Edukacja włączająca - Konferencja Edukacja dla wszystkich

Warunki niezbędne do rozwoju
edukacji włączającej
w polskim systemie oświaty
Małgorzata Dońska – Olszko
Krajowy Koordynator
Europejskiej Agencji Rozwoju Edukacji
Uczniów ze Specjalnymi Potrzebami
www.european-agency.org
Uczeń ze Specjalnymi Potrzebami
Edukacyjnymi w krajach UE
Polityka oświatowa – edukacja włączająca
Małgorzata Dońska – Olszko
Dyrektor Zespołu Szkół Specjalnych 109,
nauczyciel - pedagog specjalny,
rehabilitant
www.zs109.edu.pl
Zapewnić dostęp do edukacji dla
wszystkich (dokument UNESCO)

„Proces włączenia wychodzi na przeciw
różnorodnym potrzebom wszystkich uczniów
poprzez
rozszerzanie
możliwości
ich
uczestnictwa
w
nauce, kulturze i w
społeczeństwie
przy
jednoczesnym
ograniczaniu
ich wyłączenia (izolacji).
Wymaga on zmian i modyfikacji zarówno w
zawartości programów, podejściu nauczycieli,
istniejących
strukturach
i
strategiach
nauczania oraz posiadania wspólnej wizji
rozwoju
sytemu
edukacji
opartej
na
przekonaniu, że jesteśmy odpowiedzialni za
edukację wszystkich dzieci w regularnej szkole
właściwej dla wieku dziecka”.
Edukacja włączająca =
rewolucja humanistyczna

Edukacja włączająca stanowi rewolucję
humanistyczną pociągającą za sobą zmianę w
narodowych systemach edukacji. Zmianę
dotychczasowych przyzwyczajeń i wartości,
która musi zajść w sercach a nie zostać
narzucona a priori. Równość i wolność to
zasadnicze wartości edukacji włączającej.
Stanowi ona poważne wyzwanie dla
wszystkich krajów UE, które zmierzają do tego
samego celu ale bardzo różnymi drogami.
Proces zmian musi gwarantować sukces,
albowiem nie możemy eksperymentować na
dzieciach.
Włączenie – ang. Inclusion



Podstawa programowa jedna – cel jeden dla
wszystkich – matura i osiągnięcie wyższego
wykształcenia przez każdego ucznia, również
tego który ma specjalne potrzeby edukacyjne
Kształcenie przez całe życie odnosi się do
wszystkich uczniów również tych z
upośledzeniem stopnia znacznego i głębokiego
Szkoły Specjalne-Specjalistyczne odnoszą się
jedynie do uczniów ze znacznym i głębokim
upośledzeniem umysłowym
Filozofia włączenia w nurt
szkolnictwa powszechnego



Dążenie do umożliwienia przystąpienia do
matury i osiągnięcia wyższego wykształcenia
przez uczniów ze specjalnymi potrzebami
Dostępność kształcenia dla każdego młodego
człowieka niezależnie od jego ograniczeń oraz
dostęp do kształcenia ustawicznego dla osób
dorosłych ze specjalnymi potrzebami
edukacyjnymi
Edukacja celowa/w odniesieniu do rynku pracy
i do niezależnego funkcjonowania oraz
włączenia społecznego w dorosłym życiu
Przeszkody w transformacji
systemów oświatowych:



Model rankingu pomiędzy szkołami –
mierzenie jakości pracy szkoły
wynikami egzaminów, olimpiad itp.
Zbyt mało elastyczny system edukacji
nie pozwalający na liczne oddolne
inicjatywy
Konieczność zmiany nie tylko
świadomości społecznej ale także
zachowań i postaw
Filozofia włączenia



Wymaga tolerancji, akceptacji, poszukiwania
przyczyn, twórczego i elastycznego myślenia
(modyfikacji systemu oceniania, pracy z grupą
rówieśniczą, stawiania osiągalnych celów
edukacyjnych)
Wymaga
przekonania,
że
różnorodność
stanowi zawsze wartość dodaną
Wymaga zrozumienia dla innego niż ogólnie
przyjęty sposobu uczenia się, odejścia od
utartych schematów, rutyny i stereotypowego
myślenia
Filozofia włączenia

