Spadek, dziedziczenie ustawowe

Prawo cywilne – ćwiczenia; 2014/2015
dr Anna Rachwał, dr Michał Kućka
PRAWO SPADKOWE: (31) Spadek, dziedziczenie ustawowe1
1. Franciszek był dyrektorem filii dużego przedsiębiorstwa budowlanego. Zmarł nagle w wyniku zawału
serca. Pozostawił testament, w którym – ku zaskoczeniu żony – powołał do całego spadku jedynie swego
brata, Jerzego. Pracodawca nie wypłacił Franciszkowi ostatnich dwóch pensji i zaległość z tego tytuły
wynosi 17 000 zł.
Czy Jerzy może żądać od pracodawcy Franciszka wypłaty zaległego wynagrodzenia brata?
2. Paulina wysłała pocztą Teresie ofertę kupna obrazu Jerzego Fedkowicza pt. „Wazon z kwiatami”
zaznaczając, że oczekuje odpowiedzi w ciągu sześciu miesięcy od daty nadania listu. Następnego dnia
Paulina zginęła w wypadku samochodowym. Teresa otrzymała list od Pauliny w trzy dni po jego nadaniu.
Nie wiedząc o śmierci Pauliny, dała sobie tydzień na zbadanie opłacalności umowy. Następnego dnia Teresa
zmarła w następstwie wylewu krwi do mózgu. Spadkobiercy Teresy, Wanda, Kamil i Olaf, trzy miesiące po
jej śmierci wysłali pismo z oświadczeniem o przyjęciu oferty Pauliny. W odpowiedzi otrzymali pismo od
spadkobiercy Pauliny, Grzegorza, w którym stwierdzono, że oferta Pauliny jest nieaktualna a obraz nie jest
już na sprzedaż. Tydzień później Grzegorz na wszelki wypadek podarował obraz swojej córce Joannie w
pisemnej umowie. Obraz zresztą wisiał w salonie domu Joanny już wcześniej, ponieważ Grzegorz po śmierci
matki nie miał odpowiedniego miejsca do jego przechowywania. Dowiedziawszy się o tym Wanda zażądała
od Joanny wydania obrazu. Joanna odmówiła, twierdząc, że to ona jest właścicielką dzieła.
Czy żądanie Wandy jest uzasadnione?
Zob. uchwała SN z dnia 21 listopada 1956 r., IV CO 16/56, OSNCK 1957, nr 4, poz. 117; wyrok SN z dnia
19 lutego 2003 r., V CKN 1614/00, Lex nr 83826.
3. Olga podarowała Henrykowi grunt z przeznaczeniem na budowę domu. Równocześnie zastrzeżono prawo
pierwokupu nieruchomości na rzecz Olgi. Po śmierci Olgi Henryk postanowił sprzedać podarowaną
nieruchomość. Spadek po Oldze nabyli w częściach równych Grzegorz i Tamara. Grzegorz wyraził chęć
kupienia od Henryka nieruchomości, ale Henryk ma już innego kupca. Sprzedał tę nieruchomość Leszkowi,
konkubentowi Tamary. Umowę zawarto w formie aktu notarialnego.
Czy Grzegorzowi przysługują w związku z tym jakieś uprawnienia?
Por. wyrok SN z dnia 3 października 1984 r., III ARN 5/84, OSN 1985, nr 7, poz. 94.
4. Anna była właścicielką kamienicy, w której wynajmowała lokale. Po śmierci Anny okazało się, że
sporządziła testament, w którym ustanowiła jedynymi spadkobiercami swoje wnuki: Tadeusza i Halinę,
którzy przebywali wówczas na studiach w Stanach Zjednoczonych. Spadkobiercy dowiedzieli się o śmierci
babki i o pozostawionym przez nią testamencie po miesiącu. Tymczasem tydzień po śmierci Anny balkon
kamienicy z niewiadomych przyczyn oderwał się i spadł na zaparkowaną pod nim Toyotę. Kiedy już Halina
i Tadeusz uzyskali stwierdzenie nabycia spadku po Annie, właściciel Toyoty zażądał jedynie od Tadeusza
od-szkodowania za zniszczony samochód. Tadeusz twierdzi jednak, że nie ma obowiązku naprawienia tej
szkody, ponieważ dowiedział się o istnieniu odziedziczonej kamienicy dopiero po powrocie ze stypendium, a
1
Autorem kazusów jest dr hab. Bartłomiej Swaczyna. Kazusy nr 11 i 12 stanowią zmodyfikowane wersje kazusów z
H. Nowara-Bacz, W. Kaliński, A. Matlak, J. Pisuliński, P. Podrecki, F. Zoll, Zbiór kazusów z prawa cywilnego,
Kraków 1993, s. 89.
