LOGOPEDA RADZI: KILKA SŁÓW O DYSLALII

LOGOPEDA RADZI:
KILKA SŁÓW O DYSLALII
W swojej praktyce nauczyciela często spotykam rodziców, którzy
słysząc diagnozę - dyslalia - szeroko otwierają oczy i pytają Co to znaczy? Tworząc ten krótki artykuł, chciałabym przybliżyć
rodzicom / opiekunom dziecka podstawowe informacje o dyslalii,
opiszę rodzaje nieprawidłowości artykulacyjnych, podam przyczyny
powstawania wad wymowy.
Według klasyfikacji ICD-10 termin dyslalia to specyficzne zaburzenia
artykulacji, które wyróżnione są wśród specyficznych zaburzeń
rozwoju mowy i języka i określone jako takie, kiedy ,,stopień
umiejętności posługiwania się przez dziecko dźwiękami mowy jest niższy od poziomu odpowiedniego dla
jego wieku umysłowego, ale poziom umiejętności językowych jest prawidłowy."
Ze względu na mechanizm powstania wad wymowy wyróżniamy:
 dyslalię anatomiczną, której przyczyną są wady budowy aparatu artykulacyjnego,
ograniczające lub uniemożliwiające prawidłową artykulację dźwięków mowy;
 dyslalię funkcjonalną, gdzie przyczyną endogenną jest obniżona sprawność aparatu mowy,
natomiast przyczyną egzogenną są nieprawidłowe nawyki ruchowe w przebiegu czynności: żucia,
gryzienia, połykania, oddychania, spowodowane zwykle błędami pielęgnacyjnymi;
 dyslalia słuchowa, której patomechanizmem są wady budowy i funkcjonowania narządów
słychu;
 dyslalia środowiskowa, spowodowana nieprawidłowymi wzorcami wymowy środowiska dziecka;
 dyslalia podkorowa, o której mówimy przy porażeniach lub niedowładach mięśni aparatu
artykulacyjnego;
 dyslalia korowa, której przyczyną jest rozchwianie lub niemożność ustabilizowania się
korowych wzorców dźwięków danego języka.
Wszystkie głoski możemy podzielić na następujące grupy, biorąc pod uwagę różne kryteria
głoski
b, d, g, w, z, ź, ż, l, ł, r, m, n, j ,
gdy je wymawiamy,
dźwięczne
dz, dź, dż + wszystkie samogłoski
drżą wiązadła głosowe
głoski
bezdźwięczne
p, t, k, f, s, ś, sz, c, ć, cz, ch
gdy je wymawiamy,
nie drgają wiązadła głosowe
spółgłoski
miękkie
p’, b’, f’ w’, ś, ź, ć, ch’, dź, m’,n’, l’, j, k’,
g’
w kierunku podniebienia wznosi się
środek języka
spółgłoski
twarde
p, b, f, w, s, z, c, ch, dz, n, m, l, ł, k, g,
t, d, sz, ż, cz, dż, r
środek języka znajduje się w innym
miejscu
głoski
ustne
a, e, o, i, b, c, d, k, s, t, w, z
i inne (bez nosowych)
gdy je wymawiamy, powietrze przechodzi
tylko przez usta
głoski
nosowe
ą, ę, m, n, ń, n’, m’
gdy je wymawiamy, powietrze przechodzi
przez usta i przez nos
spółgłoski
sonorne
m, m’, n, n’, ł, l, r
to spółgłoski dźwięczne niemające
odpowiedników bezdźwięcznych
Znając już formy zaburzeń mowy, warto by było zapoznać się z klasyfikacją dyslalii ze względu na
grupy dźwięków (dźwięk) mowy, które(y) uległy(uległ) zniekształceniu. Wyróżniamy:





