docPieniądz elektroniczny – próby zdefiniowania i
download 
Reklamacja Transkrypt
Pieniądz elektroniczny – próby zdefiniowania i
BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 4 Produkty i Techniki Bankowe 91 Pieniàdz elektroniczny – próby zdefiniowania i sklasyfikowania Bo˝ena Fràczek Charakterystyczny dla wspó∏czesnego Êwiata rozwój technologiczny umo˝liwiajàcy przechodzenie z ery industrialnej do ery cyfrowej odcisnà∏ pi´tno równie˝ na systemach p∏atnoÊci. Naturalnym nast´pstwem przeobra˝eƒ w sposobach realizowania p∏atnoÊci sà powstanie i rozwój pieniàdza elektronicznego. Mimo ˝e ju˝ w 1993 r. banki centralne UE podda∏y analizie t´ „nowà form´ p∏atnoÊci”, do dnia dzisiejszego nie zosta∏a ona zdefiniowana w sposób jednolity i powszechnie obowiàzujàcy. Nie okreÊlono równie˝ zgodnego stanowiska w sprawie „miejsca” nowego rodzaju pieniàdza we wspó∏czesnej teorii pieniàdza. Zaprezentowanie w tym artykule kilku definicji oraz ró˝nych stanowisk wobec klasyfikacji pieniàdza elektronicznego ma na celu przybli˝enie jego istoty i uÊwiadomienie koniecznoÊci jego dalszego rozwoju i wykorzystania w okreÊlonych rodzajach p∏atnoÊci. Prób´ zdefiniowania i okreÊlenia istoty pieniàdza elektronicznego poj´∏o wiele podmiotów, w tym kilka znaczàcych instytucji finansowych, np. Europejski Bank Centralny, Bank Rozrachunków Mi´dzynarodowych w Bazylei czy organy Unii Europejskiej (Parlament Europejski i Rada Europy). Ka˝da z zaproponowanych definicji okreÊla istot´ pieniàdza elektronicznego, k∏adàc jednoczeÊnie nacisk na jego poszczególne cechy. Ró˝ny jest stopieƒ szczegó∏owoÊci w okreÊlaniu istoty tego poj´cia. Najogólniejsza wydaje si´ definicja Europejskiego Banku Centralnego. Zgodnie z nià pieniàdz elektroniczny to elektroniczny zasób wartoÊci pieni´˝nej wyst´pujàcy w urzàdzeniu technicznym, który mo˝e byç szeroko wykorzystany do dokonywania p∏atnoÊci na rzecz podmiotów innych ni˝ emitent, bez koniecznoÊci anga˝owania rachunków bankowych, funkcjonujàcy jako op∏acony z góry (przedp∏acony) instrument na okaziciela1. Ogólny charakter definicji, wyra˝ajàcy si´ mo˝liwoÊcià zastosowania wszystkich technologii, prawdopodobnie nie jest przypadkowy. Rewolucja technologiczna, z którà obecnie mamy do czynienia, oraz wprowadzanie coraz nowszych rozwiàzaƒ równie˝ w zakresie pieniàdza elektronicznego mog∏yby spowodowaç, ˝e bardziej szczegó∏owa definicja szybko sta∏aby si´ nieaktualna. Z drugiej strony przytoczona definicja bardzo precyzyjnie odró˝nia pieniàdz elektroniczny od innych instrumentów p∏atniczych, takich jak karta p∏atnicza czy karta op∏acona z góry ograniczona do p∏atnoÊci u emitenta. Bardziej szczegó∏owe definicje prezentowane sà w dokumentach Banku Rozrachunków Mi´dzynarodowych. Pieniàdz elektroniczny jest okreÊlany jako produkt z „zapisanà wartoÊcià” lub „z góry op∏acony”, w którym pewna wartoÊç pieni´˝na jest przechowywana w urzàdzeniach elektronicznych b´dàcych w posiadaniu klienta. Elektroniczna wartoÊç jest nabywana (gromadzona w urzàdzeniu) w taki sposób jak inne przed1 Por. Report on electronic. European Central Bank, August 1998, s. 7. 