Zbiorowiska trawiaste z pe³nikiem europejskim (Trollius europaeus

Zbiorowiska trawiaste z pe³nikiem europejskim (Trollius europaeus

£¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland), 10, 119-129
© Copyright by Polish Grassland Society, Poznañ, 2007
PL ISSN 1506-5162
ISBN 978-83-89250-51-3
Zbiorowiska trawiaste z pe³nikiem europejskim (Trollius
europaeus L.) w dolinie rzeki Chocieli
R. KOCHANOWSKA, R. GAMRAT
Katedra Ochrony i Kszta³towania Œrodowiska, Akademia Rolnicza w Szczecinie
Grass communities with globe flower (Trollius europaeus L.) in the river
Chociel valley
Abstract. Basing on results on phytosociological and biometric measurements which have been
conducted since 1994 the method of utilization of grass meadows with globe flower of changeable
humidity within the river Chociel valley. There was the highest population of Trollius europaeus
in the Western Pomerania.
K e y w o r d s: grass communities, Trollius europaeus, Chociel valley
1. Wstêp
Pe³nik europejski (Trollius europaeus L.) nale¿y w Polsce do gatunków objêtych
ochron¹ œcis³¹ oraz jest zagro¿ony wyginiêciem. Wystêpuje w rozproszeniu na zmiennowilgotnych ³¹kach ca³ego kraju. Ustêpuje z runi zarówno w warunkach intensywnej
gospodarki, jak te¿ przy braku koszenia (KOTAÑSKA, 1993; TOMASZEWSKA, 2003;
KOCHANOWSKA i GAMRAT, 2006). Najwiêksza populacja tego gatunku na Pomorzu
Zachodnim znajduje siê w dolinie rzeki Chocieli (dop³yw Radwi, zlewnia Parsêty) na
³¹kach ko³o Bobolic (Pojezierze Bytowskie) (JASNOWSKA i JASNOWSKI, 1983; KOCHANOWSKA, 1995). Na ca³ej swojej d³ugoœci (23,5 km) rzeka Chociel posiada charakter
górski – rzeczywisty spadek jej koryta wynosi 74,8 m (strefa marginalna moreny
czo³owej) (KOSTRZEWSKI, 1998). W pocz¹tkowym swoim biegu tworzy rozleg³¹ dolinê
wœród kompleksów ³¹kowych z licznie wystêpuj¹cymi Ÿródliskami (OSADOWSKI
i WO£EJKO, 1997). Znaczne deniwelacje terenu oraz ró¿norodne siedliska wilgotnoœciowe ukszta³towa³y odmienne zbiorowiska roœlinne.
W pracy uwzglêdniono tylko zbiorowiska trawiaste z rzêdu Molinietalia caeruleae
(klasa Molinio-Arrhenatheretea) oraz Phragmitetalia (klasa Phragmitetea), w których
wystêpuje pe³nik europejski. Celem pracy jest przedstawienie walorów przyrodniczych
³¹ki z Trollius europaeus w dolinie Chocieli, okreœlenie sposobów ich u¿ytkowania oraz
wskazanie zagro¿eñ wynikaj¹cych z braku ochrony czynnej.
120
R. Kochanowska, R. Gamrat
2. Materia³ i metody
Badania florystyczno-fitosocjologiczne na ³¹kach po³o¿onych w dolinie Chocieli
prowadzone s¹ od 1993 roku (ryc. 1). Pomiary biometryczne Trollius europaeus wykonywano na powierzchniach sta³ych (o powierzchni 16 m2), po³o¿onych w szeœciu mikrosiedliskach. Uwzglêdniono liczbê kêp i pêdów kwiatostanowych w kêpie, wysokoœæ
g³ównej masy liœciowej i pêdów kwiatostanowych, liczbê kwiatów i wielomieszków na
pêdzie oraz liczbê nasion w wielomieszku. W ka¿dym mikrosiedlisku wykaszano
corocznie roœlinnoœæ z jednej po³owy powierzchni, zaœ na drugiej nie by³a koszona od
koñca lat 80-tych XX wieku.
