Lekcje matematyki z uczniem mającym trudności w nauce
Transkrypt
Lekcje matematyki z uczniem mającym trudności w nauce
Nauczyciele i Matematyka plus Technologia Informacyjna Lekcje matematyki z uczniem mającym trudności w nauce Władysława Paczesna [email protected] Praca z uczniem mającym trudności w nauce matematyki każdemu z nas przysparza wiele problemów. Nauczyciele niepokoją się, że nie nauczą tego, co jest potrzebne na kolejnym etapie edukacyjnym, uczniowie denerwują się, że ktoś od nich wymaga wiedzy ponad ich możliwości, a rodzice winią dziecko i nauczyciela za brak postępów w nauce matematyki. Koło się zamyka. Zgodnie z polskim prawem każdy, a więc także uczeń „słaby”, ma prawo do nauki i wymagania należy dostosować do jego możliwości. Poniżej przytoczę wybrane przepisy prawa oświatowego mówiące o uczniu słabym. 1. Zgodnie z art. 1. ustawy system oświaty zapewnia w szczególności: • prawo każdego obywatela do kształcenia się; • dostosowanie organizacji, treści i metod nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów; • reguluje formę i warunki sprawdzianu bądź egzaminu, do którego przystępują uczniowie z dysfunkcjami; • określa dokumenty precyzujące zakres dostosowania wymagań edukacyjnych i egzaminacyjnych (orzeczenie lub opinia poradni). 3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. z 2003 r. Nr 5, poz.46) podaje, że poradnie psychologiczno-pedagogiczne opinie w sprawach: wydają m.in. • dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb ucznia, u którego stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom; • przystąpienia ucznia do sprawdzianu lub egzaminu w warunkach i formie dostosowanych do jego indywidualnych potrzeb psychofizycznych. Takie jest prawo i taka jest teoria – a jak to wy• możliwość korzystania z opieki psycholo- gląda w praktyce? Życie – jak zwykle – pokazuje, giczno-pedagogicznej i specjalnych form że teoria nie sprawdza się w praktyce. Jednakże pracy dydaktycznej; jedno zostaje niezmienne – ucznia słabego z ma• możliwość pobierania nauki we wszystkich tematyki mamy, my, nauczyciele przygotować do typach szkół przez dzieci i młodzież nie- sprawdzianu w szkole podstawowej, czy do egzapełnosprawną zgodnie z indywidualnymi minu w gimnazjum, gdyż obowiązuje go taka sapredyspozycjami, potrzebami rozwojowymi ma podstawa programowa jak wszystkich innych. Nie obniżamy wymagań z matematyki, ale je oraz edukacyjnymi. 2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 562 dostosowujemy do możliwości ucznia. Specjaliści używają ładnego określenia: niepowodzenia szkolne; są to – ich zdaniem – rozbieżności między wymaganiami dydaktycznymi i wychowawczymi, a oczekiwanymi rezultatami. Zastanówmy się, jak zadbać o zmniejszenie tych rozbieżności. z późn. zm.) precyzuje zapisy regulujące sprawy Uczeń słaby z matematyki, którego nie nazwiązane z ocenianiem i egzaminowaniem uczniów zywamy niepełnosprawnym intelektualnie, moze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym że mieć wiele ograniczeń intelektualnych. Taki m.in.: uczeń ma zwykle trudności w rozumieniu nie tyl• uwzględnia konieczność dostosowania przez ko pojęć matematycznych, ale także w przyswajanauczycieli wymagań edukacyjnych do inniu materiału (uczeniu się). Zazwyczaj ma krótkodywidualnych potrzeb psychofizycznych trwałą pamięć. Jego słaba aktywność myślowa nie ucznia; 10 Materiały na lekcje i opowiadania o lekcjach pozwala mu na tak ważne w matematyce uogólnianie. Uczeń opiera się na tylko na konkretach. Rozproszona uwaga, stała dekoncentracja i wolne tempo pracy uniemożliwiają pokonywanie trudności intelektualnych. Wynikiem powyższych mankamentów bywa brak motywacji do nauki w ogóle, a matematyki w szczególności. Uczeń