plik pdf

Zmiany w strukturze dochodów polskiego sektora
bankowego po wejściu do strefy euro1
Sylwester Kozak
(wstępna wersja artykułu)
Streszczenie
Wprowadzenie euro w Polsce będzie dla banków szansą na osiągnięcie długoterminowych
korzyści, jednak w początkowej fazie spowoduje poniesienia dodatkowych kosztów
operacyjnych i utratę części ich dochodów. Dokonane oszacowania wskazują, Ŝe przygotowania
organizacyjne banków do zmiany systemów informatycznych oraz uruchomienie rozliczeń
bezgotówkowych i wprowadzenie nowej waluty do obiegu gotówkowego mogą kosztować
sektor bankowy około 1.657 mln zł. Koszty te moŜna zmniejszyć skracając okres przejściowego
funkcjonowania dwóch walut oraz zmniejszając wolumen obrotu gotówkowego poprzez
zwiększenie wykorzystania kart płatniczych i przelewów elektronicznych w transakcjach
bankowych.
Ustanowienie euro walutą krajową moŜe spowodować utratę około 2.092 mln zł z tytułu
wyeliminowania operacji wymiany złotego i euro. Straty te mogą być złagodzone poprzez
wcześniejsze uruchomienie w zainteresowanych bankach nowych usług bankowych. Silna
redukcja operacji wymiany walut moŜe być źródłem konkurencji na tym rynku nie tylko ze
strony banków polskich, ale i zagranicznych centrów finansowych specjalizujących się w
obsłudze przedsiębiorstw spoza strefy euro.
Wprowadzenie euro w Polsce moŜe równieŜ wywołać inne istotne zmiany w strukturze
dochodów banków, których oszacowanie jest jednak utrudnione ze względu na duŜą zmienność
parametrów opisujących te procesy. Konwergencja stóp procentowych oraz silna konkurencja
banków zagranicznych moŜe wpłynąć na zmniejszenie dochodów odsetkowych banków. Z kolei
obserwowany w krajach wchodzących do strefy euro rozwój rynku korporacyjnych papierów
1
Opinie wyraŜone w niniejszym opracowaniu pochodzą od autora i nie stanowią oficjalnego stanowiska
Narodowego Banku Polskiego
1
dłuŜnych moŜe stanowić konkurencję dla działalności kredytowej banków. Z drugiej jednak
strony moŜe być źródłem większych przychodów z obsługi emisji tych instrumentów.
Wstęp
Wprowadzenie w 1999 r. wspólnej waluty euro w 11 krajach członkowskich było jednym
z najwaŜniejszych wydarzeń w historii Unii Europejskiej. Proces ten przebiegał w dwóch fazach.
W pierwszej, obejmującej lata 1999 - 2001, euro funkcjonowało wyłącznie w formie
bezgotówkowego zapisu na rachunkach bankowych. W drugiej, euro jako gotówka weszło do
obiegu 1 stycznia 2002 r. Rozszerzenie UE stało się impulsem do dalszego rozwoju Unii
Gospodarczej i Walutowej (EMU) i włączania do niej nowych krajów członkowskich. Słowenia
(2007) oraz Cypr i Malta (2008) stały się kolejnymi członkami unii.
W najbliŜszych latach oczekuje się włączenia do strefy euro następnych państw, w tym
Polski. CięŜar przygotowania i wprowadzenia euro do obiegu gotówkowego i rozliczeń
bezgotówkowych spoczywać będzie zapewne na sektorze bankowym. Stąd teŜ proces ten będzie
dla polskich banków powaŜnym wyzwaniem. Z jednej strony da on nowe perspektywy dla
rozwoju oferty produktowej i osiągnięcia efektu skali, z drugiej natomiast będzie źródłem
dodatkowych kosztów operacyjnych, utraty części przychodów i zwiększonej presji
konkurencyjnej ze strony banków zagranicznych. Doświadczenia krajów EMU wskazują, Ŝe
zaistniałe w tym czasie zmiany w strukturze dochodowej banków były zarówno bezpośrednim,
jak i pośrednim efektem wdroŜenia w tych krajach nowej waluty euro (Danthine i in. 2000).
Celem niniejszego opracowania jest oszacowanie wielkości zmian w poziomie kosztów i
dochodów banków, jakie mogą wyniknąć wraz z wprowadzeniem euro w Polsce. Prezentacja
tego zagadnienia została podzielona na dwa etapy. Pierwszy z nich analizuje doświadczenia
państw aktualnie tworzących strefą euro. Krótka charakterystyka procesu tworzenia i rozwoju
EMU przybliŜa róŜnice, jakie istniały pomiędzy sposobem przyjęcia euro przez pierwsze kraje
członkowskie w latach 1999 – 2002, a przyjęciem euro przez trzy ostatnie kraje w latach 2007 –
2008. Pozwala to na bardziej precyzyjną ewaluacji kosztów, jakie ponosił sektor bankowy w
trakcie wprowadzania euro, zarówno przez kraje pierwszej, jak i ostatniej fali rozszerzania EMU.
Ponadto doświadczenia i analizy kosztów oraz strat z tytułu utraconych przychodów
przez sektor bankowy krajów EMU pozwoliły na zgrupowanie ich pod względem rodzajowym, a
następnie oszacowanie przybliŜonych wyznaczników, jakie moŜna zastosować w analizie
2
prowadzonej dla sektora bankowego w Polsce. Wśród składników kosztowych podlegających
analizie skoncentrowano się na takich kategoriach jak: koszty operacyjne i utracone przychody
operacji wymiany walut.
Drugi etap opracowania jest analizą hipotetycznej sytuacji polegającej na wprowadzeniu
euro w Polsce w dniu 1 stycznia 2009 r. Analiza obejmuje okres dwóch lat i oparta jest na
symulacji zmian wielkości kosztów i przychodów sektora bankowego. Pierwszy rok stanowi
okres przygotowawczy przed wprowadzeniem euro, a następny jest okresem wycofywania
waluty krajowej i funkcjonowania euro w rozliczeniach gotówkowych i bezgotówkowych. Do
obliczeń zastosowano zagregowane dane sektora bankowego na koniec 2007 r. pochodzące z
bazy danych NBP.
W analizie symulacji utraconych przychodów operacji wymiany walut wykorzystano
wyniki badań Narodowego Banku Polskiego zawarte w opracowaniu: „Wyniki badania obrotów
w kwietniu 2007 r. na rynku walutowym i rynku pozagiełdowych instrumentów pochodnych w
Polsce”. Badania te stanowią część składową raportu Banku Rozrachunków Międzynarodowych
(BIS) ”Triennial Central Bank Survey of Foreign Exchange and OTC Derivatives Market
Activity” (NBP 200).
Przeprowadzona analiza wykazała, Ŝe choć wprowadzenie euro w Polsce będzie dla
banków szansą na osiągnięcie długoterminowych korzyści, to jednak w początkowej fazie będzie
wymagało poniesienia dodatkowych kosztów operacyjnych i utraty części dochodów.
