(Microsoft PowerPoint - Mowa dziecka

Mowa dziecka- rozwój i
zaburzenia mowy
Mowa a język
Mowa jest jednym z najważniejszych aspektów rozwoju każdego
człowieka. Jest właściwa tylko ludziom, a człowiek uczy się
komunikowania poprzez obcowanie z innymi ludźmi, dlatego
należy rozpatrywać ją jako zjawisko społeczne.
• Wg I. Styczek mowa jest dźwiękowym porozumiewaniem się ludzi.
• T. Zaleski definiuje mowę jako układ symboli reprezentujących
zjawiska otaczające nas lub dziejące się w nas samych. Często
pojęcie „mowa” utożsamiane jest z pojęciem „język”, które I. Kurcz
określa, jako system , który jest tworem społecznym, a nie dziełem
jednostki, jest wspólny większym i mniejszym społecznościom
ludzkim, stanowi ważny element ich kultury i przyswajany jest w
procesie socjalizacji jednostki, jednakże mowa jest zjawiskiem o
wiele bardziej złożonym.
W procesie funkcjonowania mowy centralne miejsce zajmuje
rozumienie i mówienie, natomiast język zajmuje miejsce
drugorzędne. Można powiedzieć zatem, że język jest tylko jednym
ze środków potrzebnych do realizacji mowy.
• Wg L. Kaczmarka możemy rozpatrywać mowę w aspekcie
indywidualnym, jako nadawanie i odbiór tekstu oraz w aspekcie
społecznym.
Nadawanie mowy polega na wytwarzaniu
określonych treści myślowych i
przekazywaniu ich odbiorcy za pomocą
odpowiednich ruchów narządów
mownych. Ruchy narządów mowy
powodują powstawanie drgań cząsteczek
powietrza, czyli dźwięków. Odbiór
wypowiedzi nadawcy przez odbiorcę
następuje wtedy, gdy usłyszane i
zidentyfikowane dźwięki zostaną
skojarzone z odpowiednią treścią.
Aby komunikacja stała się możliwa, człowiek powinien posiadać
odpowiednie kompetencje oraz sprawności. Kompetencje to
wiedza, która nie może pojawić się w umyśle bez określenia
pewnych sprawności, sprawności zaś, to umiejętności, które
nie pojawią się bez wcześniejszego nabycia kompetencji.
• Kompetencja językowa – to wiedza tkwiąca w umyśle człowieka
dotycząca budowania sensownych i gramatycznie poprawnych
zdań (człowiek nie jest świadomy posiadania tej wiedzy).
• Kompetencja komunikacyjna – to wiedza, dzięki której
potrafimy użyć języka w grupie społecznej.
• Kompetencja kulturowa – to wiedza na temat zjawisk
rzeczywistości, interpretacja tychże zjawisk. Powstaje przy
udziale języka.
Aby móc opanować kompetencję komunikacyjną i kulturową, należy najpierw
dysponować odpowiednią kompetencją językową. Jeżeli jednostka w porę nie
opanuje tychże kompetencji, jej wypowiedzi będą ograniczone.
O prawidłowym opanowaniu kompetencji decydują jednak odpowiednie sprawności
biologiczne, np. percepcja słuchowa czy wydolna pamięć oraz komunikacyjne
czynności umysłu, czyli umiejętność posługiwania się językiem w różnych sytuacjach
społecznych czy budowanie poprawnych zdań pod względem gramatycznym.
Etapy rozwoju mowy dziecka
Wiedza o okresach i kolejności pojawiania się
odpowiednich głosek stanowi punkt odniesienia
podczas planowania pracy dotyczącej
wspomagania rozwoju mowy. Bez fachowej
wiedzy trudno jest pomóc dziecku w rozwoju
mowy, co więcej – można mu zaszkodzić
brakiem kompetencji.
Dlatego podstawowa wiedza z tego zakresu jest
potrzebna każdemu opiekunowi ( a także
rodzicom)
Rozwój mowy wg. L. Kaczmarka
Rozwój mowy dziecka od narodzin do 7 roku życia
dzielimy na (4)pięć okresów:
okres przygotowawczy (0 – 9 miesiąc życia
płodowego) okres melodii, okres wyrazu, okres
zdania i okres swoistej mowy dziecięcej.