92 Produkty i Techniki Bankowe p∏acone instrumenty i zmniejsza si´ wówczas, gdy urzàdzenie jest wykorzystywane do dokonania zap∏aty2. Nierzadko podkreÊla si´ powszechnoÊç u˝ywania oraz wielofunkcyjny charakter poszczególnych form pieniàdza elektronicznego – w przeciwieƒstwie do rozwiàzaƒ jednofunkcyjnych (np. kart telefonicznych). Definiujàc pieniàdz elektroniczny zwraca si´ równie˝ uwag´ na koniecznoÊç odró˝nienia pieniàdza elektronicznego od innych produktów, które umo˝liwiajà wykorzystanie elektronicznych Êrodków komunikacji w celu dost´pu do tradycyjnych systemów p∏atnoÊci (us∏ug umo˝liwiajàcych dokonywanie p∏atnoÊci)3. W ramach definicji prezentowane sà równie˝ podstawowe systemy pieniàdza elektronicznego: oparte na kartach oraz oprogramowaniu zainstalowanym na twardym dysku komputera. Systemy oparte na kartach obejmujà wielofunkcyjne „op∏acone z góry” (przedp∏acone) karty lub tzw. elektroniczne portmonetki zaprojektowane w celu u∏atwienia niewielkich p∏atnoÊci detalicznych, b´dàce substytutem banknotów i monet. W odniesieniu do tradycyjnych instrumentów rozliczeƒ takich jak czeki czy karty p∏atnicze prezentowana forma pieniàdza elektronicznego ma byç raczej ich uzupe∏nieniem ni˝ substytutem. Podobnie systemy oparte na specjalnym oprogramowaniu komputerowym (pieniàdz software’owy) majà u∏atwiç dokonywanie niskokwotowych p∏atnoÊci przeprowadzanych przez Internet i uzupe∏niaç p∏atnoÊci wykorzystujàce karty kredytowe (przystosowane do p∏atnoÊci w Internecie). Ponadto w raporcie Banku Rozrachunków Mi´dzynarodowych z 1996 r. pieniàdz elektroniczny zosta∏ okreÊlony jako niemo˝liwy do Êledzenia, anonimowy instrument p∏atniczy na okaziciela, pozwalajàcy na ∏atwà zap∏at´ dowolnej innej osobie w ka˝dych warunkach, bez uczestnictwa osób poÊredniczàcych4. Zaprezentowana definicja pieniàdza elektronicznego przedstawia jego cechy, które odpowiadajà cechom pieniàdza gotówkowego i których nie ma pieniàdz bezgotówkowy. Kolejna definicja pieniàdza elektronicznego zosta∏a zawarta w art. 1 Dyrektywy 2000/46/EC5. Pieniàdz elektroniczny okreÊlono tam jako wartoÊç pieni´˝nà, która stanowi prawo do roszczenia wobec emitenta i która jest: a) przechowywana w urzàdzeniu elektronicznym, b) wyemitowana w zamian za Êrodki p∏atnicze o wartoÊci nie mniejszej ni˝ wartoÊç wyemitowana, 2 Por. Implications for Central Banks of the development of electronic money. BIS, Basel, October 1996, s. 1. 3 Por. Survey of electronic money developments. Committee on Payment and Settlement Systems, BIS Basel, November 2001, s. 1-2. 4 Za W. Srokosz: Istota prawna pieniàdza elektronicznego. „Prawo Bankowe” nr 12/2002, s. 67-68. 5 Por. Directive 2000/46/EC of The European Parliament and of The Council of 18 September 2000 on the taking up, pursuit of and prudential supervision of the business of electronic money institutions. Official Journal of the European Communities, L275. BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 4 c) Êrodkiem p∏atniczym akceptowanym przez podmioty inne ni˝ instytucja emitujàca. Podobnie jak w innych cytowanych wczeÊniej definicjach, okreÊlajàc rodzaj noÊnika pieniàdza elektronicznego wykorzystano tu sformu∏owanie technologicznie neutralne, które mo˝e byç aktualne równie˝ po wprowadzeniu nowych noÊników, obecnie jeszcze nie wyst´pujàcych. Rozró˝niono tak˝e pieniàdz elektroniczny oraz inne instrumenty ograniczone do p∏atnoÊci u emitenta. W przeciwieƒstwie do innych definicji Dyrektywa 2000/46/EC w art. 1 