Badania dialektologiczne
Transkrypt
Badania dialektologiczne
Biblioteka LingVariów Tom 17 ic ka . Stan, perspektywy, metodologia pl Badania dialektologiczne pod redakcją ak ad e m Macieja Raka i Kazimierza Sikory Uniwersytet Jagielloński WydziałPolonistyki ad e ak ic ka . m pl Badania dialektologiczne pl Stan, perspektywy, metodologia ic ka . Materiały konferencji naukowej „Gwara i tekst” Kraków, 27–28 września 2013 r. pod redakcją ak ad e m Macieja Raka i Kazimierza Sikory Biblioteka „LingVariów” T. 17 Badania dialektologiczne Stan, perspektywy, metodologia pl Redaktor naukowy serii Mirosław Skarżyński ic ka . Materiały konferencji naukowej „Gwara i tekst” Kraków, 27–28 września 2013 r. pod redakcją ak ad e m Macieja Raka i Kazimierza Sikory Z prac Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego Biblioteka „LingVariów” T. 17 Badania dialektologiczne Stan, perspektywy, metodologia ic ka . pod redakcją pl Materiały konferencji naukowej „Gwara i tekst” Kraków, 27–28 września 2013 r. ak ad e m Macieja Raka i Kazimierza Sikory Księgarnia Akademicka Kraków 2014 Recenzenci prof. dr hab. Bogusław Dunaj prof. dr hab. Eugenia Karpiłows’ka prof. dr hab. Anna Tyrpa Przekład streszczeń Kamil Stachowski ic ka . Okładka Paweł Sepielak pl Redakcja Emilia Kubicka Mirosław Skarżyński Publikacja dotowana przez Wydział Polonistyki UJ m ISBN 978-83-7638-451-1 ak ad e © Wydział Polonistyki UJ and individual authors KSIĘGARNIA AKADEMICKA ul. św. Anny 6, 31-008 Kraków tel./fax 431-27-43, 422-10-33 w. 11-47 [email protected] www.akademicka.pl Spis treści Wstęp ............................................................................................................................... 7 1. Zagadnienia ogólne i teoretyczne 13 23 33 pl Bogusław Wyderka, Problemy teoretyczne współczesnej dialektologii......................... Józef Kąś, Gwara w słowniku gwarowym....................................................................... Halina Karaś, O planowanym Korpusie Gwar Polskich................................................. Halina Kurek, Tożsamość kulturowa polskiej wsi w epoce globalizacji i przemian społeczno-ekonomicznych..................................................................................... Monika Buława, Zagadnienia aksjolingwistyczne w dialektologii – stan i perspektywy badań.............................................................................................. Tomasz Kurdyła, Język ludowy a inne odmiany polszczyzny (uwagi teoretyczne)............................................................................................... Justyna Kobus, Opis statyczny czy dynamiczny fleksji gwarowej – rekonesans badawczy............................................................................................................... Jan Fellerer, Miejska gwara lwowska do 1914 roku. Źródła i problemy badawcze....... ic ka . 45 55 65 81 95 2. Gwara i tekst ad e m Janina Labocha, Pamięć i zapomnienie w narracji autobiograficznej............................ 105 Halina Pelcowa, Tekst gwarowy – oral history w perspektywie etnolingwistycznej..... 113 Тетяна Ястремська, Текст як джерело дослідження діалектної системи................ 123 Kazimierz Sikora, Incipit w dialogicznym tekście gwarowym (rekonesans badawczy).............................................................................................................. 137 Maciej Rak, Zróżnicowanie stylistyczne gwary w świetle statystyki leksykalnej (na materiale podhalańskim)................................................................................. 157 3. Gwara w literaturze ak Maciej Mączyński, Gwara podhalańska z perspektywy miłośników Tatr...................... 169 Anna Mlekodaj, O literackim potencjale gwary podhalańskiej...................................... 181 Zofia Kubiszyn-Mędrala, Ludowy tekst artystyczny jako źródło poznania gwary (na przykładzie Wesela hoczoskiego…)................................................................. 189 Katarzyna Czarnecka, Tekst literacki jako źródło informacji o nieistniejącej już gwarze kresowej (Andrzej Mularczyk, Każdy żyje jak umie)............................... 