Bloki tematyczne

Dr Tadeusz Sozañski
METODY BADAÑ SOCJOLOGICZNYCH
Konwersatorium, 45 godzin (15 jednostek)
Zaoczne studia socjologiczne o specjalnoœci praca socjalna
III rok, grupa 4, rok akad. 2005/06
Cel kursu. Celem kursu jest przygotowanie do profesjonalnego prowadzenia empirycznych badañ
socjologicznych z uwzglêdnieniem wszystkich etapów procesu badawczego: od postawienia
problemu, przez konceptualizacjê i operacjonalizacjê, przygotowanie narzêdzia badawczego,
zbieranie materia³u Ÿród³owego, po analizê danych i prezentacjê wyników.
Warunki zaliczenia. Obowi¹zuje obecnoœæ na zajêciach i studiowanie na bie¿¹co literatury
przypisanej do ka¿dego bloku tematycznego. Na pierwsze zajêcia po przerwie œwi¹tecznej nale¿y
oddaæ przygotowany na piœmie projekt badañ, a na pierwsze zajêcia w II semestrze przed³o¿yæ
kwestionariusz ankiety lub wywiadu bêd¹cy narzêdziem badawczym w ramach projektu. Kurs koñczy
egzamin testowy (test uzupe³nianych zdañ).
Bloki tematyczne
1. Co to jest nauka? Podzia³ nauk. Metodologia nauk. Osobliwoœci socjologii jako nauki
empirycznej.
Pojêcia i tematy: cechy wyró¿niaj¹ce wiedzê naukow¹, nauki em piryczne i form alne, m etodologia
a socjologia nauki, m etodologia pragm atyczna i apragm atyczna, problem naukowy, hipoteza,
paradygm at, teoria, m odel, m etoda, orientacja problem owa, perspektywa przyrodnicza i kulturowa.
Literatura: T. SO ZAÑSKI. Co to jest nauka? Ss. 23-50 w: J. Goækowski, S. Marm uszewski (red.)
Nauka. To¿samoœæ i tradycja. Kraków 1995 (MN I: 5-34 lub http://www.cyf-kr.edu.pl /~ussozans/
nauka.pdf ! J. TOPOLSKI. Metodologia historii. W arszawa 1973, r.I (Przedm iot m etodologii
nauk): 15-31 ! S. NOW AK. Metodologia badañ spo³ecznych. W arszawa 1985, r.II (Zjawiska
spo³eczne i odpowiadaj¹ce im pojêcia): 62-84.
2. Elementarne czynnoœci naukotwórcze. Fundamentalna rola zmiennych.
Pojêcia i tematy: definicja, klasyfikacja, typologia, pom iar, jednostka analizy, zm ienna, podzia³y
zm iennych wed³ug ró¿nych kryteriów.
Literatura: G. BABIÑSKI. W ybrane zagadnienia z metodologii socjologicznych badañ empirycznych.
Kraków 1980, r.III (Zm ienne i ich rola w badaniach socjologicznych): 35-63 (MN I: 249-272) !
S. NOW AK. Metodologia badañ spo³ecznych. W arszawa 1985, r.III (Definiowanie pojêæ i dobór
wskaŸników w badaniach): 124–138, 152–164 ! Notatka do wyk³adu: http://www.cyf-kr.edu.pl/
~ussozans/zm ienne.pdf
3. Etapy procesu badawczego. Projektowanie badañ. Konceptualizacja i operacjonalizacja Typy
badañ empirycznych.
Pojêcia i tematy: "od projektu do raportu", przedm iot, tem at i problem atyka badañ, konceptualizacja, operacjonalizacja, badanie weryfikacyjne i eksploracyjne, eksperym entalne i korelacyjne,
przekrojowe i dynam iczne,
Literatura: G. BABIÑSKI. W ybrane zagadnienia z metodologii socjologicznych badañ empirycznych.
Kraków 1980, r.II (Etapy procesu badawczego): 19-34 (MN I: 300-313) ! E. BABBIE. Badania
spo³eczne w praktyce. W arszawa 2003, r. 4 (Plan badañ): 109–138.
4. Eksperyment w naukach spo³ecznych. Etyka w badaniach socjologicznych
Pojêcia i tematy: zale¿noœæ przyczynowa, m etoda eksperym entalna, m anipulacja i kontrola,
klasyczny schem at eksperym entu i jego m odyfikacje, trafnoœæ wewnêtrzna i zewnêtrzna, zasady
etyczne obowi¹zuj¹ce w badaniach na ludziach.
Literatura. E. BABBIE. Badania spo³eczne w praktyce, r.8 (Eksperym ent): 245–266 ! T. SOZAÑSKI.
Propozycja eksperymentalnego badania wp³ywu dolegliwoœci i nieuchronnoœci kary na podejmowanie dzia³añ przestêpczych. Http://www.cyf-kr.edu.pl/~ussozans/projekt.pdf ! J. BRZEZIÑSKI.
