Sprawa T-340/03 France Télécom SA przeciwko Komisji
Transkrypt
Sprawa T-340/03 France Télécom SA przeciwko Komisji
Sprawa T-340/03 France Télécom SA przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich Konkurencja — Nadużywanie pozycji dominującej — Rynek usług dostępu do Internetu o wysokiej przepustowości — Drapieżne ceny Wyrok Sądu Pierwszej Instancji (piąta izba w składzie powiększonym) z dnia 30 stycznia 2007 r . II-117 Streszczenie wyroku 1. Konkurencja — Postępowanie administracyjne — Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów — Konieczna treść 2. Postępowanie — Skarga wszczynająca postępowanie — Wymogi formalne (statut Trybunału, art.21 akapit pierwszy; regulamin Sądu Pierwszej Instancji, art.44 § 1) 3. Konkurencja — Postępowanie administracyjne — Decyzja stwierdzająca naruszenie — Obowiązek uzasadnienia — Zakres (art.82 WE) II - 107 STRESZCZENIE — SPRAWA T-340/03 4. Konkurencja — Grzywny — Zasada indywidualizacji 5. Konkurencja — Pozycja dominująca kary — Rynek właściwy — Oznaczenie (art. 82 WE) 6. Konkurencja — Pozycja dominująca udział w rynku — Charakterystyka w oparciu o szczególnie duży (art. 82 WE) 7. Konkurencja — Pozycja dominująca — Nadużycie — Praktyka polegająca na cen poniżej kosztów w celu wyeliminowania konkurenta ustalaniu (art. 82 WE) 8. Konkurencja — Pozycja dominująca — Nadużycie — Praktyka polegająca na cen poniżej kosztów w celu wyeliminowania konkurenta ustalaniu (art. 82 WE) 9. Konkurencja — Pozycja dominująca dominującym — Obowiązki spoczywające na przedsiębiorstwie (art. 82 WE) 10. Konkurencja — Grzywny (rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust 2) 11. Konkurencja — Grzywny — Kwota — Ustalenie — Kryteria — Rzeczywisty wpływ na rynek (rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03) 12. Konkurencja — Grzywny — Kwota — Ustalenie — Obniżenie grzywny współpracę przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie (art. 81 WE; rozporządzenie Komisji 98/C 9/03) 1. za Rady nr 17, art. 11 ust. 4 i 5, art. 14 ust. 2 i 3; komunikat Pismo w sprawie przedstawienia zarzu tów winno przedstawiać zarzuty sformu łowane w sposób wystarczająco jasny, nawet jeśli skrótowo, w celu umożliwie nia zainteresowanym rzeczywistego zapoznania się z zachowaniami zarzuca nymi im przez Komisję. W istocie jedy nie pod tym w a r u n k i e m pismo w sprawie przedstawienia zarzutów może spełniać funkcję nadaną mu przez rozporządzenia wspólnotowe, polegającą II - 108 w zamian na przedstawieniu przedsiębiorstwom i związkom przedsiębiorstw wszystkich koniecznych informacji, tak by umożli wić im podjęcie skutecznej obrony, zanim Komisja wyda ostateczną decyzję. Wymóg ten jest zachowany wówczas, gdy decyzja nie obciąża zainteresowa nych odpowiedzialnością za inne naru szenia niż te, które były przedmiotem pisma w sprawie przedstawienia zarzu tów, oraz uwzględnia jedynie fakty, co do FRANCE TÉLÉCOM PRZECIWKO KOMISJI których zainteresowani mieli możliwość wypowiedzenia się. Niemniej jednak decyzja końcowa Komisji nie musi być koniecznie kopią pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. Tym samym dopuszczalne są uzupełnienia treści pisma w sprawie przedstawienia zarzu tów dokonane w świetle odpowiedzi stron na to pismo, których argumenty wskazują, że mogły one skutecznie skorzystać z prawa do obrony. Mając na uwadze postępowanie administra cyjne, Komisja może również zmienić lub