plik do pobrania pdf - Gospodarka Materiałowa i Logistyka

Transkrypt

GMiL_1.qxd
2015-04-19
22:54
Page 1
Spis
treści
ROK LXVII
Nr 4 (1244)
Komitet redakcyjny:
Dr Teresa Magdalena Dudzik (redaktor naczelny)
Prof. dr hab. Joanna Cygler (współpraca)
Prof. dr hab. Tomasz Gołębiowski (współpraca)
Prof. dr hab. Włodzimierz Januszkiewicz (współpraca)
Dr Paweł Lesiak (współpraca)
Prof. dr hab. Krystyna Michałowska-Gorywoda
(współpraca)
Prof. dr hab. Joanna Plebaniak (redaktor statystyczny)
Mariusz Gorzka (sekretarz redakcji)
Magdalena Szwarc, Adam Kupczyk, Piotr Borowski, Michał Sikora,
Wojciech Będkowski, Joanna Stasiak-Panek, Janusz Piechocki
Stan aktualny, atrakcyjność i perspektywy
sektora biogazu rolniczego w Polsce
2
Present condition, attractiveness and prospect
of agricultural biogas sector in Poland
Rada naukowa:
Prof. dr hab. Halina Brdulak — Szkoła Główna
Handlowa w Warszawie
Prof. Ludovít Dobrovský, Ph.D. — Uniwersytet
Techniczny w Ostrawie (Czechy)
Prof. dr hab. Danuta Kempny — Uniwersytet
Ekonomiczny w Katowicach
Mgr Joanna Mildner-Woś — Bombardier
Transportation (ZWUS) Polska Sp. z o.o.
Prof. Ing. Vladimir Modrák — Uniwersytet
Techniczny w Koszycach (Słowacja)
Prof. dr hab. Czesław Skowronek — Wyższa Szkoła
Finansów i Zarządzania w Siedlcach
Prof. dr hab. Michał Trocki — Szkoła Główna
Handlowa w Warszawie
Prof. dr hab. Jarosław Witkowski — Uniwersytet
Ekonomiczny we Wrocławiu
Dominik Zimon, Bartłomiej Dąbrowski
Wpływ systemu zarządzania jakością na organizację
i doskonalenie prac magazynowych
14
Influence of quality management system on the organization and
improvement of warehouse work
Karolina Kolińska
Rynek powierzchni magazynowych
w Polsce w 2014 roku
21
Warehouse market in Poland in 2014
Adres redakcji:
00-099 Warszawa, ul. Canaletta 4, pok. 305
tel. (22) 827 80 01 w. 381, faks: (22) 827 55 67
e-mail: [email protected]
strona internetowa: www.gmil.pl
Informacje dla autorów, zasady recenzowania i lista recenzentów są dostępne na stronie internetowej czasopisma. Wersja drukowana miesięcznika jest wersją pierwotną. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowania redakcyjnego oraz dokonywania skrótów w nadesłanych
artykułach.
„Gospodarka Materiałowa i Logistyka” jest czasopismem punktowanym przez Ministerstwo Nauki
i Szkolnictwa Wyższego (7 punktów).
Wydawca:
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA
00-099 Warszawa, ul. Canaletta 4
Strona internetowa: www.pwe.com.pl
Z praktyki
przedsiębiorstw
Marian Brzeziński, Tomasz Waśniewski, Magdalena Kijek
Modelowanie systemu organizacji przewozów
w firmie transportowej
27
Modelling of organizational system of deliveries
within transportation company
Warunki prenumeraty:
Cena prenumeraty krajowej w 2015 r.: roczna 648 zł;
półroczna 324 zł. Cena pojedynczego numeru 54 zł.
Nakład: 850 egz.
Prenumerata u Wydawcy:
Roczna 25% taniej
Półroczna 10% taniej
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA
Dział Handlowy
ul. Canaletta 4, 00-099 Warszawa, tel. (22) 827-82-07,
faks (22) 827-55-67, e-mail: [email protected].
Prenumerata u kolporterów:
Poczta Polska — infolinia: 801 333 444,
http://www.poczta-polska.pl/prenumerata
Ruch — tel. 801 800 803, (22) 693 70 00 w godz 7–17,
e-mail: [email protected],
lub na stronie: www.prenumerata.ruch.com.pl
Kolporter — tel. (22) 355 04 72 do 75,
http://dp.kolporter.com.pl
Garmond Press — tel. (22) 837 30 08,
http://www.garmondpress.pl/prenumerata
Sigma-Not — tel. (22) 840 30 86,
e-mail: [email protected]
As Press — tel. (22) 750 84 29, (22) 750 84 30;
GLM — tel. (22) 649 41 61,
e-mail: [email protected], http://www.glm.pl
Skład: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne
Druk: Lotos Poligrafia sp. z o.o., ul. Wał Miedzeszyński 98
04-987 Warszawa, tel. 22 872 33 66.
Szanowni Czytelnicy i Autorzy
Archiwalne artykuły z 2014 r. już dostępne na stronie internetowej
naszego pisma.
Co miesiąc wraz z nowym numerem GMIL-u kolejny numer archiwalny:
http://www.gmil.pl/archiwum
W najbliższych numerach:
Inventory stocks management under the limited capital conditions
— nonlinear analysis
Kształtowanie decyzji w logistyce miasta w perspektywie interdyscyplinarnej
Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015
1
GMiL_1.qxd
2015-04-19
22:54
Page 2
Magdalena Szwarc, Adam Kupczyk, Piotr Borowski, Michał Sikora,
Wojciech Będkowski
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydział Inżynierii Produkcji
Joanna Stasiak-Panek
Agencja Rynku Rolnego, Warszawa
Janusz Piechocki
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn
Stan aktualny, atrakcyjność
i perspektywy sektora
biogazu rolniczego w Polsce
Present condition, attractiveness and prospect
of agricultural biogas sector in Poland
W artykule omówiono aktualną sytuację sektora biogazu
rolniczego w Polsce, produkcję, zdolności produkcyjne
i stopień ich wykorzystania oraz atrakcyjność sektora.
Przedstawiono aspekty prawne regulujące OZE, w tym dotyczące sektora biogazu, oraz scharakteryzowano technologie produkcji biogazu. Artykuł zgłębia również kluczowe
dla biogazu aspekty, jak: opłacalność czy oddziaływanie na
środowisko, w tym również redukcję emisji CO2. Stwierdzono, iż pomimo wielu problemów, realną szansę na poprawienie sytuacji sektora biogazu w Polsce stwarza wejście w życie ustawy o OZE.
The article presents the situation of the biogas sector in
Poland. It touches also the areas such as Renewable Energy
Sources law and biogas production technology. The article
also penetrates key aspects like profitability, attractiveness
or influence on environment, like the reduction of carbon
dioxide emissions. The conclusion is that despite many
problems, the Renewable Energy Sources Act that is to come
into effect, creates a real opportunity for improvement of the
Polish biogas sector.
Słowa kluczowe:
sektor biogazu, odnawialne źródła energii,
atrakcyjność sektora, biomasa.
Key words:
biogas sector, renewable energy sources, attractiveness
of sector, biomass.
Wprowadzenie
i bardzo niska cena świadectw pochodzenia, przez co
prowadzona działalność jest nieopłacalna. Niejasna
też jest długofalowa polityka rozwoju sektorów energetycznych, w przypadku odnawialnych źródeł energii (OZE) wymagająca wsparcia finansowego.
Sektor biogazowni rolniczych w Polsce ma bezsporną szansę na rozwój ze względu na szeroko dostępne, tanie zaplecze surowcowe (m.in. odchody
zwierzęce, odpady, surowce uboczne) czy realizowaną w Unii Europejskiej (UE) strategię rozwoju odnawialnych źródeł energii. Autorzy artykułu przeprowadzili wnikliwą analizę sektora, bazując na własnych badaniach zrealizowanych wśród przedsiębiorstw produkujących bioetanol oraz dokonali przeglądu literaturowego. Wnioski wynikające z badań
pokazują, że mimo korzystnej sytuacji w sektorze inwestorzy odraczają rozruch już wybudowanych
obiektów biogazowych lub zmniejszają skalę produkcji w działających biogazowniach. Przyczyną sceptycznego nastawienia jest przede wszystkim zmienna
2
Aspekty prawne
i polityka państwa
Polska, będąc krajem Unii Europejskiej, czynnie
uczestniczy w tworzeniu wspólnej polityki energetycznej, dokonuje implementacji jej głównych postanowień przy jednoczesnym uwzględnieniu specyficznych warunków krajowych, takich jak m.in. ochrona
interesów odbiorców, zasoby energetyczne oraz uwarunkowania technologiczne.
GMiL_1.qxd
2015-04-19
22:54
Page 3
Podstawowymi kierunkami „Polityki energetycznej Polski do roku 2030” są: poprawa efektywności
energetycznej, zwiększenie bezpieczeństwa dostaw
paliw i energii, rozwój wykorzystania energii z OZE,
rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii,
ochrona środowiska przez ograniczenie negatywnego
oddziaływania energetyki. Cele polityki energetycznej Polski to m.in.: 15% udział energii z OZE w filialnym zużyciu energii do 2020 r., 10% udział biopaliw
w paliwach transportowych, ochrona środowiska naturalnego, rozwój energetyki rozproszonej.
W odniesieniu do rozwoju rynku biogazu opracowano „Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych
w Polsce w latach 2010–2020”, określając cele
i efekty rozwoju biogazu, w tym w szczególności
stworzenie warunków do wybudowania 2000 biogazowni rolniczych, opracowanie odpowiednich regulacji prawnych, wskazanie programów finansowania i działań promocyjnych, wykorzystanie krajowych surowców do produkcji energii, oparcie znaczącej części dostaw gazu, energii elektrycznej i ciepła oraz biogazu rolniczego jako paliwa transportowego na wielu lokalnych wytwórniach biogazu, co
stworzy możliwość dostawy biogazu rolniczego o jakości gazu ziemnego dla wielu mieszkańców wsi
i miasteczek oraz przedsiębiorstw. Kolejnym celem
strategii jest pobudzenie rozwoju lokalnej przedsiębiorczości, poprawa lokalnej infrastruktury energetycznej, wzrost konkurencyjności polskiego rolnictwa, pozyskanie wysokiej jakości przyjaznych dla
środowiska nawozów organicznych w formie pozostałości pofermentacyjnych substratu pochodzenia
rolniczego.
Według Krajowego Planu Działania (KPD) w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, biogaz jest paliwem istotnym dla osiągnięcia założonych celów rozwoju wykorzystania OZE, które obejmują zarówno
produkcję energii elektrycznej, jak i ciepła. Przewiduje się, że wzrost produkcji energii elektrycznej z biogazu w 2020 r. w stosunku do 2010 r. wyniesie 125%,
przy średniej rocznej stopie wzrostu 28,5%, natomiast
wzrost produkcji ciepła z biogazu w 2020 w stosunku
do 2010 r. wyniesie 597%, przy średniej rocznej stopie
wzrostu 21,4% (Wnuk i Asztemborski, 2013).
W dniu 11 września 2013 r. weszła w życie nowelizacja ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. — Prawo
energetyczne (Dz. U. z 2012, poz. 1059 z późn. zm.),
w ramach tzw. Małego Trójpaku Energetycznego,
która rozszerzyła definicję odnawialnego źródła
energii o dwa zasoby energii: aerotermalną i hydrotermalną, czyli ciepło lub chłód pozyskiwane odpowiednio z powietrza lub z wody. Oba zasoby energii
mogą być wykorzystywane np. przez pompy ciepła.