dok∏adnie okreÊla maksymalnà wartoÊç wydawanego pieniàdza elektronicznego. Powinna byç ona równa wartoÊci Êrodków pieni´˝nych, które emitent otrzymuje od posiadacza instrumentu pieniàdza elektronicznego. Uniemo˝liwi to wydanie nowej wartoÊci pieni´˝nej „bez pokrycia”. W definicji tej uwzgl´dniono ponadto fakt, ˝e w niektórych systemach za emisj´ i administrowanie pieniàdzem elektronicznym odpowiadajà ró˝ne podmioty. Wskazano te˝ podmiot (emitenta), który ponosi ostatecznà finansowà odpowiedzialnoÊç w stosunku do posiadacza pieniàdza elektronicznego. Warto w tym miejscu przytoczyç równie˝ definicj´ pieniàdza elektronicznego zamieszczonà w znowelizowanej ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Zgodnie z nià, „pieniàdz elektroniczny to wartoÊç pieni´˝na stanowiàca elektroniczny odpowiednik znaków pieni´˝nych, która spe∏nia ∏àcznie nast´pujàce warunki: a) jest przechowywana na elektronicznych noÊnikach informacji, b) jest wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za Êrodki pieni´˝ne o nominalnej wartoÊci nie mniejszej ni˝ ta wartoÊç, c) jest przyjmowana jako Êrodek p∏atniczy przez przedsi´biorców innych ni˝ wydajàcy jà do dyspozycji, d) na ˝àdanie jest wymieniana przez wydawc´ na Êrodki pieni´˝ne.”6 W cytowanej definicji zwrócono uwag´, ˝e pieniàdza elektronicznego nie powinno si´ traktowaç na równi z pieniàdzem gotówkowym czy bezgotówkowym. Mo˝e o tym Êwiadczyç okreÊlenie „wartoÊç pieni´˝na (...) wydana do dyspozycji” zamiast okreÊleƒ u˝ywanych dla tradycyjnych form pieniàdza, tj. „emisja pieniàdza gotówkowego” czy „kreacja pieniàdza bankowego”. Zwrócono równie˝ uwag´ na mo˝liwoÊç wykorzystania linii kredytowych lub debetu jako podstawy wydania jednostek pieniàdza elektronicznego. Dodatkowo definicja pieniàdza elektronicznego zawarta w Prawie bankowym wymienia pewne ograniczenia w stosowaniu go jako Êrodka p∏atnoÊci. Ograniczenie funkcji obiegowej pieniàdza przejawia si´ w braku mo˝liwoÊci umarzania za pomocà pieniàdza elektronicznego zobo6 Art. 4, pkt. 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. z 2002 r. poz.72, poz. 665). Produkty i Techniki Bankowe 93 BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 4 wiàzaƒ wobec podmiotów nieb´dàcych przedsi´biorcami. Kolejne ograniczenie funkcjonowania pieniàdza elektronicznego wynikajàce z polskich przepisów polega na tym, ˝e instrument s∏u˝àcy do przechowywania pieniàdza elektronicznego udost´pniony posiadaczowi powinien byç wyposa˝ony w mechanizm uniemo˝liwiajàcy przechowywanie pieniàdza elektronicznego o wartoÊci wi´kszej ni˝ równowartoÊç w z∏otych 150 euro obliczanej wed∏ug Êredniego kursu NBP z dnia wydania instrumentu. Ograniczenie to wynika z art. 58. ust.1 ustawy o elektronicznych instrumentach p∏atniczych7. Podanie precyzyjnej i jednoznacznej definicji pieniàdza elektronicznego nie jest proste. Nie jest to zresztà jedyny problem z omawianym poj´ciem. Kolejnà bardzo istotnà kwestià zwiàzanà z pieniàdzem elektronicznym jest jego w∏aÊciwa klasyfikacja. W literaturze fachowej toczà si´ polemiki dotyczàce zaklasyfikowania pieniàdza elektronicznego. WÊród analizujàcych problem mo˝na znaleêç zwolenników postrzegania pieniàdza elektronicznego jako odpowiednika pieniàdza gotówkowego, który mia∏by te same cechy i spe∏nia∏by te same