demonstruje to bra- kiem zainteresowania przedmiotem i niechęcią jego poznawania. Jest bierny i przy pierwszych trudnościach szybko rezygnuje z pracy. Obserwujemy całkowity brak wytrwałości w uzupełnianiu luk w wiedzy z zakresu matematyki. Co powinniśmy wiedzieć o nietypowym zachowaniu ucznia słabego na lekcjach matematyki? Taki uczeń obawia się publicznej oceny, kry- tyki lub ośmieszenia. Często przejawia zachowania lękowe i nerwicowe, nie potrafi kierować własnymi procesami psychicznymi, szybko się męczy i odczuwa znużenie. Powstaje krąg zależności przyczynowo-skutkowych tych zachowań. Niepowodzenia szkolne z matematyki mogą mieć charakter jawny lub ukryty. Punktem po- czątkowym słabych postępów w nauce matematyki są niepowodzenia ukryte, tzn. drobne luki w wiadomościach matematycznych, które – niedostrzeżone w porę – powodują matematyczne niepowodzenia jawne. Te, które najpierw mają charakter przejściowy, poprzez niepowodzenia względnie trwałe, prowadzą do drugoroczności i odsiewu. Przyczyny niepowodzeń szkolnych w uczeniu się matematyki mogą być zależne i niezależne od uczniów. Mogą to być przyczyny tkwiące w samym uczniu, tj.: cechy osobowościowe, dolegliwości psychofizyczne, niska wydolność psychofizyczna, obniżone możliwości intelektualne (poziom rozwoju - dolna granica normy), deficyt funkcji percepcyjno-manualnych (dysleksja, dysgrafia, dysortografia), zaburzenia sfery emocjonalnej (np. nadpobudliwość psychoruchowa – ADHD, nadruchliwość, impulsywność). Jednakże przyczyny mogą leżeć również poza sferą psychiki; do nich zaliczymy długotrwałą absencję czy nieznajomość technik uczenia się, a także problemy natury wychowawczej. Niekiedy główną przyczynę kłopotów szkolnych stanowią warunki ekonomiczno-społeczne, dziców, brak zrozumienia rodziców wobec dziecka, rozpad rodziny, wadliwe metody wychowawcze stosowane przez rodziców, patologie społeczne i rodzinne. Nie wolno pominąć przyczyn matematycznych niepowodzeń szkolnych spowodowanych przez nauczyciela. Należą do nich na przykład: • zła organizacja lekcji (brak dokładnie sprecyzowanych celów), jednostronna kontrola i ocena, niewłaściwe metody nauczania matematyki (np. stosowanie głównie metod podających) i formy pracy (zbiorowa, jednolita dla wszystkich uczniów, bez uwzględnienia ich indywidualnych możliwości matematycznych); • słabe powiązanie wiedzy matematycznej z praktyką i życiem codziennym; • słaba kontrola i ocena przyswojonego materiału (ocenianie stanu, a nie przyrostu wiedzy); • ocenianie niesystematyczne, brak uzasadnienia wystawianych ocen; • słaba znajomość uczniów (brak współpracy z rodzicami, brak arkusza spostrzeżeń); • brak dostatecznej opieki nad uczniami mniej zdolnymi matematycznie, tj. brak różnicowania zadań na sprawdzianie, brak opieki pedagogicznej i psychologicznej, niewłaściwa atmosfera na lekcji (nauczyciel jest zbyt surowy lub zbyt liberalny) i wreszcie nieporozumienia w relacjach nauczyciel-uczeń. Do niebanalnych przyczyn niepowodzeń zaliczamy także te, które tkwią w systemie szkolnym. Zdarza się, że programy nauczania matema- tyki nie są dostosowane do możliwości uczniów, w szkołach nie ma odpowiednich pomocy dydaktycznych, jest zbyt duża liczba uczniów w klasie, zła organizacja procesu nauczania, np. zły rozkład zajęć, czy brak wsparcia pedagogicznopsychologicznego. Jak zaplanować pracę na lekcjach matematyki z nową grupą uczniów? Przede wszystkim musi- my poznać naszych uczniów. Zaczynamy więc od rozpoznania klasy, grupy i pojedynczych uczniów. Służy temu anali- zowanie dokumentacji oraz wnikliwa obserwacja takie jak trudna sytuacja materialna, złe warun- uczniów na początku roku szkolnego. Ponadto koki mieszkaniowe, niski poziom intelektualny