dodać argumenty faktyczne i prawne na poparcie zarzutów, które postawiła. I tak wymóg ten jest spełniony wówczas, gdy porównanie treści pierwszego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów z treścią decyzji wskazuje, że spółka, rynek i dane produkty są identyczne, podobnie zresztą jak zarzucane narusze nie, mianowicie stosowanie praktyki d r a p i e ż n y c h cen sprzecznej z art. 82 WE, i wówczas, gdy decyzja jest dużo bardziej precyzyjna w przedmiocie pokrycia kosztów, a uściślenie to zostało zamieszczone w uzupełniającym piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów. (por. pkt 18, 25-27, 36) 2. Zadaniem Sądu nie jest wyszukiwanie i identyfikowanie w załącznikach do skargi okoliczności, które mogłyby uza sadnić skargę. Zgodnie z art. 21 statutu Trybunału Sprawiedliwości i art. 44 § 1 lit. c) regulaminu Sądu skarga powinna zawie rać przedmiot sporu oraz zwięzłe przed stawienie powołanych zarzutów. Informacje te powinny być wystarcza jąco jasne i precyzyjne, aby umożliwić stronie pozwanej przygotowanie obrony, a Sądowi rozpoznanie sprawy, w danym przypadku, bez dodatkowych informacji. Jakkolwiek poszczególne punkty skargi mogą zostać wsparte lub uzupełnione odesłaniami do określonych fragmentów d o k u m e n t ó w do niej załączonych, ogólne odesłanie do innych dokumen tów, choćby załączonych do skargi, nie może tuszować braku w skardze istot nych okoliczności, jako że załączniki pełnią funkcję czysto d o w o d o w ą i pomocniczą. Załączniki nie mogą więc służyć do rozwinięcia zarzutu, który został zwięźle przedstawiony w skardze, poprzez podniesienie zarzutów lub argu mentów, które nie znajdują się w tej skardze. Skarżąca jest zobowiązana do wskazania w swej skardze konkretnych zarzutów, które Sąd ma rozstrzygnąć, II - 109 STRESZCZENIE — SPRAWA T-340/03 oraz do przynajmniej zwięzłego przed stawienia okoliczności faktycznych i prawnych, na których zarzuty te zostały oparte. wiedzialność wyłącznie za czyny, które mu się indywidualnie zarzuca. Jest to zasada, która znajduje zastosowanie we wszystkich postępowaniach administra cyjnych, które mogą prowadzić do nało żenia sankcji na podstawie wspólnoto wych reguł konkurencji. Gdyby załączniki mogły służyć do szcze gółowego wykazania twierdzenia, które nie zostało przedstawione w skardze w sposób wystarczająco jasny i precy zyjny, byłoby to sprzeczne z funkcją wyłącznie dowodową i pomocniczą załączników. Okoliczność, iż decyzja stwierdzająca naruszenie art. 82 WE przez przedsię biorstwo i nakładająca na nie sankcje nawiązuje do zachowania innego przed siębiorstwa, nie narusza tej zasady, jeśli zachowanie to nie jest przyjęte jako zarzut względem objętego sankcjami przedsiębiorstwa, lecz jest brane pod uwagę jedynie dla opisania kontekstu rynku właściwego. (por. pkt 30, 166, 167, 204) 3. Wydając decyzję dotyczącą zastosowania art. 82 WE, Komisja dopełniła spoczy wającego na niej obowiązku uzasadnie nia, jeśli wskazała w swojej decyzji na okoliczności faktyczne, od których zależy uzasadnienie prawne rozstrzyg nięcia, a także na rozważania, które doprowadziły ją do wydania decyzji. (por. pkt 57) 4. Zgodnie z zasadą indywidualizacji kary i sankcji przedsiębiorstwo ponosi odpo II - 110 (por. pkt 66, 68, 70, 71) 5. W celu zbadania ewentualnie dominują cej pozycji zajmowanej przez przedsię biorstwo na określonym rynku sektoro wym, możliwości konkurencji należy oceniać w