OKRES MELODII - OD
URODZENIA DO 1 ROKU ŻYCIA
Początkowo dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku, po
którym można rozpoznać jego potrzeby.
•
•
•
Około 7-8 miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na mowę, doskonale
rozróżnia melodię mowy, tzn. na podniesiony tom reaguje płaczem, a na
mowę cichą, pieszczotliwą reaguje uśmiechem, jest zadowolone.
Około 10 miesiąca życia pojawiają się echolalie. W okresie tym dziecko
zaczyna przejawiać tendencję do powtarzania własnych i zasłyszanych
słów. Dziecko zaczyna kojarzyć wielokrotnie powtarzane dźwięki ze
wskazywaniem odpowiedniej osoby lub przedmiotu.
Około 12 miesiąca życia dziecko zaczyna rozumieć, co do niego mówimy,
reaguje na swoje imię, jest w stanie zrozumieć więcej niż samo potrafi
powiedzieć. Pojawiają się pierwsze wyrazy wypowiadane ze zrozumieniem.
Co ciekawe rozwój mowy w okresie melodii postępuje zazwyczaj
równolegle z rozwojem fizycznym:
- fazie głużenia odpowiada umiejętność unoszenia głowy;
- gaworzeniu - umiejętność siadania,
- pierwszym wyrazom - pozycja pionowa, stawanie na nóżki.
OKRES WYRAZU - OD 1 DO 2
ROKU ŻYCIA
Maluch rozumie o wiele więcej słów, wyrażeń i zdań, niż jest w stanie
samodzielnie wypowiedzieć.
•
•
•
•
W słowniku dziecka pojawiają się samogłoski, takie jak: a, u, i, e,
zazwyczaj oraz spółgłoski: p, b, m, t, d, n, ś, ć, czasem ź, dź.
Pojawiają się też onomatopeje, np. mu, chał-chał, miał, itp.
Pojawiają się wyrazy takie jak: mama, tata, papa, papu. Dziecko
początkowo upraszcza budowę słów wymawiając pierwszą sylabę
lub końcówkę wyrazu, np. miś-mi, daj-da, jeszcze-eszcze, zabaczać.
Między 14-15 miesiącem życia dziecka, następuje rozkwit
wymawianych przez dziecko pojedynczych wyrazów. Jest to
spowodowane burzliwym rozwojem ruchowym, jak i umysłowym
dziecka. Dziecko zaczyna chodzić, następuje rozwój spostrzegania i
pamięci dziecka, a także intensywne poznawanie otaczającego
świata i nazywanie przez dziecko interesujących go przedmiotów, a
także odgrywanie ich cech.
OKRES ZDANIA - OD 2 DO 3
ROKU ŻYCIA
•
•
•
•
•
•
Między 2 a 3 rokiem życia następuje rozkwit mowy dziecka.
Dziecko zaczyna budować zdania, początkowo są to zdania proste,
które są złożone z dwóch, trzech wyrazów, następnie przechodzi w
wypowiedzi dłuższe, cztero - pięcio wyrazowe.
Pierwsze zdania są twierdzące, a następnie pojawiają się zdania
pytające i rozkazujące.
Dziecko używa przede wszystkim rzeczowników, czasowniki
początkowo używane są w formie bezokolicznika. Przypadki są
używane często niepoprawnie.
Dziecko nie potrafi jeszcze wypowiadać poprawnie wszystkich
głosek - głoski trudne, są zastępowane głoską łatwiejszą.
Dziecko słyszy błędnie wypowiedziane słowa i poprawia je.
Świadczy to o różnicowaniu słuchowym prawidłowej, jak i
nieprawidłowej wymowy słów. Na tym etapie mowa dziecka jest
zrozumiała nie tylko dla najbliższych, ale także dla otoczenia.