ro- nieczny jest kontakt z nauczycielami uczącymi 11 Nauczyciele i Matematyka plus Technologia Informacyjna w danej klasie innych przedmiotów (ewentualnie z nauczycielami klasy poprzedniej). Podczas procesu nauczania staramy się poznać uczniów w różnych sytuacjach. Nie pomijamy analizy zeszytów, pisma i rysunków uczniów. Konieczny jest też kontakt z pedagogiem i psychologiem szkolnym w szczególnych wstępnie rozpoznanych kłopotach, co w konsekwencji może prowadzić do wywiadu z rodzicami i stałego z nimi kontaktu. Kolejnym ważnym działaniem nauczyciela matematyki jest nawiązanie kontaktu z każdym uczniem poprzez dbanie o życzliwą atmosferę i tworzenie klimatu korzystnego dla uczniów. Istotne jest też wdrażanie uczniów na lekcjach matematyki do systematycznej pracy i dbanie o wysoki poziom motywacji. Daje to dobre podstawy do dobrego planowania pracy dydaktycznej. Bardzo ważna jest diagnoza pedagogiczna, a w jej obrębie posługiwanie się takimi sposobami poznawania uczniów oraz kontroli i oceny wyników nauczania, które pozwolą na natychmiastowe wykrywanie powstających i narastających luk w wiadomościach i umiejętnościach matematycznych każdego ucznia. Służy temu systematyczna kontrola prac domowych i przyrostu wiedzy oraz indywidualizowanie procesu nauczania: na lekcji matematyki, przy zadaniach domowych i sprawdzianach. Cenne jest przeprowadzanie testów w celu określenia poziomu umiejętności uczniów (diagnoza deficytów na początku roku szkolnego, np. za pomocą testu diagnozującego) i zapoznanie się z opiniami lub orzeczeniami Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej. Dla każdego nauczyciela matematyki podstawową formą pracy z uczniem słabym jest założenie arkusza obserwacji ucznia do zapisywania informacji o jego postępach w nauce matematyki lub o ich braku. Bez tego diagnoza, a więc w konsekwencji i podjęte działania mogą nie być trafne. Zdiagnozowanie ucznia we wszystkich aspektach jest bardzo trudne i wymaga długofalowej pracy. Korzystamy z pomocy innych osób i instytucji, lecz diagnozowanie niedociągnięć (wiedzy i umiejętności matematycznych) uczniów winno być stałym elementem pracy nauczyciela matematyki. Poniżej prezentuję moje kompleksowe propozycje dla nauczyciela matematyki w pracy z uczniem słabym (naszych 25 przykazań). 1. Przeprowadzanie analizy i ewaluacji pracy 12 ucznia przynajmniej raz w semestrze. 2. Szybkie wykrywanie luk w wiedzy i umiejętnościach matematycznych ucznia i niedopuszczanie do pogłębienia braków. 3. Systematyczne weryfikowanie osiągnięć matematycznych ucznia i postępów w nauce lub ich braku, np. za pomocą karty ucznia, gdzie są zapisywane wyniki jego pracy. 4. Systematyczne przeprowadzanie testów, sprawdzianów i prac klasowych poprzedzonych powtórzeniem i utrwaleniem wiadomości i umiejętności matematycznych. 5. Budowanie testów z założeniem, że rozwiązanie zadań łatwiejszych gwarantuje uzyskanie pozytywnej oceny. 6. Zwiększenie liczby ćwiczeń utrwalających wiadomości i umiejętności matematyczne na lekcji. 7. Stosowanie metody małych kroków (uczenie małych partii i cząstkowa ocena). 8. Stopniowanie trudności – wiedza i umiejętności matematyczne ucznia powinny narastać w sposób koncentryczny; praca powinna być wielopoziomowa – należy zacząć ją nawet od „minimum okrojonego z wiadomości i umiejętności matematycznych podstawowych”, które należy poszerzać systematycznie, aż uczeń osiągnie poziom podstawowy, a następnie kolejne. 9. Respektowanie w codziennym postępowaniu dydaktycznej zasady powolnego stopniowania trudności zadań matematycznych. 10. W razie konieczności obniżenie wymagań na określony czas, następnie zmierzenie przyrostu wiedzy oraz umiejętności matematycznych i dopiero wtedy powrót do normalnych wymagań. 