Opracowanie wykonano na podstawie 43 spisów florystycznych oraz 78 zdjêæ
fitosocjologicznych, umo¿liwiaj¹ce wyró¿nienie 5 zbiorowisk trawiastych, w których
wykonano po 15-20 zdjêæ fitosocjologicznych. Tabelê fitosocjologiczn¹ dla zespo³u
Molinietum caeruleae wykonano klasyczn¹ metod¹ Braun-Blanqueta, gdzie Trollius
europaeus wystêpowa³ w najwiêkszym zwarciu (tab. 3), a przy charakterystyce pozosta³ych
zespo³ów lub zbiorowisk umieszczono po jednym reprezentatywnym zdjêciu. Nazwy
gatunków roœlin naczyniowych podano za MIRKIEM i wsp. (2002), a ich stopieñ zagro¿enia
okreœlono wed³ug CHMIELA (1993). Klasyfikacjê wilgotnoœciow¹ siedlisk wykonano za
OŒWITEM (1992). Przynale¿noœæ fitosocjologiczn¹ okreœlono za MATUSZKIEWICZEM (2007).
Ryc. 1. Rozmieszczenie zbiorowisk roœlinnych z pe³nikiem europejskim w okolicy Bobolic:
1 – obszar zwartych zbiorowisk pe³nika europejskiego, 2 – sta³e poletka
Fig. 1. Location well-stocked communities with globe flower near Bobolice: 1 – areas of
well-stocked communities with globe flower, 2 – permanent fields
© PT£, £¹karstwo w Polsce, 10, 2007
Zbiorowiska trawiaste z pe³nikiem europejskim (Trollius europaeus L.) ...
121
3. Wyniki
Urozmaicona konfiguracja terenu w dolinie Chocieli, zmienne warunki wilgotnoœciowe i brak koszenia ³¹k spowodowa³y wykszta³cenie siê mozaiki ró¿norodnych zbiorowisk roœlinnych: bagiennych, ³¹kowych i zaroœlowych, w których roœnie Trollius europaeus. Wœród zbiorowisk nale¿¹cych do klasy Molinio-Arrhenatheretea i Phragmitetea
stwierdzono wystêpowanie 189 gatunków roœlin, nale¿¹cych do 43 rodzin. Najliczniej
wystêpowa³y gatunki z rodziny Poaceae (27 gatunków), nastêpnie Asteraceae (18);
dziewiêæ rodzin reprezentowanych by³o przez szeœæ do 10 gatunków; m.in.: Caryophyllaceae, Fabaceae i Ranunculaceae. Kolejne dziewiêæ rodzin liczy³y po dwa lub cztery
gatunki. Najliczniejsz¹ grupê (23) stanowi³y rodziny tylko z jednym gatunkiem (m.in.:
Euphorbiaceae, Gentianaceae i Urticaceae).
Trollius europaeus wystêpuje w zwartym ³anie w trawiastej fitocenozie Molinietum
caeruleae (na powierzchni oko³o 3 ha). Zespó³ ten wystêpuje na pó³nocny-zachód od
Bobolic na nas³onecznionym, bezdrzewnym wzgórzu. Gatunek ten decyduje o fizjonomii ³¹ki mniej wiêcej do po³owy lipca, nastêpnie dominantem zostaje Molinia caerulea,
tworz¹ca z roku na rok liczniejsze kêpy.
W skrajnie innym mikrosiedlisku, tzn. w najni¿ej po³o¿onym nad poziomem morza
(na po³udnie od Bobolic), Trollius europaeus wiosn¹ wystêpuje ³anowo, natomiast po
zakoñczeniu jego wegetacji ³¹kê opanowuj¹ ró¿ne gatunki traw. Nale¿¹ do nich m.in.:
Dactylis glomerata, Festuca pratensis, F. rubra i Poa pratensis. Obszar ten po³o¿ony
jest miêdzy rzek¹ Chociel, a dop³ywaj¹cym do niej ciekiem wodnym z wy¿ej
po³o¿onych pól. Ca³a ³¹ka jest otoczona zwartym pasem olch. W czêœci œrodkowej ³¹ki
rozwinê³a siê fitocenoza zespo³u Filipendulo-Geranietum oraz zbiorowiska z Urtica
dioica.
Wykaz fitocenoz z udzia³em Trollius europaeus zamieszczono w tabeli 1.