Dokonane oszacowania wskazują, Ŝe przygotowania organizacyjne banków do zmiany
systemów informatycznych oraz uruchomienie rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych mogą
kosztować sektor bankowy około 1.657 mln zł. Wartość dodatkowych kosztów operacyjnych
moŜe zmniejszyć, a czynnikami sprzyjającymi redukcji kosztów są:
•
Skrócenie okresu przejściowego funkcjonowania dwóch walut,
•
Zmniejszenie wartości i wolumenu obrotu gotówkowego poprzez zwiększenie skali
wykorzystania kart płatniczych i przelewów elektronicznych w transakcjach
bankowych,
•
Przeprowadzenie kampanii informacyjnej na temat rozpoznawania banknotów i monet
euro sprzyjające obniŜeniu poziomu nieufności w stosunku do nowych banknotów i
przyspieszeniu procesu wymiany walut.
3
Ustanowienie euro walutą krajową moŜe spowodować utratę około 2.092 mln zł z tytułu
wyeliminowania operacji wymiany złotego i euro. Straty te nastąpią po wprowadzeniu euro a ich
wartość moŜe być zmieniona ze względu na następujące czynniki:
•
Wcześniejsze przygotowanie się banku do oczywistej straty i zaangaŜowanie się w inny
segment rynku bankowego moŜe złagodzić skutki utraty dochodów, a jednocześnie być
motywacją do nowelizacji oferty i restrukturyzacji banku
•
Konsolidacja międzynarodowych korporacji moŜe wymusić na bankach walkę cenową
na zmniejszonym znacznie rynku operacji walutowych. Efektem tego mogą być
zmniejszone opłaty i spready na operacjach walutowych i niŜsze dochody walutowe
banków
•
Stosowanie przez korporacje spoza strefy euro zasady jednego rachunku bankowego
dla działalności we wszystkich krajach euro moŜe skutkować w mniejszych bankach
całkowitą utratą obsługi walutowej tego typu klientów na rzecz globalnych centrów
finansowych.
Wprowadzenie euro w Polsce moŜe równieŜ wywołać silne zmiany w strukturze dochodów
banków, które trudno jest oszacować ze względu na brak odpowiednich danych, jak i duŜą
zmienność opisujących je parametrów w czasie. Do najistotniejszych w Polsce naleŜy zaliczyć:
•
Zwiększona konkurencja i konwergencja stop procentowych spowoduje zmniejszenie
przychodów odsetkowych i kosztów odsetkowych, przy czym oszczędności na kosztów
odsetkowych mogą być znacznie mniejsze,
•
Rozwój nowych form finansowania przedsiębiorstw, m.in. poprzez papiery dłuŜne
moŜe zmniejszyć popyt na kredyt bankowy, jednak z drugiej strony moŜe dać bankom
nowe źródło przychodów z tytułu opłat za obsługę emisji papierów wartościowych.
Dla pełnego zaprezentowania wyników analizy niniejsze opracowanie zostało podzielona
na następujące rozdziały. Pierwszy koncentruje się na wynikach dotychczasowych analiz
prowadzonych dla sektorów bankowych krajów EMU. W kolejnych zaprezentowano
indywidualne efekty kosztowe i przychodowe, jakie wynikają z wprowadzenia euro.
Wyodrębniono tu następujące efekty wprowadzenia euro: dodatkowe koszty operacyjne
poniesione na uruchomienie bezgotówkowych i gotówkowych rozliczeń bankowych oraz
utracone przychody z wyeliminowania części operacji wymiany walut. W części kalkulacyjnej
4
dokonano symulacji zmian kosztów, przychodów banków dokonujących się na skutek
hipotecznego wprowadzenia euro w Polsce w 2009 r. Całość opracowania zamyka analiza
rezultatów i wnioski z badań.
1. Prawne regulacje i zasady wprowadzania euro
Jednym z najwaŜniejszych osiągnięć The Single European Act z 1986 r. reformującego
struktury Unii Europejskiej było zobowiązanie krajów członkowskich do utworzenia do 1992 r.
jednolitego rynku finansowego. Sposób realizacji tego zobowiązania regulowała Druga
Dyrektywa Bankowa2 z 15 grudnia 1989 r., wprowadzająca zasadę jednolitego paszportu dla
instytucji finansowych mających siedzibę w krajach członkowskich. Dla potrzeb monitorowania
procesu liberalizacji wspólnotowego rynku finansowego w 1994 r. został utworzony European
Monetary Institute (EMI) z siedzibą we Frankfurcie. Miał on za zadanie koordynować
europejską politykę monetarną i przygotować zasady funkcjonowania wspólnotowej waluty.
W grudniu 1995 r. Rada Europy na swym posiedzeniu w Madrycie zaakceptowała
„euro”, jako nazwę nowej waluty oraz wyznaczyła procedury i kalendarz wymiany walut
narodowych. Przyjęto równieŜ ramy prawne dla utworzenia i funkcjonowania Europejskiego
Banku Centralnego oraz ustalono wymogi, jakie miały być stosowane przy przyjmowaniu
nowych członków EMU. Decyzje te stały się zwieńczeniem procesu liberalizacji rynku
finansowego w Unii Europejskiej.
Zgodnie z przyjętym przez UE programem, 1 stycznia 1999 r. na obszarze 11 krajów
członkowskich euro stało się oficjalną walutą. Jednak do końca 2001 r. euro funkcjonowało
wyłącznie w zapisach księgowych. W tym czasie banki miały prawo prowadzić rachunki i
rozliczenia zarówno w euro, jak i w walutach krajowych, które nadal były jedynymi prawnymi
środkami płatniczymi w obiegu gotówkowym. Pełne przyjęcie euro w krajach EMU nastąpiło 1
stycznia 2002 r. Od tego dnia wszystkie rachunki bankowe mogły być prowadzone wyłącznie w
tej walucie, a nowe banknoty i monety zostały skierowane do obiegu gotówkowego. W efekcie
w okresie przejściowym, w obiegu gotówkowym, funkcjonowały dwie waluty: euro i waluta
krajowa. Okres ten mógł maksymalnie wynosić dwa miesiące, a od 1 marca 2002 r. waluty
2
Second Banking Directive of Dec. 15, 1989 (89/646 EWG)
5
narodowe krajów EMU przestały być prawnymi środkami płatniczymi. Jednocześnie kaŜdy z
banków centralnych dał moŜliwość wymiany pozostawionych banknotów i monet w swoich
placówkach i w bankach komercyjnych. Okres ten najczęściej wynosił jeden rok w odniesieniu
do monet oraz 10 i więcej lat w odniesieniu do banknotów (ECB 2002).
Wraz z rozszerzeniem się Unii Europejskiej nowe kraje członkowskie przyjmowały plany
przygotowania swych gospodarek do spełnienia kryteriów akcesyjnych i wprowadzenia euro.
Pierwszym krajem, który spełnił kryteria z Maastricht była Słowenia. W 2007 r. dołączyła ona
do obszaru unii monetarnej, a w kolejnym roku zrobiły to: Cypr i Malta. Włączenie Słowenii do
EMU stało się podstawą do znowelizowania rozporządzenia wyznaczającego ramy prawne
procesu wprowadzania wspólnej waluty3 (Ciszak i in. 2008).