Wymaga
dodatkowej
pracy/wysiłku
od
nauczycieli
(indywidualna
karta
pracy,
specjalistyczne pomoce, inna organizacja
zajęć, dodatkowa pomoc w klasie, zapewnienie
bezpieczeństwa, zniesienie barier, modyfikacji
metod nauczania)
Świadomość społeczna




Uczniowie: programy wychowawcze
Rodzice: właściwa ocena realnych możliwości
dziecka, postawy rodziców
Nauczyciele: wiedza, kompetencje,
podnoszenie kwalifikacji, stosowanie
aktywnych metod nauczania
Szkoła: misja placówki, wizja rozwoju
zakładająca tworzenie równych szans,
dyrektor szkoły liderem włączenia
Polityka oświatowa


Uczeń ze Specjalnymi Potrzebami
Edukacyjnymi – wszelkie kategorie
niepełnosprawności od minimalnych dysfunkcji
i trudności w nauce do złożonej
niepełnosprawności, dzieci imigrantów, dzieci
szczególnie uzdolnione
Założenie, że uczniowie ze specjalnymi
potrzebami (niepełnosprawni, imigranci,
utalentowani, z trudną sytuacją rodzinną –np.
z domu dziecka) powinni zostać objęci
szczególną opieką – równe szanse oznaczają
zróżnicowaną pomoc i fundusze
Szczebel centralny - MEN



Dotacja na ucznia z SPE kierowana do każdej
placówki, w której znajdzie się ten uczeń
Tworzenie legislacji wspierającej ideę edukacji
włączającej np. liczebność klas, wsparcie
specjalistyczne,
pomoc
psychologicznopedagogiczna
Współpraca
z
Ministrem
Szkolnictwa
Wyższego, CODN i Wojewódzkimi Ośrodkami
Doskonalenie
Nauczycieli
w
zakresie
przygotowania
kadr
do
nauczania
włączającego
Szczebel centralny - MEN




Fundusze unijne i dotacje celowe MEN oraz
projekty pilotażowe/dobre praktyki szkoły
włączającej
Finansowanie projektów adresowanych do
rodziców uczniów zmieniające świadomość
społeczną/kampania medialna
Badanie stopnia zadowolenia nauczycieli,
uczniów i rodziców
Monitorowanie procesu rozwoju edukacji
włączającej – rozpoznawanie trudności i
pomoc dla szkół
Szczebel wojewódzki Kuratorium



Monitorowanie
zabezpieczenia
specjalnych
potrzeb edukacyjnych (realizacji orzeczeń PPP)
– właściwy nadzór pedagogiczny
Sprawowanie
nadzoru
pedagogicznego
promującego włączenie – ocena placówki jako
szkoły włączającej
Wspieranie placówek poprzez odpowiednie ich
wyposażenie
w
pomoce
dydaktyczne,
techniczne oraz doradztwo merytoryczne
Szczebel wojewódzki Kuratorium

Monitorowanie
regionalnych
komisji
egzaminacyjnych w zakresie dostosowania
egzaminów do potrzeb uczniów ze specjalnymi
potrzebami edukacyjnymi
Władze samorządowe



Współpraca władzy samorządowej różnych
szczebli (gmina , powiat)
Zamiast organizacji i finansowania dowozu do
placówek specjalnych przeznaczenie środków
na tworzenie odpowiednich warunków dla
uczniów ze SPE w szkołach rejonowych
Powoływanie
ośrodków
wczesnego
wspomagania rozwoju - wczesna terapia
rodziny i dziecka
Władze samorządowe