Tabela 1. Wykaz zespo³ów i zbiorowisk z udzia³em Trollius europaeus
Table 1. List of the associations and communities with Trollius europaeus
Rodzaj fitocenoz – Sort of phytocenosis
£¹kowe – Meadow
Szuwarowe – Rushes
Zespo³y, zbiorowiska roœlinne – Associations, plant communities
Molinietum caeruleae W. Koch 1926
Phragmitetum australis (Gams)1927 Schmale 1939
Phragmites australis–Scirpus sylvaticus
Phragmites australis–Carex cespitosa
Glycerietum maximae Hueck 1931
W œrodku doliny (w pobli¿u Opatówka), gdzie teren jest pociêty licznymi, zarastaj¹cymi rowami, wykszta³ci³y siê fitocenozy szuwarowe. Obecnie wystêpuje w nich
jeszcze Trollius europaeus ale o wyraŸnie zmniejszonej ¿ywotnoœci. W celu wytworzenia tutaj dobrych warunków dla rozwoju tego gatunku powinna byæ ograniczona ekspansja Phragmites australis.
© PT£, Grassland Science in Poland, 10, 2007
122
R. Kochanowska, R. Gamrat
Wykonane pomiary biometryczne potwierdzaj¹ du¿e znaczenie koszenia ³¹k.
Roœliny Trollius europaeus na wykaszanych powierzchniach s¹ wy¿sze (pêdy kwiatostanowe osi¹gaj¹ wysokoœæ 100-112 cm), o wiêkszej liczbie pêdów kwiatostanowych
w kêpie (œrednio o piêæ sztuk) oraz kwiatów na jednym pêdzie. Liczba pêdów kwiatostanowych w kêpie waha siê od 20 do 40 sztuk. Wysokoœæ kêp liœciowych dochodzi do 75
cm. Notuje siê tak¿e dwu- i trzykrotnie wiêksz¹ (od szeœciu do siedmiu sztuk) liczbê
m³odych siewek.
Na powierzchniach niewykoszonych, na wiosnê pozostaje warstwa uschniêtych
roœlin, stanowi¹cych barierê dla siewek. W 2005 i 2006 d³ugotrwa³e susze spowodowa³y
obni¿enie poziomu wód gruntowych poni¿ej 1 m, co wp³ynê³o na wczeœniejsze ni¿ zwykle zakoñczenie wegetacji Trollius europaeus.
Oprócz pe³nika europejskiego na obszarze badanych ³¹k wystêpuj¹ inne roœliny chronione oraz zagro¿one i gin¹ce, w tym du¿e populacje Dactylorhiza maculata i D. majalis. W latach 2000-2006 notowano od kilku do dwu tysiêcy sztuk tych storczyków
(tab. 2). Stwierdzono tak¿e, zwiêkszon¹ liczebnoœæ Polemonium coeruleum. W latach
90-tych obserwowano jedynie pojedyncze okazy, a obecnie powierzchnia zajêta przez
ten gatunek wynosi 9 m2. Roœnie on na lekko zacienionym zboczu, w obni¿eniu nad
rowem melioracyjnym, gdzie zaczê³a siê rozprzestrzeniaæ Phragmites australis.
Tabela 2. Wykaz gatunków chronionych, rzadkich i zagro¿onych wystêpuj¹cych na badanym
obszarze
Table 2. List of the protected, rare and endangered species in the studied area
ObecnoϾ gatunku
Presence of species
Sporadyczna, tj. iloœciowoœæ waha siê od „+” do
„1”
Sporadic, quantity was
from „+” to „1”
Skupienia, tj. zwarte p³aty
–2
Concentration, density
path – 2
£any, tj. du¿e powierzchnie – 4–5
Large areas 4–5
Gatunek chroniony – Protected species
ca³kowicie – total
czêœciowo – partial
Aconitum firmum
subsp. firmum, Angelica archangelica
subsp. litoralis, Centaurium erythraea,
Epipactis palustris,
Liparis loeselii,
Listera ovata, Platanthera bifolia
Polemonium coeruleum
Calliergonella cuspidata, Climacium dendroides, Menyantes
trifoliata, Primula
veris, Ribes nigrum
Rhytidiadelphus squarrosus
Dactylorhiza maculata, D. majalis, Trollius europaeus
Gatunek rzadki, zagro¿ony
rare and endangered species
Angelica archangelica
subsp. litoralis, Hypericum
maculatum, Selinum carvifolia, Scrophylaria
umbrosa, Triglochin palustre, Valeriana dioica,
Viola palustris
Frangula alnus, Vibur- Achillea ptarmica, Alchenum opulus
milla monticola, Eleocharis palustris, Equisetum
fluviatile, Lathyrus palustris, Peucedanum palustre
Carex cespitosa, Gera–
nium palustre, Molinia
caerulea
Zbiorowiska ³¹kowe z dominacj¹ Trollius europaeus i Molinia caerulea nale¿¹ do
bogatych florystycznie, gdy¿ liczba gatunków w zdjêciu wynosi³a od 25 do 30 – (tab. 3).