Na podstawie znowelizowanego rozporządzenie moŜliwe jest zastosowanie trzech
scenariuszy, według których nowe kraje członkowskie mogą wprowadzać euro:
1. Scenariusz z okresem przejściowym (maksymalnie trzyletnim), w którym w pierwszym
etapie euro funkcjonuje wyłącznie w zapisach księgowych, a banknoty i monety stanowią
prawny środek płatniczy dopiero po okresie przejściowym nawet, jeśli wcześniej są
dostępne i wykorzystywane przez osoby prywatne i przedsiębiorstwa.
2. Scenariusz „big bang”, polegający na jednoczesnym i jednorazowym przejściu z waluty
krajowej na euro w obrocie gotówkowym i bezgotówkowym.
3. Scenariusz „big bang” z okresem przejściowym, polegający na jednoczesnym
wprowadzeniu euro do rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych i czasowym
funkcjonowaniu obu walut obiegu. Okres ten nie moŜe być dłuŜszy niŜ rok, a w trakcie
jego obie waluty są prawnymi środkami płatniczymi.
Proces adopcji euro w trzech ostatnich krajach miał inny charakter niŜ w przypadku pierwszej
grupy państw, gdzie daty wprowadzenia nowej waluty do obiegu gotówkowego i
bezgotówkowego były przesunięte o trzy lata. Nowe kraje EMU zastosowały trzeci scenariusz,
polegający na jednoczesnym uznaniu euro jako waluty księgowej oraz wprowadzeniu banknotów
i monet euro do obiegu gotówkowego. Kraje te pozostawiły swoim obywatelom okres
przejsciowy na wymianę krajowej waluty. Trwał on 14 dni w przypadku Słowenii oraz jeden
3
Rozporządzenie Rady (WE) nr 2169/2005 z dnia 21 grudnia 2005 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 974/98 w
sprawie wprowadzania euro.
6
miesiąc w przypadku Cypru i Malty. Po tym czasie posiadaczom słoweńskich tolarów,
maltańskich lirów i cypryjskich funtów pozostawiono moŜliwość wymiany w kasach banku
centralnego i banków komercyjnych, przy czy dla wymiany monet okres ten wynosił jeden rok, a
dla banknotów dziesięć lat.
2. Adopcja euro a koszty operacyjne sektora bankowego
Dla sektora bankowego wprowadzania euro oznacza konieczność poniesienia
dodatkowych kosztów operacyjnych. W największym stopniu wynikało to z potrzeby
przezbrojenia sprzętu liczącego i sortującego banknoty i monety oraz modernizacji sprzętu
komputerowego i systemów informatycznych. Przezbrojenia na nowe banknoty wymagały
urządzenia znajdujące się na terenie placówek bankowych, a takŜe zainstalowane w
bankomatach. Dodatkowo, w trakcie operacji wymiany walut, banki poniosły duŜe koszty
transportu i przechowywania nowej waluty. Miało to miejsce w okresie przed jej
wprowadzeniem do obiegu oraz koszty wycofania z obiegu dotychczasowej waluty krajowej. W
obszarze kosztów osobowych wymiana walut niosło za sobą konieczność przeprowadzenia
wielogodzinnych szkoleń na temat rozpoznawania nowych banknotów i monet, a takŜe zmian w
funkcjonowaniu systemów księgowych i rozliczeń bankowych.
Raporty z dotychczas przeprowadzonych operacji wymiany walut wskazują, Ŝe
największe nasilenie prac przypadało na ostatni kwartał przed i pierwszy kwartał po dacie
oficjalnego wprowadzania nowej waluty. W czwartym kwartale 2001 r. banki komercyjne
poniosły bardzo duŜe koszty na transport nowej waluty z banków centralnych i zabezpieczenie
jej we własnych placówkach (EBC 2002. s. 44).
Banki centralne z reguły nie refinansowały bankom komercyjnym poniesionych z tego
tytułu kosztów. Działały one zgodnie ze stanowiskiem ministrów finansów Unii Europejskiej z
16 października 2000 r. wskazującym, Ŝe długoterminowe korzyści, jakie kaŜdy podmiot
gospodarczy uzyska z wprowadzenia euro są znacznie większe od jednorazowych kosztów
ponoszonych w momencie wymiany walut. Ministrowie uwaŜali, Ŝe wszelkie tego typu koszty
powinny być pokrywane bezpośrednio przez zainteresowane podmioty. Z tego względu EBC
sprawę refundacji kosztów zaopatrzenia w nową walutę pozostawił do indywidualnej decyzji
kaŜdego z banków centralnych.
7
Banki centralne w zróŜnicowany sposób podchodziły do refundacji kosztów transportu i
przechowania nowej waluty. Wiele z nich uznało, Ŝe koszty zabezpieczenia przed rabunkiem
zgromadzonej w bankach gotówki o tak duŜej kwocie są dla nich zbyt duŜym obciąŜeniem. Z
tego teŜ względu przekazywały bankom opłaty za przechowanie, szczególnie monet, gdyŜ
wymagały one duŜej przestrzeni do składowania. Szczególną zasadę proporcjonalności przyjął
Bundesbank, gdyŜ uzaleŜniał wysokość opłat od długości okresu przechowywania nowej waluty
(zob. tab. 1).
Podobne
zasady
banki
centralne
przyjmowały
w
przypadku
wycofywania
dotychczasowej krajowej waluty. W tym teŜ wypadku największą premię udzielano za
sortowanie, przechowywanie i transport monet (zob. tab. 1). Ogółem, do 1 marca 2002 r. banki
centralne przekazały bankom komercyjnym 7,5 mld sztuk banknotów euro o wartości 248,9 mld
euro oraz 35,8 mld sztuk monet o wartości 11,5 mld euro4. Jednocześnie, według statystyk na
31.12.2001 r., banki komercyjne miały do zebranie i wycofania 116 mld sztuk monet walut
krajowych o łącznej wartości 16,3 mld euro.
Tabela 1. Opłaty banków centralnych dla banków komercyjnych za transport i przechowywanie
wprowadzanych oraz wycofywanych banknotów i monet
Kraj
Wielkość opłat
Niemcy
•
•
•
•
•
Belgia
•
Holandia
•
Irlandia
•
•
Portugalia
•
•
Hiszpania
•
•
3,6% wartości banknotów euro przekazanych we wrześniu 2001 r.
2,4% wartości banknotów euro przekazanych w październiku 2001 r.
1,2% wartości banknotów euro przekazanych w listopadzie 2001 r.
0,01 EUR za przekazany 1 banknot euro
0,50 EUR za przekazany 1 worek monet euro
Zwrot kosztów sortowania i transportu wycofywanych monet BEF
6% wartości wycofywanych monet NLG
Zwrot kosztów transportu wycofywanych monet NLG
0,1% wartości wycofywanych banknotów IEP
4,44 EUR za 1 worek wycofywanych monet IEP
0,035 EUR za przekazany 1 banknot euro
2,444 EUR za 1 tys. szt. przekazywanych monet
7,322 EUR za 1 tys. szt. przekazywanych banknotów euro
Źródło: ECB 2002, s. 17.
Przekazane przez banki centralne banknoty i monety euro zostały wprowadzone do
obiegu gotówkowego poprzez bankomaty i kasy bankowe. Nową walutę najczęściej
4
ECB 2002, s. 94.