kontekście rynku obejmują cego wszystkie produkty i usługi, które stosownie do swoich właściwości szcze gólnie nadają się do zaspokojenia stałych potrzeb i które mogą być w ograniczony sposób stosowane zamiennie z innymi produktami lub usługami. Ponadto uwzględniając fakt, iż określenie właści wego rynku służy ocenie, czy dane przedsiębiorstwo ma możność stawania FRANCE TÉLÉCOM PRZECIWKO KOMISJI na przeszkodzie utrzymaniu skutecznej konkurencji i zachowywania się w sposób w znacznej mierze niezależny od swoich konkurentów oraz od swoich usługodawców, nie można w tym celu ograniczać się wyłącznie do badania obiektywnych cech tych usług, ale należy również uwzględnić warunki konkuren cji oraz strukturę popytu i podaży na rynku. W sytuacji, gdy produkt może zostać użyty do różnych celów, a te różne zastosowania odpowiadają potrzebom ekonomicznym, które również są zró żnicowane, należy przyjąć, że produkt ten może — stosownie do okoliczności — należeć do odrębnych rynków, które zarówno z punktu widzenia struktury, jak i warunków konkurencji, mogą ewentualnie wykazywać odmienne właś ciwości. Stwierdzenie to nie uzasadnia jednakże wniosku, iż taki produkt sta nowi jeden i ten sam rynek wraz ze wszystkimi innymi produktami, które mogą być jego substytutami w przy padku różnych zastosowań, do których produkt ten jest przeznaczony i z którymi produkt ten ewentualnie konkuruje. Pojęcie rynku właściwego („relevant market") implikuje bowiem, iż może na nim istnieć skuteczna konkurencja mię dzy p r o d u k t a m i stanowiącymi jego część, co zakłada, że wszystkie produkty stanowiące część tego samego rynku mogą być w wystarczającym stopniu stosowane zamiennie w celu tego samego zastosowania. Także z komunikatu Komisji w sprawie definicji rynku właściwego do celów wspólnotowego prawa konkurencji wynika, że „właściwy rynek asortymen towy składa się ze wszystkich tych produktów i/lub usług, które uważane są za zamienne lub za substytuty przez konsumenta, ze względu na właściwości produktów, ich ceny i ich zamierzone stosowanie". Zgodnie z tym komunika tem ocena substytucyjności popytu pociąga za sobą określenie zakresu produktów, które są postrzegane przez konsumenta jako substytuty. Zatem w odniesieniu do rynku dostępu do Internetu, ponieważ nie chodzi jedy nie o nieznaczną różnicę w komforcie lub jakości między wysoką a niską prze pustowością, jako że do znacznej różnicy cen między nimi dochodzą różnice w zastosowaniu, właściwościach oraz wydajności, jakkolwiek między niską przepustowością a wysoką przepusto wością istnieje pewien stopień substytu cyjności, bowiem substytucyjność ta działa w sposób całkowicie asyme tryczny, ponieważ migracje klientów korzystających z oferty dostępu do Internetu o wysokiej przepustowości do oferty dostępu do Internetu o niskiej przepustowości wydają się być nie znaczne w porównaniu z migracjami w przeciwnym kierunku, Komisja może słusznie dojść do wniosku, iż między wysoką przepustowością a niską przeII - 111 STRESZCZENIE — SPRAWA T-340/03 pustowością nie istnieje dostateczny stopień zamienności, i uznać rynek dostępu do Internetu o wysokiej prze pustowości dla klientów prywatnych za rynek, jaki należy uwzględnić przy doko nywaniu oceny istnienia pozycji domi nującej. (por. pkt 78-82, 85-88, 91) 6. Na istnienie pozycji dominującej wska zuje fakt, iż dane przedsiębiorstwo dys ponuje siłą gospodarczą, która stwarza