W tym okresie dziecko wypowiada prawidłowo spółgłoski: p, b, m, f,
w, k, g, h, t, d, n, l, oraz samogłoski ustne: a, o, u, e, y, i, a, czasem
nosowe: ą, ę. Pod konie tego okresu pojawia się: s, z, c, dz, które
wcześniej było zastępowane przez dziecko: ś, ź, ć, dź.
OKRES SWOISTEJ MOWY
DZIECKA - OD 3 DO 7 ROKU
ŻYCIA
Mowa w dalszym ciągu się rozwija, następuje rozwój artykulacyjny,
wzbogaca się zasób słownictwa, rozwija się umiejętność budowania
zdań złożonych.
U czterolatków w dalszym ciągu występują zniekształcenia, ale w nieco
mniejszym stopniu. Pojawiają się neologizmy.
Dziecko 3 letnie, potrafi porozumieć się z otoczeniem, jego mowa jest
już w pewnym stopniu ukształtowana, jednak jej rozwój odbywa się
w dalszym ciągu i często pojawiają się błędy. Dziecko trzyletnie
powinno już wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe,
spółgłoski: p, b, m, f, w, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, h, t, t, d, n, l, ł, j. Pojawiają
się również głoski takie jak: s, z, c, dz. Dziecko już umie
wypowiadać większość z tych głosek poprawnie w izolacji, a w
mowie potocznej zastępuje je zaś głoskami łatwiejszymi. Dziecko
zmiękcza głoski: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż na głoski: ś, ź, ć, dź.
Najczęstsze błędy językowe
pojawiające się u trzylatków, które
mogą utrzymywać się do 5 roku
życia, to:
• opuszczanie sylaby początkowej lub końcowej (zupa
pomidorowa = zupa midolowa, lokomotywa - komotywa);
• przestawianie głosek w wyrazie (ławka = wałka);
• tworzenie nowych wyrazów (zadzwonić + telefonować =
zatelefonić, żelazko = prasowaczka, oparcie krzesła =
opieranka).
• głoska r może być wymawiana jako j lub l ,
ewentualnie jako ł ,
• zamiast f występuje często ch i odwrotnie.
Dziecko 4 letnie, potrafi już mówić
o przeszłości i przyszłości. Zadaje
mnóstwo pytań.
• utrwalają się głoski s, z, c, dz, dziecko nie
powinno ich zamieniać na ich zmiękczone
odpowiedniki ś, ż, ć, dż;
• głoski sz, ż, cz, dż dziecko może wymieniać na
s, z, c, dz - jest to tzw. seplenienie fizjologiczne;
• pojawia się głoska r, choć jej brak nie powinien
jeszcze niepokoić;
• może pojawić się tzw. hiperpoprawność
związana z opanowaniem nowych, trudnych
głosek np. zastępowanie głosek s, z, c, dz, przez
sz, ż, cz, dż - np.: sztół, czukierek;
Dziecko 5 letnie, mowa dziecka w
tym wieku powinna być zrozumiała,
a wypowiedzi dziecka
wielozdaniowe
• dziecko potrafi już bezbłędnie powtórzyć sz, ż, cz, dż, choć w
mowie potocznej mogą wciąż być zastępowane przez s, z, c,
dz;
• głoska r powinna być już wymawiana, chociaż często pojawia
się dopiero w tym okresie;
• wypowiedzi uwzględniają kolejność zdarzeń i zależności
przyczynowo - skutkowe, są zwykle poprawne gramatycznie;
• dziecko potrafi wyjaśnić znaczenie słów, opisać cechy
przedmiotów i możliwość ich zastosowania;
• dziecko chętnie poprawia innych i samego siebie, szukając
prawidłowego brzmienia wyrazu;
•
Dziecko 6 letnie. powinno już
prawidłowo wymawiać wszystkie
głoski, oraz powinno mieć
opanowane mówienie.