8
dystrybuowano w formie pakietów, zawierających zestaw najczęściej uŜywanych w danym kraju
banknotów i monet. W początkowym okresie przy doborze nominałów euro brano pod uwagę
dwa czynniki, tj. częstość stosowania nominałów w codziennych płatnościach oraz zbieŜność w
wymiarów zewnętrznych banknotów. Z punktu widzenia kosztowego istotnym był drugi
czynnik. Z tego teŜ względu kaŜdy kraj wprowadzał do obiegu dwa lub trzy banknoty euro o
wymiarach jak najbardziej zbliŜonych do banknotów wycofywanej waluty krajowej (zob. tab. 2).
Oczekiwano, Ŝe takie rozwiązanie umoŜliwi bankom stopniową adaptację urządzeń liczących i
sortujących w kasach oraz w bankomatach i dostosowanie ich do pełnej gamy nominałów nowej
waluty.
Tabela 2. Podstawowe nominały banknotów euro skierowanych do obiegu na początku 2002 r.
Kraj
Nominały euro
Kraj
Nominały euro
Austria
10, 100
Holandia
5, 10, 20, 50
Belgia
5, 20, 50
Irlandia
5, 10, 20
Finlandia
20, 50
Luksemburg
20, 50, 100
Francja
10, 20, 50
Niemcy
5, 10, 20, 50
Grecja
5, 10, 20, 50
Portugalia
5, 10, 20, 50
Hiszpania
10, 20, 50
Włochy
10, 20, 50
Źródło: Gruber i in. 2005, s. 68.
Kolejne straty banków z tytułu wymiany walut wiązały się z koniecznością
zabezpieczania waluty euro pobranej z banku centralnego w ramach przygotowywania się do
wymiany walut. Zgodnie z wytycznymi EBC w sprawie zasad wymiany walut banknoty i
monety euro były do 31.12.2001 r. własnością banku centralnego i banki pobierając je powinny
ponosić koszt zabezpieczenia ich przed ryzykiem kradzieŜy. EBC zobowiązał, zatem krajowe
banki centralne do pobierania od banków komercyjnych zabezpieczenia finansowego,
odpowiedniego do wartości przekazanej im waluty5.
Sposób realizacji tego zalecenia EBC pozostawił do indywidualnej decyzji krajowych
banków centralnych. Krajem, który w specyficzny sposób wykorzystał ten przepis do
5
Guideline of the European Central Bank of 10 January 2001adopting certain provisions on the 2002 cash
changeover, (ECB/2001/1).
9
przyspieszenia procesu wymiany walut była Austria (Gruber i Grunwald 2005, s. 65). Bank
Austrii wydając bankom banknoty i monety euro zobowiązywał je do składania zabezpieczenia
prawnego na okresie nie tylko do 31 grudnia 2001 r., ale aŜ do momentu zwrotu równowartości
wycofywanej waluty krajowej do banku centralnego. Celem, jaki chciał w ten sposób osiągnąć
było jak największe skrócenie okresu wymiany walut i obniŜenie w ten sposób całkowitych
kosztów tej operacji. Utrzymywanie zabezpieczenia oznaczało dla banków utracenie
przychodów finansowych, zatem w ich interesie było jak najsprawniejsze przeprowadzenie tego
procesu. Wydaje się, Ŝe bank centralny osiągnął oczekiwany cel. Statystyki Banku Austrii
wskazują, Ŝe po dwóch tygodniach około 90% transakcji gotówkowych w Austrii
przeprowadzano wyłącznie w euro. W tym samym czasie nasycenie obiegu gotówkowego nową
walutą euro dla całego obszaru euro wynosiło około 55% (zob. tab. 3).
Tabela 3. Udział banknotów euro w całkowitej sumie banknotów w trakcie wymiany walut w 2002r.
Banknoty w
Banknoty waluty
krajowej (mln
obiegu – ogółem
EUR)
(mln EUR)
31-12-2001
0
270.018
270.018
01-01-2002
132.972
270.018
402.990
08-01-2002
175.743
210.105
385.848
15-01-2002
199.348
163.145
362.495
22-01-2002
209.992
126.993
336.985
29-01-2002
217.312
100.376
317.688
01-02-2002
224.166
88.757
312.922
08-02-2002
233.761
71.673
305.434
15-02-2002
238.693
57.668
296.361
22-02-2002
241.383
46.344
287.727
28-02-2002
246.513
38.618
285.131
Źródło: ECB, 2002, “Evaluation of the 2002 cash changeover”, April.
Data
Banknoty euro
(mln EUR)
Udział
banknotów euro
w obiegu (%)
0
33,0%
45,5%
55,0%
62,3%
68,4%
71,6%
76,5%
80,5%
83,9%
86,5%
Przy wyznaczaniu planu wprowadzania do obiegu gotówkowego euro kraje
członkowskie w zróŜnicowany sposób podchodziły do wyznaczania długości okresu
przejściowego obowiązywania obu walut. Zdecydowana większość krajów wykorzystała jego
maksymalny dwumiesięczny wymiar. Jednak kilka państw skróciło go o kilka tygodni. Dla
przykładu we Francji trwał on do 17 lutego 2002 r., natomiast Niemcy całkowicie zrezygnowały
z jego stosowania. W ich przypadku marka niemiecka przestała być prawnym środkiem
płatniczym juŜ 1 stycznia 2002 r. (Gruber i in. 2005, s. 66).
10
Okresy przejściowe w ostatnich trzech krajów EMU były znacznie krótsze. W Słowenii
krajowa waluta przestała być środkiem płatniczym od 15 stycznia 2007 r., a na Cyprze i Malcie
od 1 lutego 2008 r. Banki centralne pozostawiły moŜliwość dalszej wymiany monet - w okresie
kolejnego roku oraz banknotów – w okresie dziesięciu lat. Skrócenie okresu przejściowego w
tych krajach wynikało m.in. z faktu, Ŝe w 2002 r. euro wprowadzono do obiegu po raz pierwszy,
natomiast obecnie duŜa część społeczeństwa posiadała duŜo gotówki denominowanej w euro
jeszcze przed datą jego adopcji. Wiele osób uzyskuje dochody w krajach strefy euro pracując w
Austrii, Grecji, czy we Włoszech. W przypadku Słowenii około 40% mieszkańców tego kraju w
momencie wprowadzenia euro posiadało juŜ kwotę euro wystarczającą na pokrycie codziennych
płatności (Ciszak 2008).
Oceniając skalę wprowadzanych i wycofywanych banknotów naleŜy pamiętać o zasadzie
pozostawiania przez ludność części wycofywanych banknotów. Zazwyczaj są one zatrzymywane
na pamiątkę lub celach numizmatycznych. W Austrii podczas wymiany waluty około 5% monet
i banknotów austriackich szylingów nigdy nie zostało zwróconych do wymiany w kasach
bankowych. Z kolei w Irlandii do połowy 2002 r. nie zwrócono do kas bankowych około 40%
banknotów pięciofuntowych i około 25% dziesięciofuntowych (Kelly 2003, s. 112).