mu możność stawania na przeszkodzie utrzymaniu skutecznej konkurencji na rynku właściwym poprzez umożliwienie m u z a c h o w y w a n i a się w s p o s ó b w znacznej mierze niezależny od swoich konkurentów, swoich klientów i wreszcie konsumentów, i w celu udowodnienia istnienia pozycji dominującej Komisja nie musi wykazać, że konkurenci przedsię biorstwa zostaną wykluczeni — choćby w perspektywie czasowej — z rynku. Ponadto, chociaż znaczenie udziałów w rynku może się różnić na poszczegól nych rynkach, wyjątkowo duże udziały same stanowią — poza nadzwyczajnymi okolicznościami — dowód istnienia II - 112 pozycji dominującej. Jest tak na przykład w przypadku udziału w rynku wynoszą cego 50%. Jednakże istnienie choćby ożywionej konkurencji na danym rynku nie wyklu cza istnienia na tym samym rynku pozycji dominującej, ponieważ główną cechą pozycji dominującej jest możność zachowywania się bez konieczności uwzględniania tej konkurencji w swojej strategii rynkowej i bez ponoszenia niekorzystnych skutków wynikających z takiego zachowania. Tym samym ewentualne istnienie konkurencji na rynku jest wprawdzie istotną okolicz nością między innymi przy dokonywa niu oceny istnienia pozycji dominującej, jednakże nie jest ono samo w sobie decydującą okolicznością w tym wzglę dzie. Spadek udziałów w rynku podczas spornego okresu nie wyklucza również istnienia pozycji dominującej, jako że zmniejszenie się udziałów w rynku, które są wciąż bardzo duże, nie może stanowić samo w sobie dowodu nieist nienia pozycji dominującej. Fakt, iż chodzi tu o szybko rozwijający się rynek, nie może również wyłączyć stosowania reguł konkurencji, a w szczególności reguł zawartych w art. 82 WE, zwłaszcza wtedy, gdy dane przedsiębiorstwo posiadało zawsze o wiele wyższy udział w rynku niż FRANCE TÉLÉCOM PRZECIWKO KOMISJI pierwszy z jego konkurentów, co sta nowi ważny wskaźnik pozycji dominu jącej, i wtedy, gdy ono samo postrzega potencjalną konkurencję jako ograni czoną. złożonej oceny ekonomicznej, należy jej przyznać szeroki zakres uznania. Kon trola sądowa musi zatem ograniczać się do badania zgodności z przepisami pro ceduralnymi i dotyczącymi obowiązku uzasadnienia, a także dokładności usta leń faktycznych oraz tego, czy nie zachodzi oczywisty błąd w ocenie lub nadużycie władzy. Fakt, iż dane przedsiębiorstwo uzyskało dzięki swojemu „powiązaniu" z grupą, do której należy, przewagę nad jego kon kurentami, może natomiast mieć wpływ na jego pozycję dominującą. (por. pkt 129, 162, 163) (por. pkt 99-101, 103, 104, 107, 109, 111, 112, 118) 8. 7. W ramach przeprowadzonej w oparciu o stopień pokrycia kosztów danego przedsiębiorstwa charakterystyki nad użycia pozycji dominującej wynikającego z praktyki polegającej na stosowaniu drapieżnych cen, należy odróżnić zasto sowanie metody służącej określeniu stopnia pokrycia kosztów od obliczeń w ścisłym tego słowa znaczeniu, które ograniczają się do zwykłych działań matematycznych. W zakresie w jakim wybór metody służącej obliczeniu stopnia pokrycia kosztów, w odróżnieniu od samych obliczeń, wymaga ze strony Komisji Dla celów stosowania art. 82 WE wyka zanie celu oraz skutków antykonkurencyjnych może sprowadzać się do tego samego. Jeśli wykazane zostanie bowiem, że celem, do którego zmierza przedsię biorstwo zajmujące pozycję dominującą, jest ograniczenie konkurencji, to takie zachowanie również będzie mogło wywołać taki skutek. Dlatego