1
więc kilka miesięcy po zniszczeniu samochodu. Poza tym podnosi, że samochód został zaparkowany w
sposób utrudniający wyjazd z garażu, co było niezgodne z przepisami o ruchu drogowym. Właściciel Toyoty
sam zatem zachował się bezprawnie, co wyklucza odpowiedzialność Tadeusza za wywołaną tym szkodę.
Czy żądanie właściciela samochodu jest uzasadnione? Czy rozwiązanie byłoby takie samo, gdyby z
żądaniem zapłaty odszkodowania wystąpiono po dziale spadku?
Zob. postanowienie SN z dnia 28 kwietnia 1999 r., I CKU 105/98, OSN 1999, nr 11, poz. 197.
5. Władysław wystąpił z pozwem przeciwko Mariannie, żądając wpłacenia 5000 zł na rzecz parafii, na której
terenie znajduje się cmentarz, gdzie pochowano jego matkę. Powód zarzucił pozwanej naruszenie czci jego
matki Franciszki przez kierowanie pod jej adresem jeszcze za życia matki obraźliwych wypowiedzi. W
szczególności przez:
a) wypowiedzenie w obecności Franciszki zdania, że „morzyła głodem swojego męża Stanisława, sama
zjadając lepsze produkty”;
b) określenie Franciszki jako osoby leniwej;
c) używanie nazwiska rodowego poszkodowanej w kontekście i intencjach obraźliwych.
W trakcie postępowania dowodowego, ustalono, że istotnie Marianna wypowiedziała powyższe
sformułowania.
Jakie powinno być orzeczenie sądu?
Zob. wyrok SA w Lublinie z dnia 5 kwietnia 1991 r., I ACr 50/91, OSA 1991, nr 3, poz. 15.
6. Janusz zawarł z Patrykiem na piśmie umowę zlecenia, w której zobowiązał się do nabycia dla Patryka
działki rekreacyjnej w Zawoi. Janusz znalazł odpowiednią działkę i po zyskaniu akceptacji ze strony Patryka
zdołał kupić ją po bardzo korzystnej cenie. Niestety, wkrótce potem zmarł. Patryk zażądał więc przeniesienia
na niego własności owej działki od żony Janusza, Grażyny, która była jego jedyną spadkobierczynią.
Grażyna odmówiła jednak zadośćuczynienia żądaniu Patryka podnosząc, że nie zwierała z nim żadnej
umowy i nie zamierza pozbywać się na rzecz obcego człowieka tak atrakcyjnej nieruchomości. Wkrótce
podarowała ją swojej siostrze, Janinie. W miesiąc po zawarciu umowy darowizny zmarł Patryk.
Czy spadkobiercy Patryka mogą dochodzić przeniesienia własności działki?
Por. wyrok SN z dnia 19 października 1984 r., I CR 175/84, OSN 1985, nr 8, poz. 114.
7. Grzegorz miał w banku A rachunek oszczędnościowy, na którym zgromadził sumę 30 000 zł. Bank B
prowadził rachunek oszczędnościowo–rozliczeniowy Grzegorza, na którym znajdowało się 90 000 zł. Kilka
dni przed śmiercią Grzegorz wysłał do banku A pismo, w którym polecał na wypadek swojej śmierci
wypłatę całej sumy zgromadzonej na rachunku oszczędnościowym na ręce Kamili, swojej długoletniej
konkubiny. Dziesiątego marca 2012 r., na dzień przed śmiercią, Grzegorz sporządził testament
własnoręczny, w którym m.in. postanowił, że środki zgromadzone na rachunku oszczędnościowo–
rozliczeniowym bank B powinien wypłacić Jerzemu, bratu Grzegorza. Jerzy, który nie został w testamencie
powołany do dziedziczenia, tydzień po śmierci Grzegorza udał się do banku B i poprosił o wypłacenie 90
000 zł. Kamila zażądała zaś od banku A wypłaty 30 000 zł z rachunku oszczędnościowego.
Czy banki powinny dokonać wypłat?
Por. art. 56 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jednolity: Dz.U. z 2002 r., nr 72, poz.
665 ze zm.).