Tworzenie klas specjalnych w szkołach
rejonowych
Wspieranie szkół realizujących ideę włączenia
(ustawiczne doskonalenie kadry, odpowiednie
wyposażenie placówki, zatrudnienie zespołu
specjalistycznego - psycholog,
pedagog,
rehabilitant, logopeda i inni specjaliści, mniej
liczne zespoły klasowe, zapewnienie personelu
pomocniczego, zniesienie barier)
Współpraca z organizacjami pozarządowymi i
innymi podmiotami
Warunki podstawowe nauczyciele




Zmiana świadomości nauczycieli –
społeczeństwo dla wszystkich
Wiedza nt. specjalnych potrzeb edukacyjnych
włączona do programu wszystkich studiów
pedagogicznych
„In service training” dla nauczycieli i
konieczność kształcenia ustawicznego
Programy wychowawcze i środowiskowe
inicjowane przez nauczycieli
Warunki podstawowe nauczyciele



Każdy może nauczyć się w szkole tego co jest
dla niego dostępne/możliwe – odnoszenie
procesu nauki do indywidualnych możliwości
ucznia, nie zaś do programu nauczania
Traktowanie ucznia ze specjalnymi potrzebami
jako wyzwanie pedagogiczne – nie jako
problem
Refleksja pedagogiczna, kreatywność,
poszukiwanie najskuteczniejszych metod
pracy, umiejętność pracy w zespole i
korzystania z wiedzy innych specjalistów
Warunki podstawowe –
organizacyjne




Transfer wiedzy – wiodące placówki specjalne
jako centra szkoleniowo-doradcze dla edukacji
włączającej
Specjalistyczne punkty konsultacyjne
Podążanie za uczniem przez specjalistów z
placówek specjalnych – Belgia, Instytut Sint
Lodewijk
Instytucja odpowiedzialna za edukację dziecka
i wsparcie rodziny – Centrum Pomocy Dziecku
i Rodzinie
Nauczyciel – postawa
włączająca


Zapewnić każdemu możliwie maksymalny rozwój
zgodny z potencjałem
Wyjść naprzeciw oczekiwaniom dziecka i rodziny –
sposobowi uczenia się

Rozwijać mocne strony – wspierać/kompensować słabe

Motywować do wysiłku - nagradzać




Poszukiwać przyczyn – stawiać pytania - dialog
pedagogiczny, konsultacja ze specjalistami
Nie eliminować z zadań zbyt trudnych ale szukać
możliwości adaptacji zadania do możliwości dziecka
Dostosowywać wymagania programowe do
potrzeb/możliwości dziecka
Znaleźć czas na pracę wychowawczą z grupą/rodzicami/
środowiskiem
Warunki szczegółowe nauczyciele

Wsparcie merytoryczne dla nauczycieli:






Indywidualizacja procesu kształcenia
Opracowanie indywidualnych programów
edukacyjno- terapeutycznych lub modyfikacji
programowych
Umiejętność zapewnienia sukcesu i bazowania na
mocnych stronach ucznia
Poszukiwanie wiedzy specjalistycznej - wskazówki do
pracy, sprzęt i pomoce, dodatkowe zajęcia
indywidualne
Ocenianie włączające (nie eliminujące) w stosunku
do wymagań programowych i do możliwości dziecka
Zapewnienie włączenia w grupę rówieśniczą
Filozofia włączenia - wciąż
trudna do zaakceptowania


Wysiłek włożony w edukację włączającą jest
odpowiedzią na pytania dotyczące równości,
solidarności i jednakowych dla wszystkich
obywateli możliwości życiowych
Jeśli nie postępujemy zgodnie z powyższymi
wartościami to należy zadać sobie pytanie

Kto jest niepełnosprawny?

Jednostka czy społeczeństwo?
Bariery do pokonania na drodze
do edukacji włączającej



Mentalne – (elastyczność w podejściu,
otwartość na zmiany, współpraca różnych
podmiotów/instytucji)
Legislacyjne
Kompetencyjne – stopień przygotowania kadr i
dostęp do wiedzy/informacji
Włączenie – proces wymagający rozwagi
Wola zmian w wielu środowiskach
Liczne inicjatywy na rzecz włączenia