Kronikarze - Epoki

Kronikarze
Dzieje polski w ujęciu średniowiecznych kronikarzy:
Świeckie ideały i wzorce były kształtowane przez dzieła literackie. Historia była zbiorem
wzorców moralnych dla teraźniejszości. W kronikach często pomijano daty. Opisujący nie był
obiektywny uczonym, lecz przedstawicielem swojego własnego zdania, przekonań i racji.
Historiografia ? dziejopisarstwo, spisywanie wydarzeń historycznych. Gatunkami są kroniki
(opisują historię państwa) i roczniki.
Kronikarze:
Gall Anonim (XI/XII w.)? umownie został nazwany Anonimem Gallem, czyli Francuzem.
Napisał najstarszą
Kronikę polską, po łacinie. Przybył do Polski prawdopodobnie z
Francji w XIII w. Pracował w kancelarii Bolesława Krzywoustego za wyżywienie.
Był zakonnikiem o którego życiu, nic nie wiemy. Sam o sobie mówił, że jest
wygnańcem i pielgrzymem
, który chce
za darmo zjeść chleba polskiego
.
Kronika, którą napisał powstała prawdopodobnie na zamówienie. Gall podjął w niej pracę nad
spisaniem dziejów piastowskiej dynastii. Nazywana jest kroniką trzech Bolesławów, gdyż jej
bohaterami są trzej Bolesławowie: Chrobry, Szczodry i Krzywousty.
Kronika należy do najwybitniejszych kronik średniowiecznej Europy, dzięki świetnemu
zaplanowaniu i wykonaniu Galla. Składa się z 3 ksiąg:
- obejmuje 375 lat, okres od wstąpienia Mieszka I na tron i 4 pokolenia wcześniejsza, od
księcia Popiela, poprzez Piasta i Siemianowita oraz dzieje Piastów do momentu cudownych
narodzin Bolesława Krzywoustego przez Judytę, żonę Władysława Hermana
- obejmuje 23 lata i opisuje dzieciństwo i wczesną młodość Bolesława Krzywoustego ( 1085
- 1108)
- obejmuje 4 lata i obejmuje rządy Krzywoustego, urywa się w 1113 r.
1/5
Kronikarze
Kompozycja jest zatem trójdzielna. Każdą księgę poprzedza List, będący przedmową autora,
skierowaną do dostojników kościelnych, dworskich i państwowych. Po nim następował
wierszowany wstęp określany przez Galla mianem epilogus.Ponadto każda pieśń zawiera utwór
poetycki i trzy mowy.
Autor przywiązywał wagę do kompozycji, narracji, stylistyki, epickiego tonu i wierszowanych
wstawek. Posługiwał się elegancką łaciną. Zwraca uwagę na gesty i charaktery ludzi. Nie
natomiast na daty, w kronice nie występuje nawet jedna, mimo to opisywał wydarzenia
chronologicznie. Autor jednak opisuje wydarzenia chronologicznie. Spisując wydarzenia opierał
się na rocznikach, legendach i relacjach naocznych świadków. Pomijał niewygodne
wydarzenia, np. Krzywousty zabił Zbigniewa - brata z nieprawego łoża. Opowieści, które
dotyczyły cudów opisuje z pełną wiarą, że się wydarzyły. Było to uzasadnione poglądem, że
władcy są popierani przez Boga jeśli ten w cudowny sposób angażuje się w ich życie, np.
cudowne poczęcie Krzywoustego przez Judytę dzięki modlitwie św. Idziego.
Dzieło nawiązuje do popularnego wtedy gatunku tzw.chanson de gesta (czyny), które
opisywały bohaterskie dokonania wybitnych postaci. Charakterystyczny był dla nich brak dat, a
najważniejsze powiązanie kolejnych wydarzeń, opowiadały o czynach bohaterów, które były
godne naśladowania.
Z uwagi na to, że podstawowym zadaniem kroniki było opiewanie polskich władców zaliczamy
je do penagiryków, czyli pieśnie pochwalnych, co z resztą zaznaczył autor w przedmowie do
księgi I. Kroniki możemy także zaliczyć to literatury parentycznej (gr. parainesis - pouczanie),
gdyż celem kronik było nauczanie i rozpowszechnianie określonych wzorców osobowych.
Pierwszy książę Polski Mieszko I przyjął chrzest za sprawą swojej żony Dobrawy. Miał syna,
sławnego Bolesława, który po jego śmierci po męsku rządził królestwem. To on ujarzmił
Morawy i Czechy, a w Pradze stołek książęcy zagarnął i swym zastępcom go powierzył.