funkcje, zast´pujàc pieniàdz gotówkowy w cyberprzestrzeni8. JednoczeÊnie pojawiajà si´ postulaty traktowania pieniàdza elektronicznego jako nowego rodzaju pieniàdza bezgotówkowego9. Reprezentowane sà równie˝ poglàdy, ˝e nie ma podstaw do wyodr´bnienia pieniàdza elektronicznego jako nowej formy pieniàdza (obok pieniàdza gotówkowego i bezgotówkowego)10. Ka˝dy z poglàdów popierany jest stosownymi argumentami. Nale˝y stwierdziç, ˝e pieniàdz elektroniczny wykazuje zarówno cechy upodabniajàce go zarówno do pieniàdza gotówkowego, jak i bezgotówkowego. Ma równie˝ elementy wspólne ze Êrodkami p∏atniczymi, takimi jak np. karty p∏atnicze, przez co zresztà cz´sto jest z nimi b∏´dnie uto˝samiany. 7 Ustawa z dnia 12 wrzeÊnia 2002 r. o elektronicznych instrumentach p∏atniczych. (Dz.U. z 2002 r. nr 72, poz. 665). 8 Por. W. Srokosz: Istota prawna pieniàdza elektronicznego. „Prawo Bankowe” nr 12/2002. 9 Por. J. Grodzicki: Karty p∏atnicze i pieniàdz elektroniczny, a pieniàdz gotówkowy. „Glosa” nr 1/2002, s. 11. 10 Por. A.Stosio: Pieniàdz elektroniczny - cywilnoprawna analiza poj´cia. „Przeglàd Prawa Handlowego” nr 6/2002, s. 17-18. Warto zatem zaprezentowaç te cechy pieniàdza elektronicznego, które ró˝nià go od poszczególnych form pieniàdza i wybranych Êrodków dokonywania rozliczeƒ (pieniàdza w w´˝szym i szerszym uj´ciu), oraz te cechy, które go z nimi ∏àczà. Porównujàc pieniàdz elektroniczny z tradycyjnymi formami pieniàdza (tj. pieniàdzem gotówkowym i bezgotówkowym), nale˝y zwróciç uwag´ na zdecydowane ró˝nice, które mog∏yby stanowiç przes∏ank´ do uznania pieniàdza elektronicznego za nowà form´ pieniàdza (tabela). Poza wykazanymi ró˝nicami mo˝na wskazaç cech´ wspólnà dla wszystkich przytoczonych w tabeli kategorii, a mianowicie funkcje, jakie powinny spe∏niaç wszystkie rodzaje pieniàdza: miernika wartoÊci, Êrodka p∏atniczego, Êrodka cyrkulacji i Êrodka akumulacji. Poniewa˝ pieniàdz elektroniczny jest kategorià nowà, stale si´ rozwijajàcà i niejednokrotnie wyst´puje tylko w wersji modelowej, trudno zweryfikowaç poszczególne funkcje. Do elementów, które przemawiajà za uznaniem pieniàdza elektronicznego za substytut pieniàdza gotówkowego, nale˝y zaliczyç: – cechy pieniàdza gotówkowego, których nie ma pieniàdz bezgotówkowy, – akceptowanie pieniàdza przez instytucje inne ni˝ instytucja go emitujàca (wydajàca), – „efekt wielokrotnego wykorzystania”, – rodzaj dokonywanych p∏atnoÊci (g∏ównie p∏atnoÊci detaliczne), – mo˝liwoÊç sfinalizowania transakcji bezpoÊrednich, – minimalizacj´ kosztów przy dokonywaniu p∏atnoÊci. Do cech pieniàdza elektronicznego (w wersji modelowej) odpowiadajàcych cechom pieniàdza gotówkowego zalicza si´11: – trwa∏oÊç, – anonimowoÊç, – brak mo˝liwoÊci Êledzenia zap∏aty, – brak potrzeby korzystania z instytucji poÊredniczàcych, 11 Por. W. Srokosz: Istota prawna pieniàdza elektronicznego, op.cit., s. 67 i nast. Tabela Formy i rodzaje pieniàdza gotówkowego, bezgotówkowego i pieniàdza elektronicznego Kryteria Pieniàdz gotówkowy Pieniàdz bezgotówkowy Pieniàdz elektroniczny Forma Forma materialna Zapisy ksi´gowe – Informacja cyfrowa depozyty na rachunkach bankowych przechowywana na elektronicznych noÊnikach Rodzaje Banknoty Depozyty na rachunkach Monety banków komercyjnych Inteligentne karty przedp∏acone Depozyty na rachunkach (mikroprocesorowe) w banku centralnym èród∏o: opracowanie w∏asne Pieniàdz software’owy 94 Produkty i Techniki Bankowe – brak ograniczeƒ zarówno w odniesieniu do osoby p∏acàcej, jak i otrzymujàcej zap∏at´. W przypadku pieniàdza gotówkowego do wymienionych cech zalicza si´ równie˝ ∏atwoÊç zap∏aty. Tej cechy nie posiada pieniàdz elektroniczny, gdy˝ dokonanie zap∏aty wymaga odpowiednich urzàdzeƒ elektronicznych np. czytnika w przypadku zastosowania pieniàdza przechowywanego na kartach elektronicznych. W wi´kszoÊci definicji pieniàdza elektronicznego podkreÊla si´ brak instytucji poÊredniczàcych. Cecha ta upodabnia pieniàdz elektroniczny do pieniàdza gotówkowego. Oznacza ona brak koniecznoÊci wykorzystywania rachunków bankowych podczas dokonywania p∏atnoÊci. Nie nale˝y jednak myliç instytucji poÊredniczàcych z instytucjami wydajàcymi pieniàdz elektroniczny. Nale˝y równie˝ zwróciç uwag´ na to, ˝e wyszczególnione cechy dotyczà wersji modelowej pieniàdza elektronicznego, którego funkcjonowanie - jakkolwiek technicznie mo˝liwe – na razie nie zosta∏o zweryfikowane w praktyce. Wyst´pujàce obecnie na Êwiecie rozwiàzania w zakresie stosowania pieniàdza elektronicznego budzà wiele wàtpliwoÊci. Dotyczà one cz´Êci przytaczanych cech, o których sàdzi si´, ˝e upodabniajà pieniàdz elektroniczny do pieniàdza gotówkowego. Dotyczy to g∏ównie anonimowoÊci oraz braku mo˝liwoÊci Êledzenia zap∏aty. Dokonywanie p∏atnoÊci za pomocà pieniàdza elektronicznego skutkuje uniewa˝nieniem jednostek pieni´˝nych. Umarzane jednostki mogà byç zamienione na zapis na koncie bankowym lub wymienione na nowe jednostki. W ten sposób wystawca mo˝e Êledziç wszystkie p∏atnoÊci, co wyklucza anonimowoÊç. Do kolejnych cech stanowiàcych kryterium porównawcze zalicza si´ akceptacj´ pieniàdza. W przeciwieƒstwie do pieniàdza bezgotówkowego, który jest akceptowany przez instytucje, w ramach których powstaje (banki), akceptacja pieniàdza gotówkowego i elektronicznego wykracza poza instytucje zajmujàce si´ jego emisjà (wydaniem). W szczególny sposób interpretowana jest mo˝liwoÊç wielokrotnego wykorzystywania pieniàdza gotówkowego i pieniàdza elektronicznego. Zasadniczo pieniàdz gotówkowy mo˝e byç wielokrotnie wykorzystywany. Pieniàdz elektroniczny natomiast charakteryzuje si´ tzw. jednorazowoÊcià, polegajàcà na uniemo˝liwieniu wielokrotnego wydawania przez t´ samà osob´ tych samych jednostek pieni´˝nych. Ka˝da jednostka pieniàdza elektronicznego ma swój niepowtarzalny numer. Po dokonaniu zap∏aty jednostki pieniàdza elektronicznego sà uniewa˝niane, a póêniej generowane jednostki nie mogà mieç tego samego numeru. W przeciwieƒstwie do pieniàdza elektronicznego pieniàdz gotówkowy charakteryzuje si´ mo˝liwoÊcià wielokrotnego wykorzystania, czyli mo˝liwoÊcià „puszczenia w obieg”. Pomimo tych zasadniczych ró˝nic mo˝liwe jest wygenerowanie nowych jednostek pieniàdza elektro- BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 4 nicznego na podstawie umarzanych jednostek oraz automatyzacja tego procesu. Spowoduje to, ˝e pieniàdzem elektronicznym b´dzie mo˝na pos∏ugiwaç si´ równie wygodnie jak wielorazowymi Êrodkami p∏atniczymi, takimi jak gotówka. Nie powinna natomiast podlegaç dyskusji jego trwa∏oÊç. Zarówno pieniàdz elektroniczny, jak i gotówkowy mogà ulec fizycznemu