Policy brief - Instytut Globalnej Odpowiedzialności

Policy brief 03.2014
Ograniczmy unikanie opodatkowania
- z korzyścią dla Polski i krajów
rozwijających się
Instytut Globalnej
Odpowiedzialności (IGO)
to polska organizacja
pozarządowa, która od
2008 r. zajmuje się
szeroko rozumianą
współpracą rozwojową.
IGO łączy cechy
think-tanku i organizacji
społecznej - prowadzi
badania, publikuje
analizy i raporty,
angażuje się w
rzecznictwo , a także
prowadzi kampanie i
edukację globalną. IGO
jest członkiem Grupy
Zagranica, związku
polskich organizacji
zaangażowanych we
współpracę rozwojową, i
Eurodad, europejskiej
sieci organizacji
eksperckich zajmujących
się polityką rozwojową.
Trudności gospodarcze ostatnich lat sprawiły, że kluczowe
gremia międzynarodowe, media i społeczeństwa w Europie
skupiły uwagę na problemie unikania opodatkowania przez
przedsiębiorstwa ponadnarodowe. Sprawą zajmują się UE,
OECD, G8, G20 i komitet podatkowy ONZ, a ważną rolę powinni
odegrać również polski rząd, parlamentarzyści i organizacje
społeczne. Stawką są nie tylko wpływy do polskiego budżetu,
ale również przyszłość społeczeństw krajów rozwijających się w
Afryce, Ameryce Łacińskiej, Azji i na Bliskim Wschodzie.
Kraje Unii Europejskiej – w tym Polska – tracą co roku bilion euro z
powodu nielegalnych przepływów finansowych, przede wszystkim w
formie unikania opodatkowania przez międzynarodowe korporacje.
Jednak problem ten jeszcze bardziej dotyka ubogie kraje rozwijające się,
które tracą pomiędzy 660 a 870 miliardów euro rocznie. Straty te
sześciokrotnie przewyższają sumę całej oficjalnej pomocy rozwojowej
(ODA) otrzymywanej przez kraje rozwijające się od krajów
wysokorozwiniętych, również z naszego budżetu.
Polska może przyczynić się do rozwiązania tego problemu poprzez
bardziej aktywne zaangażowanie się w odpowiednie inicjatywy na forum
międzynarodowym, stymulowanie debaty publicznej w kraju i włączenie
tematyki podatkowej do polskiej współpracy rozwojowej.
Na czym polega problem unikania opodatkowania?
Międzynarodowy system podatkowy nie
nadąża za zmianami gospodarczymi w dobie
globalizacji i za najróżniejszymi praktykami
przedsiębiorstw wielonarodowych
służących minimalizacji obciążeń
podatkowych. Na przykład, świadczenie
usług przez internet sprawia, że łatwiej
uniknąć zapłacenia podatku w kraju, w
którym powstała należność podatkowa.
Przedsiębiorstwa wielonarodowe mają
wiele sposobów na unikanie podatków.
Oszustwa podatkowe i uchylanie się od
podatków są działaniami nielegalnymi.
Jednak korporacje wykorzystują również
bardziej subtelne sposoby – od działań
całkowicie uprawnionych, takich jak zwykła
optymalizacja podatkowa, do czynów
balansujących na granicy prawa, często
zgodnych z jego literą lecz niezgodnych z jej
sensem i polityką podatkową państwa.
Chodzi tu m.in. o tworzenie sztucznych
konstrukcji prawnych, nie związanych z
realnymi zdarzeniami gospodarczymi,
agresywną optymalizację podatkową,
przenoszenie zysków do spółek zależnych w
rajach podatkowych. Międzynarodowe
przedsiębiorstwa wykorzystują umowy o
unikaniu podwójnego opodatkowania, aby
nie płacić podatków w żadnym kraju lub
płacić znacznie mniej niż powinny.
Tracą wszyscy inni
Na unikaniu podatków przez korporacje
tracą wszyscy:1
Rządy borykają się z niewystarczającymi
przychodami budżetowymi, zmuszone są do
cięć wydatków, gdyż nie są w stanie
wyegzekwować należnych podatków od
międzynarodowych korporacji.
Indywidualni podatnicy obciążeni są
dodatkowymi podatkami, co powoduje
niezadowolenie społeczne.
Przedsiębiorcy ryzykują utratę dobrej
reputacji, gdy ich nietetyczne działania
wychodzą na jaw. Co gorsze, praktyki
nieuczciwych korporacji zapewniają im
przewagę konkurencyjną nad
1
Na podstawie: OECD, BEPS Action Plan, 2013,
www.oecd.org/ctp/BEPSActionPlan.pdf
przedsiębiorcami, którzy uczciwie płacą
podatki. Poszkodowane są firmy krajowe,
szczególnie małe i średnie
przedsiębiorstwa, które nie mogą
konkurować z korporacjami nieuczciwie
minimalizującymi obciążenia podatkowe.