Metodologia badañ psychologicznych. W arszawa 1996, r. 5 (Etyczne problem y psychologii (I) –
m iêdzy kodeksem etycznym a laboratorium , fragm ent): 125–132 ! Kodeks Postêpowania w
dziedzinie Badañ Rynkowych i Spo³ecznych, streszczenie: Http://www.cyf-kr.edu.pl/~ussozans/
kodeks.pdf
5. WskaŸniki, indeksy i skale.
Pojêcia i tematy: wskaŸnik i indicatum , podzia³ wskaŸników wed³ug S. Nowaka, m oc zawierania i
odrzucania wskaŸnika, indeks a skala, podstawowe wiadom oœci o m etodach skalowania.
Literatura: E. BABBIE. Badania spo³eczne w praktyce. W arszawa 2003, r. 5 (Konceptualizacja,
operacjonalizacja i pom iar): 139–171. ! S. NOW AK. Metodologia badañ spo³ecznych. W arszawa
1985, r.III (Definiowanie pojêæ i dobór wskaŸników w badaniach): 165–189.
6. Baza Ÿród³owa badañ empirycznych.
Pojêcia i tematy: pojêcie Ÿród³a, Ÿród³a zastane i wywo³ane, ocena autentycznoœci, wiarygodnoœci
i istotnoœci Ÿróde³, techniki zbierania m ateria³u em pirycznego, podzia³ technik wed³ug J. Lutyñskiego,
trzy aspekty standaryzacji techniki (narzêdzie, cechy zbiorowoœci ankieterów, warunki
kom unikowania siê), wykorzystanie dokum entów urzêdowych i "osobistych".
Literatura: G. BABIÑSKI. W ybrane zagadnienia z metodologii socjologicznych badañ empirycznych.
Kraków 1980, r.IV (ród³a w badaniach socjologicznych): 65-79 (MN I: 409-421) ! J. TOPOLSKI.
Metodologia historii. W arszawa 1973, r.XV (Teoria wiedzy Ÿród³owej): 342-354 ! J. SZCZEPAÑSKI.
Metoda biograficzna. Ss. 573-607 w: Odmiany czasu teraŸniejszego. W arszawa 1971 (MN II:
363-383) ! J. LUTYÑSKI. Techniki otrzymywania materia³ów i ich podzia³. Ss. 16-40 w: K. Lutyñska,
A.P. W ejland (red.) W ywiad kwestionariuszowy. Analizy teoretyczne i badania empiryczne (wybór
tekstów). Ossolineum 1983.
7. Wywiad kwestionariuszowy i techniki ankietowe
Pojêcia i tematy: wywiad kwestionariuszowy, wywiad swobodny, ankieta (od czego zale¿y wybór
techniki), zasady prowadzenia wywiadu z kwestionariuszem , aran¿acja wywiadu, dopuszczalne i
niedopuszczalne zachowania ankietera, podstawowe typy technik ankietowych, ankieta pocztowa
i prasowa, ankieta audytoryjna.
Literatura: J. LUTYÑSKI. Analiza procesu otrzymywania informacji w badaniach z zastosowaniem
wywiadu kwestionariuszowego. Ss. 13-62 w: Analizy i próby technik badawczych w socjologii, t.IV
(W ywiad kwestionariuszowy w œwietle badañ m etodologicznych). Ossolineum 1972 ! J. LUTYÑSKI.
Pojêcie ankiety. Rodzaje technik ankietowych. Ss. 39-52 w: Analizy i próby technik badawczych w
socjologii. t. II, Ossolineum 1968 ! Z. SAW IÑSKI, P.B. SZTABIÑSKI, F. SZTABIÑSKI (red.).
Podrêcznik ankietera. W arszawa 2000, r.9 (Aran¿acja sytuacji wywiadu): 119–139, r. 26 (Ustawa
o ochronie danych osobowych): 295–304
8. Budowa kwestionariusza. Logiczna teoria pytañ
Pojêcia i tematy: ogólne zasady budowy kwestionariusza, uk³ad odniesienia rozm ówcy, pytania
sugeruj¹ce, zasada aprobaty spo³ecznej, struktury sekwencyjne kwestionariusza (struktura
tem atyczna, logiczna, graficzna), logiczno-gram atyczny i behawioralny m odel pytania, pytania
otwarte i zam kniête (w sensie logicznym , strukturalnym i technicznym ), analiza pytania zam kniêtego
2
logicznie (lista alternatyw, ¿¹danie wyboru, typ roszczenia zupe³noœci), pytania technicznie
zam kniête z kafeteri¹ koniunktywn¹ i dyzjunktywn¹, kwestionariusz wywiadu a kwestionariusz
ankiety.
Literatura: G. BABIÑSKI. Pytania kwestionariuszowe: podstawowe podzia³y i typologie. Ss. 53-73
(r.III) w: J. W asilewski (red.) W ybrane zagadnienia metodologiczno-teoretyczne badañ
socjologicznych. Kraków 1984 (MN I: 391-408) ! S. NOW AK (red.). Metody badañ socjologicznych
(wybór tekstów). W arszawa 1965, r.IV (Problem y budowy kwestionariusza): 98-131 !