Wspólnym wyróŜnikiem procesu wprowadzania euro we wszystkich krajach było
dąŜenie ludności do jak najszybszej wymiany gotówki. W trakcie pierwszej wymiany walut, w
Austrii juŜ po 2 tygodniach około 90% transakcji gotówkowych przeprowadzano wyłącznie w
euro. W Słowenii nastąpiło to jeszcze szybciej, bo po 3 dniach. Dla długości okresu wymiany
walut duŜe znaczenie ma skala stosowania kart płatniczych i rachunków internetowych w
przeprowadzaniu transakcji płatniczych. Wzrost popularności rozliczeń bezgotówkowych
umoŜliwia redukcję kosztów operacyjnych wymiany walut, gdyŜ banki mogą zmniejszyć liczbę
banknotów i monet euro oraz szybciej przystosować mniejszą liczbę urządzeń sortujących i
liczących gotówkę w placówkach bankowych i bankomatach. W takiej sytuacji zmniejszeniu
ulegają teŜ koszty transportu i zabezpieczania nowej i wycofywanej waluty. Mając na względzie
obniŜenia tego rodzaju kosztów ponoszonych przez sektor bankowy, banki centralne,
samodzielnie, jak i poprzez banki komercyjne prowadziły kampanię promującą stosowanie
bezgotówkowych form płatności (Gruber i in. 2005, s. 66).
W literaturze znanych jest niewiele prac analizujących wielkość dodatkowych kosztów,
jakie banki poniosły w trakcie wprowadzania euro. Spośród 15 krajów wprowadzających euro,
11
tylko Bank Austrii (Dirschmid i in. 2001) i Bank Słowenii (Financial Stability Review 2007)
dokonały oszacowania wielkości kosztów operacyjnych i utraconych przychodów na podstawie
ankiet przeprowadzonych wśród banków komercyjnych. Istnieje równieŜ kilka oszacowań
dotyczących kosztów związanych z wprowadzeniem euro, jakie poniosła cała gospodarka
krajowa i sektor niefinansowy (zob, tab. 4).
Większość tych analiz dotyczy adopcji euro w krajach, które wprowadzały euro w latach
1999 – 2002 i są wyraŜane w procentach PKB. Zgodnie z nimi sektor bankowy kaŜdego kraju
musiał ponieść dodatkowe koszty na wprowadzenie euro w wysokości od 0,1% do 0,3% PKB.
W przypadku Austrii kwota ta zawierała się w przedziale od 200 do 600 mln EUR. RównieŜ
oszacowania Banku Słowenii dotyczące wejścia tego kraju do strefy euro w 2007 r. po
odniesieniu ich do PKB z 2006 r. (wartość 30,448 mld EUR6) okazują się być zbieŜnymi z
oszacowaniami dokonanymi przez banki centralne pięciu krajów UE. Kwota 44 mln EUR
poniesiona przez banki słoweńskie w 2006 r. na przygotowanie wymiany walut stanowi bowiem
0,15% PKB tego kraju.
Tabela 4. Koszty wymiany walut w krajach EMU
Kraj
Austria1)
Holandia2)
Slowenia3)
Instytucja
Banki
centralne
krajów UE ankiety (2001)
Eurocommerce
(1997)
Goldman
Suchs (2001)
Austriacka
Izba
Gospodarcza
(1996)
Bank Holandii
(2002)
Bank Słowenii
(2007)
Wskaźniki oszacowanie
• 0,3 – 0,8% PKB (kraj)
• 0,1 – 0,3 % PKB (banki)
Gospodarka
krajowa
(mln EUR)
Sektor
bankowy
(mln EUR)
Sektor
niefinansowy
(mln EUR)
600 – 1.600
200 - 600
• 1,3 – 1,4% sprzedaŜy rocznej
400 – 500
• 0,5 – 1% sprzedaŜy rocznej
200 – 400
• 0,7% PKB (kraj)
• 0,3% PKB (banki)
• 0,15% PKB (przedsiębiorstwa)
1.450
600
• 1% sprzedaŜy rocznej
• 3,7% wyniku działalności
bankowej
• 11,3% wynik finansowy brutto
• 0,15% PKB (banki)
300
900
44
Źródło: 1. Dirschmid i in. 2001, s. 212 (badania prowadzone dla Finlandii, Holandii, Niemiec,
Szwecji i Wielkiej Brytanii).
2. Folkertsma i in. 2002, s. 7.
3. Bank of Slovenia, 2007, Financial Stability Review, s. 67.
6
Dane ze strony internetowej Urzędu Statystycznego Słowenii: www.stat.si .
12
Wszystkie analizy wskazują, Ŝe banki, a takŜe przedsiębiorstwa poniosły największe
dodatkowe koszty operacyjne w roku bezpośrednio poprzedzającym wprowadzenia euro.
Oznacza to, Ŝe proces przystosowania banków do funkcjonowania wyłącznie w ramach jednej
waluty przebiegał bardzo szybko i sprawnie oraz nie wprowadzał zauwaŜalnych dodatkowych
kosztów operacyjnych.
3. Transakcje wymiany walut
Jedną z największych strat, jakiej banki doświadczyły bezpośrednio po wejściu do EMU
okazała się utrata przychodów z operacji wymiany walut oraz instrumentów pochodnych
zabezpieczających przed ryzykiem walutowym pary: waluta krajowa – euro. Wraz z wejściem
danego kraju do unii monetarnej euro staje się walutą krajową. Znika zatem potrzeba wymiany
euro i waluty krajowej. Redukcja tych przychodów jest uznawana za największy negatywny
efekt dla banków z wprowadzenia euro (ECB 1999, s. 12).
Z uwagi na to, Ŝe operacje wymiany walut są w większości krajów wysoce
skoncentrowane, to efekt ten moŜe być ograniczony do wąskiej grupy banków. Jednak wysoka
koncentracja tej działalności moŜe spowodować, Ŝe dla tej grupy banków adopcja euro będzie
mocnym czynnikiem obniŜającym dochodowość ich działalności. Taka sytuacja wprowadza
ryzyko niestabilności w funkcjonowaniu tych banków i moŜe oddziaływać na inne instytucje
finansowe.
Z drugiej jednak strony naleŜy zauwaŜyć, Ŝe banki zaangaŜowane w operacje wymiany
walut są świadome strat, jakie niewątpliwie zrealizują się w momencie wejścia do strefy euro.
Wiele z nich, aby zniwelować te straty zapewne precyzyjnie przygotuje się do tego momentu i
wypracowuje plany wejścia na rynki nowych produktów finansowych.
NaleŜy oczekiwać, Ŝe straty w obszarze wymiany walut będą wyłącznie ograniczać się do
utraty przychodów z operacji waluta krajowa – euro. Pozostawienie w działalności walutowej
wyłącznie operacji EUR/USD i EUR/JPY spowoduje, Ŝe banki krajowe zostaną wystawione na
bardzo silną konkurencję. Jej głównymi źródłami będą zagraniczne centra finansowe,
specjalizujące się w wymianie tych właśnie walut. Zmniejszy to, zatem przychody banków
13
krajowych z opłat i spreadów na transakcjach EUR/USD i EUR/JPY. Zmusi to zapewne banki
do zmiany oferty produktowej i skierowanie aktywności na inne operacje finansowe.
Dodatkowym czynnikiem strat banków w obszarze operacji wymiany walut jest
wyeliminowanie operacji zabezpieczania banków przed ryzykiem walutowym. Jednak dla całego
systemu bankowego ten negatywny efekt zostanie zneutralizowany. Dla części banków opłaty te
stanową źródło przychodów, podczas gdy dla innych banków są one kosztem zabezpieczania
ryzyka walutowego w działalności kredytowej.