Straty krajów rozwijających się
Problem ma katastrofalne skutki dla krajów
rozwijających się. Waga ściągania podatków
w tych krajach została powszechnie uznana
w 2002 roku.2 W okresie przed kryzysem
finansowym mogły one liczyć na pomoc
rozwojową ze strony krajów bogatszych.
Jednak w ostatnich latach, gdy pomoc
zagraniczna uległa ograniczeniu, problem
unikania podatków przez międzynarodowe
korporacje dotknął kraje rozwijające się
szczególnie boleśnie.
Straty wynikające z tego problemu
sześciokrotnie przewyższają sumę całej
światowej oficjalnej pomocy rozwojowej,
wynoszącej obecnie ok. 130 mld dolarów.
Polityka innych krajów UE wobec
unikania podatków w krajach
rozwijających się
Kraje bogatsze, skupione w Komitecie
Pomocy Rozwojowej OECD, podejmują
inicjatywy, aby wesprzeć kraje rozwijające
się w sprawnym ściąganiu należności
podatkowych.
Wydany w grudniu 2013 r.
raport Eurodad,
europejskiej sieci
organizacji eksperckich
zajmujących się m.in.
kwestią finansowania
rozwoju, nosi znamienny
tytuł „Jedna ręka daje, a
druga odbiera:
europejskie organizacje
apelują do rządów o walkę z unikaniem
opodatkowania”.
Z analizy polityki 13 krajów UE wynika, że
rządy nie wymagają odpowiedniej
przejrzystości w sprawach podatkowych.
2
Por. Konsensus z Monterrey,
www.un.org/esa/ffd/monterrey/MonterreyConsensus.pdf
Ograniczmy unikanie opodatkowania / Policy brief 03.2014
2
Większość rządów jest niechętna, aby
wyjawić społeczeństwu, kto jest
rzeczywistym właścicielem poszczególnych
korporacji i innych podmiotów
gospodarczych. Dane pokazują, że
informacje wymieniane pomiędzy rządami
na temat podatków są rzadko udostępniane
opinii publicznej, a kraje rozwijające się
rzadko uczestniczą w takiej wymianie
informacji, choć pomogłoby im to w
zidentyfikowaniu firm uchylających się od
podatków.
Inicjatywy zmierzające do ograniczenia problemu
Presja budżetowa, której doświadcza szereg
rządów na świecie, również tych
najbogatszych, spowodowała, że
ograniczeniem unikania opodatkowania
zajmują się w ostatnich latach kluczowe
gremia międzynarodowe.
Wieloletniej pracy OECD w tym zakresie
nadała impetu determinacja G8 i G20.
Inicjatywa BEPS (Base Erosion and Profit
Shifting) zaowocowała najpierw raportem, a
potem planem działań (Action Plan on Base
Erosion and Profit Shifting, 2013), który ma
ukierunkować szereg zmian mających na
celu ograniczenie unikania opodatkowania.
Ważnym wydarzeniem było opublikowanie
przez OECD w lutym 2014 r. Globalnego
standardu ws. automatycznej wymiany
informacji podatkowej.
Szczególnie ważne dla Polski są decyzje
podejmowane na forum UE.3 Podczas
szczytu w maju 2013 r. głowy państw i
szefowie rządów wezwali do podjęcia
„skutecznych środków w celu walki z
uchylaniem się od podatków i oszustwami
podatkowymi”, w szczególności realizacji
planu działań Komisji Europejskiej z grudnia
2012 r.
W marcu 2014 r. Parlament Europejski
przegłosował dyrektywę ws.
przeciwdziałania praniu pieniędzy, która
wprowadza wymóg prowadzenia publicznie
dostępnych rejestrów rzeczywistych
właścicieli przedsiębiorstw – co jest
podstawowym krokiem do ustalenia
należności podatkowych i społecznej
kontroli nad korporacjami.
3
Cenna analiza polityki UE ws. ograniczania unikania podatków
znajduje się w raporcie Concord z 2013 roku pt. „Spotlight on
Policy Coherence for Development 2013”,
http://www.concordeurope.org/259-spotlight-on-eu-policy-coh
erence-for-development
Rozwiązania proponowane przez rządy
poszczególnych państw, instytucje
międzynarodowe i organizacje pozarządowe
dotyczą następujących mechanizmów:
• obowiązek publikacji informacji o
rzeczywistych właścicielach
przedsiębiorstw;
• automatyczna wymiana informacji
pomiędzy organami podatkowymi;
• obowiązek sprawozdawania przez
międzynarodowe korporacje danych w
rozbiciu na poszczególne kraje (Country
By Country Reporting, CBCR);
• ograniczenie nieuprawionego osiągania
korzyści z umów o unikaniu podwójnego
opodatkowania (ze szczególnym
uwzględnieniem problemu rajów
podatkowych).
Również polski rząd podjął szereg kroków
mających na celu ograniczenie problemu.
W ostatnim okresie Polska podpisała szereg
umów o unikaniu podwójnego
opodatkowania oraz umów o wymianie
informacji podatkowych.