Trollius europaeus wystêpuje tutaj w najwy¿szym stopniu sta³oœci (IV-V). Na zboczach
© PT£, £¹karstwo w Polsce, 10, 2007
Zbiorowiska trawiaste z pe³nikiem europejskim (Trollius europaeus L.) ...
123
i na wierzchowinach pagórka przylegaj¹cego do nieuprawianych pól wystêpuj¹ storczyki: Dactylorhiza maculata, D. majalis, Liparis loeseli oraz gatunki zagro¿one i rzadkie. Molinietum caeruleae jest zespo³em bogatym florystycznie, gdzie licznie wystêpuj¹
gatunki charakterystyczne dla rzêdu Molinietalia caeruleae – Achillea ptarmica, Trollius europaeus oraz dla trzech zwi¹zków: Molinion caeruleae – Galium boreale, Molinia
caerulea, Filipendulion ulmariae – Filipendula ulmaria oraz Calthion palustris – Cirsium oleraceum.
Phragmites australis tworzy doϾ ubogie florystycznie fitocenozy szuwarowe
(liczba gatunków waha³a siê od 10 do 15) na znacznym obszarze doliny. Ekspansja tego
gatunku spowodowa³a, ¿e Trollius europaeus wystêpuje obecnie w postaci pojedynczych kêp na siedliskach bagiennych (E1). Przyk³adowe zdjêcie tej fitocenozy: Phragmites australis 5, Filipendula ulmaria 2, Geranium palustre 2, Dactylis glomerata 1,
Galium aparine 1, Juncus effusus 1, Lythrum salicaria 1, Trollius europaeus 1, Angelica
sylvestris +, Cirsium arvense +, Epilobium hirsutum +, Lycopus europaeus +, Urtica
dioica + (nr zdjêcia – 33, data – 08.06.2006, powierzchnia – 25 m 2 , pokrycie
powierzchni runi 80%).
Zbiorowisko Phragmites australis z Carex cespitosa zajmowa³o niewielkie
powierzchnie w s¹siedztwie zakrzewieñ wierzbowych. Carex cespitosa – gatunek okreœlany jako rzadki na tych siedliskach (zw³aszcza w ci¹gu ostatnich lat) wystêpuje
w postaci wysokich kêp (powy¿ej 1 m wysokoœci). Oprócz dwóch dominuj¹cych gatunków szuwarowych, pozosta³ymi s¹ g³ównie gatunki ³¹kowe ze zwi¹zku Calthion palustris i Filipendulo-Petasition. Badany gatunek – Trollius europaeus – wystêpuje
w postaci pojedynczych osobników na tych bagiennych, osuszanych okresowo siedliskach (E2). Reprezentatywne zdjêcie fitosocjologiczne: Phragmites australis 4, Carex
cespitosa 3, Cirsium oleraceum 2, Equisetum palustre +, Filipendula ulmaria 2, Geranium palustre 2, Polygonum bistorta +, Trollius europaeus +, Valeriana officinalis + (nr
zdjêcia – 14, data – 08.06.2006, powierzchnia – 25m2, pokrycie runi – 90%).
Zbiorowisko Phragmites australis ze Scirpus sylvaticus nale¿y do bardzo ekspansywnych fitocenoz, dlatego i tutaj Trollius europaeus wystêpowa³ sporadycznie.
Przyk³adowe zdjêcie: Phragmites australis 4, Scirpus sylvaticus 3, Epilobium hirsutum
2, Filipendula ulmaria 2, Equisetum palustre 1, Geranium palustre 1, Geum rivale 1,
Myosotis palustris 1, Polygonum bistorta 1, Trollius europaeus + (nr zdjêcia – 26, data –
08.06.2006, powierzchnia – 25 m2, pokrycie runi – 80%).