Analiza wpływu wprowadzenia euro na działalność banków austriackich wskazuje, Ŝe
doznały one znaczących strat z tytułu zwiększonych kosztów operacyjnych, ale równieŜ utraty
przychodów w kilku bardzo dochodowych obszarach działania (Hubmer 1999, s. 69).
Największe straty banki austriacki poniosły w zakresie operacji wymiany walut. Wraz z
wyeliminowaniem austriackiego szylinga i innych walut krajów członkowskich EMU, zniknął
rynek wymiany tych walut, a takŜe rynek instrumentów pochodnych bazujących na tych parach
walut.
Bank Austrii oszacował te straty na 6 mld ATS, co jest równoznaczne z 4% wartości
wyniku działalności bankowej. Tak duŜe straty wynikały ze struktury transakcji walutowych
koncentrującej się na walutach krajów, które weszły w 1999 r. do strefy euro. Na te pary walut w
1998 r. przypadało: 70% transakcji walutowych rynku kasowego, 20% transakcji walutowych
rynku instrumentów pochodnych. Banki silnie zaangaŜowane w ten segment działalności
odczuły o wiele bardziej utratę przychodów z operacji wymiany walut, niŜ te, które prowadziły
transakcje wymiany austriackiego szylinga z walutami krajów spoza EMU (Hubmer 1999, s. 69).
Inną przyczyną kumulowania się negatywnych efektów wejścia Austrii do unii
monetarnej była lokalizacja małych banków wzdłuŜ granicy państwowej z krajami strefy euro.
Dla nich utworzenie obszaru jednej waluty oznaczało utratę duŜej części przychodów z
transakcji wymiany walut, jakich dokonywali turyści i firmy w pasie nadgranicznym.
Jako odpowiedź na konkurencję ze strony zagranicznych centrów finansowych banki
austriackie obniŜały opłaty i spready na transakcjach wymiany euro i walut spoza strefy euro.
Zwiększona konkurencja i duŜa zmienność kursów wymiany walut wielu gospodarek spoza
strefy euro wprowadzały z kolei ryzyko walutowe, co paradoksalnie miało ulec poprawie w
wyniku wprowadzenia wspólnej waluty euro.
14
Konsolidacja w sektorze bankowym i ekonomia skali mogą być kolejnymi czynnikami,
który, w połączeniu z utratą operacji wymiany walut, mogą być źródłem strat i ryzyka obniŜenia
stabilności dochodów. Dla duŜych wielonarodowych korporacji wszystkie kraje EMU są
traktowane jako jeden obszar gospodarczy. Z tego teŜ względu wiele amerykańskich i
azjatyckich przedsiębiorstw prowadzących działalność gospodarczą w Unii Europejskiej stara się
konsolidować w jednym rachunku całkowitą obsługę bankową we wszystkich krajach
członkowskich. W ten sposób duŜe korporacje podnoszą presję konkurencyjną, zarówno na
rynku operacji walutowych, jak i na pozostałych segmentach działalności bankowej (zarządzanie
aktywami i pasywami, obsługa emisji papierów dłuŜnych i inne), obniŜając w efekcie
dochodowość banków (ECB 1999, s. 10).
4. Oszacowanie zmian kosztów i przychodów polskiego sektora
bankowego w wyniku adopcji euro
Adopcja euro w Polsce w silny sposób wpłynie na działalność sektora bankowego.
Znajdzie to zapewne swe odbicie w bilansach i rachunkach zysków i strat banków. Dwa
czynniki, jakie będą odgrywać zasadniczą rolę to: wzrost wartości kosztów operacyjnych i utrata
przychodów z operacji wymiany walut.
Dla obliczenia tych wielkości dla systemu bankowego w Polsce przyjęto załoŜenie, Ŝe
proces wprowadzania euro trwa dwa lata, z których pierwszy jest okresem przygotowawczym a
drugi okresem uruchomienia obiegu gotówkowego i rozliczeń bezgotówkowych w euro. Dane
bilansowe odnoszące się do punktu startowego tego procesu są danymi zagregowanymi dla
całego systemu bankowego na dzień 31.12.2007 r. i pochodzą z bazy danych Narodowego
Banku Polskiego.
a. Dodatkowe koszty operacyjne banków
Oszacowanie
dodatkowych
kosztów
operacyjnych
wykorzystuje
współczynniki
określające te wielkości, jakie występowały w przypadku Słowenii. W Polsce wymiana waluty
będzie zapewne przebiegać według scenariusza zbliŜonego do tego, jaki zastosowała Słowenia.
NaleŜy równieŜ oczekiwać, Ŝe czas przygotowania i wprowadzenia gotówki do obiegu powinien
15
być równie krótki jak w Słowenii, gdyŜ duŜa część polskich przedsiębiorstw i osób prywatnych
posiada juŜ banknoty i monety euro. MoŜna zatem oczekiwać, Ŝe rzeczywista wymiana walut
będzie trwała, podobnie jak w Słowenii, tj. kilka dni.
Ustalając długość okresu przejściowe naleŜy brać pod uwagę dodatkowe czynniki
kosztowe zwiększające się wraz z jego wydłuŜaniem. Sprawne przeprowadzenie wymiany euro
w ostatnio przyjętych krajach EMU pozwala oczekiwać, Ŝe w Polsce moŜliwe jest równieŜ
przyjęcie
trzeciego
scenariusza
wprowadzania
wspólnej
waluty,
z
zachowaniem
dwutygodniowego lub miesięcznego okresu przejściowego dla obwiązywania dwóch walut w
obiegu gotówkowym. Przyjęcie długości tego okresu wymaga dokładnej analizy i zaleŜeć będzie
od aktualnych w danym momencie moŜliwości logistycznych. Jednak naleŜy zwrócić uwagę, Ŝe
jego wydłuŜenie zwiększa całkowite koszty wymiany walut. Zgodnie z szacunkami Deloitte &
Touche Consulting Group (Dirschmid i in. 2001, s. 212), całkowity koszt wymiany walut
ponoszony przez przedsiębiorstwa sektora handlu detalicznego wynosi:
•
1,1% sprzedaŜy rocznej przy braku okresu przejściowego,
•
1,3 – 1,4% sprzedaŜy rocznej przy dwumiesięcznym okresie przejściowym,
•
1,8% sprzedaŜy rocznej przy półrocznym okresie przejściowym.
Przyjmując wartości współczynników szacunkowych dla oceny dodatkowych kosztów
operacyjnych wydaje się zasadnym przyjęcie wskaźników zbliŜonych do oszacowań Słowenii.
W przypadku Polski wymiana waluty będzie zapewne przebiegać według scenariusza zbliŜonego
do tego, jaki stosowała Słowenia. NaleŜy równieŜ oczekiwać, Ŝe czas przygotowania i
wprowadzenia gotówki do obiegu będzie równie krótki jak w tym kraju. W przypadku Polski
duŜa część przedsiębiorstw i osób prywatnych posiada juŜ banknoty i monety euro. MoŜna zatem
oczekiwać, Ŝe rzeczywista wymiana walut będzie trwała, podobnie jak w Słowenii, kilka dni. Z
tego teŜ względu uzasadnionym wydaje się przyjęcie wskaźników wielkości kosztów, jakie
zostały oszacowane w Słowenii (zob. tab. 4) jako miary wielkości kosztów dodatkowych
ponoszonych przez sektor bankowy w Polsce.