Ponadto znowelizowana ustawa wprowadziła dwa
nowe rodzaje instalacji wytwórczych, tj.:
1) mikroinstalacje — OZE o łącznej mocy zainstalowanej maks. 40 kW elektrycznych (przyłączone do
sieci poniżej 110 kV) lub 120 kW termicznych;
2) małe instalacje — OZE o łącznej mocy zainstalowanej od 40 do 200 kW elektrycznych (przyłączone do sieci poniżej 110 kV) lub od 120 do 600 kW
termicznych.
Powyższa ustawa określa także preferencyjne warunki przyłączania mikroinstalacji do sieci. Zgodnie
z przepisami mikroinstalacje są zwolnione z opłaty
przyłączeniowej (właściciele mikroinstalacji starający
się o wydanie warunków przyłączenia muszą dostarczyć jedynie tytuł prawny do nieruchomości, na której planowane jest przyłączenie, oraz tytuł prawny do
samego urządzenia). Ponadto wytwórcy energii w mikroinstalacjach zostali zwolnieni z obowiązku prowadzenia działalności gospodarczej i koncesjonowania,
jednak zakup wytworzonej przez nich energii elektrycznej odbywa się po cenie równej 80% średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej w poprzednim roku
kalendarzowym, która jest ustalana przez prezesa
Urzędu Regulacji Energetyki (URE). Wytwórcy biogazu rolniczego w mikroinstalacjach zostali również
pozbawieni możliwości ubiegania się o świadectwa
pochodzenia.
Wprowadzone zmiany w ramach „Małego Trójpaku Energetycznego”, ze względu na niewielką moc
pojedynczych biogazowni, nie wpłyną bezpośrednio
na ich rozwój. Jednak ustawa z dnia 20 lutego 2015 r.
o odnawialnych źródłach energii (w dniu 23 lutego
2015 r. przekazana do podpisu Prezydenta) określa
m.in. zasady i warunki wykonywania działalności
w zakresie wytwarzania energii elektrycznej z biogazu rolniczego w instalacjach odnawialnego źródła
energii, jak również mechanizmy i instrumenty
wspierające jej wytwarzanie. Celem powyższej ustawy jest także realizacja założeń Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. i Krajowego Planu Działania
w zakresie energii odnawialnej.
Dotychczas w ustawie Prawo energetyczne obowiązywała wyłącznie definicja biogazu rolniczego, który
został określony jako paliwo gazowe otrzymywane
w procesie fermentacji metanowej surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płynnych lub
stałych odchodów zwierzęcych, produktów ubocznych
bądź pozostałości z przetwórstwa produktów pochodzenia rolniczego lub biomasy leśnej, z wyłączeniem
gazu pozyskanego z surowców pochodzących z oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów. Ustawa
o OZE wprowadza do krajowego systemu prawnego
definicję biogazu jako gazu uzyskiwanego z biomasy,
w szczególności z instalacji przeróbki odpadów zwierzęcych lub roślinnych, oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów. Ponadto definicja biogazu rolniczego uzyskała nowe brzmienie. Zgodnie z nową regulacją biogazem rolniczym jest gaz otrzymywany w procesie fermentacji metanowej surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płynnych lub stałych odchodów zwierzęcych, produktów ubocznych, odpadów
lub pozostałości z przetwórstwa produktów pochodzenia rolniczego lub biomasy leśnej albo biomasy roślin-
3
GMiL_1.qxd
2015-04-19
22:54
Page 4
Rysunek 1
Biogazownie rolnicze w Polsce
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARR na dzień 27.02.2015.
nej zebranej z terenów innych niż zaewidencjonowane
jako rolne lub leśne, z wyłączeniem biogazu pozyskanego z surowców pochodzących z oczyszczalni ścieków
oraz składowisk odpadów.
Przygotowanie inwestycji w biogazownię rolniczą niesie za sobą wysokie początkowe nakłady inwestycyjne, co w dużym stopniu spowalnia rozwój
sektora. Od stycznia 2014 r. Narodowy Fundusz
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) proponuje dofinansowanie w ramach programu „Bocian”. Propagowane będzie ograniczenie lub całkowita redukcja emisji CO2 oraz zwiększenie produkcji zielonej energii. O wsparcie ubiegać się mogą biogazownie — obiekty wytwarzające
energię elektryczną lub ciepło z wykorzystaniem
biogazu rolniczego od 300 kW do 2 MW, instalacje
wytwarzania biogazu rolniczego w celu wprowadzania go do sieci gazowej dystrybucyjnej i bezpośredniej, wytwarzanie energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji na biomasę do 5 MW. Przewidywana forma dofinansowania w programie „Bocian” to pożyczka preferencyjna niepodlegająca
4
umorzeniu, której wartość minimalna to 2 mln zł,
a maksymalna 40 mln zł.
Z NFOŚiGW otrzymać można również wsparcie
w ramach Systemu Zielonych Inwestycji (GIS), nierealizującego programu priorytetowego — biogazownie rolnicze. Możliwe formy beneficji to pożyczki i dofinansowanie. Dostępne jest dofinansowanie:
kosztów nabycia lub kosztu wytworzenia nowych
środków trwałych, kosztu montażu i uruchomienia
środków trwałych, kosztu nabycia materiałów lub
robót budowlanych, zakupu wartości niematerialnych, i prawnych np. patentów, licencji, technologii.
W ramach działania „Różnicowanie w działalności
nierolniczej”, finansowanego z Programu Rozwoju
Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013, istnieje możliwość uzyskania bezzwrotnej dotacji na budowę biogazowni rolniczej w wysokości do 500 tys. złotych.
Przyznane dofinansowanie nie może przekroczyć
50% kosztów inwestycji.
Ubiegać się też można o dofinansowanie w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014–2020, który wspiera gospodar-
GMiL_1.qxd
2015-04-19
22:54
Page 5
kę niskoemisyjną, ochronę środowiska, przeciwdziałanie i adaptację do zmian klimatu, transport i bezpieczeństwo energetyczne oraz ochronę zdrowia
i dziedzictwo kulturowe.
Aktualny stan w zakresie
biogazowni w Polsce
W założeniach sektor biogazu rolniczego miał rozwijać się bardzo szybko. W strategii „Biogazownia
w każdej gminie” przewidywano, że do 2020 r. powstanie w Polsce ponad 2000 biogazowni rolniczych
(Borowski, 2010). Realia odbiegały jednak znacząco
od planów. Rysunek 1 prezentuje mapę biogazowni
rolniczych w Polsce w lutym 2015 r.
Z informacji zawartych na stronie internetowej
Agencji Rynku Rolnego wynika, że w Polsce obecnie
funkcjonuje 58 biogazowni rolniczych należących do 51
przedsiębiorców. Łączna wydajność instalacji do wytwarzania biogazu rolniczego wynosi 254,55 mln m3/rok,
z kolei łączna zainstalowana moc biogazowni rolniczych
wpisanych do rejestru wynosi 66,32 MW energii elektrycznej i 67,84 MW ciepła. Wszystkie przedsiębiorstwa
energetyczne ujęte w powyższym rejestrze wykonywały
działalność gospodarczą wyłącznie w zakresie wytwarzania energii elektrycznej z biogazu rolniczego w układzie
kogeneracyjnym. Krajowe biogazownie to w większości
przedsiębiorstwa o zainstalowanej mocy elektrycznej
powyżej 1 MWe — 30 instalacji, 25 o mocy 500–999
kWe i 3 o mocy poniżej 500 kWe.
W Europie liderem na rynku biogazu rolniczego
są Niemcy (ponad 7 tys. biogazowni w 2012 r.). Do
2000 roku w Niemczech rozwijały się szczególnie
małe biogazownie wykorzystujące surowce odpadowe i uboczne z rolnictwa (odchody zwierzęce, kiszonka). W latach 2000–2004 powstawały instalacje
o większej mocy. Na skutek zmian prawnych dotyczących energetyki ze źródeł odnawialnych w okresie tym rozwinęły się także pierwsze biogazownie
pracujące na biomasie pochodzenia rolniczego.
Kolejne lata to okres tworzenia biogazowni w oparciu o nowe prawo ekologiczne (gwarantujące zakup
energii elektrycznej) oraz wcześniej wprowadzo-
Rysunek 2
Produkcja energii z biogazu w Unii Europejskiej w roku 2013 (ktoe) w podziale na poszczególne sektory biogazu
Źródło: EurObserv'ER (2014). Biogas barometer 2014.
5
GMiL_1.qxd
2015-04-19
22:54
Page 6
nych rozwiązaniach opartych o celowo produkowaną biomasę.
W ostatnich trzech latach w Czechach nastąpił szybki rozwój tego sektora biogazowni rolniczych. Nie byłoby to możliwe bez preferencyjnego wsparcia.
W Czechach funkcjonuje zróżnicowany system
wsparcia. Z jednej strony jest system zielonych certyfikatów, z drugiej zaś — odgórnie ustalona ryczałtowa stawka odkupu wytworzonej energii
z OZE (stawka ogłaszana jest przez rząd i jest
znacznie wyższa od zakupu energii przez zwykłych
odbiorców). W ten sposób Czesi chcą osiągnąć
w 2015 r. 8-proc. udział bioenergii w energii ogółem. Dzięki jasnym formom wsparcia potencjalny
inwestor może kalkulować opłacalność planowanych inwestycji. Przyjęte na poszczególne lata preferencyjne ceny zakupu są na tyle lukratywne, że
Czesi kalkulują spłatę instalacji tylko ze sprzedaży
energii elektrycznej.
Polski sektor biogazu rolniczego powinien skorzystać z dobrych praktyk Niemiec, Austrii, Szwecji czy Czech dotyczących produkcji biogazu.
W Niemczech w ciągu zaledwie kilkunastu lat rozbudowano produkcję biogazu i udoskonalono metody jego wykorzystania. Biorąc pod uwagę to, że
potencjał produkcyjny biogazu rolniczego w Polsce
i Niemczech jest porównywalny, a niemieccy rolnicy czerpią profity z biogazowni, to krajowi producenci także powinni wykorzystać możliwości
osiagania zysków generowanych przez biogazownie rolnicze. Zasady przyznawania dotacji są niejasne, cena odkupu wytworzonej energii jest niska (w
Polsce ok. 37 gr/kWh, w Czechach ok. 68 gr,
w Niemczech 60–98 gr). Mamy także problemy
z przyłączaniem instalacji do przestarzałych sieci
energetycznych. Trzeba jednak liczyć, że sytuacja
będzie zmieniać się na lepsze i zapowiadany przez
Ministerstwo Gospodarki plan budowy biogazowni
w każdej polskiej gminie do 2020 r., będzie możliwy do realizacji.
Najwięcej energii z biogazu (łącznie wszystkich rodzajów) produkowane jest w Niemczech (prawie
6716,8 ktoe w 2013 r.), Wielkiej Brytanii, Włoszech,
Czechach, Francji, Holandii, najmniej na Malcie,
w Bułgarii, Estonii, na Cyprze i w Rumunii. Polska
zajmuje 8. miejsce w UE (251,2 ktoe w 2013 r.).
Biorąc pod uwagę produkcję biogazu rolniczego,
największą produkcją energii poszczycić się mogą
Niemcy (6215,3 ktoe), Włochy (1356,1 ktoe), Czechy
(502,5 ktoe; znaczny wzrost od 2011 r. — 179,9 ktoe,
czyli w ciągu 2 lat wzrost produkcji o 180%), natomiast Polska zajmuje w Unii dopiero 8. miejsce (98,2
ktoe w 2013 r.) pomimo szerokiego zaplecza surowcowego do produkcji biogazu rolniczego (Licznerski,
2011).
Na skutek braku konkretnych regulacji prawnych
tworzą się nowe bariery wejścia na rynek biogazowni
6
— banki powstrzymują się przed udzielaniem kredytów inwestorom, władze lokalne wstrzymują pozwolenia na budowę. Niska cena skupu energii ze źródeł
odnawialnych i niestabilna wartość certyfikatów pochodzenia (głównie zielonych i żółtych) spowodowały stagnację we wciąż ograniczonym sektorze (Wnuk,
i Asztemborski, 2013).