zniszczeniu. W przypadku pieniàdza elektronicznego zniszczenie mo˝e polegaç np. na fizycznym uszkodzeniu dysku. Mo˝liwe jest jednak jego odtworzenie. Mo˝na wi´c uznaç, ˝e pieniàdz elektroniczny jest bardziej trwa∏y ni˝ pieniàdz gotówkowy. Analizujàc wspó∏czesne rozliczenia pieni´˝ne zauwa˝a si´, ˝e w wi´kszoÊci przypadków gotówka s∏u˝y do rozliczeƒ detalicznych. Na przedsi´biorców natomiast nak∏ada si´ obowiàzek wykorzystania w rozliczeniach rachunków bankowych - czyli wykorzystania pieniàdza bezgotówkowego. Równie˝ w tym zakresie pieniàdz elektroniczny wykazuje podobieƒstwo do pieniàdza gotówkowego. Z definicji ma on bowiem u∏atwiaç dokonywanie rozliczeƒ na niewielkie kwoty, w ramach p∏atnoÊci detalicznych. W przypadku wykorzystywania pieniàdza elektronicznego osoba dokonujàca p∏atnoÊci za jego pomocà ma bezpoÊredni kontakt z akceptantem tej p∏atnoÊci. Przy zap∏acie odpowiednia iloÊç Êrodków pieni´˝nych w postaci elektronicznych impulsów zostaje przekazana np. z elektronicznej portmonetki do terminalu sprzedawcy, co przypomina zap∏at´ gotówkà. Sprzedawca nie musi czekaç na rozliczenie transakcji tak jak w przypadku zastosowania typowych instrumentów rozliczeƒ pieni´˝nych12. Kolejnà cechà pieniàdza elektronicznego, która w wi´kszym stopniu upodabnia go do bezgotówkowego, sà znikome z za∏o˝enia koszty dla sprzedawcy i nabywcy przy dokonywaniu zap∏aty. Sà to koszty nieporównywalnie ni˝sze ni˝ w rozliczeniach bezgotówkowych, np. z wykorzystaniem kart p∏atniczych. Pieniàdz elektroniczny wykazuje równie˝ podobieƒstwa do pieniàdza bezgotówkowego. Zarówno pieniàdz elektroniczny, jak i pieniàdz gotówkowy powstajà w wyniku przyj´cia przez emitenta okreÊlonej sumy pieni´dzy od klienta. Kolejne podobieƒstwo polega na tym, ˝e ka˝dy z nich jest wydawany jedynie wówczas, gdy ma pokrycie na rachunkach bankowych13. Za cech´ wspólnà mo˝na równie˝ uznaç fakt, ˝e instytucje wydajàce pieniàdz elektroniczny oraz instytucje kredytowe (kreujàce pieniàdz bezgotówkowy) podlegajà podobnym uregulowaniom prawnym. Uregulowania te wynikajà z przepisów Parlamentu Europejskiego oraz Rady Europy, dotyczàcych podejmowania i prowadze12 Por. R. Janowicz, R. Klepacz: Pieniàdz elektroniczny na Êwiecie. Warszawa 2002 Biblioteka Mened˝era i Bankowca, s. 30-31. 13 Por. J. Grodzicki: Karty p∏atnicze i pieniàdz elektroniczny, a pieniàdz gotówkowy, op.cit., s. 11. BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 4 nia dzia∏alnoÊci przez instytucje pieniàdza elektronicznego oraz nadzoru ostro˝noÊciowego nad ich dzia∏alnoÊcià14. Analizujàc podobieƒstwa i ró˝nice pomi´dzy pieniàdzem gotówkowym, bezgotówkowym oraz elektronicznym, nie sposób pominàç zastosowania tych rodzajów pieniàdza do umarzania zobowiàzaƒ. Wykazanie podobieƒstwa pieniàdza elektronicznego do pieniàdza gotówkowego lub bezgotówkowego w tym przypadku nie jest proste i jednoznaczne. Zasadniczo pieniàdz gotówkowy, b´dàcy prawnym Êrodkiem p∏atniczym w jakimÊ kraju, ma moc umarzania zobowiàzaƒ na jego terenie15, a w niektórych przypadkach nawet poza jego granicami. Pieniàdz bezgotówkowy ma moc umarzania zobowiàzaƒ w ramach systemów bankowych, pieniàdz elektroniczny ma w okreÊlonych systemach p∏atniczych. Z czasem moc umarzania zobowiàzaƒ w przypadku pieniàdza elektronicznego mo˝e si´ zmieniaç w