Wyznaczniki dodatkowych kosztów operacyjnych, jakie banki poniosły w roku
przygotowawczym do wprowadzenia euro wynoszą:
•
3,7% wyniku działalności bankowej
•
11,3% wyniku finansowego brutto banków
•
0,15% produktu krajowego brutto.
16
Bazując na zagregowanych danych z sektora bankowego oraz wartości produktu krajowego
brutto7 za 2007 r. obliczono, Ŝe średnia wartość dodatkowych kosztów operacyjnych, jakie banki
będą musiały ponieść w trakcie wprowadzania euro wyniesie 1.657 mln zł. Zestawienie
obliczonych wielkości kosztów zawarte są w tabeli 5.
Tabela 5. Wielkość dodatkowych kosztów operacyjnych ponoszonych w trakcie adopcji euro w
Polsce
Wskaźnik oszacowania
Koszty operacyjne
Koszty operacyjne – wartość
(mln zł)
średnia (mln zł)
0,15% PKB
1.745
3,7% wynik działalności bankowej
1.422
11,3% wynik finansowy brutto
1.805
1.657
Źródło: obliczenia własne
b. Utracone przychody z operacji wymiany walut
Wraz z wprowadzeniem euro do Polski stanie się ono walutą krajową. W ten sposób
zostaną wyeliminowane operacje wymiany walut PLN/EUR zarówno z rynku kasowego, jak i z
rynku walutowych instrumentów pochodnych. Zmiana ta będzie miała istotne znaczenie dla
przychodów banków silnie zaangaŜowanych w działalność wymiany walut i obrót walutowymi
instrumentami pochodnymi. Wyniki badań NBP zawarte w raporcie “Wyniki badania obrotów w
kwietniu 2007 r. na rynku walutowym i rynku pozagiełdowych instrumentów pochodnych w
Polsce” wskazują na zmianę struktury rynku operacji kasowych i zorientowanie na wymianę z
euro.
Pomiędzy kwietniem 2004 r. a kwietniem 2007 r. główna relacja wymiany na rynku
krajowym zmieniała się z pary USD/PLN na EUR/PLN. Nastąpił równieŜ stopniowy wzrost
udziału euro w strukturze walutowej obrotów na międzybankowym rynku złotego. Sytuacja ta
wiąŜe się z faktem wejścia Polski do Unii Europejskiej i w konsekwencji wzrostem obrotów
towarowych i kapitałowych pomiędzy Polską a krajami strefy euro. W rezultacie transakcje
pomiędzy instytucjami finansowymi zostały zdominowane przez transakcje wymiany EUR/PLN,
7
Według wstępnych oszacowań GUS PKB za 2007 r. wynosi: 1.163 mld zł; dane ze strony internetowej:
www.stat.gov.pl
17
a ich udział w dziennych obrotach rynku złotego wynosił 90%. W kwietniu 2007 r. udział
transakcji wymiany EUR/PLN zawieranych przez wszystkie podmioty dla rynku kasowego w
Polsce wynosił 53,5% (zob. tab. 6).
Tabela 6. Udział transakcji wymiany EUR/PLN w transakcjach walutowych i wartość utraconych
przychodów z operacji wymiany po adopcji euro w Polsce (mln USD)
Transakcje
rynku
kasowego
Kontrakty
outrightforward
Swapy
walutowe
Pozagiełdowe
instrumenty
pochodne
Średnie dzienne obroty
wymiany dla pary EUR/PLN
1.290
305
241
233
Średnie dzienne obroty
wymiany wszystkich walut
2.405
527
5.881
411
Udział EUR/PLN (%)
53,5%
57,8%
4,1%
56,7%
Straty na przychodach z
operacji walutowych
250.933
13.419
Oszczędności na kosztach
operacji walutowych
248.988
13.271
Utracone dochody operacji
walutowych
1.945
148
Suma utraconych dochodów z
operacji walutowych
2.092
Źródło: obliczenia własne
Rynek walutowych instrumentów pochodnych składa się z trzech głównych segmentów:
•
Kontrakty outright-forward
•
Swapy walutowe
•
Pozagiełdowe instrumenty pochodne
W segmencie kontraktów outright-forward w osiemdziesięciu procentach zdominowany był
przez operacje z krajowymi podmiotami niefinansowymi. Wynikał on ze wzrostu wymiany
handlowej i zabezpieczaniu przez przedsiębiorstwa przyszłych płatności od ryzyka zmiany kursu
złotego. Kierunek wymiany towarów i usług przedsiębiorstw determinował strukturę walutową
obrotów. Udział transakcji EUR/PLN na tym rynku wynosił 57,8%.
Swapy walutowe pozostawały w Polsce najbardziej płynnym instrumentem rynku
walutowego. Na rynku tym dokonywano najczęściej transakcji z USD, a największą aktywność
18
związana
była
z
zaangaŜowaniem
nierezydentów
na
rynku
obligacji
skarbowych
denominowanych w złotych. Udział transakcji EUR/PLN na tym rynku był niewielki i wynosił
4,1%.
Wartość pozagiełdowych walutowych instrumentów pochodnych wzrosła pomiędzy
badaniami rynku walutowego w 2004 r. i 2007 r. o 129%. NajwaŜniejszymi instrumentami tego
rynku są kontrakty CIRS i opcje walutowe. Wśród transakcji CIRS dominowały transakcje
zawierane przez banki krajowe w celu zabezpieczenia ryzyka walutowego i ryzyka stopy
procentowej, szczególnie z tytułu udzielanych kredytów hipotecznych. Wzrost obrotów w
segmencie opcji walutowych wynikał ze zwiększenia popytu ze strony przedsiębiorstw
zabezpieczających
wartość
przyszłych
płatności.
Kierunek
współpracy
handlowej
przedsiębiorstw determinował bardzo silny wzrost udziału transakcji EUR/PLN. Ogółem
wielkość udziału transakcji EUR/PLN w obrocie pozagiełdowymi instrumentami pochodnymi
wynosił 56,7%.
Wykorzystując strukturę transakcji rynku kasowego i rynku walutowych instrumentów
pochodnych jako wskaźnik podziału wielkości przychodów i kosztów operacji wymiany walut
oraz wielkości przychodów i kosztów z operacji walutowymi pochodnymi instrumentami
finansowymi wyznaczono wielkość utraconych przychodów i zaoszczędzonych kosztów banków
(zob. tab. 6). Całkowita wartość utraconych dochodów na operacjach wymiany walut wyniesie
2.092 mln zł. Wartość ta stanowi 5,45% wyniku działalności bankowej sektora bankowego. Dla
porównania moŜna odwołać się do oszacowania tego typu strat dokonanego przez Banku Austrii.
Wartość strat, jakie poniosły banki austriackie wyniosła 4% wyniku działalności bankowej.
ZbieŜność oszacowań moŜe się wiązać, m.in. ze strukturą rynku operacji walutowych banków,
zdominowanego przez operacje wymiany walut krajów, które weszły w 1999 r. do strefy euro
(70% - rynek kasowy i 20% - walutowe instrumenty pochodne )8.
c. Podsumowanie kosztów dodatkowych i utraconych przychodów banków z tytułu
wprowadzenia euro
Podsumowując oszacowanie efektu kosztowego adopcji euro w Polsce moŜna stwierdzić,
Ŝe dodatkowe koszty w bankach będą rozłoŜone stopniowo w czasie. Koszty operacyjne niemal
8
Hubmer 1999, s. 69.