2
8. Tomasz zasnął za kierownicą i najechał na idącego poboczem Andrzeja. W wyniku doznanych obrażeń
Andrzej zmarł. Koszty pogrzebu poniosła konkubina Andrzeja, Lucyna. Jedyną spadkobierczynią została zaś
córka Andrzeja, Katarzyna.
Czy i ewentualnie od kogo Lucyna może uzyskać zwrot poniesionych wydatków?
9. Genowefa wynajmowała mieszkanie od Leszka. Razem z nią mieszkał jej wnuk, Przemysław, którym
zaopiekowała się po śmierci rodziców. Z czasem to Przemysław, już jako dorosły mężczyzna, zaczął
wspierać Genowefę. Nie tylko pomagał jej w załatwieniu codziennych spraw, ale także kupował lekarstwa,
na które brakowało pieniędzy Genowefie. Genowefa wynajmowała także od Leszka garaż, w którym obecnie
trzymał swój samochód Przemysław. Umowa została zawarta w 2008 r. na dziesięć lat. Oświadczenia woli
stron zostały złożone w ten sposób, że Leszek wysłał podpisany przez siebie dokument faksem, a Genowefa
złożyła na wydruku swój podpis. W lutym 2013 r. Genowefa zmarła. Żyje brat Genowefy Jeremi. Genowefa
była niezamężna, miała jedno dziecko, nie żyją jej rodzice. Leszek zażądał od Przemysława wydania
mieszkania oraz garażu. Przemysław chciałby jednak nadal z nich korzystać.
Czy żądanie Leszka jest uzasadnione?
10. Helena pozostawała w związku małżeńskim z Tomaszem. Mieli dwójkę dzieci: Ryszarda i Hannę.
Ponadto wspólnie z nimi wychowywała się córka Tomasza z poprzedniego małżeństwa, Renata, oraz Jacek,
syn Heleny ze związku z Grzegorzem. Tomasz zginął podczas wyprawy w Tatry. Helena była wówczas w
trzecim miesiącu ciąży. Pół roku po śmierci Tomasza Helena urodziła córkę, Malwinę. Rok wcześniej
małżonkowie kupili kamienicę, w której znajdowały się lokale na wynajem. Po śmierci Tomasza zarządem
kamienicą zajmowała się Helena, na jej konto najemcy wpłacali czynsz najmu.
Czy i ewentualnie w jakim zakresie dzieci Tomasza i Heleny są uprawnione do partycypacji w dochodach z
najmu lokali?
11. Mariusz został przysposobiony przez swojego dalekiego kuzyna, Zenona (przy-sposobienie niepełne).
Wychowywał się wspólnie z dziećmi przysposabiającego: Markiem, Tadeuszem i Lucyną, pod opieką żony
Zenona. Utrzymywał także przelotne kontakty z dotychczasową rodziną, tj. bratem Władysławem, siostrą
Agnieszką oraz ojcem Grzegorzem. kilka lat po przysposobieniu Mariusza Zenon, Mariusz i Grzegorz ulegli
wspólnie wypadkowi samochodowemu. Zenon i Grzegorz zginęli na miejscu, natomiast Mariusz zmarł
kilkanaście godzin później w szpitalu.
Określ udziały poszczególnych spadkobierców po Zenonie, Mariuszu i Grzegorzu.
12. Robert przysposobił Mariana – syna siostry przysposabiającego (przysposobienie niepełne) w roku 2000.
W rok później Robertowi urodziła się córka Julia, pochodząca z nieformalnego związku z Marią. W roku
2003 Robert przysposobił jeszcze jedno dziecko – Grzegorza (przysposobienie całkowite), a w 2005 r.
urodziła się w małżeństwie druga z córek Weronika. Po śmierci Roberta w roku 2011 1/5 spadku otrzymała
na podstawie testamentu Maria, pozostała zaś część podlegała dziedziczeniu ustawowemu. Po śmierci
spadkodawcy jego dziadkowie popadli w niedostatek, albowiem ich jedynym źródłem utrzymania była renta
w wysokości ok. 600 zł miesięcznie.
Od kogo z wyżej wymienionych osób mogą dziadkowie żądać dostarczania środków utrzymania? Z jakim
żądaniem i w jakiej wysokości mogą wystąpić dziadkowie wobec innych osób, nie będących na mocy
ustawy zobowiązanymi do alimentacji, jeżeli czysta wartość spadku wynosiła 500 000 zł., gdy osoby
obciążone obowiązkiem alimentacyjnym nie będą mogły się z niego wywiązać?
3