Pokonał w bitwie Węgrów i zagarnął cały ich kraj aż do Dunaju. Zaś Saksonów pogromił, że w
środku ich ziemi w rzece Sali granice Polski oznaczył. Gdy przybył św. Wojciech, doznawszy
wielu krzywd od własnego buntowniczego ludu czeskiego, przyjął
go z
poszanowaniem i wypełnił jego pouczenia. Święty gdy w Polsce kościół święty wzniósł udał się
do Prus. Później zaś ciało jego Bolesław wykupił od Prusów i umieścił z czcią Gnieźnie. Gdy
Otto Rudy (Otton III) przybył do grobu św. Wojciecha, Bolesław przyjął go zaszczytnie, jak
wypadało przyjąć króla. Za czasów Bolesława złoto było tak pospolite u wszystkich, srebro zaś
było tanie jak słoma. Zważywszy potęgę i bogactwo, cesarz rzymski w podziwie powiedział, że
nie godzi się tak wielkiego męża nazywać księciem, lecz wypada wnieść go na tron i uwieńczyć
koroną. Zdjął z głowy swój diadem i włożył go na głowę Bolesława. Na zadatek przymierza i
2/5
Kronikarze
przyjaźni dał mu gwóźdź z Krzyża Pańskiego z włócznią św. Maurycego. W zamian Bolesław
ofiarował mu ramię św. Wojciecha.
Taka była okazałość rycerska króla Bolesława.
Biskupów i swoich kapelanów zachowywał w poszanowaniu, nie pozwolił sobie usiąść, gdy oni
stali. Boga czcił z największą pobożnością. Był on sprawiedliwy i pokorny:
gdy ubogi wieśniak skarżył się na któregoś z książąt, to chociaż był zajęty wysłuchał skargi.
Pilnie rozważał sprawę biedaka, jak wielkiego dostojnika. Wielka była roztropność i doskonałość
Bolesława, narodem rządził tak sprawiedliwie, a chwałę kościoła i dobro narodu miał za
najwyższe przykazanie. Czas panowania Bolesław Krzywoustego został nazwany przez Galla
?złotymi czasami?. Był jak ojciec dla swoich poddanych, nie wydawał pochopnych sądów, był
dobrotliwy w darowaniu win.
W kronice wyłania się nam obraz idealnego władcy i rycerza Bolesława Krzywoustego, takim
władcą był także jego poprzednicy Bolesław Chrobry i Bolesław Szczodry. Władca doskonały
powinien wyróżniać się następującymi cechami:
-
sprawiedliwy i bezstronny, wszystkich traktuje jednakowo,
jest ojcem dla poddanych,
jego ród obdarzony został łaską bożą,
honorowy,
mężny rycerz, którego czyny stanowią wzór dla obywateli,
pokorny,
szlachetny,
potężny,
hojny dla biednych i Kościoła,
uczciwy,
bogobojny,
wzorcowy wojownik,
bohaterski i niezwyciężony,
dobry strateg,
pod jego rządami kraj staje się coraz silniejszy,
doskonały dyplomata,
walczy z poganami.
O cechach idealnego władcy świadczą jego czyny i zachowanie w danych sytuacjach.
Mistrz Wincenty Kadłubek (około 1150 ? 1223) Napisał Kronikę Polaków, po łacinie. Był
bardzo dobrze wykształcony, pobierał nauki w Paryżu. Przenosił na grunt Polski kulturę
europejską. Kojarzy się zwykle z legendami. Napisał historię o królu Kraku, Wandzie broniącej
3/5
Kronikarze
Krakowa przed ?niemieckim tyranem?. W XVII w. stał się symbolem zacofania. To właśnie
biskup Wincenty dorobił Polakom antyczny rodowód zgodnie z panującą modą. Jego kronika to
?Kronika Polaków? doprowadzona do początków XII w. Kronika dzieliła się na cztery części i
napisana była dialogiem. W średniowieczu cieszyła się większą popularnością niż kronika Galla
Anonima.
Jan Długosz (1415 ? 1480) historyk, kojarzymy go z rocznikami czyli Historia Polonica, zwane
Kroniką sławnego Królestwa Polskiego
, będące największym osiągnięciem historiografii i pierwszą polską syntezą historiografii
polskiej.
Współpracował z biskupem krakowskim Zbigniewem Oleśnickim. Związał się z dworem króla
Kazimierza Jagiellończyka, uczył też jego synów. Napisał 12 ksiąg roczników, przestrzegał
chronologii. Nie stosował fikcji, analizował materiały z których korzystał i nie stosował upiększeń
w historii. Obejmowała czasy najdawniejsze, do współczesnych autorowi.
Kronika Wielkopolska - obfituje w wątki bajeczne. Pochodzi z końca XII w. W kronice
znajduje się opowieść o Lechu, Czechu i Rusie oraz liczne opowieści rycerskie, np. historia o
Wisławie, Walterze i Helgundzie.
Jakub Świnka - żył na przełomie XII i XIII w. Był kronikarzem i biskupem gnieźnieńskim.
Przeciwstawiał się napływowi kleru niemieckiego. Był rzecznikiem zjednoczenia Polski. Popierał
Przemysława II i Władysława Łokietka. Zwalczał biskupa krakowskiego Muskato.
Jakub z Czanoku = Jan Koszczarknowa - (około 1320 ? 1387)był kronikarzem i
archidiakonem gnieźnieńskim. W latach 1364 ? 1371 był podkanclerzem koronnym. Jego
kronika stanowi cenne źródło informacji do lat 1333 ? 1384.
Cechy wspólne kronik:
- napisane w Polsce w średniowieczu
- pisane po łacinie
- posiadają cechy dydaktyczne.
4/5
Kronikarze
5/5