Ubogie florystycznie fitocenozy Glycerietum maximae – najubo¿sze spoœród wszystkich fitocenoz szuwarowych w dolinie (liczba gatunków waha³a siê od 5 do 9), zajmowa³y znaczne powierzchnie siedlisk bagiennych osuszanych okresowo (E1) i silnie
wilgotnych, mokrych zabagniaj¹cych siê (D4). Jednak i tu ekspansja gatunku dominuj¹cego – Glyceria maxima – spowodowa³a, ¿e Trollius europaeus wystêpowa³ tylko
sporadycznie. Przyk³adowe zdjêcie: Glyceria maxima 5, Phragmites australis 2, Galium
palustre 2, Peucedanum palustre 1, Ranunculus acris +, Trollius europaeus + (nr zdjêcia
– 19, data – 09.06.2006, powierzchnia – 25 m2, pokrycie runi – 90%).
W celu ograniczenia zasiedlania siê gatunków zagra¿aj¹cych rozwojowi pe³nika
europejskiego, opisywane zbiorowiska powinny byæ jednorazowo koszone w ci¹gu
roku. Termin koszenia w poszczególnych zespo³ach nale¿y uzale¿niæ od rozwoju Trol© PT£, Grassland Science in Poland, 10, 2007
Numer zdjêcia
Number of releve’
Œr. liczba wilgotnoœciowa
The average no of humidity
Liczba gatunków
Number of species
Powierzchnia zdjêcia (m2)
Area of relevé, m2
Data: miesi¹c, rok
Date: month, year
Pokrycie warstwy zielnej (%)
Cover of herb layer (%)
Pokrycie warstwy mszystej (%)
Cover of moss layer (%)
Ass. Molinietum caeruleae
Molinia caerulea
Galium boreale
All. Molinion caeruleae
D. Briza media
Selinum carvifolia
All. Calthion palustris
Trollius europaeus
Cirsium oleraceum
Juncus effusus
Polygonum bistorta
Epilobium palustre
Numer kolejny
Serial number
3
1
2
.
.
10
10
c
c
c
c
c
100
100
1
.
06.06
06.06
c
c
25
25
3
1
1
1
.
.
.
4
1
25
23
4
1
6,4
6,3
c
c
72
2
54
1
3
1
.
1
1
.
+
4
2
10
100
06.06
25
26
6,3
50
3
3
2
.
1
.
1
+
4
2
10
100
06.06
25
22
6,9
67
4
2
2
1
1
1
.
+
4
1
10
100
06.06
25
21
6,9
58
5
Tabela 3. Molinietum caeruleae z udzia³em Trollius europaeus
Table 3. Molinietum caeruleae with Trollius europaeus
2
+
.
.
1
1
+
5
1
25
100
06.06
25
20
7,3
61
6
V
V
III
IV
III
III
IV
V
V
Sta³oœæ
Constancy
3 083
835
458
333
250
250
6
6 666
916
Wspó³czynnik pokrycia
Coefficient
of cover
Dactylorhiza majalis
All. Alopecurion pratensis
Symphytum officinale
Glechoma hederacea
Poa palustris
Ranunculus auricomus
O. Molinietalia caeruleae
Geranium palustre
Filipendula ulmaria
Epilobium hirsutum
Dactylorhiza maculata
Achillea ptarmica
Climacium dendroides
Equisetum palustre
Lychnis flos-cuculi
Cl. Molinio-Arrhenatheretea
Ranunculus acris
Alchemilla monticola
Calliergonella cuspidata
Rumex acetosa
Holcus lanatus
Vicia cracca
Festuca pratensis
Poa pratensis
Lathyrus pratensis
Gatunki inne – Other species
Peucedanum palustre
Carduus crispus
Galium aparine
2
.
.
.
1
1
.
2
2
c
c
c
c
c
c
c
c
c
d
c
c
1
.
.
+
1
1
.
+
2
.
1
c
c
c
1
.
.
2
1
.
1
2
1
1
1
1
.
3
.
1
1
.
1
.
.
.
1
c
c
d
c
c
c
c
c
c
1
+
.
c
2
1
1
3
.
.
1
1
.
.
.
.
2
1
1
.
+
1
.
2
1
.
+
1
1
.
1
1
.
1
1
1
1
1
.
1
2
1
1
.
.
.
2
1
1
.
.
3
1
.
1
2
1
.
1
.
1
1
.
3
1
.
2
+
.
.
+
1
.
1
+
.
1
1
.
.
.
2
.
.
1
.
.
.
2
2
.
.
2
.
1
+
+
.
1
.
V
III
III
V
IV
IV
IV
III
III
II
II
II
V
V
III
III
V
II
II
III
V
III
II
III
II
1 458
250
250
1 375
541
541
333
250
250
166
166
3
1 458
833
791
666
461
166
166
5
1 041
250
166
5
166
c
c
c
c
+
.
