Wady wymowy i ich przyczyny

Wady wymowy i ich przyczyny.
Mowa jest wtedy wadliwa ( zaburzona), gdy różni się do mowy obowiązującej w
danej wspólnocie językowej. I utrudnia porozumiewanie się. Zaburzenie mowy to przede
wszystkim zaburzenie jej społecznej funkcji.
Do wad wymowy nie zaliczamy cech wymowy dziecięcej , które są przejawem
niedojrzałości, a także do wady nie zaliczamy regionalizmu, który stanowi lokalną normę
językową.
O wadliwej wymowie mówimy wówczas:
gdy występują pewne odchylenia uchwytne już w okresie rozwoju mowy, np. gdy u
dziecka 5- letniego stwierdzamy seplenienie boczne lub seplenienie międzyzębowe.
gdy stwierdzamy wady anatomiczne w obrębie narządów artykulacyjnych obniżoną
ostrość słuchu, które rzutuje na kształtowanie się mowy,
gdy do trzeciego roku życia dziecko wymawia tylko pojedyncze wyrazy i to proste
jak; mama, tata, baba, co sugeruje opóźniony rozwój mowy,
Istnieje wiele grup zaburzeń wymowy.
Niektóre z nich o podłożu uszkodzeń organicznych aparatu mowy ( afazja, dysartria,
głuchoniemota) wymagają leczenia i terapii wielu specjalistów.
Inną grupą zaburzeń wymowy są wady artykulacyjne określane mianem dyslalii.
Wyróżniamy następujące rodzaje dyslalii.
jednoraka- nieprawidłowe wymawianie lub zastępowanie jednej głoski inną np. r –l,
wieloraka- błędne wymawianie lub zastępowanie innymi kilku lub kilkunastu głosek
o np. g - d, k - t, r – l,
całkowita (alalia) - wszystkie lub prawie wszystkie głoski są zniekształcone,
W obrębie dyslalii znajdują się :
I. Wszelkiego rodzaju seplenienia (międzyzębowe, wargowo-zębowe, boczne, nosowe,
krtaniowe, rozwojowe). Seplenienie to wadliwa wymowa głosek szczelinowych, nazywanych
też z powodu wspólnej cechy głoskami dentalizowanymi. Występują najczęściej w okresie
kształtowania się mowy. Wśród dzieci spotykamy się najczęściej z takimi rodzajami
seplenienia jak:
a) rozwojowe czyli zwykłe, polegające na zastępowaniu sz przez s, rz-z, cz-c, dz-d, często
zanikające samoistnie pod koniec 6 roku życia,
1
b) międzyzębowe – pojawiające się wówczas, kiedy czubek języka wsuwa się między zęby,
dolne i górne siekacze, wada ta nie ustępuje samoistnie, potrzebne są ćwiczenia
c) boczne występuje wówczas kiedy prąd powietrza wydychanego nie uchodzi w linii proste,
lecz z jedne, prawej lub lewej strony albo z obu stron szerokim strumieniem, charakteryzuje
się ono nieprzyjemnym brzmieniem głosek dentalizowanch.
Seplenienie dotyczy nieraz wszystkich trzech szeregów głosek: syczących, szumiących,
ciszących lub tylko jednego.
Przyczyny, które mogą powodować seplenienie to:
Mała sprawność motoryczna języka i warg. Narządy te nie wykonują ruchów
potrzebnych do wymawiania poszczególnych głosek np. język jest gruby o zbyt mocnym
napięciu mięśniowym, lub przeciwnie- o napięciu mięśniowym osłabionym nie potrafi
wykonywać drobnych, subtelnych ruchów wibracyjnych.
Zaburzony słuch. Mowa może być monotonna, z zabarwieniem nosowym albo
nadmiernie szybka. Występuje mylenie samogłosek, opuszczanie głosek końcowych.
Najbardziej zniekształcone są sz, rz, cz, dz.
Naśladownictwo otoczenia
Nieprawidłowy zgryz. Występuje przy odchyleniach w nastawianiu dolnej szczęki w
stosunku do górnej. Wyróżnia się : tyłozgryz (gdy żuchwa jest cofnięta), przodozgryz(
gdy żuchwa jest wysunięta do przodu) , zgryz otwarty( zęby dolnej szczeki nie schodzą
się z zębami szczeki górnej w odcinku środkowy lub bocznym). Zniekształcony zgryz
powoduje nieprawidłową artykulacje głosek dentalizowanych.
II. W obrębie dyslalii wyróżnia się reranie, czyli zaburzenie lub brak głoski r. W zależności
od miejsca, w których powstaje zaburzenie głoski, wyróżniamy jej różne postacie: wargowe,
międzyzębowe, języczkowe, policzkowe, gardłowe. U dzieci najczęściej występuje
pararotacyzm, czyli zastępowanie głoski r przez l lub j, t lub brak w ogóle tej głoski.
Generalną przyczyną wadliwej wymowy głoski r jest mała sprawność motoryczna języka
Uniemożliwia to w czasie wymowy tej głoski wykonywanie przez język drobnych subtelnych
ruchów wibracyjnych. Dlatego dziecko szuka innego, zastępczego sposobu wymawiania r.
Dziecko do 5 roku życia ma prawo zamieniać głoskę r na inną.
III. Wadliwa wymowa głoski k, g. Utrzymuje się nieraz do 5-6 roku życia i dłużej.
Najczęściej występują trzy formy wadliwej wymowy k, g.
zastępowanie przez t, d,
może być całkowity ich brak,
mogą być realizowane przy pomocy zwarcia krtaniowego co przypomina chrząkanie,
2
Najczęstszą przyczyną wadliwej wymowy k, g jest również mała sprawność motoryczna
języka.
IV. Mowa nosowa, którą charakteryzuje poszum nosowy. Przyczyną może być :niedrożność
jamy nosowo- gardłowej
( katar, przerost migdałów, skrzywienie przegrody nosa) lub
rozszczep podniebienia.
Mowa
osób
z
rozszczepem
podniebienia
jest
często
niezrozumiała.
Najbardziej
zniekształcone są głoski dentalizowane. Wszystkie głoski wymawiane są z dużym poszumem
nosowym.
V. Mowa bezdźwięczna, która polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie.
Jedną z przyczyn bezdźwięczności jest zaburzenie słuchu fonematycznego, czyli trudności z
różnicowania głosek, dźwięków o podobnym brzmieniu- np. żaba-szapa.
Osobną grupą zaburzeń mowy stanowi jąkanie. Jąkanie jest nerwicą mowy. Polega na
zaburzeniu koordynacji aparatu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego
oraz na
patologicznym wzmożeniu napięcia mięśni krtani.
Szczególnie niebezpiecznym okresem, w którym jąkanie zazwyczaj powstaje jest
okres przedszkolny oraz początek okresu szkolnego. Przyczynami jąkania mogą być :
nadmierne wzruszenie
,
(strach,
gniew,
radość),
nieustanne napominanie,
kary,,
wyśmiewanie, nadmierne wymagania, ponaglanie do odpowiedzi, zmuszanie leworęcznych
do używanie prawe ręki. Mówi się również o naśladowaniu; dziecko naśladując uczy się
jąkania od rodziców, od kolegów. Terapia trwa bardzo długo i jest rzeczą bardzo trudną.
Usuwanie wszystkich zaburzeń wymowy zależne jest od ścisłej współpracy rodziców;
otoczenia dziecka i nauczyciela.
Opracowała
mgr Grażyna Kulig
3