19
w całości banki będą musiały ponieść w roku bezpośrednio poprzedzającym wprowadzenie euro
do rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych. Z kolei straty w obszarze operacji walutowych
wynikające z wyeliminowania złotego i zastąpieniem go euro ujawnią się po adopcji wspólnej
waluty.
Tabela 7. Zestawienie kosztów i utraconych przychodów z tytułu wprowadzenia euro
Rok I
Rok II
Koszty operacyjne (mln zł)
1.657
-
Operacje walutowe (mln zł)
-
2.092
1.657
2.092
Razem straty (mln zł)
Źródło: obliczenia własne
Wnioski:
Wprowadzenie
euro
w
Polsce
będzie
dla
banków
szansą
na
osiągnięcie
długoterminowych korzyści, jednak w początkowej fazie będzie wymagało poniesienia
dodatkowych kosztów operacyjnych i utratę części dochodów.
1. Przygotowania organizacyjne banków do zmiany systemów informatycznych oraz
uruchomienie rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych mogą kosztować sektor bankowy
około 1.657 mln zł. Wartość dodatkowych kosztów operacyjnych moŜna częściowo zmniejszyć,
a czynnikami sprzyjającymi redukcji kosztów są:
•
Skrócenie okresu przejściowego funkcjonowania dwóch walut,
•
Zmniejszenie wolumenu obrotu gotówkowego poprzez zwiększenie skali
wykorzystania kart płatniczych i przelewów elektronicznych w transakcjach
bankowych,
•
Przeprowadzenie kampanii informacyjnej na temat rozpoznawania banknotów i monet
euro ułatwiające szybkie rozpoznawanie nowe banknoty i przyspieszające proces
wymiany.
20
2. Adopcja euro w Polsce moŜe spowodować utratę około 2.092 mln zł z tytułu wyeliminowania
operacji wymiany złotego i euro. Straty te nastąpią po wprowadzeniu euro i uznaniu tej waluty
jako waluty krajowej, a ich wartość moŜe się zmieniać ze względu na następujące czynniki:
•
Wcześniejsze przygotowanie się banku do poniesienia straty w przychodach z operacji
walutowych i zaangaŜowanie się w inny segment rynku bankowego, co złagodzi skutki
utraty dochodów i zwiększy motywację do nowelizacji oferty i restrukturyzacji banku.
•
Konsolidacja międzynarodowych korporacji wymusi na bankach walkę cenową na
zmniejszającym się juŜ rynku operacji walutowych., co moŜe zmniejszyć opłaty i
spready na operacjach walutowych i niŜsze dochody walutowe banków.
•
Stosowanie przez korporacje spoza strefy euro zasady jednego rachunku bankowego
dla działalności we wszystkich krajach euro moŜe skutkować w mniejszych bankach
całkowitą utratą obsługi walutowej tego typu klientów na rzecz globalnych centrów
finansowych.
3. Wprowadzenie euro w Polsce moŜe równieŜ wywołać silne zmiany w strukturze dochodów
banków, które trudno jest oszacować ze względu na brak odpowiednich danych, jak i duŜą
zmienność opisujących je parametrów w czasie.
Do najistotniejszych przyczyn zmian w dochodach banków naleŜy zaliczyć:
•
Zwiększona konkurencja i konwergencja stop procentowych spowoduje zmniejszenie
przychodów odsetkowych i kosztów odsetkowych, przy czym oszczędności na kosztów
odsetkowych mogą być znacznie mniejsze niŜ utracone przychody.
•
Rozwój nowych form finansowania przedsiębiorstw, m.in. poprzez papiery dłuŜne
moŜe zmniejszyć popyt na kredyt bankowy, jednak z drugiej strony moŜe dać bankom
nowe źródło przychodów z tytułu opłat za obsługę emisji papierów wartościowych.
21
Bibliografia:
•
Bank of Slovenia, 2007, “Price Stability Report”, March.
•
Bank of Slovenia, 2007, “Price Stability Report”, October.
•
Bank of Slovenia, 2007, “Financial Stability Review”, May.
•
Bie, U., 2002, “From Irish Pounds to Euro”, Danmarks Nationalbank Monetary Review
No. 2Q, June, pp. 49 – 56.
•
Cabral, Ines, F. Dierick and J. Vesala, 2002, “Banking Integration in the Euro Area, ECB
Occasional Paper Series No. 6, December.
•
Ciszak, T., A. Górska, S. Jakubiec, M. Siemaszko, 2008, „Pierwsze doświadczenia
Słowenii związane z zamianą tolara na euro”, NBP Materiały i Studia Zeszyt nr 224,
styczeń.
•
Danthine, J., F. Giavazzi and E. von Thadden, 2000, “European Financial Markets after
the EMU: A First Assessment, NEPR Working Paper No. 8044, December.
•
Dirschmid, W. M. Fluch, and E. Gnan, 2001, “Economic Aspects of the Euro Cash
Changeover in Austria”, Oesterreichische Nationalbank Focus on Austria No. 2/2001,
pp. 194 – 216.
•
Eurocommerce, 1997, “Euro: Costs and the Retail Changeover Challenge”, Deloitte &
Touche Consulting Group, November.
•
European Central Bank, 1999, “Possible effects of EMU on the EU banking Systems in
the Medium to Long Term”, February.
•
European Central Bank, 2002, “Evaluation of the 2002 Cash Changeover”, April.
•
European Commission, 2007, “Green Paper on Retail Financial Services in the Single
Market”, EBC No. 022/07, June.
•
Fluch, M., E. Gnan, S. Schlogi, 2007, “Euro Cash in Austri Five Years after Its
Introduction – What the Public Thinks”, Oesterreichische Nationalbank The Economy
No. Q1., pp. 30 – 54.
•
Folkertsma, C., K., C. van Renselaar and A.C.J. Stokman, 2002, “Smooth euro
changeover,higher prices? Results of a survey among Dutch retailers”, De Nederlandsche
Bank Research Memorandum WO. No. 682.E, April.
22
•
Gruber, T. and D. Ritzbeger-Grünwald, 2005, “The Euro Changeover in the New
Member States – A. Preview” Oesterreichische Nationalbank Focus on European
Integration No. 1/2005, pp. 52-75.
•
Hubmer, G., 1999, “Effects of the Euro on the Stability of Austrian Banks”,
Oesterreichische Nationalbank Focus on Austria No. 3/1999, pp. 62 – 78.
•
Manna, M., 2004, “Developing Statistical Indicators of the Integration of the Euro Area
banking System”, ECB Working Paper No. 300, January.
•
Narodowy Bank Polski, 2007, “Wyniki badania obrotów w kwietniu 2007 r. na rynku
walutowym I rynku pozagiełdowych instrumentów pochodnych w Polsce”, Warszawa.
•
Waschiczek, W., 1999, “The Austrian Banks at the Beginning of Monetary Union”,
Oesterreichische Nationalbank Focus on Austria No. 3/1999, pp. 79 – 108.
23