201 Joanna Kulczyńska, „Chlebne i miodne słowa”. Zastosowanie gwary w poezji Stanisława Młodożeńca ........................................................................................ 211 6 Spis treści 4. Zagadnienia szczegółowe ic ka . pl Justyna Garczyńska, Analiza akustyczna samogłosek w gwarze kurpiowskiej............. 223 Błażej Osowski, Leksyka wielkopolska w perspektywie historycznej. ‘Podwórze’ i ‘gospoda’ oraz ich warianty leksykalne ............................................................. 235 Konrad Kazimierz Szamryk, Dialektyzmy w kazaniach ks. Krzysztofa Kluka oraz w mowie mieszkańców Ciechanowca i okolic.............................................. 249 Ирина Бакланова, Особенности номинации женских народных украшений в севернорусских говорах................................................................................... 257 Наталія Хібеба, Диференціація назв наречених відповідно до етапів у текстах про весілля на бойківщині.................................................................................. 267 Iwona Bielińska-Gardziel, Nazwy rodzinne w ustnych relacjach o rodzinie i słownikach gwarowych – problemy wartościowania ......................................... 283 Beata Ziajka, Konceptualizacja dziecka w języku mówionym mieszkańców wsi......... 295 Anna Piechnik, Gwara w języku prasy lokalnej (na przykładzie „Głosiciela”).............. 305 Екатерина Попова, Польские говоры Сибири: особенности говора полоноязычных поселений в Хакасии и Красноярском крае.......................... 313 Tomasz Jelonek, Miejsce i funkcja mikrotoponimów w ludowym obrazie świata (na przykładzie nazw terenowych Truskolas i wsi okolicznych w powiecie kłobuckim)............................................................................................................. 323 Monika Kresa, Stylizacja gwarowa w serialu Blondynka w reżyserii Mirosława Gronowskiego ....................................................................................................... 331 5. Komunikaty ak ad e m Maria Pająkowska-Kensik, O gwarze kociewskiej we współczesnych tekstach „Pomeranii”........................................................................................................... 345 Katarzyna Staniszewska-Kogut, Wiersze Józefa Gary jako zapis etnolektu wilamowickiego .................................................................................................... 351 Wstęp ak ad e m ic ka . pl Pilna potrzeba kontynuacji dyskusji nad stanem i perspektywami rozwoju współczesnej polskiej dialektologii nie budzi wątpliwości. Przed dialektologią stoją bowiem trudne pytania i wybory, związane z jednej strony z nieodwracalnymi procesami zanikania, niwelacji i transformacji tradycyjnych gwar ludowych, a z drugiej – z regionalizacją polszczyzny standardowej (potocznej), przyjmującej lokalne odmiany języka przy znacznym udziale podłoża gwarowego. Dialektologia znalazła się na rozdrożu, z trudnością zachowując autonomię wobec socjolingwistyki i językoznawstwa antropologicznego. Wielu badaczy w opisie gwar porzuca (czasem nieświadomie) podejście synchroniczne na rzecz historycznojęzykowego albo też szuka inspiracji w etnografii, pragmatyce językowej i semantyce kognitywnej. Ta sytuacja badawcza domaga się przede wszystkim większego zaangażowania środowiska dialektologicznego i tworzenia jak najszerszego forum wymiany myśli, a także dokładniejszej refleksji teoretyczno-metodologicznej nad przyszłością dialektologii jako ważnej części językoznawstwa polonistycznego. Konferencja naukowa „Gwara i tekst” zorganizowana w dniach 27–28 września 2013 roku przez Katedrę Historii Języka i Dialektologii Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego była okazją do omówienia zagadnienia zaniedbywanego w pracach dialektologicznych – tytułowej zależności gwary i tekstu, a szczególnie takich tematów, jak: 1) gwara jako świadectwo języka mówionego; 2) gwara w perspektywie kultury oralnej; 3) tekst gwarowy w ujęciu genealogicznym. Wielość poruszonych tematów sprawiła, że redaktorzy podjęli decyzję o wydaniu materiałów pokonferencyjnych pod innym, szerszym tytułem niż temat konferencji – Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia. W