•
•
•
•
•
•
•
•
powinno poprawnie wymawiać wszystkie dźwięki nawet te
najtrudniejsze do opanowania czyli głoski sz, ż, cz, dż oraz r;
umieć porównywać (odnajdywać różnice i podobieństwa) oraz
klasyfikować przedmioty pod względem wielkości, kształtu, koloru,
ciężaru, funkcji użytkowej
dokonywać analizy i syntezy słuchowej wyrazów o prostej budowie
fonetycznej (tzw. głoskowania)
wyodrębniać głoski na początku, na końcu i w środku wyrazu
samodzielnie wymyślać wyrazy rozpoczynające się na daną głoskę
wyklaskiwać ilość sylab w wyrazie
określać położenie przedmiotu względem otoczenia (nad, pod,
obok, między, wewnątrz itp.)
określać kierunek (do tyłu, na wprost, w bok itp.)
NORMY ROZWOJOWE
Normą rozwojową jest, jeśli dziecko w wieku:
•
•
•
•
•
•
0 -1 roku - komunikuje się z dorosłymi za pomocą krzyku, głuży,
gaworzy, wymawia pierwsze wyrazy: mama, tata, baba, lala;
1 - 2 lat - Używa prawie wszystkich samogłosek, z wyjątkiem
nosowych (ą, ę) oraz wymawia niektóre spółgłoski ( p, b, m, t, d, n,
k, ś, ź, ć dź, ch). Pozostałe zastępuje innymi. Wypowiada się
jednowyrazowo: np.: kaczka - kaka, pomidor - midol;
3 lat - porozumiewa się prostymi zdaniami, wymawia wszystkie
samogłoski i spółgłoski (p, pi, b, bi, m, mi, n, ni, f, fi, w, wi, t, d, n, l, li,
ś, ź, dź, j, k, ki, g, gi, ch);
4 lat - wymawia głoski s, z, c, dz;
5 - 6 lat - wymawia głoski sz, ż, cz, dż, r;
7 lat - ma utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz
opanowaną technikę mówienia.
Należy pamiętać, że każde dziecko rozwija się
we własnym, swoistym tempie i niewielkie
opóźnienia rozwoju mowy nie powinny być
powodem do niepokoju. Stopień rozwoju
mowy w danym momencie zależy od różnych
czynników. Do najważniejszych należą
psychofizyczny rozwój dziecka oraz wpływ
środowiska. Opóźnienia w pojawianiu się
poszczególnych stadiów rozwoju mowy nie
powinny przekraczać 6 miesięcy, jeżeli
któryś z etapów rozwoju mowy opóźnia się
konieczny jest kontakt z logopedą.
Pomoc logopedy może być
przydatna gdy dziecko:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
rodzi się przedwcześnie z objawami
wcześniactwa,
manifestuje problemy neurorozwojowe,
rozwija się wolno i nieharmonijnie,
ma stwierdzone nieprawidłowe napięcie
mięśniowe,
późno podnosi główkę, późno siada i późno
chodzi,
ma lub miało kłopoty ze ssaniem,
połykaniem, gryzieniem, żuciem,
nieprawidłowo reaguje lub wcale nie reaguje
na dźwięki otoczenia,
mało gaworzy,
jest mało aktywne głosowo,
oddycha przez usta,
uporczywie ślini się (nie kontroluje wycieku
śliny),
ma nieprawidłowo zbudowane narządy
mowy między innymi język, podniebienie,
zbyt długo było karmione butelką i ssie
smoczek (ponad 6, 9 miesiąc życia),
jest nadruchliwe lub apatyczne.
Rodziców nie powinno przerażać, że ich dzieci mówią same do siebie.
Naukowcy przekonują, że pięciolatki, które to robią, lepiej radzą
sobie ze stawianymi przed nimi zadaniami.
Badanie na ten temat przeprowadził prof. psychologii Adam Winsler
z George Mason University w stanie Wirginia.
"Dzieci często mówią do siebie wykonując codzienne obowiązki, a
rodzice i nauczyciele nie powinni myśleć, że to dziwne czy
niewłaściwe. Powinni słuchać dzieci, bo to wspaniałe okno do ich
umysłów" - powiedział Winsler, dodając, że dzieci powinno się do
głośnego mówienia wręcz zachęcać.
Okazuje się, że 78 proc. dzieci miało lepsze wyniki w wykonywaniu
zadań, kiedy do siebie mówiło, niż kiedy pracowało w ciszy.