seplenienie,
reranie,
kappacyzm,
gammacyzm,
mowa bezdźwięczna,




rhinolalia,
labdacyzm,
betacyzm,
tetacyzm.
Sygmatyzm należy do najczęściej występujących zaburzeń artykulacyjnych. Charakteryzuje się
nieprawidłową realizacją jednego, dwóch lub wszystkich trzech szeregów głosek dentalizowanych
(tj. s, z, c, dz; ś, ź, ć, dź; sz, ż, cz, dż) , ciszącego (ś, ź, ć, dź), syczącego (s, z, c, dz) oraz szumiącego
(sz, rz, cz, dż).
Rotacyzm jest to nieprawidłowa realizacja głoski /r/. W rotacyzmie wyróżniamy następujące sposoby
realizacji głoski.
Kappacyzm i gammacyzm są to wady wymowy charakteryzujące się nieprawidłową realizacją głosek
zwartych, tylnojęzykowych, czyli /k, k', g, g;/. Te wady artykulacyjne zawsze sobie towarzyszą.
Najczęściej głoska /k/ jest zastępowana głoską /t/, natomiast głoska /g/, przez /d/.
Mowa bezdźwięczna to ,,zaburzenia w realizacji dźwięczności, które polegają na niewymawianiu głosek
dźwięcznych, zastępowanie ich odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi lub myleniu obu szeregów".
Zniekształceniu ulega 13 par opozycyjnych tzn. b - p, bi - pi, d - t, g - k, gi - ki, dz - c, dż - cz, dź - ć,
w - f, wi - fi, z - s, ż - sz, ź - ś.
Przykład:
arbuz - arpus, bitwa - pitwa, daj - taj, granica - kranica, gimnastyka - kimnsastyka, dzbanek - cpanek,
dżdżownica - czczownica, towar - tofar, telewizja - telefisja, bagaże - pakasze,
przedrzeźniać - przetsześniać, itd.
Mowa bezdźwięczna jest klasyfikowana jako mowa bezdźwięczna całkowita i mowa bezdźwięczna
częściowa. Pierwsza z nich jest związana z zaburzeniami całej korelacji dźwięczności, co oznacza, że
wszystkie głoski dźwięczne zostają ubezdźwięczniane. Natomiast ubezdźwięcznianie częściowe polega
na realizacji bezdźwięcznej niektórych głosek z par opozycyjnych, najczęściej szczelinowych. Z reguły
jest to stan przejściowy pomiędzy prawidłową, poprawną wymową, a ubezdźwięcznieniem całkowitym.
Rhinolalia - wada wymowy, która polega na realizowaniu głosek nosowych jako głoski ustne (nosowanie
zamknięte), lub podczas realizacji głosek ustnych jako głoski nosowe (nosowanie otwarte). Mówimy
również o zmiennym, mieszanym przebiegu nosowania.
Lambdacyzm - wada wymowy, która charakteryzuje się nieprawidłową wymową głoski /l/.
Betacyzm - nieprawidłowa artykulacja głosek dwuwargowych /p/, /b/.
Tetacyzm - nieprawidłowa artykulacja głosek /t/, /d/.
Przyczyny powstawania wad wymowy:
1. Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego, do jakich zalicza się:
o nieprawidłową budowę języka
o nieprawidłową budowę podniebienia miękkiego
o zniekształcenia zgryzu
o anomalie zębowe
o przerost trzeciego migdałka
o skrzywienie przegrody nosowej
2. Nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy, w skład których wchodzi:
o niska sprawność języka, warg
o nieprawidłowa praca mięśni, których zadaniem jest napinanie i przywodzenie wiązadeł
głosowych
o trudności synchronizacji pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady
o brak pionizacji języka (połykanie infantylne)
3. Nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu, tu:
o zaburzenia analizy i syntezy słuchowej
o zaburzenie słuchu fonematycznego
o niedosłuch, głuchota; wybiórcze zaburzenie słuchu
4. Warunki, które nie sprzyjają uczeniu się mowy, do których zaliczyć należy:
o niewłaściwy styl wychowania, atmosfera i postawy rodziców
o nieprawidłowe wzorce wymowy
o brak lub nieodpowiednia stymulacja rozwoju mowy
5. Nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego
6. Podłoże psychiczne (brak zaciekawienia i fascynacji mową)
7. Opóźniony rozwój psychomotoryczny i emocjonalny
Kończąc, mam nadzieję, że w sposób czytelny przedstawiłam najważniejsze informacje odnośnie
dyslalii. Oczywiście, temat ten jest dużo szerszy, informacje bardziej bogate, natomiast celem tego
artykułu było zaprezentowanie kluczowych informacji o wadach wymowy i ich przyczynach.
mgr Marzena Maza
nauczyciel dyplomowany
terapeuta pedagogiczny