W ramach nowelizacji ordynacji podatkowej
rząd pracuje obecnie nad klauzulą przeciw
unikaniu opodatkowania. Jej celem jest –
według zapewnień ministerstwa finansów –
„ograniczenie działań głównie dużych
korporacji, najczęściej międzynarodowych,
które przygotowują sztuczne konstrukcje
służące jedynie obniżeniu opodatkowania,
niemające nic wspólnego z realnym
biznesem”.4
Zapowiedziane zostało również
opodatkowanie dochodów kontrolowanych
spółek zagranicznych i stworzenie Rady ds.
Unikania Opodatkowania.
4
Wypowiedź wiceministra finansów z 16.01. 2014 r.
Ograniczmy unikanie opodatkowania / Policy brief 03.2014
3
Co należy zrobić?
Rekomendacje
Polska współpraca rozwojowa nie
uwzględnia jeszcze problemu unikania
opodatkowania w krajach rozwijających się.
1,4 mld złotych przeznaczone z budżetu
państwa w 2012 r. na pomoc rozwojową,
jest kwotą znaczną, lecz faktyczna suma
przeznaczona na bezpośrednie działania
pomocowe, koordynowane przez
Ministerstwo Spraw Zagranicznych, jest
ponad kilkunastokrotnie mniejsza.
Pozytywny wpływ polskiej współpracy
rozwojowej byłby nieporównywalnie
większy, jeśli rząd podjąłby konkretne kroki,
aby pomóc krajom rozwijającym się w
zwiększeniu ściągalności podatków.
Unikalną okazją do wdrożenia tego
postulatu są rozpoczynające się w 2014 r.
prace nad nowym Wieloletnim Programem
Współpracy Rozwojowej, który określi
główne cele i priorytety polskiej pomocy na
kolejne pięć lat.
Poszczególne resorty powinny podjąć
dyskusję na ten temat w ramach Rady
Programowej Współpracy Rozwojowej,
organie doradczo-konsultacyjnym przy
ministrze spraw zagranicznych. W skład
Rady wchodzą przedstawiciele 11
ministerstw, parlamentu i organizacji
pozarządowych, co sprawia, że Rada jest
ważnym forum do takiej dyskusji.
Rząd powinien zapewnić, że Rada ds.
Unikania Opodatkowania zajmie się
problemem unikania podatków przez
międzynarodowe korporacje i polskie
przedsiębiorstwa działające w krajach
rozwijających się.
Autor:
Parlamentarzyści powinni aktywnie
uczestniczyć w debacie dotyczącej polskiej
współpracy rozwojowej, zarówno na forum
Rady Programowej Współpracy
Rozwojowej, jak i w debacie parlamentarnej
oraz w kontakcie z mediami i wyborcami.
Szczególną rolę może pełnić komisja spraw
zagranicznych, komisja sprawiedliwości i
praw człowieka, a także szereg zespołów
parlamentarnych, które powinny
zmotywować rząd do uwzględnienia we
współpracy rozwojowej problemu unikania
opodatkowania przez korporacje.
Polscy przedstawiciele w Unii Europejskiej
powinni aktywnie uczestniczyć w dyskusjach
na ten temat na forach, w pracach których
uczestniczą. Dotyczy to polskich
przedstawicieli m.in. w:
• Radzie Unii Europejskiej - Radzie ds.
Zagranicznych (FAC), szczególnie Grupie
Rady ds. Współpracy na rzecz Rozwoju
(CODEV), Grupie Rady ds. Krajów Afryki,
Karaibów i Regionu Pacyfiku (COACP),
• Europejskiej Służbie Działań
Zewnętrznych (ESDZ),
• Parlamencie Europejskim, szczególnie
komisji ds. rozwoju (DEVE) i komisji ds.
gospodarczych i monetarnych (ECON),
a także przedstawicieli polskich partii
politycznych w europejskich ugrupowaniach
politycznych reprezentowanych w
Parlamencie Europejskim.
Szczególną rolę powinni odegrać również
przedstawiciele Polski w OECD i w
Komitecie ekspertów ds. współpracy
międzynarodowej w sprawach podatkowych
w ONZ oraz na Forum Współpracy
Rozwojowej ONZ (UN DCF).
Marcin Wojtalik, ekspert Instytutu Globalnej Odpowiedzialności, analizuje polską i
europejską współpracę rozwojową od 2007 roku, specjalizuje się w tematyce
skuteczności pomocy, spójności polityk na rzecz rozwoju i edukacji globalnej; członek
Rady Programowej Współpracy Rozwojowej i członek zarządu Grupy Zagranica.
Wydawca: Instytut Globalnej Odpowiedzialności – IGO
ul. Noakowskiego 10 lok. 6A
00-666 Warszawa
e-mail: [email protected], www.igo.org.pl
Publikacja powstała przy finansowym wsparciu Unii Europejskiej. Poglądy wyrażone w tej
publikacji w żadnym wypadku nie odzwierciedlają oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej.
Ograniczmy unikanie opodatkowania / Policy brief 03.2014
4