Ponadto Winsler stwierdził, że dzieci z problemami behawioralnymi,
np. ADHD, częściej mówią do siebie niż ich rówieśnicy. Profesor
uznał, że pozwalanie takim dzieciom na mówienie do siebie w klasie
może pomóc im w rozwoju.
Winsler twierdzi, że rozmawianie ze sobą jest powszechne u dzieci
w wieku 2-5 lat i zupełnie normalne. Kiedy dziecko przejawia takie
zachowania, poprawia się jego komunikacja ze światem
zewnętrznym.
Podobny
eksperyment
przeprowadzony
przez Winslera
wykazał, że równie
korzystne jest
mówienie do
siebie w
przypadku dzieci
autystycznych
POWSTAWANIE POSZCZEGÓLNYCH GŁOSEK W
PROCESIE ROZWOJU MOWY
Wiek dziecka
Artykulacja głosek
pierwsze miesiące życia
głużenie: powstają przypadkowe dźwięki
ok. 6 miesiąca życia
gaworzenie-powtarzanie usłyszanych dźwieków
1-2 rok życia
pojawiają się pierwsze wyrazy: mama, tata,
baba
dziecko wymawia samogłoski: a, o, u, i, y, e oraz
spółgłoski: p, pi, b, bi, m, mi, d, t, n
2-3 rok życia
pojawiają się proste zdania, dziecko wymawia
samogłoski ę, ą
i spółgłoski: w, f, wi, fi, ś, ź, ć, dź, ń, l, li, k, g, ch,
ki, gi, chi, j, ł, s, z, c, dz
4-5 rok życia
pojawia się głoska r, czasem głoski: sz, ż, cz, dż
5-6 rok życia
utrwalone są głoski: sz, ż, cz, dż
7 rok życia
opanowana jest technika mówienia
Rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega
jednakowo; u jednych szybciej, i te dzieci zaczynają
mówić wcześniej, u innych zaś wolniej, co przejawia się
późniejszymi początkami mowy i wolniejszym
przyswajaniem sobie wymowy pewnych głosek.
Różna może być kolejność pojawiania się poszczególnych
głosek w trakcie rozwoju mowy. Stopień rozwoju mowy
w danym momencie zależy od różnych czynników;
wpływ środowiska, zdolności pedagogiczne rodziców,
oraz psychofizyczny rozwój dziecka. Według Ireny
Styczek i Leona Kaczmarka strona techniczna mowy
dziecka powinna być opanowana do siódmego roku
życia.
Reasumując, głużenie powinno się pojawiać w szóstym
miesiącu życia, pojedyncze słowa na pierwsze urodziny
dziecka, proste zdania powinny być wypowiadane w
czasie drugich urodzin, zdania rozwinięte w czasie
trzecich urodzin, a na czwarte urodziny dziecko powinno
umieć opowiadać krótką bajkę.
Przebieg przyswajania języka
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Przyswajanie języka zazwyczaj kończy się w 4 r. życia
Proces jest pomyślny do 6 r życia
Rzadkie przypadki późniejszego przyswajania
Metody pozyskiwania danych : obserwacyjne i
eksperymentalne
Przyswajanie wzorów dźwiękowych języka : 1 r. życia
5-7 mies. życia (gra z dźwiękami – wyrażenie stanu
emocjonalnego i fizycznego)
Głużenie : wypowiadanie pojedynczych fonemów
do 6 mies. życia : zestawianie dźwięków w fonemy,
rozpoznawanie fonemów własnego języka
7-8 mies. życia : gaworzenie, wymawianie sylab,
ćwiczenie prozodii języka
10 mies. życia : dziecko przestaje być uniwersalnym
fonetykiem
Przebieg przyswajania języka
• Krótko przed 1 urodzinami : rozumienie słów, krótko po
urodzinach : wypowiadanie słów( etap 1 słowa ) etap ten
może trwać od 2 miesięcy do 1 roku
• ok 18 mies. życia dwojakie zmiany w języku :
• gwałtowna rozbudowa języka
• prymitywna składnia (etap 2 słów, mowa telegraficzna)
• dzieci rozumieją zdania wykorzystując składnię
• 2 - 3.5 r. życia język przekształca się w płynną, gramatyczną
konwersację
• Powyższe etapy przebiegają analogicznie u wszystkich dzieci.
