Fonetyka - WordPress.com

Fonetyka - nauka o wymowie. Zajmuje się wyróżnianiem i podziałami dźwięków mowy - głosek, dzieleniem słów na sylaby,
opisem akcentu wyrazowego i intonacji zdaniowej.
W tworzeniu głosek biorą udział artykulatory: podniebienie, język, wargi, języczek, wiązadła głosowe.
Głoski to najmniejsze słyszalne i dające się wyodrębnić dźwięki. Słowo SZCZELINA podzielone na głoski: SZ-CZ-E-L-I-N-A
Litery to zapisy głosek. Słowo SZCZELINA podzielone na litery: S-Z-C-Z-E-L-I-N-A
Zasadniczy podział głosek polskich:
*** samogłoski
*** spółgłoski
Głoski dźwięczne
głoski bezdźwięczne
b, d, g, w, z, ź, ż, l, ł, r, m, n, j , dz, dź, dż + samogłoski
p, t, k, f, s, ś, sz, c, ć, cz, ch
spółgłoski miękkie
p’, b’, f’ w’, ś, ź, ć, ch’, dź, m’,n’, l’, j, k’, g’
spółgłoski twarde
głoski ustne
p, b, f, w, s, z, c, ch, dz, n, m, l, ł, k, g, t, d, sz, ż, cz, dż, r
a, e, o, i, b, c, d, k, s, t, w, z i inne (bez nosowych)
głoski nosowe
ą, ę, m, n, ń, n’, m’
spółgłoski sonorne
m, m’, n, n’, ł, l, r
gdy je wymawiamy, drżą wiązadła głosowe
gdy je wymawiamy, nie drgają wiązadła
głosowe
w kierunku podniebienia wznosi się środek
języka
środek języka znajduje się w innym miejscu
gdy je wymawiamy, powietrze przechodzi tylko
przez usta
gdy je wymawiamy, powietrze przechodzi przez
usta i przez nos
to spółgłoski dźwięczne niemające
odpowiedników bezdźwięcznych
Upodobnienia
Upodobnienia (asymilacje) polegają na dostosowaniu wymowy głoski do wymowy głosek sąsiednich.
To zdarza się bardzo często, np. wyraz swój wymawiamy: /sfój/ , natomiast wyraz prośba jako:
/proźba/. Mówimy o różnych typach upodobnień.
Gdy głoska poprzedzająca powoduje zmianę głoski następującej, jest to upodobnienie postępowe, np.
swój - /sfój/ - dźwięczna głoska w zmienia się w bezdźwięczne f pod wpływem poprzedzającej bezdźwięcznej s
krzak - /kszak/ - dźwięczne rz realizowane jako bezdźwięczne sz pod wpływem bezdźwięcznego k
trzeba - /tszeba/ - sytuacja podobna - dźwięczne rz jako bezdźwięczne sz pod wpływem bezdźwięcznego t
Gdy jednak głoska poprzedzająca zmienia swoje cechy tak, by dostosować się do tej, która po niej następuje, mówimy o
upodobnieniu wstecznym, np.
prośba - /proźba/ - dźwięczne b wpływa na bezdźwięczne ś i sprawia, że ś zyskuje dźwięczność.
zbawca - /zbafca/ - bezdźwięczne c wpłynęło na dźwięczne w i pozbawiło je dźwięczności
babka - /bapka/ - bezdźwięczne k wpłynęło na dźwięczne b i pozbawiło je dźwięczności.
Przedstawione upodobnienia oznaczamy strzałką, bo
taki też jest wyżej opisany kierunek działania głosek.
Upodobnienia zachodzić też mogą między wyrazami. Mają wtedy kierunek wsteczny.
Mogą to być udźwięcznienia, np.
lub mogą to być też ubezdźwięcznienia, np.
kot bury - wymawiamy jako /kod_bury/
łeb krowy - wymawiamy jako /łep_ krowy/
las duży - /laz_duży/
chleb stary - /chlep_stary/
kosmyk włosów - /kosmyg_włosów/
kod pocztowy - /kot_pocztowy/
Jeśli jednak po wyrazie kończącym się spółgłoską inną niż półotwarta (m,n,r,l,ł) następuje wyraz zaczynający się od
samogłoski lub spółgłoski półotwartej, to wymowa końcowych głosek zależy od regionu, np.:
kosz owoców - /koż_owoców/
kot ładny - /kod_ ładny/
nóż ostry - /nóż_ostry/
włos rudy - /włoz_rudy/
Uproszczenia - związane są z tempem mowy i ułatwianiem sobie przez artykulatory ich działania. Uproszczenie polega na
pominięciu w wymowie wyrazu jednej z głosek. Np. warszawski /warszaski/, Kwiatkowski /kwiatkoski/. Jest to
dopuszczalne w języku potocznym, w starannej polszczyźnie należy tego unikać. Za niepoprawną uznawana jest wymowa:
/szczela/ słowa strzela lub: /zegarmiszcz/ słowa zegarmistrz.
Utrata dźwięczności w wygłosie – (czyli na końcu wyrazu) - w większości przypadków wyrazy zakończone na spółgłoskę dźwięczną
tracą dźwięczność na końcu wyrazu (nie dotyczy to takich spółgłosek dźwięcznym, które nie mają swojego bezdźwięcznego
odpowiednia, tzn. m, n, r, l, ł).
Akcent i intonacja Akcent to wyróżnienie pewnej sylaby lub wyrazu w zdaniu przez wymówienie ich inaczej: mocniej, dłużej, wyżej w różnych językach metody akcentowania są różne. Akcent wyrazowy w języku polskim polega na głośniejszej wymowie sylaby
akcentowanej. Jest on stały, ponieważ zazwyczaj pada na przedostatnią sylabę wyrazu.