wyniku zawierania umów mi´dzy jego wydawcami. Umowy zapewniajàce zgodnoÊç systemów majà na celu m.in. wykorzystanie pieniàdza elektronicznego do rozliczania transakcji mi´dzynarodowych. Zwi´kszy to moc umarzania zobowiàzaƒ i tym samym przybli˝y pieniàdz elektroniczny do pieniàdza gotówkowego poprzez spe∏nienie przez niego funkcji pieniàdza Êwiatowego. W literaturze rozwa˝a si´ równie˝, czy zaliczyç pieniàdz elektroniczny do pieniàdza w wàskim, czy w szerokim znaczeniu, a tak˝e czy pieniàdz elektroniczny jest pieniàdzem, czy instrumentem p∏atniczym. PopularnoÊç dokonywania zap∏aty za pomocà kart p∏atniczych oraz ∏atwoÊç ich u˝ywania powodujà, ˝e w j´zyku potocznym nazywa si´ je mylnie „pieniàdzem elektronicznym”. Pieniàdz elektroniczny rzeczywiÊcie poszerza dost´pnà list´ instrumentów p∏atniczych (takich jak np. czeki i weksle), które z prawnego punktu widzenia nie sà pieni´dzmi, ale spe∏niajà podobnà funkcj´ ekonomicznà. Równie˝ mo˝liwoÊç zamiany pieniàdza elektronicznego na pieniàdz gotówkowy lub bankowy 14 Por. Directive 2000/46/EC of The European Parliament and of The Council of 18 September 2000, op.cit. 15 Z uwzgl´dnieniem rozwiàzaƒ, w których wymagane sà rozliczenia za poÊrednictwem rachunków bankowych, np. w przypadku rozliczeƒ mi´dzy przedsi´biorstwami. Produkty i Techniki Bankowe 95 upodabnia go do instrumentów p∏atniczych, takich jak czek gotówkowy lub rozrachunkowy. Do cech wspólnych pieniàdza elektronicznego oraz kart p∏atniczych mo˝na równie˝ zaliczyç mo˝liwoÊç ich wykorzystania w p∏atnoÊciach poprzez Internet. Z drugiej jednak strony porównujàc pieniàdz elektroniczny z kartà p∏atniczà mo˝na zauwa˝yç bardzo istotne ró˝nice. U˝ycie pieniàdza elektronicznego nie wymaga uprzedniej autoryzacji osoby trzeciej (np. banku), jak w przypadku p∏acenia kartà p∏atniczà. Ponadto karty p∏atnicze i pieniàdz elektroniczny pe∏nià ró˝ne funkcje. Karty p∏atnicze umo˝liwiajà dost´p do Êrodków zgromadzonych na rachunku bankowym. Funkcjà pieniàdza elektronicznego i jego instrumentów jest natomiast przechowywanie wartoÊci, która mo˝e zostaç wykorzystana przez posiadacza do dokonywania transakcji. Powstanie i rozwój pieniàdza elektronicznego sà kontynuacjà ewolucji pieniàdza od momentu jego powstania w formie pieniàdza towarowego i powinny byç postrzegane jako cz´Êç rozwoju cywilizacji. Towarzyszà rozwojowi nowych kana∏ów dystrybucji produktów i us∏ug. Cechy pieniàdza elektronicznego sprawiajà, ˝e jego wykorzystanie w wielu przypadkach jest warunkiem rozwoju okreÊlonych form dzia∏alnoÊci handlowej. Jego ewolucja jest nieunikniona i wr´cz niezb´dna w przypadku dalszego rozwoju handlu elektronicznego i dokonywania p∏atnoÊci przez Internet. Zastosowanie pieniàdza elektronicznego z pewnoÊcià mo˝e równie˝ usprawniç obs∏ug´ w supermarketach, na stacjach benzynowych oraz przy dokonywaniu drobnych przekazów pieni´˝nych. Pieniàdz elektroniczny nie powinien byç zatem traktowany jako konkurencyjny zarówno w odniesieniu do dotychczasowych form pieniàdza, jak równie˝ w odniesieniu do instrumentów dokonywania rozliczeƒ pieni´˝nych. Na pewno nie wyprze istniejàcych form pieniàdza oraz instrumentów rozliczeƒ z rynku. Gwarantujàc odpowiedni poziom bezpieczeƒstwa oraz wygody, znajdzie zastosowanie przy realizacji okreÊlonych typów p∏atnoÊci.