też w odniesieniu do praktyk dotyczących ustalania cen istnieją dwie różne metody analizy pozwalające sprawdzić, czy przedsiębiorstwo stosowało drapieżne ceny. Ceny niższe od średniej kosztów zmiennych stosowane przez przedsię biorstwo zajmujące pozycję dominującą są uznawane per se za stanowiące nadużycie, ponieważ jedyną korzyścią, jaką może uzyskać przedsiębiorstwo stosujące takie ceny, jest wyeliminowa nie jego konkurentów, a ceny niższe od średniej kosztów całkowitych, ale wyższe od średniej kosztów zmiennych stanowią II - 113 STRESZCZENIE — SPRAWA T-340/03 82 WE dotyczy bowiem pozycji zajmo wanej przez dane przedsiębiorstwo na wspólnym rynku w chwili, gdy rzeczone przedsiębiorstwo dopuściło się narusze nia mającego jakoby charakter naduży cia. nadużycie wtedy, gdy zostają ustalone w ramach planu zmierzającego do wyeli minowania konkurenta. Nie jest wyma gane wykazanie konkretnych skutków omawianych praktyk. W istocie, wtedy gdy przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą rzeczy wiście realizuje praktykę, której celem jest usunięcie konkurenta, to fakt, iż spodziewany rezultat nie został osiąg nięty, nie wystarczy, by wykluczyć nadużycie pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 WE. Ponadto zarówno w przypadku gdy ceny są niższe od średniej kosztów zmien nych, jak i wówczas gdy ceny są niższe od średniej kosztów całkowitych, ale wyższe od średniej kosztów zmiennych, nie zachodzi konieczność wykazania — tytułem dowodu dodatkowego — że dane przedsiębiorstwo miało realną szansę odzyskania swoich strat. Wynika stąd jasno, że w przypadku drapieżnych cen brak pokrycia kosztów stanowi pierwszy element praktyki sta nowiącej nadużycie realizowanej przez przedsiębiorstwo dominujące. W przy padku braku pokrycia kosztów zmien nych drugi element, mianowicie zamiar s t o s o w a n i a d r a p i e ż n y c h cen, jest domniemywany, podczas gdy w przy padku cen niższych od średniej kosztów łącznych należy udowodnić istnienie planu zmierzającego do usunięcia kon kurencji. Zamiar wyeliminowania kon kurencji powinien zostać wykazany w oparciu o poważne i spójne wska zówki. Wreszcie przedsiębiorstwo, które stosuje drapieżne ceny, może korzystać z korzyści skali oraz ze wzrostu wydaj ności z powodu zwiększonej produkcji, którą zawdzięcza właśnie tej praktyce. Uzyskane korzyści skali oraz wzrost wydajności nie mogą więc zwolnić przedsiębiorstwa z odpowiedzialności na podstawie art. 82 WE. (por. pkt 130, 152, 195-197, 217, 224, 227, 229) W tym względzie dochody uzyskane i koszty poniesione już po fakcie naru szenia nie mogą być uwzględnione przy ocenie stopnia pokrycia kosztów w rozpatrywanym okresie. Artykuł II - 114 9. Nie można twierdzić, że prawo przed siębiorstwa dominującego do zrównania jego cen z cenami konkurencji ma FRANCE TÉLÉCOM PRZECIWKO KOMISJI charakter bezwzględny i że zostało ono uznane jako takie przez Komisję w jej praktyce decyzyjnej, a także przez orzecznictwo, zwłaszcza wtedy gdy prawo to usprawiedliwiałoby stosowanie drapieżnych cen zakazanych zresztą przez traktat. O ile fakt posiadania przez przedsiębiorstwo pozycji dominującej nie może go pozbawić prawa do ochrony swoich własnych interesów handlowych, gdy są one zagrożone, i o ile należy mu przyznać w rozsądnym zakresie moż ność podejmowania działań, które to przedsiębiorstwo uznaje za właściwe, by chronić rzeczone interesy, o tyle nie można