Krajowe systemy jakości żywności

Krajowe systemy jakości żywności
W Unii Europejskiej szczególną rolę w życiu Europejczyków pełnią europejskie
systemy jakości żywności (system Chronionych Nazw Pochodzenia, Chronionych
Oznaczeń Geograficznych, Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności oraz Rolnictwo
Ekologiczne), które wyróżniają produkty wysokiej jakości i podkreślają region ich
pochodzenia oraz tradycyjne metody ich produkcji. Jednakże każdy kraj ma prawo do
stworzenia także własnych krajowych systemów jakościowych. W Polsce funkcjonuje 5
takich systemów: „Jakość Tradycja”, Integrowana Produkcja oraz systemy jakości
żywności dla produktów mięsnych, czyli: Quality Meat Program (QMP), System Jakości
Wieprzowiny PQS (Pork Quality System) oraz System Gwarantowanej Jakości Żywności
(QAFP), który otwarty jest także dla innych produktów.
Systemy jakości żywności mogą zostać uznane za krajowe i zakwalifikować się do
uzyskania finansowego wsparcia pod warunkiem, że spełnią określone w
rozporządzeniu Rady (WE) nr 1698/2005 kryteria, tj.:
●
●
●
●
●
specyfika produktu końcowego musi wynikać ze szczegółowych obowiązków
dotyczących metod hodowlanych i uprawowych, gwarantujących charakterystyczne
cechy lub jakość produktu końcowego, która przewyższa handlową jakość produktu w
zakresie zdrowia publicznego, zdrowia roślin i zwierząt, dobrostanu zwierząt, a także
ochrony środowiska;
muszą zawierać opisy produktów, które są weryfikowane przez niezależne organy
kontroli;
muszą być otwarte dla wszystkich producentów;
muszą być przejrzyste i dać możliwość odtworzenia historii produktu;
muszą odpowiadać bieżącej lub przewidywanej koniunkturze na rynku.
Jakość Tradycja
System „Jakość Tradycja” został stworzony przez Polską Izbę Produktu Regionalnego
i Lokalnego dla produktów tradycyjnych i uznany 12 czerwca 2007 r. za krajowy system
jakości żywności. Służy on przede wszystkim wyróżnianiu wyrobów wysokiej jakości z
uwzględnieniem produktów tradycyjnych. Jest on otwarty dla wszystkich producentów
zarówno dla indywidualnych, jak i dla grup producentów i zakładów produkcyjnych,
także za granicą. System ten obejmuje produkty rolne, spożywcze i spirytusowe.
Przykładem wyrobów z oznaczeniem „Jakość Tradycja” może być: Wielkopolski Ser
Smażony, Masło wielkopolskie czy Przecier ogórkowy po łowicku.
Jakość Tradycja jest systemem, w którym do produkcji używa się naturalnych
surowców, których pochodzenie jest identyfikowane oraz które nie zawiera GMO.
Naturalny surowiec to taki, który pochodzi z gospodarstwa ekologicznego lub
charakteryzuje się Dobrą Praktyką Rolniczą i Dobrą Praktyką Hodowlaną z wyłączeniem
GMO. W systemie tym biorą udział wyłącznie produkty cechujące się tradycyjnym
składem lub tradycyjnym sposobem wytwarzania, a ich jakość wynika z ich
tradycyjnego charakteru lub go wyraża. Poza tym wyróżniają się one wyjątkową
jakością lub reputacją, która odróżnia je od pozostałych produktów należących do tej
samej kategorii. Natomiast w przypadku wyrobów produkcji podstawowej dodatkowym
wymogiem jest tradycyjna rasa lub odmiana. Za produkt tradycyjny uważa się taki,
który cechuje się co najmniej 50-letnią historią wytwarzania.
Znak Jakościowy „Jakość Tradycja” jest chroniony wspólnym znakiem towarowym
gwarancyjnym zarejestrowanym w Urzędzie Patentowym. O prawie do jego używania
decyduje Kapituła. Poza tym oznaczenie to jest udzielane odpłatne na okres 2-3 lat.
Jednorazowa opłata za używanie znaku wynosi 500zł, a zryczałtowana opłata roczna
zależy od wielkości produkcji (50zł od produktu). Zanim jednak producent lub
producenci zaczną posługiwać się znakiem muszą posiadać certyfikat zgodności,
potwierdzający wytwarzanie wyrobu zgodnie ze specyfikacją. Poza tym producenci
sanu wybierają jednostkę kontrolną oraz ponoszą koszty związane z wizytacją.
Integrowana Produkcja (IP)
Integrowana Produkcja jest nowoczesnym, rozwijającym się systemem uprawy,
uwzględniającym oczekiwania odbiorców, zarówno w stosunku do atrakcyjnego
wyglądu produktu rolnego, jak i jego wysokiej jakości. W dniu 14 czerwca 2007 r.
Integrowana Produkcja została uznana przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi za
krajowy system jakości żywności. Program ten umożliwia uzyskanie płodów rolnych o
najwyższych wartościach biologicznych, odżywczych i bezpiecznych dla ludzi.