niniejszym tomie znajduje się 31 artykułów językoznawców z Krakowa, Warszawy, Poznania, Lublina, Bydgoszczy, Białegostoku, Opola, Nowego Targu, Ostrawy, Lwowa, Petersburga i Oksfordu. Ich studia dotyczą czterech głównych kręgów tematycznych, co znalazło odzwierciedlenie w układzie tomu. Zagadnienia ogólne i teoretyczne zostały poruszone przez ośmioro badaczy. Bogusław Wyderka zajął się problemami teoretycznymi współczesnej dialektologii, podkreślając konieczność nowych rozstrzygnięć wynikających ze zmian, jakie obserwujemy w związku z zanikiem jednych gwar i emancypacją drugich. Józef Kąś omówił leksykograficzne ujęcie gwary i wynikające z tego problemy (np. dobór 8 Wstęp ak ad e m ic ka . pl słownictwa, jego pokoleniowe zróżnicowanie, ortografię gwarową, typ definicji). Uwagi te zostały poczynione na marginesie powstającego Ilustrowanego leksykonu gwary i kultury podhalańskiej. Halina Karaś zaprezentowała projekt Korpusu Gwar Polskich. Halina Kurek zajęła się problemem tożsamości kulturowej polskiej wsi w epoce globalizacji, jako egzemplifikację swoich rozważań podając materiały zebrane w Polsce południowo-wschodniej. Monika Buława przedstawiła stan badań nad zagadnieniami aksjologicznymi w dialektologii, tematem, który dotychczas nie doczekał się monograficznego opracowania. Tomasz Kurdyła omówił stylistyczne zróżnicowanie języka ludowego, a Justyna Kobus zajęła się fleksją gwarową jako zagadnieniem również słabo rozpoznanym. Z kolei Jan Fellerer przedstawił projekt opracowania miejskiej gwary lwowskiej do 1914 roku. Według niego szczególnie cenne przy rekonstrukcji tej odmiany polszczyzny będą materiały archiwalne, a także teksty prasowe oraz stylizacje obecne między innymi w literaturze. W drugim dziale – Gwara i tekst – znalazło się pięć artykułów. Janina Labocha omówiła narrację autobiograficzną w kontekście ważnych dla humanistyki i psychologii terminów pamięć i zapomnienie. Halina Pelcowa, wykorzystując perspektywę etnolingwistyczną, ujęła tekst gwarowy jako historię z życia. Tetiana Jastrems’ka pokazała na przykładzie ukraińskich tekstów gwarowych, jak mogą one posłużyć do rekonstrukcji systemu dialektalnego. Kazimierz Sikora zajął się inicipitem jako ważnym elementem współtworzącym tekst gwarowy, a Maciej Rak na materiale z gwary podhalańskiej wykazał za pomocą statystyki leksykalnej różnice między trzema stylami funkcjonalnymi gwary – potocznym, artystycznym i literackim. Kolejny dział – Gwara w literaturze – również obejmuje pięć tekstów. Maciej Mączyński, odwołując się do pierwszych literackich opisów Podhala, ukazał, jak postrzegano gwarę i kulturę tego regionu. Anna Mlekodaj skupiła się na literackim potencjale gwary podhalańskiej, jako przykład podając różne wersje Sabałowej bajki o śmierci, a także autentyczne próby literackie podhalańskich twórców. Zofia Kubiszyn-Mędrala zanalizowała Wesele hoczoskie – tekst, który może być przydatny do opisu gwary Haczowa na Podkarpaciu. Katarzyna Czarnecka omówiła powieść Andrzeja Mularczyka Każdy żyje jak umie, dostarczającą informacji o gwarze wsi Boryczówki na Kresach południowo-wschodnich. Z kolei Joanna Kulczyńska zajęła się zastosowaniem gwary sandomierskiej w poezji Stanisława Młodożeńca. Dział najobszerniejszy – Zagadnienia szczegółowe – obejmuje teksty zróżnicowane tematycznie. Znajdują się w nim artykuł z fonetyki gwarowej (Justyny Garczyńskiej), a także opracowania leksykalne dotyczące dialektologii historycznej (Błażeja Osowskiego, Konrada K. Szamryka), mikrotoponimii (Tomasza Jelonka), nazewnictwa biżuterii damskiej w gwarach północnorosyjskich (Iriny Bakłanowej), określeń narzeczonych w gwarach bojkowskich (Natalii Chibeby) oraz terminologii rodzinnej (Iwony Bielińskiej-Gardziel). Osobną podgrupę stanowią teksty traktujące o użyciu gwary w prasie (Anny Piechnik) i serialu (Moniki Kresy). Perspektywę socjolingwistyczną w opisie zaproponowała Beata Ziajka, a Jekatierina Popowa zajęła się polskimi gwarami na Syberii. pl © KSIĘGARNIA AKADEMICKA Sp. z o.o. ak ad e m ic ka . Adres: ul. św. Anny 6, 31-008 Kraków, tel./fax (12) 43 127 43, tel. (12) 422 10 33 w. 1167 e-mail: [email protected] KRS: 145510, NIP: 676-007-55-73