.
.
.
.
.
+
.
.
.
+
+
+
.
.
.
.
.
+
+
+
.
II
II
II
II
3
3
3
3
Gatunki sporadyczne – Sporadic species: All. Filipendulion ulmariae – Thalictrum flavum c (3) +, All. Arrhenatherion elatioris – Galium mollugo c (3, 4) +, Arrhenatheretalia elatioris – Dactylis glomerata c (1) 1, Achillea millefolium c (3) + ; inne – others – Matricaria chamomilla c (2)
+, Sonchus arvensis c (3) +, Rhytidiadelphus squarrosus d (1, 4) + ; Equisetum pratense c (2) +.
Objaœnienia – Explanations: Ass. – zespó³ – association; All. – zwi¹zek – alliance; O. – rz¹d – order; Cl. – klasa – class; D – gatunek wyró¿niaj¹cy
– differential species; warstwy roœlinnoœci – plant layers: c – gatunek zielny – herb species, d – mech – moss species; iloœciowoœæ (liczby od 5 do
+) okreœlaj¹ wielkoœæ zajmowanej przez gatunek powierzchni – quantity (number from 5 to +) were estimating area covered by this species;
sta³oœæ – constancy: I – <20% udzia³u danego gatunku – proportional participation of species < 20%, II – 40-20%, III – 60-40%, IV – 80-60%, V –
100-80%; wspó³czynnik pokrycia (od 1 do 8750) dla 6 zdjêæ – the coefficients of cover (from 1 to 8750) were estimated for six phytosociological
releve’s.
Hypericum perforatum
Myosotis arvensis
Primula veris
Urtica dioica
cd. tab. 3
Zbiorowiska trawiaste z pe³nikiem europejskim (Trollius europaeus L.) ...
127
lius europaeus (pocz¹tek ¿ó³kniêcia liœci w kêpach, wysypanie siê nasion) oraz
warunków pogodowych w danym sezonie wegetacyjnym. Na ogó³ w zespole Molinietum caeruleae termin koszenia przypada na III dekadê lipca. Gatunkiem zagra¿aj¹cym
rozwojowi pe³nika europejskiego jest trzcina pospolita, dlatego zaleca siê koszenie zbiorowisk Phragmites australis-Scirpus sylvaticus, Phragmites australis-Carex cespitosa
oraz fitocenozy Phragmitetum australis w fazie formowania siê jej kwiatostanu. Termin
uzale¿niony jest od warunków pogodowych w danym roku od II do III dekady czerwca.
Przypuszcza siê (na podstawie dotychczasowych obserwacji), ¿e w ten sposób ograniczy
siê jej wystêpowanie. Podobne termin nale¿y zastosowaæ na siedliskach zespo³u Glycerietum maximae. Nale¿y zwróciæ uwagê na wysokoœæ koszenia (ok. 30 cm) – zbyt niskie
opóŸnia odrost Trollius europaeus. Zabieg koszenia jest tak¿e niezbêdnym w celu ograniczenia ekspansji drzew i krzewów (z rodzaju Salix sp. i Alnus glutinosa) oraz zio³oroœli (z Filipendula ulmaria) wystêpuj¹cych wzd³u¿ rzeki, rowów melioracyjnych i na
obrze¿ach doliny.
Gospodarowanie na ³¹kach po³o¿onych w dolinie Chocieli jest obarczone trudnoœciami zwi¹zanymi ze zró¿nicowaniem siedliskowym, pozosta³oœci¹ siatki rowów
melioracyjnych przecinaj¹cych gêsto dolinê oraz deniwelacjami terenu.
4. Dyskusja
Na przestrzeni ostatnich 40 lat z ³¹k pó³naturalnych Pomorza Zachodniego ust¹pi³y
nie tylko poszczególne gatunki, ale i ca³e zbiorowiska m.in. Molinietum caeruleae.