Produkcja biogazu rolniczego uznawana jest
przez wielu specjalistów za jeden z najbardziej
przyszłościowych kierunków energetycznego wykorzystania biomasy. Ustawa o OZE zakłada stworzenie szczegółowej listy substratów, które mogą być
użyte do wytwarzania biogazu rolniczego lub wytwarzania energii elektrycznej oraz uznanie za biogaz gazu wysypiskowego, powstającego z organicznej frakcji odpadów komunalnych, które ulegają
biodegradacji, a także gazu z osadów ściekowych,
powstającego w wyniku fermentacji metanowej
z osadu tworzącego się w procesie biologicznego
oczyszczania ścieków. Obecnie w Polsce funkcjonują 193 biogazownie wysypiskowe i ściekowe o łącznej mocy 117,82 MW.
Biogaz to temat wciąż polityczny i bardzo kontrowersyjny, co było zauważalne podczas głosowania
nad poprawkami senackimi dotyczącymi ustawy
o OZE w zakresie zasad sprzedaży energii z domowych mikroinstalacji OZE. Poprawka prosumencka
autorstwa posła PSL wprowadza obowiązek zakupu
energii od wytwórcy energii z mikroinstalacji o mocy
do 3 kW wykorzystującej różne odnawialne źródła
energii po określonej, stałej w okresie 15 lat, cenie
(tylko dla pierwszych 300 MW). Dla mikroinstalacji
o mocy powyżej 3 do 10 kW przewidziano natomiast
taryfy gwarantowane (tylko dla pierwszych
500 MW).
Obecne założenia dla rozwoju sektora przewidują
powstawanie instalacji o niewielkiej mocy, produkujących energię na własny użytek gospodarstw (nie będzie co do nich wymogu zakładania działalności gospodarczej). Ustawa o OZE wprowadzić ma definicje
mikro (do 40 kW) i małych (40–100 kW) instalacji,
które mają być szczególnie traktowane, np. co do
kwestii pozyskania dofinansowania (Kowalczyk-Juśko, 2014). Mikrobiogazownie pozwolą na zagospodarowanie biomasy jak najbliżej miejsca jej powstawania, zgodnie z ideą energetyki rozproszonej (Kowalczyk-Juśko, 2014; Popczyk, 2014). Ogromny potencjał stanowią mikrobiogazownie rolno-utylizacyjne (wykorzystujące surowce i pozostałości pochodzenia rolniczego, jak również biodegradowalną frakcję
odpadów komunalnych) w kraju istnieje około 200
tys. gospodarstw, w których mogą pracować mikrobiogazownie o mocy elektrycznej 10–20 kW, co odpowiada polskiej rozproszonej strukturze rolnictwa.
Jest to technologia o dyspozycyjności ponad 90%,
idealna do realizacji reelektryfikacji rolnictwa i pełnienia funkcji zabezpieczenia dostaw energii elek-
GMiL_1.qxd
2015-04-19
22:54
Page 7
trycznej (Popczyk, 2012). Mimo to inwestorzy bardziej zainteresowani są instalacjami o mocy około 1
MW.
Surowce do produkcji biogazu
wykorzystane na bieżąco
W tabeli 1 przedstawiono wykaz surowców wykorzystanych w latach 2011–2013 do produkcji biogazu
rolniczego w Polsce.
Tabela 1
Wykaz głównych surowców wykorzystywanych
do produkcji biogazu rolniczego w latach 2011–2013
(w tonach)
Lp.
Surowiec
1
gnojowica
2
wywar pogorzelniany
3
4
pozostałości z warzyw
2011 r.
2012 r.
2013 r.
265 960,79 349 173,12
455 583,14
30 465,11 146 607,49
354 877,00
kiszonka z kukurydzy 108 876,14 241 590,19
287 470,52
i owoców
10 984,35
86 109,22
268 599,14
5
wysłodki
6 922,45
37 081,80
101 660,99
6
obornik
11 640,53
23 502,98
30 778,09
…. pozostałe
Łącznie
469 416,06 917 121,56 1 574 179,27
Źródło: www.arr.gov.pl (27.02.2015).
Tabela 2
Produkcja biogazu rolniczego, energii elektrycznej
i ciepła z biogazu rolniczego w latach 2011–2013
Lata
Ilość
wytworzonego
biogazu
rolniczego
[w mln m3]
2011 r.
36,65
73,43
82,63
2012 r.
73,15
141,80
160,13
2013 r.
112,38
227,88
249,06
Ilość ciepła
Ilość energii
wytworzonego
elektrycznej
biogazu
wytworzonej
z biogazu rolniczego rolniczego
[w GWh]
[w GWh]
Źródło: www.arr.gov.pl (27.02.2015).
Podstawowymi substratami wykorzystywanymi
do produkcji energii elektrycznej z biogazu rolniczego są gnojowica, kiszonka z kukurydzy, wywar
z gorzelni, a także pozostałości z produkcji i przetwórstwa warzyw i owoców, które w 2013 r. stanowiły wagowo około 86% wszystkich substratów za-
stosowanych w polskich biogazowniach rolniczych.
W 2012 r. widoczne jest podwajanie produkcji
biogazu rolniczego rok do roku (tab. 2). W roku
2013 wzrost ten jest nieco mniejszy, gdyż na poziomie 53,63%, chociaż w dalszym ciągu nie są wykorzystywane maksymalne możliwości produkcyjne instalacji wpisanych do rejestru przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się wytwarzaniem biogazu
rolniczego lub wytwarzaniem energii elektrycznej
z biogazu rolniczego.
Potencjał biomasy
do produkcji biogazu
Potencjał biomasy do wykorzystania na cele
energetyczne w Polsce jest bezsporny. Jego dokładne określenie jest trudne wskutek braku możliwości przewidywań w dłuższym okresie rozwoju
i dostępności technologii i sposobu użytkowania
gruntów.
Instytut Energetyki Odnawialnej (IEO) w ekspertyzie z 2007 r. określił potencjał ekonomiczny biogazu na 2020 r. na 204 PJ, co odpowiada 6,6 mld m3
biogazu.
Szansą rozwoju biogazu w Polsce jest szeroki
potencjał energetyczny krajowego rolnictwa,
w pierwszej kolejności produkty uboczne rolnictwa, odchody zwierzęce oraz produkty uboczne
i pozostałości przemysłu rolno-spożywczego. Równolegle przewiduje się prowadzenie upraw roślin
energetycznych. Jest to możliwe na około 700 tys.
ha, co pozwoli na zapewnienie krajowych potrzeb
żywieniowych oraz pozyskanie surowców do wytwarzania biopaliw i biogazu. Realny potencjał
produktów ubocznych rolnictwa oraz przemysłu
rolno-spożywczego to 1,7mld m3 biogazu rocznie
(847 ktoe, 35,6 PJ). Produkcja takiej ilości energii
mogłaby spełnić zapotrzebowanie 1,2% w zużyciu
energii finalnej.
W projekcie REFUEL oszacowano potencjał biomasy w Unii Europejskiej (rys. 3). Z raportu wynika,
że Polska jest w stanie dostarczyć 12% (2200 PJ;
Lando i in., 2010) europejskich zdolności
(17,5 EJ/rok) w zakresie biomasy energetycznej.
Produkcja biomasy na cele energetyczne postrzegana jest jako zasobne i niedostatecznie wykorzystane źródło energii. Równolegle rysuje się drugi, poza
produkcją roślinną, potencjalny rynek biomasy: rozwinięta produkcja zwierzęca (Moreira, 2005). Analizując główne substraty w biogazowniach rolniczych, tj. kiszonkę kukurydzianą i gnojowicę (wysoka dostępność), oszacować można możliwości produkcji biogazu rolniczego.
W 2013 r. powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach rolnych pod zasiewami w Polsce wy-
7
GMiL_1.qxd
2015-04-19
22:55
Page 8
Rysunek 3
Potencjał dostępności biomasy w UE na cele energetyczne
Źródło: De Witt, 2007. REFUEL Project.
nosiła 10 278 891 ha, w tym tereny przeznaczone
pod kukurydzę na zielonkę i pozostałą zielonkę —
462 247 ha. Ilość kiszonki kukurydzianej potrzebnej do zaopatrzenia instalacji o mocy 1 MW to 19
tys. ton rocznie. Przeciętny plon zielonki z hektara
kukurydzy to 65 ton. W Polsce powierzchnia zasiewów kiszonki na zielonkę to 462 200 ha, z czego
wynika, że rocznie zebrać można 30 043 000 ton
zielonki, co daje potencjał do zasilenia instalacji
biogazowej o łącznej mocy 1581 MW. Dodatkowy
potencjał energetyczny, kryje się w zastosowaniu
upraw kukurydzy modyfikowanej genetycznie (Popczyk, 2008). Jest on jednak kontrowersyjny ze
względu na politykę unijną ograniczającą wprowadzanie roślin genetycznie modyfikowanych do środowiska oraz zastosowanie roślin spożywczych do
celów przemysłowych. Modyfikacje genetyczne
drzew, możliwe do opracowania w przyszłości, są
znacznie łatwiej akceptowalne przez społeczeństwo. Obecnie, wg danych FAO, przodującymi krajami w tej dziedzinie są kraje Ameryki Północnej
(48% w skali światowej), ale również w Europie
Zachodniej (32%) i Azji (14%) istnieją firmy zajmujące się komercyjnie ulepszaniem odmian
drzew pod kątem wykorzystania ich w przemyśle
energetycznym. Przykładowo, w SweTree Technologies z siedzibą w Szwecji zidentyfikowano ok.
300 genów wpływających na kompozycję chemiczną drewna oraz kontrolujących procesy przyrostu
ogólnej biomasy, które można potencjalnie wykorzystać do ulepszenia drzew. Również w Polsce ramach projektu PBS1/A8/16/2013 WOODTECH finansowanego przez Narodowe Centrum Badań
8
i Rozwoju prowadzone są badania nad możliwościami wykorzystania biomasy modyfikowanych genetycznie topoli w przemyśle energetycznym.
W przeciwieństwie do roślin jednorocznych (np.
kukurydza) genetycznie modyfikowane topole mogą być bezpiecznie sadzone i uprawiane, gdyż wycinka następuje na długo przed osiągnięciem przez
drzewo dojrzałości, a więc zdolności do samoistnego wysiewania. Przewidywany przyrost biomasy na
plantacjach szacowany jest na ok. 10–60 Mg/ha/rok,
zaś cykl produkcyjny na około 6 lat.
Z opracowania IEO wynika, iż duże stada zwierząt, tj. 100 sztuk bydła, 500 sztuk trzody chlewnej,
5000 sztuk drobiu, wytwarzają taką ilość odchodów,
jaka pozwala na zaopatrzenie biogazowni rolniczej
o mocy 100 kW (zakładając, że odchody będą jedynym substratem).
Na tej podstawie oszacowano możliwy potencjał mocy biogazowni zasilanych odchodami zwierzęcymi, które mogłyby pracować w Polsce (głównie w gospodarstwach posiadających duże stada
zwierząt lub w gospodarstwach zrzeszonych w ramach grup producentów rolnych) — wynosi ona
10 406,3 MW (tab. 3).
Z powyższego zestawienia wynika, że z potencjał
produkcji biogazu rolniczego w Polsce, wykorzystującej podstawowe produkty i pozostałości z rolnictwa,
to łącznie 11 987,3 MW, co odpowiada mocy ponad
dwu elektrowni Bełchatów.