• Mozliwe opóźnienie 1 rok.
• Większość zdań 3 latka : niegramatyczna ale poszczególne
cechy gramatyczne przestrzegane w większości przypadków .
Dzieci rzadko naruszają kolejność słów i używają fleksji i słów
funkcyjnych w zdaniach tego wymagających wypowiedzi 2 i 3
słowne wyglądają jak fragmenty dłuższych, potencjalnych
zdań.
• Dziecko w wieku lat 4 przyswaja wszystkie elementy
rodzimego języka
Zaburzenia mowy
Mowa jest procesem bardzo złożonym.
Obejmuje nie tylko rozumienie tego, co
mówią inni, ale również umiejętność
porozumiewania się w sposób zrozumiały
dla innych. Tak, jak w każdej innej sferze
życia i funkcjonowania, tak i tutaj, niekiedy
występują zakłócenia, bądź zaburzenia.
Wg I. Styczek zaburzenia mowy
można podzielić na:
• zewnątrzpochodne (egzogenne,
środowiskowe) – przy zaburzeniach mowy
nie stwierdza się defektów anatomicznych
czy psychoneurologicznych, które można
by uznać za przyczynę,
• wewnątrzpochodne (endogenne).
Zaburzenia mowy
wewnątrzpochodne (endogenne)
•
•
•
•
•
•
•
•
dysglosję – zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich
wytwarzania, na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy lub
obniżenia słyszalności,
dysartrię (anartrię) – zniekształcenie dźwięków mowy lub
niemożność ich wytwarzania, na skutek uszkodzenia ośrodków i
dróg unerwiających narządy mowne (artykulacyjne, fonacyjne i
oddechowe),
dyslalię (alalię) – opóźnienie w przyswajaniu sobie języka, na skutek
opóźnionego wykształcenia się funkcji pewnych struktur
mózgowych,
afazję – częściowa lub całkowita utrata znajomości języka na skutek
uszkodzenia pewnych struktur mózgowych,
jąkanie – zaburzenie płynności mowy, zaliczane do nerwic,
nerwice mowy (logoneurozy) – mutyzm, afonia, jąkanie, zaburzenia
tempa mowy, modulacji siły i wysokości głosu u osób cierpiących na
nerwice,
oligofazję – niedokształcenie mowy spowodowane upośledzeniem
umysłowym,
schizofazję – mowa osób mających zaburzenia myślenia
spowodowane chorobami psychicznymi.
Bibliografia
1.Clark L., Ireland C., Uczymy się mówić, mówimy, by się uczyć,
Poznań 1998
2. Kaczmarek L., Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1982
3. Kiclow M., Rozwijanie kompetencji komunikacyjnej dzieci w wieku
przedszkolnym, „Wychowanie w przedszkolu”, 1985, nr 5
4. Kurcz I., Pamięć, uczenie się, język, Warszawa 1992
5. Logopedia. Pytania i odpowiedzi, pod red. T. Gałkowskiego, G.
Jastrzębowskiej, Opole 2003
6. Porayski – Pomsta J., Wypowiedzi dziecięce jako akty mowy,
„Poradnik językowy”, 1990, z. 8
7. Styczek I., Logopedia, Warszawa 1983
8. Zaburzenia mowy. Mowa, teoria, praktyka, pod red. St. Grabiasa,
Lublin 2002
9. Zaleski T., Opóźniony rozwój mowy, Warszawa 1992
ERROR: syntaxerror
OFFENDING COMMAND: --nostringval-STACK:
(Mowa dziecka- rozwi zaburzenia mowy )
/Title
()
/Subject
(D:20140323180355)
/ModDate
()
/Keywords
(pdfcreator Version 0.8.0)
/Creator
(D:20140323180355)
/CreationDate
(Administrator)
/Author
-mark-