Żabi skok… przez szosę

Kumaki,
rzekotki
i inne
płazy
Płazy - nie cieszące się kiedyś żadnymi względami ze strony człowieka, są
dziś w centrum zainteresowań. Przykładem tej zmiany jest ropucha. Dla
niektórych uosobienie brzydoty, negatywna bohaterka europejskich baśni
i legend, stała się współczesnym symbolem ochrony przyrody.
Do życia płazy potrzebują zarówno wody,
jak i lądu. Wskazuje na to ich łacińska nazwa
Amphibia pochodząca od greckiego “amphi”
dwoiste i “bios” życie. W systematyce zwierząt
płazy znajdują się pomiędzy przebywającymi ciągle w wodzie rybami, od których ewolucyjnie pochodzą oraz gadami, które od nich
się wywodzą i żyją na lądzie. Płazy są pierwszymi kręgowcami, które przystosowały się do
życia na lądzie, u których wykształciły się parzyste kończyny zdolne do ruchu na twardym
podłożu, są pierwszymi zwierzętami, u których występują kostki słuchowe oraz ucho
środkowe, a także pierwszymi, w toku ewolucji wyposażonymi w narząd czuciowy mieszczący się w jamie gębowej. W grupie tej, też
po raz pierwszy spotykamy powieki ochraniające oczy, a także gruczoły i przewody łzowe.
Na nocne łowy otrzymały płazy dobry węch,
na dzienne wzrok. Ich głównym pokarmem są
owady i larwy, dżdżownice, pająki i ślimaki.
Płazy są zwierzętami zmiennocieplnymi
z temperaturą ciała zmieniającą się i zależną od temperatury otoczenia. Charakterystyczna dla płazów miękka, wilgotna, bogato unaczyniona skóra, odgrywa ogromną rolę
24
Żabi skok…
przez szosę
w oddychaniu i zaspokaja wymagania tlenowe organizmu w czasie zimowej hibernacji.
Ukryte w wykopanych norkach, w stercie liści, w szczelinach lub mule zbiornika wodnego czekają na promienie wiosennego słońca. Cały proces ewolucyjny odtwarzają płazy rokrocznie. W marcu, kwietniu lub maju,
w zależności od gatunku i panującej aury, powracają do wody. Zadziwiają ich nadzwyczajne zdolności orientacyjne i nie wiadomo
jak udaje się im dotrzeć z odległych obszarów, które zajmują, do określonych zbiorników wodnych. Spotykają się w miejscu, gdzie
przyszły na świat, aby tam połączyć się w pary i zostawić tysiące otoczonych przezroczystą galaretą jaj.
Wnikliwemu obserwatorowi nietrudno będzie wiosną prześledzić fascynujący cykl rozwojowy tych zwierząt – od zapłodnionego
jaja, poprzez żyjącą w wodzie kijankę, do lądowego zwierzęcia. Podczas metamorfozy
skrzela kijanki zastąpione są płucami, zmienia się struktura skóry, zamiast płetw i ogona,
dzięki którym poruszał się w wodzie, wyrastają nogi by zdobywać nową życiową przestrzeń.
Człowiekowi określić ich obecność pomaga stan środowiska. Poświęca się im prace naukowe, artystyczne, utwory literackie, a nagrań ich głosów używa do leczenia depresji
nerwowych. Wszystkie płazy Polski otoczone są ochroną. W świecie przekształconym
przez człowieka narażone są na wiele niebezpieczeństw: zanieczyszczenia, wypalanie traw,
osuszanie małych naturalnych zbiorników
wodnych, a wiosną, jeśli ich tradycyjny szlak
do miejsc składania skrzeku przecina szosa,
narastający ruch samochodowy niejednokrotnie dziesiątkuje populacje. W ramach ochrony
płazów m.in. organizuje się akcje, mające na
celu ratowanie żab i ropuch podczas ich wędrówek. Mające przejść przez szosę płazy łapie
się i przenosi na drugą stronę jezdni. Akcje takie przeprowadza między innymi dr n. med.
Włodzimierz Chętnicki z Instytutu Biologii
Uniwersytetu w Białymstoku, mgr Marzena
Giedrewicz z Parku Krajobrazowego Puszczy
Knyszyńskiej i mgr Sebastian Łupiński z Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku.
Gdy nadejdzie wiosna i Ty zwolnij koło szlaku wiosennych migracji płazów, bo niezależnie od tego jak mogą się nam przydać, szanujmy je jako żywe stworzenia.
Dzieci i żaby
Koło jeziora
Z wieczora
Chłopcy wkoło biegały
I na żaby czuwały.
Skoro która wypływała,
Kamieniem w łeb dostawała.
Jedna z nich, śmielszej natury,
Wystawiwszy łeb do góry,
Rzekła: „Chłopcy, przestańcie,
bo się źle bawicie!