Potencjał biogazu uzyskanego z odchodów zwierząt i kiszonki kukurydzianej jest wysoki. W praktyce jednak instalacje biogazowe powstają tylko
przy dużych gospodarstwach rolnych i zakładach
GMiL_1.qxd
2015-04-19
22:55
Page 9
Tabela 3
Oszacowanie potencjału biomasy — odchodów zwierzęcych do produkcji biogazu rolniczego
Liczba
Łączna moc
Pogłowie
instalacji
instalacji
[tys. sztuk] o mocy 100 kW
[MW]
[sztuk]
Bydło
Trzoda chlewna
Drób
5 595,5
55 955
5 595,5
10 994,4
21 989
2 198,9
130 596,4
26 119
2 611,9
Suma
10 406,3
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http:/www.gus.gov.pl (27.02.2015);
http:/www.ieo.pl (27.02.2015).
przetwórstwa rolno-spożywczego. Wiąże się to
z ograniczonym dostępem do informacji na temat
produkcji biogazu dla rolników. Dotychczas brak
jest organizowanych szkoleń czy konferencji dla
mieszkańców wsi, dlatego też podejmowanie takich inicjatyw wiąże się z protestami lokalnej społeczności.
W Polsce istnieje wysoki potencjał do produkcji
biogazu z oczyszczalni ścieków. Obecnie jest ok.
1800 przemysłowych i 1500 komunalnych oczyszczalni ścieków. Zakłada się, że z 1 m3 osadów ściekowych uzysk biogazu to ok. 10–20 m3. W Polsce zarejestrowanych jest ok. 700 czynnych składowisk odpadów. Ich szacunkowa roczna produkcja metanu
wynosi ponad 600 mln m3. W praktyce pozyskiwane
zasoby gazu wysypiskowego nie przekraczają
30–45% łącznego potencjału (Mirowski, Szurlej
i Wielgosz, 2005).
dwutlenku węgla, tj. CO2-eq. Spalanie biogazu dodatkowo 100-krotnie zmniejsza emisję SO2 i 3-krotnie emisję NOx, w porównaniu ze spalaniem paliw
konwencjonalnych.
Przykładowa redukcja emisji gazów cieplarnianych przez biogazownie rolnicze przedstawia się
następująci:
Instalacja o mocy 1,81 MWe, w której główne
substraty to pomiot kurzy i wywar gorzelniany, cechuje się redukcją emisji do 7,7 tys. ton
CO 2-eq.
Instalacja o mocy 0,86 MWe, gdzie główne substraty to gnojowica i kiszonka kukurydziana, cechuje się redukcją emisji rzędu 3,1 tys. ton CO2-eq.
Uważa się ponadto, że przy użyciu biomasy do celów energetycznych cykl obiegu dwutlenku węgla
w przyrodzie jest teoretycznie zamknięty (powstający
CO2 jest przyswajany przez inne rośliny), co w świetle dyrektyw unijnych przeciw zakazom wprowadzania do atmosfery nadmiernych ilości tego gazu ma
duże znaczenie.
W przypadku zakładania plantacji roślin na cele
energetyczne w tym plantacji topoli, możliwa jest
uprawa na stanowiskach o glebach silnie zdegradowanych, suchych, ubogich w składniki pokarmowe; rośliny te mogą zatem pełnić dodatkowo rolę pionierską
w remediacji. Wykorzystanie silnie zanieczyszczonych,
przesuszonych lub zasolonych gleb (wg danych FAO
43,1% powierzchni rolniczej w Polsce jest zdegradowana, a 25,4% bardzo silnie zdegradowana) jest zatem
wartością dodaną. Podobnie plantacje taki mogą chronić gleby przed dodatkową erozją i wpływać korzystnie
na obieg wody w środowisku.
Atrakcyjność sektora biogazu
rolniczego i jego perspektywy
Efekt ekonomiczny
i ekologiczny biogazowni
Inwestycja w biogazownię rolniczą jest kapitałochłonna, a ponadto ze względu na niską cenę skupu
energii i certyfikatów pochodzenia okres zwrotu inwestycji jest bardzo wydłużony (tab.4).
Oddziaływanie
na środowisko
Produkcja biogazu, jako odnawialnego źródła
energii, wpisuje się doskonale w działania służące
ochronie środowiska naturalnego. Poprzez ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, łączna redukcja
emisji: dwutlenku węgla, metanu oraz podtlenku
azotu przedstawiana jest w jednostkach ekwiwalentu
Od wielu lat autorzy publikacji badają atrakcyjność rynku biogazu rolniczego. Ocenę atrakcyjności
tego sektora wykonano za pomocą metody M.E.
Portera, z uwzględnieniem czynników wpływających
na atrakcyjność biogazowni, wg zasady 20:80 (20%
czynników mających wpływ w 80% na atrakcyjność
sektora). Analizowane czynniki to m.in.: wielkość
sektora, stopa zwrotu, substraty, bariery wejścia do
sektora, ceny, możliwości finansowania, postrzeganie społeczne.
Sektor atrakcyjny to sektor, który ma cechy sektora idealnego lub sektorów idealnych w poszczególnych kategoriach (kryteriach) ocenianych. Idealny
sektor teoretycznie ma atrakcyjność 100%, praktycznie jednak sektor oceniany powyżej 65% określa się
mianem atrakcyjnego.
Bariery produkcji biogazu rolniczego w Polsce to
przede wszystkim:
9
GMiL_1.qxd
2015-04-19
22:55
Page 10
Tabela 4
Oszacowanie przewidywanego okresu zwrotu inwestycji w biogazownię rolniczą
Rodzaj biogazowni
Ilość energii elektrycznej wytworzonej
[MWh/rok]
Ilość ciepła wytworzonego
[MWh/rok]
10 kW
50 kW
100 kW
250 kW
500 kW
1 MW
2 MW
80
400
800
2000
4000
8000
16 000
83,20
416
832
2080
4160
8320
16 640
Wykorzystanie substraty [t/rok]
wywar gorzelniany (k)
kiszonka z kukurydzy (w)
gnojowica (w)
pozostałości z warzyw i owoców (w)
obornik (w)
inne (k)
Łącznie:
343,20
198,00
66,00
26,40
19,80
6,60
660,00
1 326,00
765,00
255,00
102,00
76,50
25,50
2 550,00
2 652,00
1 530,00
510,00
204,00
153,00
51,00
5 100,00
6 630,00
3 825,00
1 275,00
510,00
382,50
127,50
12 750,00
13 260,00
7 650,00
2 550,00
1 020,00
765,00
255,00
25 500,00
26 520,00
15 300,00
5 100,00
2 040,00
1 530,00
510,00
51 000,00
53 040,00
30 600,00
10 200,00
4 080,00
3 060,00
1 020,00
102 000,00
Koszty
Koszt substratów [zł]
wywar gorzelniany (k)
kiszonka z kukurydzy (w)
inne (k)
Łącznie:
Koszty operacyjne*
(bez substratów) w zł
Łącznie:
1 830,77
9 900,00
528,00
12 258,77
7 094,10
38 250,00
2 040,00
47 384,10
14 188,20
76 500,00
4 080,00
94 768,20
35 470,50
191 250,00
10 200,00
236 920,50
70 941,00
382 500,00
20 400,00
473 841,00
141 882,00
765 000,00
40 800,00
947 682,00
283 764,00
1530 000,00
81 600,00
1 895 364,00
13 741,23
26 000,00
82 615,90
130 000,00
165 231,80
260 000,00
413 079,50
650 000,00
826 159,00
1 300 000,00
1 652 318,00
2 600 000,00
3 304 636,00
5 200 000,00
Przychody
Przychód z substratów [zł]
pozostałości z warzyw i owoców (k)
inne (k)
Łącznie:
Przychód ze sprzedaży energii
elektrycznej i zielonych certyfikatów
[zł/rok]
Przychody ze sprzedaży ciepła [zł/rok]
Łącznie:
DOCHODY
Suma przychodów pomniejszona
o koszty operacyjne [zł/rok]
6 864,00
1 716,00
8 580,00
26 520,00
6 630,00
33 150,00
53 040,00
13 260,00
66 300,00
132 600,00
33 150,00
165 750,00
265 200,00
66 300,00
331 500,00
530 400,00
132 600,00
663 000,00
1 060 800,00
265 200,00
1 326 000,00
24 197,60
2 021,76
34 799,36
120 988,00
10 108,80
164 246,80
241 976,00
20 217,60
328 493,60
604 940,00
50 544,00
821 234,00
1 209 880,00
101 088,00
1 642 468,00
2 419 760,00
202 176,00
3 284 936,00
4 839 520,00
404 352,00
6 569 872,00
8 799,36
34 246,80
68 493,60
171 234,00
342 468,00
684 936,00
1 369 872,00
32 000 000,0
50
16 000 000,0
Dofinansowanie
Koszt budowy [zł]
Dofinansowanie [%]
Przewidywane dofinansowanie [zł]
Koszt budowy pomniejszony
o dofinansowanie [zł]
500 000,00 2 500 000,00
50
30
250 000,00
750 000,00
4 000 000,00
30
1 200 000,00
6 000 000,00
30
1 800 000,00
10 100 000,0 18 500 000,00
50
50
5 050 000,00 9 250 000,00
250 000,00 1 750 000,00
2 800 000,00
4 200 000,00
5 050 000,00
25
15
9 250 000,00 16 000 000,00
Okres zwrotu
Przewidywany okres zwrotu [rok]
28
51
41
14
12
*cena 1 MWh ciepła — 32,4 zł; cena zielonego certyfikatu 1 MWh — 155,98 zł (średnia z 2014 r.); cena 1 MWh energii elektrycznej
— 195,32 zł.
Źródło: opracowanie własne.
10
GMiL_1.qxd
2015-04-19
22:55
Page 11
Tabela 5
Wartości typowe* i standardowe** dla przykładowych biopaliw produkowanych bez emisji netto dwutlenku węgla
w związku ze zmianą sposobu użytkowania gruntów
Biopaliwo
Typowe ograniczenie emisji
gazów cieplarnianych [%]
Standardowe ograniczenie emisji
gazów cieplarnianych [%]
etanol z buraka cukrowego
61
52
etanol z pszenicy (paliwo technologiczne nieokreślone)
32
16
45
34
69
69
etanol z trzciny cukrowej
71
71
biodiesel z ziaren rzepaku
45
38
biodiesel z soi
40
31
biodiesel z oleju palmowego (technologia nieokreślona)
36
19
czysty olej roślinny z ziaren rzepaku
58
57
80
73
biogaz z mokrego obornika jako sprężony gaz ziemny
84
81
biogaz z suchego obornika jako sprężony gaz ziemny
86
82
etanol z pszenicy (gaz ziemny jako paliwo technologiczne
w konwencjonalnym kotle)
etanol z pszenicy (słoma jako paliwo technologiczne
w elektrociepłowni)
biogaz z organicznych odpadów komunalnych jako
sprężony gaz ziemny
* wartość typowa — oznacza szacunkową wartość ograniczenia emisji gazów cieplarnianych reprezentatywnego dla danej ścieżki produkcji biopaliw;
** wartość standardowa — oznacza wartość wyprowadzoną z wartości typowej przy zastosowaniu czynników określonych z góry, która może być stosowana zamiast wartości rzeczywistej w pewnych okolicznościach, określonych w niniejszej dyrektywie.
Źródło: Dyrektywa 2009/28/WE, załącznik V.
trudność uzyskania pozwolenia na budowę i przyłączenia do sieci; miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego nie uwzględniają instalacji
z OZE,
długotrwała procedura przyłączenia do sieci — do
150 dni,
niestabilny system certyfikatów i ich niska cena,
nieuregulowane przepisy dot. wykorzystania masy
pofermentacyjnej do nawożenia upraw,
brak zaplecza technicznego, merytorycznego, słaba infrastruktura sieci gazowej, elektroenergetycznej, ciepłowniczej,
brak dostępu do informacji o zasadzie działania
biogazowni,
niechęć środowisk lokalnych (protesty; Wnuk
i Asztemborski, 2013).