Znacznemu zubo¿eniu uleg³y fitocenozy Angelico-Cirsietum oleracei (dawne Cirsio-Polygonetum) (KOCHANOWSKA, 1971; 2005). Trollius europaeus wystêpuje w dolinie Chocieli w najwiêkszym zagêszczeniu w Molinietum caeruleae. Na ³¹kach Pojezierza Kaszubskiego, w podobnych warunkach siedliskowych, Trollius europaeus najlepiej
rozwija siê w zespole Cirsio-Polygonetum (HERBICH, 1994). Na ³¹kach w dolinie rzeki
Chocieli wystêpuj¹ nie tylko cenne gatunki, ale i ca³e ekosystemy Ÿródliskowe (OSADOWSKI, 1999; WO£EJKO, 2000). W pracy na temat przemian wilgotnych ³¹k nale¿¹cych
do zwi¹zku Calthion KOTAÑSKA (1993) zwraca uwagê na koniecznoœæ usuwania z ³¹k
skoszonej zielonej masy, gdy¿ pozostawiona powoduje rozwój gatunków nitrofilnych
m.in. Urtica dioica. TOMASZEWSKA (2003) opisuje niekorzystne zmiany w zbiorowiskach nieu¿ytkowanych ³¹k pobagiennych.
Walory przyrodnicze doliny predystynuj¹ objêcie ca³ego obszaru ochron¹ czynn¹,
tymczasem powsta³ jedynie Zespó³ Przyrodniczo-Krajobrazowy obejmuj¹cy na swym
terenie niewielkie skupienia pe³nika europejskiego pomimo, ¿e w 1998 r. w Studium
Zagospodarowania Przestrzennego woj. koszaliñskiego (ERDMANN, 1998) zaproponowano w³¹czyæ czêœæ doliny Chocieli do projektowanego Szczecinecko-Polanowskiego
Parku Krajobrazowego, a w 1999 r. OSADOWSKI (1999) zaproponowa³ powiêkszenie
tego Parku o Zespó³ Przyrodniczo-Krajobrazowy Dolina Rzeki Chociel na powierzchni
490 ha. Problemem nie do rozwi¹zania jest spe³nienie podstawowych warunków dla
istnienia tych ³¹k tzn. przynajmniej jednorazowego koszenia w ci¹gu roku, a nastêpnie
wywiezienie z ³¹ki zebranej biomasy (KOCHANOWSKA i GAMRAT, 2006). Dodatkowym
© PT£, Grassland Science in Poland, 10, 2007
128
R. Kochanowska, R. Gamrat
zagro¿eniem dla istnienia opisywanych ³¹k s¹ ich po¿ary wzniecane przez ludzi. Brak
odpowiedniego „klimatu” oraz niezrozumia³ej dzia³alnoœci Agencji Rynku Rolnego
wobec tego zagadnienia sprawia, ¿e wkrótce nie do odtworzenia bêd¹ bezcenne zbiorowiska Ÿródliskowe, ³¹kowe i torfowiskowe.
5. Wnioski
•
•
•
•
Ró¿norodnoœæ warunków wilgotnoœciowych oraz zró¿nicowana konfiguracja
terenu górnego odcinka rzeki Chocieli decyduj¹ o bogactwie florystycznym zbiorowisk ³¹kowych z udzia³em Trollius europaeus.
Najwiêksze zagêszczenie kêp Trollius europaeus stwierdzono w Molinietum caeruleae.
Ekspansja zbiorowisk szuwarowych na skutek braku koszenia ³¹k jest du¿ym
zagro¿eniem dla wszystkich zbiorowisk z roœlinami chronionymi.
Ubolewaæ nale¿y, ¿e mimo wieloletnich wysi³ków mieszkañców i przyrodników
dolina nie jest objêta ochron¹, chocia¿ olbrzymie jej walory s¹ przedstawiane
decydentom od 1993 roku.
Literatura
CHMIEL J., 1993. Flora roœlin naczyniowych wschodniej czêœci Pojezierza GnieŸnieñskiego i jej
antropogeniczne przeobra¿enia w wieku XIX i XX. Wydawnictwo Sorus, Poznañ.
E RDMAN R., 1998. Koncepcja przyrodniczych obszarów chronionych dorzecza Parsêty.
W: A. KOSTRZEWSKI (red.), Funkcjonowanie geosystemów zlewni rzecznych. Œrodowiska
przyrodnicze dorzecza Parsêty – stan badañ, zagospodarowanie, ochrona. Wydawnictwo
UAM s. 155-166, Poznañ.
HERBICH J., 1994. Przestrzenne zró¿nicowanie roœlinnoœci dolin w krajobrazie m³odoglacjalnym
na przyk³adzie Pojezierza Kaszubskiego. Monografie Botaniczne, 76, £ódŸ.
