planowaniem przyszłości.
3. Dyskusja: Nauczyciel prosi uczniów, aby spróbowali zinterpretować oglądaną scenkę. W razie potrzeby
steruje wnioskowaniem uczniów, zadając pytania pomocnicze.
Przewidywany wniosek. Ludzie najczęściej żyją przeszłością i przyszłością. W ten sposób po pierwsze umyka
nam teraźniejszość, a po drugie, planując zapominamy, że jesteśmy śmiertelni i zakładamy, że zawsze będzie
dla nas jakieś ziemskie jutro. Nauczyciel prosi uczniów, aby wymienili sytuacje, kiedy się zatrzymujemy
i zaczynamy dostrzegać „dziś”, czyli teraźniejszość.
Prawdopodobne odpowiedzi: choroba własna, choroba kogoś bliskiego, śmierć kogoś bliskiego, wypadek
kogoś bliskiego, odcięcie od świata, np. pobyt w szpitalu, zakładzie, więzieniu.
Nauczyciel, nawiązując do odpowiedzi uczniów, pyta, dlaczego właśnie wtedy zaczynamy dostrzegać
teraźniejszość i przestajemy się spieszyć. Prawdopodobna odpowiedź: dociera do nas, że jesteśmy śmiertelni,
jesteśmy odcięci od dotychczasowego życia. Nauczyciel podkreśla ważność tej myśli, przypominając, że już
w średniowieczu powtarzano maksymę Memento mori.
4. Praca w grupach: Nauczyciel zapowiada, że kolejnym zadaniem uczniów będzie ćwiczenie empatii (w razie
potrzeby tłumaczy pojęcie) i wyobrażenie sobie, co czują osoby, które nagle pojęły, że są śmiertelne. Klasa
zostaje podzielona na dwie grupy, każda dostaje zadanie. Pierwsza ma się zastanowić i zapisać, co czuje
osoba, która dowiedziała się, że jest śmiertelnie chora lub w wyniku wypadku na stałe niepełnosprawna.
Druga ma przedstawić uczucia jej najbliższego przyjaciela, który się o tym dowiedział.
Czas wykonania: 5 minut.
Nauczyciel prosi uczniów o przestawienie wyników pracy. Uczniowie czytają swoje notatki. Najciekawsze wnioski
są zapisywane na tablicy.
Możliwy zapis:
Grupa I
To chyba koszmarny sen, kiedy się obudzę?
Nie mogę w to uwierzyć!
Dlaczego właśnie mnie to spotyka?!
Co ja takiego zrobiłam? Za co jestem ukarana?
Inni to mają dobrze! I nawet tego nie doceniają!
To wina Boga, losu, rodziców, innych! To oni są winni, a ja cierpię!
Nie chcę tak żyć! Nie zgadzam się!
I co ja mam teraz robić? Jak żyć?
Jestem biedna i nieszczęśliwa.
Chcę, żeby było jak wcześniej. Nie chcę niczego wiedzieć.
Grupa II
Niemożliwe! Dlaczego on, a nie kto inny?
Nie mogę w to uwierzyć! Jak to się mogło stać?
Jak z nim rozmawiać? Co mu powiedzieć? Jak mu pomóc?
15
I co ja mam teraz robić?
Co on będzie czuł, widząc mnie zdrowego i prowadzącego aktywne życie?
Jak o tym rozmawiać? Jak wyrazić współczucie?
Udawać, że nic się nie stało? Razem płakać, czy unikać wzruszeń i udawać twardziela?
5. Dyskusja: Nauczyciel prosi uczniów, aby raz jeszcze spojrzeli na tablicę i postarali się odpowiedzieć na pytania:
Dlaczego między chorym a zdrowym jest „ściana” i tak trudno się porozumieć?
Możliwy wniosek: Niemożność porozumienia wynika często z braku empatii, a także ze strachu
i nieumiejętności mówienia o uczuciach. Zdrowi nie wiedzą, jak wyrażać swoje uczucia i obawy. Boją się, że
urażą tym chorych. Boją się, że nie pomogą, a zaszkodzą. Z kolei chorzy oczekują różnorodnej pomocy
psychicznej. Często też z powodu wstydu czy strachu nie potrafią mówić o tym, co czują. Nie chcą być
traktowani jako gorsi. Proces porozumienia może ułatwić wzajemna cierpliwość, dobre nastawienie na
drugiego człowieka i jego potrzeby, empatia, życzliwość, serdeczność, powtarzanie prób nawiązania kontaktu
i nietraktowanie chorego lub niepełnosprawnego jak odmieńca czy kaleki.
Podsumowując dyskusję nauczyciel pyta uczniów, jak ma żyć człowiek świadomy swojej śmiertelności.
Spontaniczne odpowiedzi uczniów. Nauczyciel przywołuje film i pyta uczniów, jak sobie z tak trudną sytuacją
– chorobą zagrażającą życiu – radzą młodzi bohaterowie.
Możliwe odpowiedzi: cieszą się każdą chwilą, potrafią żyć zgodnie z zasadą carpe diem; wygłupiają się
i żartują; robią psikusy, jeżdżąc nocami po szpitalu czy robiąc wyścigi; nie rezygnują ze swoich zainteresowań –
grają w piłkę, słuchają muzyki; przyjaźnią się i pomagają sobie; starają się pomóc zagubionemu nowemu;
jeden z nich zaprzyjaźnia się z dziewczyną chorą na anoreksję i jej pomaga; myślą o innych i ich uczuciach;
wspierają się wzajemnie; mają swoje plany i marzenia; mają nadzieję, wierzą w to, że przeżyją; potrafią
zaakceptować swoją niepełnosprawność jak coś nieuchronnego; rozumieją, że różni ludzie mają różne losy;
nie tracą pogody ducha.
6. Dyskusja: Nauczyciel przypomina temat lekcji. Pyta uczniów, jak odpowiedzieliby na pytanie postawione
w temacie. Wspólnie z uczniami dochodzi do wniosku, że młodzi bohaterowie filmu uczą nas tego, że życiem
należy cieszyć się zawsze, należy doceniać każdą radosną chwilę, nie przestawać się śmiać i mimo strachu mieć
nadzieję.
Praca domowa:
1. Zaprojektuj plakat, który mógłbyś podpisać carpe diem
2. Znajdź i zapisz maksymę, która mogłaby się stać twoim drogowskazem życiowym.
3. Wstałem z łóżka i… Opis przeżyć wewnętrznych, w których przedstawisz radość z wielu chwil zwyczajnego
poranka.
16