Wynika z powyższej oceny, że atrakcyjność sektora biogazu rolniczego staje się wątpliwa przy aktualnych, wysokich barierach wejścia i ryzyku
związanym z niepewnością odnośnie do sposobu
płatności za zieloną energię w przyszłości,
w szczególności świadectw pochodzenia (nie tylko
ich ceny, ale i ograniczonego okresu funkcjonowania; Tucki, Szwarc, Będkowski, Stęplewska i Kupczyk, 2014). Aktualnie atrakcyjność sektora bioga-
zu rolniczego ocenia się na 47%, biorąc pod uwagę, że w 2008 r. wynosiła ona ponad 69%, a w 2011 r.
— 56,1%, widoczna jest znaczna tendencja spadkowa (rys. 4).
Niewątpliwie duże wyzwania stoją przed sektorem
biogazowni w Polsce. Pomimo wspomnianych wcześniej przeciwności pojawiających się na drodze jego
rozwoju, możliwości są ogromne. Duże znaczenie ma
fakt, że areał pod uprawy roślin energetycznych, a co
za tym idzie skala uzyskania substratu do produkcji
biogazu, jest porównywalny z niemieckim. Według
planów do 2020 roku miało powstać ponad 2000 biogazowni, niestety zgodnie z tempem powstawania
nowych instalacji nie będzie osiągnięte nawet 10%
tej ilości.
Istotny wpływ na rozwój biogazowego sektora
ma wejście w życie ustawy o odnawialnych źródłach energii. Gwarantuje ona stałą podstawę
prawną do wspierania biogazowni, zapobiegając
możliwości zmiany systemu wsparcia w trakcie
rozwoju inwestycji. Nowa ustawa ureguluje też
system zielonych certyfikatów, stabilizując ich
wartość, a brak tejże stabilności był największą
bolączką poprzedniego systemu wpierania OZE.
Równie istotne dla rozwoju biogazowni są naj-
11
GMiL_1.qxd
2015-04-19
22:55
Page 12
Rysunek 4
Dynamika zmian atrakcyjności w sektorze biogazu rolniczego w Polsce
Źródło: opracowanie własne (wyniki badań publikowane od 2006 r. na łamach GMiL).
nowsze postulaty klimatyczne Rady Europejskiej. Unia Europejska w dalszym ciągu prowadzi politykę energetyki proodnawialnej. Ważnym
aspektem wpływającym na korzystne postrzeganie krajowych biogazowni jest możliwość zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju.
Biorąc pod uwagę możliwości tego sektora i niestabilną sytuację polityczną na Wschodzie, rodzime biogazownie mogą stanowić zabezpiecze-
nie w przypadku ewentualnych sankcji energetycznych.
W podsumowaniu należy stwierdzić, że w dynamicznie zmiennym świecie energii nieznana jest przyszłość dyrektywy 2009/28/EC po roku 2020, wspierającej OZE, w tym sektor biogazu rolniczego.
Praca powstała w ramach projektu PBS1/A8/16/2013 (WOODTECH)
finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.
Literatura
Art. 3 ust. 20a ustawy z dn. 10.04.1997 r. — Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r. poz. 1059, z późn. zm.);
Bioalians (2011). Przegląd surowców oraz potencjał biomasy w produkcji biogazu, materiały konferencyjne. Warszawa.
Borowski, P. (2010). Rolnictwo energetyczne odpowiedzią na rosnące zapotrzebowanie energii. Agrotrendy, (1), s. 66–69.
GUS (2013). Użytkowanie gruntów i powierzchnia zasiewów.
IEO (2007). Możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce do roku 2020. Warszawa.
EurObserv'ER (2014). Biogas barometer 2014.
IEO (2011). Podręcznik dla inwestorów zainteresowanych inwestycją w biogazownię rolniczą. Warszawa.
De Witt (2007). REFUEL Project.
IERE (2008). Innowacyjna energetyka, rolnictwo energetyczne (projekt). Warszawa.
EkoEfekt (2009). Technologie odzysku energetycznego i przetwarzania odpadów organicznych ze strumienia odpadów komunalnych z naciskiem na technologie suchej fermentacji odpadów, Warszawa.
KAPE (2013). Mapa Drogowa Rozwoju Rynku Biometanu w Polsce. Warszawa.
Kowalczyk-Juśko, A. (2014). Mikrobiogazownie rolnicze. Czysta Energia, (1), 32–34.
Licznerski, E. (2011). Rozwój biogazowni rolniczych w Polsce na tle osiągnięć innych krajów UE. Warszawa: „Biogaz i Biomasa”.
Ledakowicz, S., Krzystek, L. (2005). Wykorzystanie fermentacji metanowej w utylizacji odpadów przemysłu rolno-spożywczego. Biotechnologia, 3(70), 165–183.
Kaparaju, P., Serrano, M., Thomsen, A.B., Kongjan, P., Angelidaki, I. (2009). Bioethanol, biohydrogen and biogas production from wheat
straw in a biorefinery concept. Bioresource Technology. Elsevier, 2562–2568.
Kwaśny, J., Kowalski, Z., Banach, M. (2012). Technologie produkcji biogazu różnego pochodzenia. Czasopismo techniczne, 2-Ch, 83–102.
Londo, M. i in. (2010). The REFUEL EU road map for biofuels in transport: Application of the project's tools to some short-term policy
issues. Biomass&Bioenergy, 34(2), 244–250.
12
GMiL_1.qxd
2015-04-19
22:55
Page 13
Mirowski, T., Szurlej, A., Wielgosz, G., (2005). Kierunki energetycznego wykorzystania biomasy w Polsce. Polityka Energetyczna, 8(2),
55–75.
Ministerstwo Gospodarki (2014). Kluczowe elementy projektu Ustawa o odnawialnych źródłach energii.
Moreira, J.R. (2005). Global biomass energy potential. Die Technik der Biogas-Aufbereitung, Oekoenergie, (60).
Pontailler, J.Y., Ceulemans, R., Guittet, J. (1999). Biomass yield of poplar after five 2-year coppice rotations. Forestry, (72), 157–163.
Popczyk, J. (2014). Mikrobiogazownia jako innowacja przełomowa. Czysta energia, (2), 28–32.
Popczyk, J. (2011). Energetyka rozproszona. Od dominacji energetyki do zrównoważonego rozwoju, od paliw kopalnych do energii odnawialnej i efektywności energetycznej. Warszawa: Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki.
Truax, B., Gagnon, D., Fortier, J., Lambert, F., (2012). Yield in 8 year-old hybrid poplar plantations on abandoned farmland along climatic and soil fertility gradients. Forest Ecology and Management, (267), 228–239.
Tucki, K., Szwarc, M., Będkowski, W., Stęplewska, M., Kupczyk, A. (2014). Przegląd sytuacji biogazowni rolniczych w Polsce. Hodowca
Bydła, (4), 72–77.
Ustawa z dnia 20.02.2015 r. o odnawialnych źródłach energii — projekt przekazany w dn. 23.02.2015 r. do podpisu Prezydenta RP.
http://www.fao.org/countryprofiles (27.02.2015)
http://www.nfosigw.gov.pl (27.02.2015)
http://www.arimr.gov.pl (27.02.2015)
http://www.kriegfischer.de. (27.02.2015)
http://www.energiaidom.pl (27.02.2015)
http://forumopolskiegobiznesu.pl/jak-finansuja-biogazownie-w-czechach (27.02.2015)
http://www.fao.org/docrep/008/ae574e/AE574E06. htm#TopOfPage (27.02.2015)
http://www.eurobserv-er.org/downloads.asp (27.02.2015)
http://www.ieo.pl (27.02.2015)
http://www.refuel.ue (27.02.2015)
http://Bioalians.pl (27.02.2015)
http://www.greengasgrids.eu (27.02.2015)
http://www.mae.com.pl/files/poradnik_biogazowy_mae.pdf (27.02.2015)
http://www.swetree.com/application-areas/transgenic-trees.html (27.02.2015)
www.kriegfischer.de: Fischer T., Krieg A., Biogazownie rolnicze — przegląd sytuacji na świecie (27.02.2015)
www.pwe.com.pl
Funkcjonowanie współczesnych przedsiębiorstw coraz częściej
opiera się na realizacji różnych projektów. Poznanie metod
operacyjnego zarządzania projektami pozwala osiągnąć zamierzone cele dotyczące czasu i terminu realizacji, kosztów i jakości wyniku. W książce autorzy przedstawili między innymi:
E
PW
X istotę i rodzaje projektów,
X planowanie sieciowe w zarządzaniu projektami,
X metody i techniki tworzenia harmonogramów realizacji projektów,
X metody wyznaczania optymalnego wariantu realizacji projektu,
X tworzenie planów realizacji projektów przy ograniczonych
zasobach.
13
GMiL_2.qxd
2015-04-19
22:51
Page 14
Dominik Zimon, Bartłomiej Dąbrowski
Politechnika Rzeszowska, Katedra Systemów Zarządzania i Logistyki
Wpływ systemu zarządzania jakością
na organizację i doskonalenie
prac magazynowych
Influence of quality management system on the organization
and improvement of warehouse work
Głównym celem pracy była ocena wpływu systemu zarządzania jakością na organizację prac magazynowych
w dużym przedsiębiorstwie produkcyjnym. Realizując
proces badawczy, skupiono się szczególnie na wpływie
wymagań normy ISO 9001 na doskonalenie procesów logistycznych oraz minimalizację błędów i pomyłek. Na
podstawie analizy wyników badań stwierdzono, że implementacja znormalizowanego systemu zarządzania jakością pozytywnie wpływa na usprawnienie działań logistycznych w magazynach oraz spotyka się z akceptacją
kadry zarządzającej.
The main objective of this study was an assessment of the
impact of the quality management system to organize
work in a large warehouse manufacturing company. In
carrying out the research process the authors focused
particularly on the impact of ISO 9001 on the
improvement of logistics processes and minimizing errors
and mistakes. Based on the analysis results it was found
that the implementation of standardized quality
management system has a positive effect on the
improvement of logistics operations in warehouses and is
accepted by management.
Słowa kluczowe:
jakość, ISO 9001, gospodarka magazynowa.
Key words:
quality, ISO 9001, warehouse management.
Wstęp
cepcji na grunt biznesu może być impulsem prowadzącym do zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw (Zimon, 2013, s. 6).
Wraz z rozwojem logistyki można zauważyć coraz
większy jej związek z różnymi koncepcjami zarządzania, w tym z zarządzaniem jakością. Wynika to ze
znacznego wpływu, jaki wywierają systemy zarządzania jakością na doskonalenie i usprawnianie kluczowych procesów w przedsiębiorstwach. Wgłębiając się
w zarysowaną problematykę można stwierdzić, że
koncepcje te wzajemnie się uzupełniają, co daje
podstawy do ich znacznej integracji. Z poglądem
tym zgadza się P. Blaik, twierdząc, że wyższa jakość
znajduje wyraz w odpowiednim wzroście świadczeń
logistycznych i odwrotnie (Blaik, 2010, s. 322). Ponadto zaznacza, że wdrażanie wytycznych standardów i koncepcji zarządzania jakością w zarządzaniu
logistycznym może wyrażać się we wzroście wartości
i jakości relacji logistycznych. W podobnym tonie
wypowiadają się J. Łunarski i D. Malindžák uznając,
że systemy i techniki zarządzania jakością usprawniają zarówno działania logistyczne, jak i produkcyjne (Łunarski, 2012, s. 12; Malindžák, 2012, s. 346).