Dla Integrowanej Produkcji istotne są również cele ekologiczne, takie jak np.
ochrona krajobrazu rolniczego czy zachowanie bioróżnorodności. Podstawą tego
systemu są przede wszystkim prawidłowo dobrane elementy takie jak, poprawny
płodozmian i agrotechnika, a także racjonalne nawożenie oparte na rzeczywistym
zapotrzebowaniu roślin. Co prawda system ten nie odrzuca całkowicie chemicznej
ochrony roślin i stosowania nawozów, ale stosuje ich tak mało, jak to tylko możliwe,
mając na względzie zdrowie ludzi, zwierząt oraz środowisko naturalne. Poza tym
ograniczając liczbę tych zabiegów równocześnie zmniejszają się koszty produkcji, co
dla producentów jest również bardzo istotne.
W ramach tego systemu jednostką kontrolującą cały proces produkcyjny aż do
zbioru jest Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Kontrola obejmuje m.in.
dokument wydawany producentom w celu prowadzenia szczegółowej dokumentacji
całego procesu produkcyjnego - „Notatnik Integrowanej Produkcji”, a także
gospodarstwo w trakcie wegetacji roślin oraz jakość płodów rolnych. Produkty roślinne
poddawane są przede wszystkim ścisłej kontroli pod względem ewentualnych
pozostałości nawozów, środków ochrony roślin czy innych niebezpiecznych dla zdrowia
ludzi substancji.
Ponadto producenci związani z systemem Integrowanej Produkcji mogą posługiwać
się odpowiednim certyfikatem i oznaczać swoje produkty zastrzeżonym znakiem
Integrowanej Produkcji. Certyfikat potwierdza wysoką jakość plonów. Przyznaje się go
producentom roślin, którzy ukończyli szkolenie w zakresie integrowanej produkcji,
prowadzili produkcję i ochronę roślin wg metodyk zatwierdzonych przez Głównego
Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz udokumentowali prowadzenie
„Notatnika Integrowanej Produkcji. Takie zaświadczenie wydaje Wojewódzki Inspektor
Ochrony Roślin i Nasiennictwa na okres 12 miesięcy i na ściśle określoną ilość towaru.
Quality Meat Program (QMP)
Quality Meat Program jest dość nowym krajowym systemem jakości żywności, który
został uznany na mocy decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w dniu 20 października
2008 r. Właścicielem QMP jest Polskie Zrzeszenie Producentów Bydła Mięsnego. Był on
także elementem realizacji Programu Rozwoju Produkcji Wołowiny „Eorosteak 2012”,
którego celem było wyprodukowanie w 2012 r. aż 30 tys. ton wołowiny w systemach
jakości.
System ten daje sprzedawcom detalicznym i konsumentom gwarancję i podstawę
do większego zaufania wobec jakości wołowiny. Dlatego aby sprostać oczekiwaniom
konsumentów w ramach QMP wytwarza się młodą wołowinę o wysokiej jakości. Nie jest
to jednak takie łatwe, ponieważ produkcja żywca opiera się na doborze odpowiednich
ras mięsnych (Limousin, Charolaise, Angus, Hereford, Salers, Simentaler) i ich
krzyżówek, w których komponentem ojcowskim są rasy mięsne, a także na sposobie
postępowania ze zwierzętami (system bezuwięziowy) i stosowaniu zaleceń opasania w
ramach systemuQMP. System wprowadza więc standardy dotyczące chowu zwierząt,
ich żywienia, transportu, postępowania z nimi w rzeźniach oraz produkcji mięsa.
Wołowina oznaczona znakiem towarowym gwarancyjnym „System QMP” jest
wytwarzana w taki sposób, aby zapewnić mięsu naturalną miękkość, kruchość i wyższą
soczystość, wyróżniając je wśród innych produktów na polskim rynku. Ponadto QMP nie
wykorzystuje pasz GMO w żywieniu zwierząt.
Dużą zaletą systemu jest jego przejrzystość i możliwość identyfikacji wytworzonego
produktu. Dzięki niemu łatwo można zidentyfikować zwierzę, z którego pochodzi mięso,
ponieważ producenci zobowiązani są do przestrzegania wszystkich założeń systemu na
każdym etapie produkcji. Poza tym system ten jest dobrowolny i otwarty dla wszystkich
producentów, zarówno dla producentów żywca wołowego i wołowiny, jak i wytwórców
pasz, przewoźników, ubojni, zakładów rozbioru itp. Za kontrole odpowiadają niezależne
jednostki certyfikujące, a certyfikat zgodności przyznawany jest na rok.
System Jakości Wieprzowiny PQS
System Jakości Wieprzowiny PQS związany jest z wytwarzaniem wysokiej jakości
mięsa wieprzowego. Został on opracowany przez Polski Związek Hodowców Trzody
Chlewnej „POLSUS” i Związek „Polskie Mięso”, a w dniu 11 grudnia 2009 r. został
uznany za krajowy system jakości żywności.