11. Udzielanie wyczerpujących wyjaśnień na zadawane pytania. 12. Jasne uzasadnianie powodu negatywnej oceny za źle wykonane zadanie (np. wskazanie poprawnego rozwiązania). Ocena ucznia powinna być jawna i uzasadniona. 13. Zadawanie do domu zadań, które nie wymagają przyswajania i utrwalania nowych treści matematycznych. Materiały na lekcje i opowiadania o lekcjach 14. Różnicowanie prac domowych na zadania obowiązkowe – łatwiejsze i dodatkowe – trudniejsze (pozostali uczniowie mają inną pracę domową wynikającą z poziomu trudności lekcji). 15. Systematyczne sprawdzanie pracy domowej i dbanie o samodzielne jej wykonanie. 16. Stosowanie na lekcjach metod nauczania, które zaktywizują ucznia i doprowadzą do uczenia się niezamierzonego. 17. Stosowanie metod aktywizujących i korzystanie z niekonwencjonalnych pomocy dydaktycznych nastawionych na rozwijanie aktywnego myślenia i umiejętności matematycznych. 18. Rytmiczne ocenianie wszelkich prac ucznia. 19. Przeprowadzanie niektórych ćwiczeń matematycznych w formie gier i zabaw. 20. Dawanie większej ilości czasu na wykonanie poszczególnych poleceń. 21. Planowanie nie tylko pojedynczych jednostek lekcyjnych, ale całych etapów kształcenia i bieżące wprowadzanie korekt. ◦ aktywność na lekcjach i krótkie odpowiedzi ustne; ◦ dodatkową pracę dostosowaną do jego możliwości; ◦ podsumowanie pracy w imieniu grupy na lekcji. • nauczyciel zadaje do domu długoterminową pracę domową ze szczegółową instrukcją; • na zajęciach dodatkowych nauczyciel podsumowuje aktywność, postępy i wkład pracy; • na sprawdzianach nauczyciel: ◦ układa sprawdziany tak, by uczeń słaby mógł otrzymać pozytywne oceny (np. stosuje jednakową punktację za każde zadanie zestawu, dobiera zadania tak, aby 60% zadań stanowiły zadania z zakresu podstawowego); ◦ zezwala i umożliwia korzystanie z pomocy podczas sprawdzianów, np. z kalkulatora, podręcznika, itp.; ◦ stosuje odrębną punktację za wybór poprawnej metody, konsekwencję jej stosowania i poprawność wyniku; ◦ na sprawdzianie umożliwia uczniowi uzyskanie wyjaśnień w razie wątpliwości co do poprawności rozumowania matematycznego. 22. Wprowadzanie ucznia w tematykę kolejnej lekcji matematyki poprzez wcześniejsze zapoznanie go z częścią materiału, np. zadanie Reasumując domowe – zapoznanie się z obudową teoreOstateczna ocena ucznia słabego z matematyki tyczną danego zagadnienia matematycznego, winna wynikać z wielu różnorodnych informacji, czy też wyszukanie informacji na dany temat. a nie tylko ze sprawdzianów pisemnych. Należy 23. Wzbogacenie lekcji matematyki o środki dy- doceniać jego chęci, wkład pracy, systematyczność daktyczne dostosowane do percepcji danego i obowiązkowość. Przede wszystkim należy wziąć ucznia (wzrokowiec, słuchowiec, kinestetyk). pod uwagę dokonane w określonym czasie postępy, czyli tempo przyrostu kompetencji matematycz24. Zaciekawienie tematem i dbałość o wzrost nych. motywacji. Po wielu latach pracy w szkole wiem, że 25. Odpowiednie do sytuacji nagradzanie i ka- słabemu uczniowi po zauważeniu jego braków ranie. z matematyki trzeba pomóc, on sam nie uzuMoje doświadczenia w ocenianiu efektów pełni braków. Może to odbywać się w zależności od potrzeb i naszych możliwości – w ramach pracy ucznia słabego Stwarzamy sytuacje, w których uczeń może zespołu wyrównawczego, pomocy koleżeńskiej lub pomocy fachowca terapeuty lub reedukatora. otrzymać ocenę pozytywną. Na przykład: • na lekcji uczeń może otrzymać pozytywną ocenę za: ◦ wyjaśnienie nowego pojęcia matematycznego lub rozwiązanie na tablicy prostego przykładu z nowego tematu lub działu; Autorka jest nauczycielką matematyki w Szkole Podstawowej nr 2 w Błoniu i doradcą metodycznym 13