Dla was to jest igraszką,
nam idzie o życie”.
W Polsce żyją 23 gatunki płazów. Wśród płazów bezogonowych
na terenach pólnocno-wschodniej Polski występuje: kumak nizinny, grzebiuszka ziemna, ropucha szara, zielona i paskówka, rzekotka drzewna i 5 gatunków żab.
Żaby umownie podzielono na
“brunatne” (trawna i moczarowa)
i “zielone” (jeziorkowa, śmieszka
i wodna).
Żaby brunatne poza okresem godowym prowadzą lądowy tryb życia.
Żaba trawna jest odporna na zimno, dlatego na wiosnę pojawia się najwcześniej. Ma
ubarwienie brunatne, bardzo
zmienne. Zamieszkuje pola,
łąki, parki, lasy.
Żaba moczarowa preferuje
mokre łąki i bagna. Najbardziej
charakterystyczne dla tej żaby
jest ubarwienie godowe samców. Pod ich skórą zbiera się
limfa, nadając niepowtarzalny
niebieski kolor.
Znacznie później z zimowych
kryjówek wychodzą żaby zielone. Przez cały rok żyją nad
wodą i w wodzie. Samce żab
zielonych mają pęcherzykowate receptory po bokach głowy i wydają donośne głosy. To
właśnie ich letnie koncerty zna
większość ludzi. Żaba śmieszka
jest największą z krajowych żab.
Żyje i zimuje w pobliżu i w dużych akwenach oraz rzekach.
Jest aktywnym drapieżnikiem,
zjada nawet małe ssaki. Żaba
jeziorkowa zamieszkuje zbiorniki mniejsze, zimuje na lądzie.
Żaba wodna jest mieszańcem
żaby jeziorkowej i śmieszki.
Rzekotka drzewna jest najmniejszym (do 5 cm długości)
płazem bezogonowym Polski
i jedynym w Europie środko-
Ignacy Krasicki
25
wej przedstawicielem żab nadrzewnych. Żyje wśród krzewów i drzew
liściastych. Przylgi na jej palcach
pozwalają na przytrzymywanie się
nawet gładkich powierzchni. Rzekotka ma ubarwienie żywozielone,
pozwalające jej na maskowanie się
wśród liści. Może też, w zależności
od potrzeby, zmieniać zabarwienie.
Charakterystyczny jest też bardzo
Stare osobniki dorastają do 20 cm
długości, w hodowli żyją do 40 lat.
Ropucha prowadzi głównie nocny tryb życia. Przed wrogiem chroni ją skóra pokryta guzkami i gruczołami wydzielającymi truciznę
a także umiejętność powiększania
się poprzez wpompowywanie i zatrzymywanie powietrza w płucach
i workach limfatycznych. Porusza
się powoli i ociężale, ale gdy poluje
jej ruchy są szybkie i zwinne. Zjada duże ilości owadów, m.in stonki
ziemniaczanej i jest sprzymierzeńcem ogrodów i pól, o czym przypomina przysłowie: ropucha mieszkająca pod progiem strzeże domu
przed nieszczęściem.
donośny głos rzekotek, który można usłyszeć z odległości kilku kilometrów.
Grzebiuszka ziemna, zwana
huczkiem - prowadzi skryty, nocny tryb życia. W razie niebezpieczeństwa szybko zagrzebuje się
w ziemi. Zimę spędza 1 – 2 m pod
ziemią. Charakterystyczną cechą
w wyglądzie tego niewielkiego płaza są pionowe źrenice oczu. Kijanki grzebiuszki osiągają największe
rozmiary spośród naszych płazów
– do 15 cm i są znacznie większe
od osobników dorosłych, których
wymiary nie przekraczają 8 cm.
W czasie przeobrażenia długość
kijanek zmniejsza się do ok. 3 cm.
Ropucha szara to największy
i najdłużej żyjący płaz krajowy.
26
Najładniejszy spośród głosów
polskich płazów przypada ropusze
zielonej (podobny do treli kanarka). Preferuje ciepłe i suche tereny.
Ropucha paskówka jest najrzadszą z ropuch krajowych. Z powodu
składania jaj do zbiorników okresowych, charakterystyczny jest jej
krótki okres rozwoju, który trwa
1,5 miesiąca.
Kumak nizinny zawdzięcza swą
nazwę charakterystycznemu głosowi. Związany jest przede wszystkim ze środowiskiem wodnym,
często zmienia zbiorniki wodne.
Kumak ma charakterystyczne, intensywnie kontrastowe ubarwienie brzusznej strony ciała. W niebezpieczeństwie odwraca się na
grzbiet, ukazując ciemnoniebieski,
nakrapiany pomarańczowymi plamami spód ciała.
Tekst i foto: Anna Worowska