System PQS bazuje głównie na doborze odpowiednich ras świń oraz określonych
zasadach karmienia. W procesie produkcji do krzyżowania wykorzystuje się osobniki
wolne od genu odpowiedzialnego za zwiększoną częstotliwość występowania wad
jakości mięsa typu PSE (mięso jasne, miękkie i wodniste). W krzyżowaniu towarowym
stosuje się rasy świń i mieszańców z planowych kojarzeń. Wykorzystuje się więc
potencjał genetycznych ras: wielkiej białej polskiej, polskiej białej zwisłouchej, landrace,
puławskiej, duroc, hampshire i pietrain (ale wyłącznie do produkcji mieszańców),
charakteryzujących się wysoką zawartością mięsa w tuszy, niskim otłuszczeniem i
odpowiednią jakością. Obowiązuje jednak zakaz wykorzystania w produkcji tuczników
czystej rasy pietrain. Natomiast w przypadku żywienia trzody stosuje się m.in. podział
na komponenty mateczne i ojcowskie. Żywienie powinno być zbilansowane i
dwufazowe, aby można było maksymalnie wykorzystać potencjał genetyczny tych
zwierząt. Ponadto w tym systemie panuje też zakaz stosowania mączki rybnej w
ostatnim okresie tuczu.
Celem tego systemu jest przede wszystkim produkcja chudej i nieprzetłuszczonej
wieprzowiny przy zachowaniu istotnych parametrów jakości mięsa. Ostatecznie
otrzymuje się mięso ze zwiększoną trwałością i przydatnością kulinarną i przetwórczą,
a także smakowitością i atrakcyjnością dla konsumenta. Jest to doskonała baza do
produkcji różnych wyrobów.
System Gwarantowanej Jakości Żywności (QAFP)
QAFP jest systemem multiproduktowym, który obejmuje zarówno mięso wieprzowe,
mięso drobiowe, jak i wędliny drobiowe i wieprzowo-wołowe. Został on opracowany
przez Unię Producentów i Pracodawców Przemysłu Mięsnego. Natomiast dnia 11
grudnia 2009 r. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi nadał mu rangę krajowego systemu
jakości żywności.
System Gwarantowanej Jakości Żywności definiuje szczegółowe warunki, jakie
muszą być spełnione, aby produkt końcowy charakteryzował się jak najwyższą jakością.
Wytwarzane w ramach tego programu mięso cechuje się więc wyjątkową jakością,
która odróżnia je od pozostałych produktów tej samej kategorii. Wszystkie etapy
produkcji od hodowli poprzez ubój po transport, pakowanie i sprzedaż, są objęte
normami. Poza tym program ten jest stale rozbudowywany o nowe zasady związane z
jakością różnych wyrobów. Obecnie istnieje zestaw norm, tzw. zeszyt branżowy m.in.
dla „Kulinarnego mięsa wieprzowego” oraz dla „Kulinarnego mięsa z piersi kurczaka i
indyka oraz tuszki i elementy młodej polskiej gęsi owsianej”. Trwają też prace nad
normami dotyczącymi miodów, wyrobów mięsnych klasy premium, owoców, warzyw
oraz ryb.
QAFP jest systemem otwartym, do którego może przystąpić każda firma po
spełnieniu określonych wymogów. Ponadto program zapewnia możliwość pełnej
identyfikacji produktu na każdym etapie jego wytwarzania. Nad całą produkcją czuwają
odpowiednie organy kontrolne. Natomiast producenci muszą posiadać certyfikaty
jakości, potwierdzające szczególną renomę produktu.
Podsumowując, nie trudno zauważyć, że krajowe systemy jakości są równoznaczne
z wytwarzaniem produktów wysokiej jakości, które wytwarzane są w wyniku
niestandardowej produkcji, określonej właściwymi przepisami i przy uwzględnieniu
zachowania dziedzictwa narodowego oraz wpływu na środowisko. Dlatego takie wyroby
nie są tanie ani dla konsumenta ani dla producenta. Przystąpienie do któregoś z
systemów wiąże się z ponoszeniem dodatków kosztów, wynikających m.in. z potrzeby
wprowadzenia zmian w gospodarstwie. Producenci mogą jednak liczyć na pomoc
finansową Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Wsparcie to ma
charakter motywacyjny i ma ułatwić prowadzenie produkcji w warunkach wymaganych
przez określony system jakości oraz pomóc w pokryciu dodatkowych kosztów produkcji.
Pomoc ma formę refundacji w okresie 3 lat od przystąpienia do danego systemu i
przyznawana jest wnioskodawcy w kwocie do 2 000 euro na gospodarstwo rocznie.
Spis piśmiennictwa
Agencja Rynku Rolnego 2013: Systemy jakości żywności – dofinansowanie działań informacyjnych i
promocyjnych w ramach PROW. Agencja Rynku Rolnego, Warszawa.
Kieljan K. 2011: O systemach jakości żywności. Vademecum funkcjonowania produktów regionalnych i
tradycyjnych. Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Krakowie, Kraków.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 2014: Projekt Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata
2014-2020 (PROW 2014-2020).
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi: http://www.minrol.gov.pl/pol/