Ponadto mogą wpływać na doskonalenie obsługi
klienta i wzrost jakości usług logistycznych (Gajewska, 2013, s. 31–36). Zatem łączenie tych nauk
i przenoszenie wypracowanych w ten sposób kon-
14
Cel pracy i metodyka badawcza
Głównym celem pracy była ocena wpływu systemu
zarządzania jakością na organizację prac magazynowych w dużym przedsiębiorstwie produkcyjnym.
W badaniach skupiono się na implementacji wymagań normy ISO 9001 w magazynie wyrobów gotowych i surowcowo-materiałowym w wybranej organizacji oraz konsekwencjach jej wdrożenia. System zarządzania jakością według normy ISO 9001 ze względu na swą uniwersalność należy do grona najpopularniejszych systemów zarządzania jakością na świecie
(Zimon, 2012, s. 72).
Realizując proces badawczy, szczególnie zwrócono uwagę na wpływ systemu zarządzania jakością na:
usprawnienie przykładowych czynności magazynowych (poprawności kompletacji zamówień i wysyłek, poprawności w wypełnianiu dokumentów),
minimalizację błędów i niezgodności.
Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankietowy skierowany do 28 pracowników zatrudnionych
GMiL_2.qxd
2015-04-19
22:51
Page 15
w badanym przedsiębiorstwie. Na potrzeby procesu
badawczego opracowano dwa warianty ankiety,
pierwsza skierowana była do osób odpowiedzialnych
za wdrożenie i utrzymanie systemu zarządzania jakością, kontrolerów jakości i pracowników średniego
i wyższego szczebla (pracowników decyzyjnych).
Druga skierowana została do szeregowych pracowników magazynów materiałowych M01 i M02 i wyrobów gotowych W01. Osoby poddane badaniu wypełniły ankietę anonimowo. Termin przeprowadzenia
badań to okres 1–5 września 2014 r. Łącznie rozdano
28 kwestionariuszy, wszystkie zostały wypełnione bez
anulujących je błędów. 12 ankiet skierowanych zostało do pracowników decyzyjnych, a 16 do pracowników szeregowych magazynów. Ostatecznie liczba 28
prawidłowo wypełnionych ankiet stanowi podstawę
analizy empirycznej. Uzupełnieniem danych zebranych przez ankietę była analiza zapisów, formularzy
i protokołów kontroli jakości z okresu 2007–2013
oraz wywiady bezpośrednie z pracownikami przedsiębiorstwa.
Badana organizacja jest największym polskim
przedsiębiorstwem produkcyjnym w swojej branży
i jednym z trzech najważniejszych producentów europejskich. Partnerskie stosunki, wysoki poziom obsługi klienta, a przede wszystkim nienaganna jakość
produktu poparta certyfikatami CE, VDE, TÜV,
PCBC przesądza o długiej współpracy z odbiorcami
z takich krajów, jak Niemcy, Dania, Szwecja, Finlandia, Czechy, Słowacja, Węgry, Portugalia, Holandia,
Cypr, Serbia, Rosja, Ukraina, Litwa.
Wpływ systemu zarządzania
jakością na organizację
prac magazynowych
Pierwsze pytanie zostało skierowane zarówno do
pracowników decyzyjnych, jak i fizycznych i dotyczyło wpływu systemu zarządzania jakością na organizację prac magazynowych. Na rysunku 1 zaprezentowano procentowy udział odpowiedzi, których udzielili
pracownicy decyzyjni.
Analizując wykres, można zauważyć, że 58% badanych pracowników decyzyjnych odpowiedziało
zdecydowanie twierdząco na postawione pytanie,
23% badanych zaznaczyło odpowiedź raczej tak i tylko 17% stwierdziło, iż system zarządzania jakością
raczej nie wpływa na poprawę organizacji prac magazynowych. Należy zatem stwierdzić, iż pracownicy
średniego i wyższego szczebla kierowniczego, jak
i kontrolerzy jakości w 83% dostrzegają pozytywne
aspekty wynikające z implementacji wymagań normy
ISO 9001 w magazynach. Rysunek 2 przedstawia poglądy pracowników fizycznych na ten temat.
Analizując rozkład odpowiedzi zauważa się, że
37% badanych pracowników szeregowych stwierdzi-
ło, iż znormalizowany system zarządzania jakością
bezpośrednio i zdecydowanie poprawił organizację
prac w magazynie. Co ciekawe, aż 50% osób wybrało
odpowiedź raczej tak, a tylko 13% stwierdziło, iż implementacja wymogów normy ISO 9001 raczej nie
poprawia organizacji prac w magazynach. Porównanie liczby udzielonych odpowiedzi przez dwie badane
grupy ukazuje rysunek 3.
Analiza danych ukazanych na rysunku 3 pozwala
stwierdzić, że wśród kadry dominują pozytywne opinie
na temat wpływu systemu zarządzania jakością na organizację prac magazynowych. Taki rozkład odpowiedzi wynika z pewnością z mocnego nacisku, jaki kładzie
norma ISO 9001 na opracowanie spójnej i logicznej
dokumentacji systemowej, co ma wpływ na efektywną
i skuteczną realizację kluczowych procesów w przedsiębiorstwie. Ponadto norma ISO 9001 wymaga, aby
kierownictwo organizacji zapewniło pracownikom
optymalną infrastrukturę i zasoby rzeczowe, takie jak
m.in. odpowiedni park maszynowy, infrastrukturę
transportowo-magazynową oraz przyjazne środowisko
pracy. Warto zaznaczyć również, że wdrożenie systemu
zarządzania jakością zmusza organizację do przeprowadzania wstępnego oraz okresowych audytów, które
wpływają na organizację i doskonalenie prac magazynowych poprzez (Urbaniak, 2014, s. 6524):
nacisk na przestrzeganie przepisów prawnych
(zwłaszcza w zakresie zdefiniowanych w wymaganiach stosownych norm technicznych, przepisów
bhp, przepisów dotyczących bezpieczeństwa produktów),
nadzór nad infrastrukturą logistyczną,
nadzór nad wyposażeniem pomiarowo-kontrolnym,
wzrost poziomu świadomości pracowników w zakresie bezpiecznego postępowania z produktami
w procesach operacyjnych związanych z zapewnieniem jakości,
nadzór nad dokumentami i zapisami.
Podsumowując, trzeba podkreślić, że pomimo ogólnego sceptycyzmu w podejściu do wdrażania systemu
zarządzania jakością w magazynach, jaki wyrażali początkowo pracownicy analizowanego przedsiębiorstwa, z badań wynika, że w tym aspekcie było to trafione przedsięwzięcie.
Prawidłowo funkcjonujący system zarządzania jakością ukierunkowany jest na wspieranie i doskonalenie podstawowych procesów zachodzących
w przedsiębiorstwie. W podobnym tonie wypowiada
się M. Urbaniak, twierdząc, że założenia normy
ISO 9001 kładą nacisk na zdefiniowanie przez organizację ściśle określonych kryteriów dotyczących realizacji procesów operacyjnych (związanych między
innymi z transportem i magazynowaniem towarów),
poprzez instrukcje stanowiskowe, programy szkoleń
pracowników, zapewnienie kluczowych zasobów,
a także określenie metod monitorowania i pomiaru
(Urbaniak, 2013, s. 12).
15
GMiL_2.qxd
2015-04-19
22:51
Page 16
Rysunek 1
Struktura odpowiedzi pracowników decyzyjnych na pytanie: Czy wdrożenie systemu
zarządzania jakością wg normy ISO 9001 wpłynęło pozytywnie na organizację
prac magazynowych?
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.
Rysunek 2
Struktura odpowiedzi pracowników fizycznych magazynów na pytanie: Czy wdrożenie
systemu zarządzania, jakością wg normy ISO 9001 wpłynęło pozytywnie na organizację
prac magazynowych?
Rysunek 3
Liczba i rodzaj udzielonych odpowiedzi na pytanie: Czy wdrożenie systemu zarządzania jakością wg normy
ISO 9001 wpłynęło pozytywnie na organizację prac magazynowych? Z podziałem na dwie grupy respondentów
16
2015-04-19
22:51
Page 17
Rysunek 4
Liczba i rodzaj zaznaczonych odpowiedzi przez pracowników decyzyjnych w pytaniu: W jakim stopniu SZJ wg normy
ISO 9001 usprawnia lub nie podane procesy (wg skali 1 — minimalnie usprawnia; 5 — bardzo usprawnia)
Liczba udzielonych odpowiedzi
GMiL_2.qxd
W związku z powyższym celem kolejnego pytania
było określenie stopnia wpływu implementacji wymagań normy ISO 9001 na usprawnianie procesów magazynowych (rys. 4). W obrębie działania analizowanych
magazynów wyróżniono szereg procesów, począwszy
od przyjęć na magazyn wyrobów gotowych lub materiałów, poprzez magazynowanie, kontrolowanie,
a kończąc na procesie inwentaryzacji. W kwestionariuszu ankietowym zastosowano tabelę z pytaniami, na
które badani pracownicy mogli udzielić odpowiedzi
w pięciostopniowej skali. Odpowiedź 1 oznaczała, że
system zarządzania jakością (SZJ) ma minimalny
wpływ na usprawnienie danego procesu, z kolei odpowiedź 5, że bardzo pozytywnie na niego wpływa. Następnie dokonano obliczeń wagi dla danej odpowiedzi,
co pozwoliło zobrazować poziom wpływu systemu zarządzania jakością na konkretny proces (rys. 5).
Respondenci proszeni byli o wzięcie pod uwagę
zarówno regulacji procesów, obiegu dokumentów,
jak i działań korygujących, które wpłynęły usprawniająco na dany proces.
Analiza rozkładu odpowiedzi na rysunkach
4 i 5 pozwala stwierdzić, jaki jest faktyczny wpływ systemu zarządzania jakością na usprawnienie procesów
i czynności mających miejsce w obrębie magazynów.
Według respondentów procesami, na które znormalizowany system zarządzania jakością ma najwyższy
wpływ są proces przyjęcia na magazyn i proces transportu materiałów i surowców. Dalsza analiza pozwala stwierdzić, że system zarządzania jakością ma co
najmniej średni lub duży wpływ na usprawnianie
wszystkich procesów. Pozytywna ocena wpływu wymagań normy ISO 9001 na doskonalenie procesów
magazynowych nie jest zaskoczeniem, ponieważ obliguje ona w swych postanowieniach zarząd organiza-
cji do prowadzenia szerokiego nadzoru nad produkcją, dbania o identyfikację wyrobu, postępowania
w odpowiedni sposób z własnością klienta oraz zabezpieczenia towarów w procesie dystrybucji (Zimon, 2014, s. 1560). W podobnym tonie wypowiada
się J. Oxley, uznając, że wdrażanie systemów zarządzania jakością odgrywa kluczową rolę w doskonaleniu procesów logistycznych (Oxley, 2002, s. 407). Obligują one bowiem przedsiębiorstwo do identyfikacji
i udokumentowania najlepszych doświadczeń w procesach przemieszczania, przechowywania, pakowania i dystrybuowania wyrobów, monitorowania realizacji zamówień i podejmowania działań korygujących.