zaakceptować takich zachowań, jeżeli ich rzeczywistym celem jest wzmocnienie pozycji dominującej i jej nadużywanie. Z charakteru zobowiązań nałożonych na mocy art. 82 WE wynika, że w określo nych okolicznościach przedsiębiorstwa zajmujące pozycję dominującą mogą zostać pozbawione prawa do przyjmo wania zachowań lub dokonywania czyn ności, które nie stanowią same w sobie nadużycia i które nie byłyby nawet niedopuszczalne, jeśli zostałyby przyjęte lub dokonane przez przedsiębiorstwa, które nie zajmują pozycji dominującej. (por. pkt 182, 185, 186) 10. Decyzja Komisji o nienałożeniu grzywny w konkretnym przypadku ze względu na stosunkowo nowy charakter stwierdzo nych naruszeń nie zapewnia zwolnienia z grzywny przedsiębiorstwom dopusz czającym się naruszeń, które nie zostały wcześniej u k a r a n e przez Komisję. Korzystając z przysługującego jej uzna nia, Komisja decyduje bowiem w szczególnych okolicznościach każdej sprawy, czy należy nałożyć grzywnę w celu ukarania stwierdzonego narusze nia i w celu zapewnienia skuteczności prawa konkurencji. (por. pkt 251) 11. Zgodnie z wytycznymi w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS przy ocenie wagi naruszenia należy wziąć pod uwagę charakter naruszenia, jego rzeczywisty wpływ na rynek oraz rozmiar właściwego rynku geograficz nego. Gdy chodzi o ten ostatni czynnik, to dane przedsiębiorstwo nie może kwes tionować tego, że naruszenie, które jest mu zarzucane, miało rzeczywisty wpływ na rynek, jeśli jego udział w danym rynku uległ zwiększeniu od momentu rozpoczęcia naruszenia i nigdy nie obni żył się do jego początkowego poziomu, jeśli ten udział w rynku pozostaje o wiele wyższy od udziału jego najbliższego konkurenta, jeśli jeden z jego drugopla nowych konkurentów stosujących ceny niższe od swoich kosztów, ale nieznaczII - 115 STRESZCZENIE — SPRAWA T-340/03 nie wyższe od cen stosowanych przez to przedsiębiorstwo zniknął z rynku, jeśli jego konkurenci wykazywali bardzo niski stopień penetracji i wreszcie jeśli stoso wane przez niego praktyki miały ten skutek, że zniechęcały konkurentów do wejścia na rynek i rozwoju. (por. pkt 259-264) 12. Współpraca w dochodzeniu, która nie wykracza poza to, co wynika z obowiąz ków ciążących na przedsiębiorstwach na mocy art. 11 ust. 4 i 5 rozporządzenia nr 17, nie uzasadnia zmniejszenia grzywny. Fakt iż przedsiębiorstwo, któremu zarzu cono naruszenie, samo zaprosiło Komisję do odbycia wizyty w jej pomie szczeniach, nie czekając, aż Komisja nakaże kontrole w drodze decyzji, nie wystarczy, by wykazać, że współpraca II - 116 była na tyle ścisła, iż mogła uzasadniać jej uwzględnienie w ramach okoliczności łagodzących. Artykuł 14 rozporządzenia nr 17 stanowi, że Komisja, w celu wykonania zadań powierzonych jej w art. 81 WE, może przeprowadzać w przedsiębiorstwach wszystkie konieczne kontrole. Upoważnieni przez Komisję urzędnicy mogą w szczegól ności wejść do wszystkich pomieszczeń i sporządzać kopie dokumentów hand lowych. Kontrole Komisji mogą być prowadzone na podstawie zwykłego upoważnienia (art. 14 ust. 2) lub naka zane w drodze decyzji (art. 14 ust. 3). Sam fakt, iż w niniejszej sprawie Komisja nie nakazała kontroli w drodze decyzji, nie oznacza, że istniała „efektywna współpraca przedsiębiorstwa w toku postępowania" w rozumieniu wytycz nych w sprawie metody ustalania grzy wien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS. (por. pkt 277, 281)