JASNOWSKA J., JASNOWSKI M., 1983. Pojezierze Pomorskie. WP. seria Przyroda Polski, 126-131.
KOCHANOWSKA R., 1971. Niektóre czynniki ekologiczne kszta³tuj¹ce roœlinnoœæ ³¹k rdestowo-ostro¿eniowych (Cirsio-Polygonetum Tx. 51) w woj. szczeciñskim. Roczniki Nauk
Rolniczych, F, 78, 1, 46-64.
KOCHANOWSKA R., 1995. £¹ki pe³nikowe w dolinie Chocieli. Chroñmy Przyrodê Ojczyst¹
3 (5/6), 37-43.
KOCHANOWSKA R., 2005. Pe³nik europejski ró¿a polskich ³¹k. Oficyna In-Plus, Szczecin.
KOCHANOWSKA R., GAMRAT R., 2006. Influence of utilization method on the stability of
meadow communities. Polish Journal of Environment Studies, 15, 5d, 193-195.
KOSTRZEWSKI A., 1998. Morfogeneza strefy marginalnej fazy pomorskiej na obszarze lobu Parsêty w Vistulianie (Pomorze Œrodkowe). UAM Poznañ, Seria Geografia, 44.
KOTAÑSKA M., 1993. Reakcja wilgotnych ³¹k ze zwi¹zku Caltion na zmiennoœæ pogody i sposób
u¿ytkowania – 13 lat badañ na sta³ych poletkach. Studia Naturae 40. PAN Instytut
Ochrony Przyrody, Kraków.
MATUSZKIEWICZ W., 2007. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roœlinnych Polski. PWN, Warszawa.
© PT£, £¹karstwo w Polsce, 10, 2007
Zbiorowiska trawiaste z pe³nikiem europejskim (Trollius europaeus L.) ...
129
MIREK Z., PIÊKOŒ-MIREK H., ZAJ¥C A., 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland.
A checklist. Instytut Botaniki PAN, Kraków.
OSADOWSKI Z., 1999. Walory przyrodnicze w gminie Bobolice i propozycje ich ochrony. Chroñmy Przyrodê Ojczyst¹, (55) 4, 49-63.
OSADOWSKI Z., WO£EJKO L., 1997. Mo¿liwoœci optymalizacji ochrony ekosystemów Ÿródliskowej doliny Chocieli ko³o Bobolic (Pomorze Zachodnie). Przegl¹d Przyrodniczy, 8 (4),
23-35.
OŒWIT J., 1992. Identyfikacja warunków wilgotnoœciowych w siedliskach ³¹kowych za pomoc¹
wskaŸników roœlinnych. Biblioteczka Wiadomoœci IMUZ, 79, Falenty.
TOMASZEWSKA K., 2003. Zmiany w sk³adzie gatunkowym fitocenoz na porzuconych ³¹kach
pobagiennych. Annales Silesia, 32, 103-116.
WO£EJKO L., 2000. Dynamika fitosocjologiczno-ekologicznych ekosystemów Ÿródliskowych
Polski pó³nocno-zachodniej w warunkach ekstensyfikacji rolnictwa. Rozprawa habilitacyjna 195. AR, Szczecin.
Grass communities with globe flower (Trollius europaeus L.) in the river Chociel
valley
R. KOCHANOWSKA, R. GAMRAT
Department of Environment Protection and Management, Agricultural University
of Szczecin
Summary
Trollius europaeus L. is a protected plant. It is dispersed on meadows of changeable humidity
in the whole Poland. This species does not disappear in both the conditions of intensive farming
and with no cutting. The highest population of this species in the Western Pomerania is in the valley of the Chociel river (a tributary of Radew) on meadows located near Bobolice (the Central
Pomerania). This paper presents results of phytosociological investigations performed in the years
1994-2006. Trollius europaeus grows here in the Molinietum caeruleae W. Koch 1926 plant association, very sensitive to the kind of utilization. Trollius europaeus develops best in humid and
drying up sites.
Recenzent – Reviewer: Czes³awa Tr¹ba
Adres do korespondencji – Address for correspondence:
Prof. dr hab. Ró¿a Kochanowska
Katedra Ochrony i Kszta³towania Œrodowiska, Akademia Rolnicza w Szczecinie
ul. S³owackiego 17, 71-434 Szczecin
tel. (091) 42-50-236, fax (091) 442-56-90
e-mail: [email protected]
© PT£, Grassland Science in Poland, 10, 2007