Warto podkreślić, że implementacji wymagań normy ISO 9001 w badanym przedsiębiorstwie towarzyszył przegląd istniejących procesów i ich modyfikacja
celem lepszego dostosowania do spełnienia wymogów jakościowych. Z analizy danych wynika, że system zarządzania jakością w dużym stopniu usprawnia
procesy zachodzące w magazynie. Wpływ na to miał
zarówno gruntowny przegląd prac, jak i jasne ustalenie wytycznych dla pracowników, klarowny podział
zakresu kompetencji oraz usprawnienie obiegu dokumentów. Na przykładzie badanego przedsiębiorstwa w sferze przyjęć na magazyn były to działania
mające głównie na celu minimalizację pomyłek
w ewidencji przyjmowanych wyrobów gotowych na
magazyn, a także ukierunkowane na wzrost efektywności prac wykonywanych przez personel. Po zgłoszeniu kierownictwu problemu oraz analizie stopnia
jego wpływu na jakość został on zadowalająco rozwiązany. Wyznaczono dwie strefy przyjęć na magazyn, wydano nakaz przyjmowania towaru tylko w ich
obrębie. Dodatkowo wprowadzono elektroniczny
17
GMiL_2.qxd
2015-04-19
22:52
Page 18
Rysunek 5
Wykres obrazujący stopień, w jakim SZJ usprawnia dany proces wg pracowników decyzyjnych
Rysunek 6
Wykres obrazujący stopień, w jakim SZJ usprawnia dany proces wg pracowników fizycznych magazynów
i towarów
system przyjęć na magazyn z pomocą bezprzewodowych terminali, a także komputerową ewidencję zapasów. Został w ten sposób wyeliminowany problem
ręcznych zapisów przez pracowników magazynów, co
również skróciło czasy operacji.
Analogicznym procesem badawczym objęto pracowników fizycznych (magazynierów). Strukturę ich
odpowiedzi przedstawiono na rysunku 6.
Analiza danych pozwala zauważyć znacznie mniej
optymistyczny odbiór systemu zarządzania jakością
przez pracowników fizycznych. Wprawdzie uważają
oni, że system doskonali procesy magazynowe, jednak jego wpływ nie jest bardzo znaczący. Zdaniem
respondentów wymagania normy ISO 9001 mają najmniejszy wpływ na usprawnienie ewidencji zapasów.
Jednak warto podkreślić, że istnieją procesy, które
18
w dużym stopniu zostały udoskonalone dzięki wdrożeniu znormalizowanego systemu zarządzania jakością, należą do nich proces kompletacji, inwentaryzacji oraz transportu wewnętrznego.
Reasumując można stwierdzić, że zdaniem obu
grup badanych implementacja wymagań systemowych
w relatywnie dużym stopniu usprawniła procesy magazynowe. Wynika to w dużej mierze z faktu, że norma
ISO 9001 kształtuje na nowo środowisko pracy w badanych obszarach, poprzez (Łunarski, 2008, s. 268):
korzystniejsze usytuowanie stanowisk względem
dróg roboczych,
preferowanie systemów sterowania maszynami
ułatwiających ich obsługę i nadzór,
posiłkowanie się instrumentami zarządzania jakością (5S, Poka-Yoke itp.),
GMiL_2.qxd
2015-04-19
22:52
Page 19
racjonalne rozmieszczenie elementów stanowiska
pracy (szafy narzędziowe, infrastruktura magazynowa, organizacja miejsc dostaw itp.),
wdrażanie rozwiązań usprawniających warunki
pracy.
Ostatnie pytanie dotyczyło wpływu systemu zarządzania jakością na minimalizację liczby reklamacji
związanych z procesem magazynowania. Pytanie to
zostało skierowane jedynie do pracowników decyzyjnych, ponieważ pracownicy szeregowi nie mają wglądu w dokumenty związane z reklamacjami od klientów (rys. 7).
Z analizy danych zawartych na rysunku 7 wynika,
iż 25% badanych pracowników decyzyjnych stwierdziło, iż system zarządzania jakością według normy
ISO 9001 zdecydowanie wpływa na zmniejszenie liczby reklamacji związanych z pracami w magazynie.
Znaczna większość ankietowanych (59%) wybrała
odpowiedź raczej tak. Odpowiedzi o charakterze
przeczącym rozłożyły się po równo, 8% ankietowanych wybrało odpowiedź raczej nie, kolejne 8% było
przekonanych, iż system zarządzania jakością w żadnym stopniu nie poprawił sytuacji związanej z reklamacjami.
Pracownicy decyzyjni przedsiębiorstwa mieli
świadomość, że na każdym etapie realizacji procesów magazynowych może dojść do błędów i uszkodzenia materiałów, które stają się podstawą do reklamacji przez klienta. W związku z tym projektując i wdrażając system zarządzania jakością mieli
na względzie wyeliminowanie takich możliwości.
W tym celu zdawane są sprawozdania z wykonywanych prac przez pracowników magazynu. Organizowane są również audyty mające na celu dokładny przegląd działania danych komórek przedsiębiorstwa. Działania te mają w konsekwencji zapewnić jak najwyższy poziom obsługi klienta. Ponadto w analizowanym przedsiębiorstwie funkcjonuje system katalogowania reklamacji względem
klientów i typów uszkodzeń, lub pomyłek, które
były powodem danej reklamacji. Daje to możliwość późniejszej dokładnej analizy genezy reklamacji i wyeliminowania możliwości jej powstania
w przyszłości.
Podsumowanie
Na podstawie przeprowadzonego procesu badawczego stwierdzono, że:
Opracowanie dokumentacji systemowej (procedur, instrukcji) oraz audyty w znacznym stopniu
minimalizują prawdopodobieństwo wystąpienia
błędów w magazynach. Wpływ na to ma opracowywanie szablonu przeprowadzania kontroli prac
i wyrobów w obrębie magazynów, a także uporządkowanie wykonywanych działań. Znormalizowany system zarządzania jakością ogranicza
możliwość powstawania wad produktu podczas
magazynowania, transportu, czy zaistnienia pomyłek w wysyłce towarów oraz w sposób zauważalny zmniejsza liczbę reklamacji napływających
od klientów.
Głównym celem systemu zarządzania jakością
jest zapewnienie jak najwyższego poziomu oferowanych produktów lub usług. Jednym ze sposobów jej osiągnięcia jest poprawa organizacji zachodzących procesów. W normie ISO 9001 zawartych jest szereg zaleceń, które w umiejętny
sposób opracowane w znaczny sposób ułatwiają
kierowanie pracami magazynowymi. Przykładem
jest dokument Proces Główny Magazynowanie
(opracowany w badanej organizacji). Określa on
kolejność wykonywanych prac związanych z przyjęciem i wydawaniem towarów z magazynów.
Związane z nim instrukcje szczegółowo opisują
kolejne podprocesy. Ich opracowanie oparto na
badaniach czasów danych prac. W konsekwencji
zostały one udoskonalone, zwiększono ich skuteczność i efektywność.
Rysunek 7
Procentowy udział odpowiedzi pracowników decyzyjnych na pytanie:
Czy prawidłowo funkcjonujący SZJ wg normy ISO 9001:2009 wpływa na zmniejszenie
liczby reklamacji związanych z procesami magazynowania?
19
GMiL_2.qxd
2015-04-19
22:52
Page 20
Od czasu wdrożenia wymagań normy ISO 9001
pracownicy aktywnie włączają się w proces doskonalenia systemu zarządzania jakością i organizacji
pracy w magazynach.
Zarówno systematyczny przegląd i weryfikacja
wykonywania prac w magazynie jak i wspomniany wyżej system raportowania zaistniałych błędów przyczyniają się w dużym stopniu do modernizacji infrastruktury magazynowej. Niemal każ-
da zmiana mająca miejsce w magazynach, począwszy od wprowadzenia nowych środków
transportu a na powiększeniu magazynów kończąc miała swój początek w zgłaszanych przez
pracownikach niedogodnościach podczas wykonywania swoich prac.
Implementacja wymagań systemowych przyczyniła się do usprawnienia logistycznej obsługi
klienta.
Literatura
Blaik, P. (2010). Logistyka. Koncepcja zintegrowanego zarządzania. Warszawa: PWE.
Gajewska, T. (2013). Analiza porównawcza wybranych aspektów oceny jakości usług logistycznych w zakresie transportu chłodniczego.
Gospodarka Materiałowa i Logistyka, (12), 31–36.
Łunarski, J. (2008). Zarządzanie jakością standardy i zasady. Warszawa: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne.
Łunarski, J. (2012). Zarządzanie jakością w logistyce. Rzeszów: Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej.
Oxley, J. (2002). Przemieszczanie, magazynowania, pakowanie i dostarczanie. W: D. Lock (red.), Podręcznik Zarządzania Jakością, Warszawa: PWN.
Malindžák, D. (2012), Application of logistic principles in metallurgical production. Metalurgija, (3), 346.
Urbaniak, M. (2013). Standardy zarządzania jakością, środowiskiem oraz bezpieczeństwem żywności w działaniach operatorów logistycznych. Problemy Jakości, (5), 12.
Urbaniak, M. (2014). Uwarunkowania związane z wdrażaniem systemowego zarządzania jakością, środowiskiem oraz bezpieczeństwem
w przedsiębiorstwach sektora logistycznego. Logistyka, (3), 6524.
Zimon, D. (2012). Ocena efektów wdrożenia wymagań normy ISO 9001 w małych i średnich organizacjach handlowych. Problemy Zarządzania, (2), 72.
Zimon, D. (2013). Zarządzanie jakością w logistyce. Warszawa: CeDeWu.
Zimon, D. (2014). Implementacja wytycznych normy ISO 9001 drogą do usprawnienia podsystemów logistycznych. Logistyka, (4), 1560.
PWE
www.pwe.com.pl
20
Niemal codziennie każdy ma do czynienia z negocjacjami i/lub mediacjami. Dotyczą one życia prywatnego, spraw zawodowych, kontaktów biznesowych (zarówno krajowych, jak i zagranicznych),
stosunków międzynarodowych. Wprawdzie za
każdym razem negocjacje czy mediacje mają swoje szczególne cechy, to jednak można też wskazać
wiele wspólnych elementów. Znajomość przedstawionych w książce zasad negocjacji i mediacji pozwala zwiększyć skuteczność w osiąganiu przyjętych celów, a pokazane praktyczne sposoby stosowania tych zasad mogą być wykorzystane na co
dzień.
GMiL_3.qxd
2015-04-19
22:47
Page 21
Karolina Kolińska
Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu
Rynek powierzchni magazynowych
w Polsce w 2014 roku
Warehouse market in Poland in 2014
W niniejszym artykule przedstawi0no analizę trendów na
rynku powierzchni magazynowych w Polsce. Zakres analizowanych danych obejmuje lata 2009–2014. W celu szczegółowego przedstawienia sytuacji na rynku powierzchni magazynowych zestawienia przygotowano w podziale na poszczególne województwa oraz typ właściciela danej powierzchni
magazynowej.
This paper presents an analysis of trends in the industrial
market in Poland. The scope of the data analyzed covers the
period 2009–2014. In goal a detailed presentation of the situation
in the industrial market prepared statement, broken down by
province and type of owner.
Słowa kluczowe:
powierzchnie magazynowe, BTS.
Key words:
warehouse, BTS.
Wprowadzenie
Specyfika procesów magazynowych powoduje
konieczność koncentracji na tych czynnikach, które mają kluczowy wpływ na ciągłość przepływu materiałów w całym logistycznym łańcuchu dostaw.
W badaniach naukowych oraz badaniach praktyki
gospodarczej dotyczących zarządzania logistyką
można znaleźć wiele czynników — procesów i zasobów, wpływających na całość procesu magazynowania. Należy zatem stwierdzić, że zarządzanie
magazynem powinno koncentrować się na sposobach poprawy efektywności procesów zarówno wewnętrznego, jak i zewnętrznego łańcucha dostaw
oraz ciągłego nadzorowania i oceniania uzyskanych rezultatów.
Przyznając słuszność tezie, że zarządzanie magazynem ma istotne znaczenie dla funkcjonowania
przedsiębiorstwa, oczywiste jest, iż trzeba dążyć do
ciągłej poprawy tego procesu. Do najważniejszych
czynników mających na to wpływ należą (Niemczyk, 2010, s. 252–253):
dostosowanie przepływu do zdolności przepustowej magazynu — za punkt wyjścia trzeba przyjąć
określenie zdolności przepustowej magazynu.