T. PAW £OW SKI. Pojêcia i metody wspó³czesnej humanistyki. Ossolineum 1977, r.VI (Teoria
pytañ): 151-193 ! J. LUTYÑSKI. Pytanie kwestionariuszowe i jego ró¿ne koncepcje. Ss. 110-146
w: K. Lutyñska, A.P. W ejland (red.) W ywiad kwestionariuszowy. Analizy teoretyczne i badania
empiryczne (wybór tekstów). Ossolineum 1983 ! A. SU£EK. Ilu jest ¯ydów w Polsce?
Eksperymentalne studium wp³ywu skali na odpowiedzi ankietowe. Ss. 175–187 w: A. Su³ek . Sonda¿
polski. W arszawa 2001.
9. Inne techniki otrzymywania materia³u empirycznego
Pojêcia i tematy: obserwacja socjologiczna i jej rodzaje, grupowy wywiad zogniskowany.
Literatura: R. MAYNTZ, K. HOLM, P. HÜBNER. W prowadzenie do metod socjologii empirycznej.
W arszawa 1985, r.4 (Metody obserwacji): 111–130 ! A. DUKACZEW SKA-NA£ÊCZ. Zogniskowane
wywiady grupowe - jakoœciowa technika badawcza. W : H. Dom añski, K. Lutyñska, A.W . Rostocki
(red.). Spojrzenie na metodê. Studia z metodologii badañ socjologicznych. W arszawa 1999:
149-160.
10. Przetwarzanie materia³u empirycznego na dane.
Pojêcia i tematy: instrukcja kodowa, system y kodowe, dwa sposoby kodowania odpowiedzi na
pytania technicznie otwarte, m acierz danych, tworzenie kom puterowych baz danych, redukcja
przestrzeni w³asnoœci.
Literatura: G. BABIÑSKI. W ybrane zagadnienia z metodologii socjologicznych badañ empirycznych.
Kraków 1980, r.VIII (Budowa instrukcji kodowej): 153–190 (MN II: 443–471) ! S. NOW AK (red.).
Metody badañ socjologicznych (wybór tekstów). W arszawa 1965, r.VIII (Twierdzenia, pojêcia,
wskaŸniki. Tekst A. Bartona o “przestrzeni w³asnoœci”): 211-231 (MN I: 314-330) ! Notatka (przyk³ad
redukcji przestrzeni w³asnoœci): http://www.cyf-kr.edu.pl/ ~ussozans/redps.pdf
11. Socjometria – zbieranie i analiza danych relacyjnych
Pojêcia i tematy: pytanie socjom etryczne, socjogram , indywidualne i grupowe param etry
socjom etryczne, sieæ spo³eczna
Literatura: R. MAYNTZ, K. HOLM, P. HÜBNER. W prowadzenie do metod socjologii empirycznej.
r.6 (Socjom etria): 156–170.
12. Wprowadzenie do statystycznej analizy danych.
Pojêcia i tematy: zm ienne jakoœciowe i iloœciowe, rozk³ad jednej zm iennej, wartoœæ œrednia i
odchylenie standardowe, prezentacja graficzna rozk³adu.
Literatura: C. FRANKFORT-NACHMIAS, D.NACHMIAS. Metody badawcze w naukach spo³ecznych.
Poznañ 2001, r.15 (Rozk³ad jednej zm iennej): 369-403.
13. Dobór próby i wnioskowanie statystyczne
Pojêcia i tematy: próba losowa, reprezentatywnoœæ, pewnoœæ i dok³adnoœæ szacowania wartoœci
œredniej, podstawowe m etody losowego doboru próby, dobór nielosowy, estym acja i testowanie
hipotez statystycznych.
Literatura: E. BABBIE. Badania spo³eczne w praktyce, r. 7 (Logika doboru próby): 200–241.
3
14. Badanie zale¿noœci miêdzy zmiennymi
Pojêcia i tematy: przygotowanie program u analiz statystycznych, zale¿noœæ statystyczna zm iennych
nom inalnych, test chi2, kontrola zale¿noœci m iêdzy dwiem a zm iennym i za pom oc¹ trzeciej zm iennej,
zale¿noœæ pozorna, wspó³czynnik korelacji zm iennych interwa³owych.
Literatura: C. FRANKFORT-NACHMIAS, D.NACHMIAS. Metody badawcze w naukach spo³ecznych.
Poznañ 2001, r.16 (Analiza dwuzm iennowa): 404-438 ! R. MAYNTZ, K. HOLM, P. HÜBNER.
W prowadzenie do metod socjologii empirycznej, r.10 (Opracowanie i analiza danych): 240–265.
15. Raport z badania
Pojêcia i tematy: struktura raportu, dostosowanie do odbiorcy, analiza przyk³adowego raportu
Literatura: E. BABBIE. Badania spo³eczne w praktyce, Za³¹cznik C: Raport z badañ, 563–569.
MN I/II = Badania empiryczne w socjologii. W ybór tekstów, t. I, II. Opracowanie: M. MALIKOW SKI
i M. NIEZGODA. W y¿sza Szko³a Spo³eczno-Gospodarcza w Tyczynie 1997.
http://www.cyf-kr.edu.pl/~ussozans/
4