W oparciu o nią, współpracując z innymi działami
przedsiębiorstwa, należy tak ustalać harmonogram dostaw i wysyłek, aby uniknąć spiętrzenia
prac w ciągu dnia i nadmiaru jednostek ładunkowych przepływających przez magazyn;
wykorzystanie przestrzeni składowania — dotyczy efektywnego zagospodarowania dostępnej
wysokości strefy składowania;
racjonalizacja dróg pokonywanych przez pracowników i towar — czynnik ten ma największe
znaczenie w przypadku procesu kompletacji
towaru, należy także dążyć do eliminacji lub
skracania dróg przebytych przez pracowników
bez towaru;
wykorzystanie personelu — analizując ten czynnik, należy zwrócić uwagę na trzy kryteria: obciążenia pracowników w czasie, posiadane przez
nich kompetencje i uprawnienia oraz stałość zatrudnienia;
efektywny obieg informacji — czynnik ten wywiera kluczowy wpływ na realizację wszystkich
faz procesu magazynowania towaru. Każde
bowiem zakłócenie w przepływie informacji
(szczególnie w fazie kompletacji i wydawania)
może skutkować opóźnieniami w realizacji zamówień.
Niniejsze rozważania skłaniają Instytut Logistyki i Magazynowania do stałego monitorowania
rynku powierzchni magazynowych w celu identyfikacji trendów zarówno w rozwoju tego rynku, jak
i efektywności ich wykorzystania w łańcuchu dostaw.
21
GMiL_3.qxd
2015-04-19
22:47
Page 22
Obecna sytuacja
na rynku powierzchni
magazynowych
Analiza istniejących powierzchni magazynowych w 2014 r. została przedstawiona w podziale
na poszczególne województwa i porównana do roku 2013, co pozwala na uchwycenie tendencji
w tym zakresie. Otrzymane wyniki prezentuje rysunek 1.
dostępność wielkogabarytowych nieruchomości
nadających się do konstruowania budynków
i struktur magazynowych;
regulacje prawne związane z uzyskaniem rzeczywistych warunków deweloperskich i pozwoleń
na budowę;
jakość infrastruktury transportowej w danym
obszarze;
lokalny rynek pracy, w tym dostępność potencjalnych pracowników magazynowych.
Zmiana w zakresie poszczególnych kryteriów
może spowodować, że któreś z województw stanie
Rysunek 1
Udział istniejących powierzchni magazynowych w danym województwie w latach 2013–2014 (w proc.)
Źródło: badania własne ILiM.
Na podstawie powyższego zestawienia można
zauważyć, że zarówno w 2013, jak i 2014 roku najwięcej powierzchni magazynowych zlokalizowanych było na terenie województw mazowieckiego,
śląskiego, łódzkiego oraz wielkopolskiego.
W przypadku pozostałych województw w żadnym
z nich nie nastąpił nagły przyrost istniejącej powierzchni magazynowej. Można zatem wywnioskować, że mało prawdopodobna jest sytuacja
zmiany układu sił na rynku powierzchni magazynowych w zakresie inwestycji. Najbardziej możliwym scenariuszem jest budowa powierzchni na
terenie województw, które mają ich obecnie najwięcej. Dodatkowo podczas podejmowania decyzji o wyborze lokalizacji brane są w szczególności
pod uwagę następujące kryteria (Kolińska, 2012,
s. 34):
warunki infrastrukturalne — zarówno powierzchni magazynowych, jak również warunki ich
alokacji;
22
się ważnym elementem w strukturze rynku powierzchni magazynowych. Analizując stan
powierzchni magazynowych w latach 2009–2014
można zauważyć, że największy wzrost nastąpił
na przełomie 2009 i 2010 roku oraz 2013 i 2014
(rys. 2). W pozostałych latach wzrost powierzchni magazynowych nie był tak zauważalny.
W latach 2013 i 2014 tak znaczna zmiana wynika w głównej mierze z budowy obiektów typu
BTS (ang. Build-to-Suit) i nie jest spowodowana
wzrostem powierzchni magazynowych pod wynajem.
Szczegółowa analiza powierzchni magazynowych w latach 2013–2014 pozwala zauważyć, że powierzchnie istniejące zwiększyły się w 2014 roku
o 11% w stosunku do roku poprzedniego (tab. 1).
Natomiast powierzchni znajdujących się w budowie w 2014 roku jest mniej niż w roku 2013, ale tylko o 6%. W przypadku powierzchni planowanych
ich poziom spadł aż o 55%, co wynika w dużej mie-
GMiL_3.qxd
2015-04-19
22:48
Page 23
Rysunek 2
Istniejąca powierzchnia magazynowa w latach 2009–2014 (w m2)
rze z urealnienia prognoz budowy czy też rozbudowy magazynów.
Podczas prowadzonych badań przez Instytut
Logistyki i Magazynowania dla poszczególnych
powierzchni magazynowych definiowany jest typ
inwestora, tj. deweloper, właściciel i BTS. Niemniej jednak warto nadmienić, że większość rynku
należy do deweloperów, w związku z tym tę grupę
poddano szczegółowej analizie (rys. 3). W wyniku
tego można zauważyć, że połowa powierzchni magazynowych dostępnych obecnie na rynku deweloperów należy do trzech z nich: Prologis, Panattoni
oraz Segro.
Rysunek 3
Udział dewelopera w rynku powierzchni magazynowych (w proc.)
Pozostali
35%
Segro
10%
Prologis
29%
Panattoni
26%
23
GMiL_3.qxd
2015-04-19
22:48
Page 24
Tabela 1
Zmiana powierzchni magazynowych w 2014 roku w stosunku do 2013 roku (w proc.)
Powierzchnie magazynowe
istniejące
w budowie
planowane
111
94
45
Dodatkowo przeprowadzono analizę lat
2009–2014, co pozwala na zaobserwowanie trendów w tym obszarze. Na podstawie wyników analiz zaprezentowanych na rysunku 4 można wywnioskować, że w poszczególnych latach nastąpił
niewielki spadek udziału w rynku firmy Prologis
kosztem wzrostu konkurenta — Panattoni. W roku 2014 nastąpiła zmiana parków Millenium Logistic Park na Segro, dlatego też w 2014 roku nie
ma na liście powierzchni magazynowych należących do Millenium.
Budynki BTS na rynku polskim
Jak wspomniano w jednym z poprzednich raportów dotyczących stanu powierzchni magazynowych w Polsce (Kolińska, 2012, s. 34), coraz większym zainteresowaniem cieszą się rozwiązania ty-
pyu BTS w związku z możliwością dopasowania
budynku do indywidualnych potrzeb danego klienta. W poprzednim artykule na temat stanu powierzchni magazynowych w Polsce (Kolińska,
2014, s. 15) omówiono główne cechy budowli BTS,
ich zalety i wady. Dodatkowo przedstawiono zestawienie budowli, które powstały w ostatnim czasie
wraz z informacją o kliencie oraz wybudowanej powierzchni lub inwestycji znajdującej się na ukończeniu. W związku ze stałym wzrostem liczby nowych budynków typu BTS omawiane szczegółowej
listy nie jest zasadne.
Po przeprowadzeniu analizy na rynku BTS można stwierdzić, że obecnie wiodącym deweloperem
realizującym projekty w tym zakresie jest Panattoni, który obejmuje nieco ponad 60% tego rynku
(rys. 5). Planuje się, że wielkość rynku BTS wrośnie do poziomu ponad 1,3 mln m2, a więc o 60%
w stosunku do dotychczasowego stanu.
Rysunek 4
Udział deweloperów w rynku deweloperskim (w proc.)
24
GMiL_3.qxd
2015-04-19
22:48
Page 25
Rysunek 5
Udział deweloperów w rynku BTS (w proc.)
Podsumowanie
Stan istniejących powierzchni magazynowych
uległ zwiększeniu w stosunku do roku poprzedniego, co z jednej strony wynika z oddania do
użytku powierzchni na wynajem, a z drugiej z zamówień na budowle szyte na miarę (BTS). Dużą
zaletą tego typu budynków jest idealne ich dopasowanie do wymogów danego klienta, co eliminuje ryzyko związane z późniejszym brakiem wynajmu powierzchni magazynowej, a z punktu widzenia dewelopera jest bezpiecznym rozwiązaniem.
Udział deweloperów w posiadanych powierzchniach magazynowych podlega niewielkim wahaniom, ale można przyjąć, że struktura udziałów nie
zmienia się w ostatnich latach. Nadal do największych deweloperów zaliczani są Prologis oraz Panattoni i prawdopodobnie taki układ sił na rynku
pozostanie niezmieniony.
W dalszym ciągu województwa mazowieckie,
śląskie, łódzkie, dolnośląskie oraz wielkopolskie
posiadają największy udział w powierzchni magazynowej w stosunku do całego kraju, jednak
w związku z rozbudową infrastruktury drogowej
istnieje szansa na pojawienie się nowych powierzchni w innych częściach Polski. Niemniej jednak decyzja ta zależy głównie od decyzji strategicznych deweloperów, do których należy znacząca
część powierzchni magazynowych w kraju, jak również od przedsiębiorstw zlecających budowy w systemie BTS.
Literatura
Kolińska, K. (2012). Powierzchnie magazynowe w Polsce — analiza stanu obecnego. Logistyka, (6), 34–36.
Kolińska, K. (2014). Rynek powierzchni magazynowych w Polsce — analiza trendów. Gospodarka Materiałowa i Logistyka, (3), 13–16.
Niemczyk, A. (2010). Zarządzanie magazynem. Poznań: Wyższa Szkoła Logistyki.
Gospodarka Materiałowa i Logistyka w Internecie
ODWIEDŹ
NAS
www.gmil.pl
25
GMiL_3.qxd
2015-04-19
22:48
Page 26
GMiL_Z praktyki przeds.qxd
2015-04-19
22:44
Page 27
Z praktyki
przedsiębiorstw
Marian Brzeziński, Tomasz Waśniewski
Wojskowa Akademia Techniczna, Wydział Logistyki, Instytut Logistyki
Magdalena Kijek
Wojskowa Akademia Techniczna, Wydział Mechaniczny, Instytut Logistyki
Modelowanie systemu organizacji
przewozów w firmie transportowej
Modelling of organizational system of deliveries
within transportation company
Globalny transport samochodowy wykorzystywany w wielu
gałęziach gospodarki zapewnia dostawy do klientów. Fragmentaryzacja działań firm transportowych komplikuje wykonywanie zadań i nie pozwala na optymalizację dostaw. Powoduje to wydłużenie czasu realizacji, podnosi koszty i nie
pozwala reagować elastycznie na potrzeby klienta. Konsekwencją tego jest malejące zadowolenie klienta z logistycznej
obsługi, co w efekcie prowadzi do utraty klientów, a co za tym
idzie do spadku zysków. Przedsiębiorstwa transportowe powinny ukierunkować się na zamiany w podejściu procesowym, transport odgrywa bowiem znaczącą rolę w procesach
logistycznych. W rezultacie jego optymalizacja zmierza do
usprawnienia procesów bezpośrednio wpływających na
wzrost wartości przedsiębiorstwa.
Global trucking used in various branch of industry
enables deliveries to respective customers. Fragmentation
of activities of transport companies makes complex
providing some tasks and not allows for optimization of
deliveries. It causes delays of realization of deliveries,
rises costs and is not flexible towards customer needs. As
a consequence, customer satisfaction from logistic service
is going down and it leads to losing of customers and
decreasing of profit. Transportation companies should
aim in changing into processes approach, respecting the
significant role of transportation in logistic processes. In
result, optimization of transportation process aims in
rationalization of global processes affecting the growth of
the company.
Słowa kluczowe:
transport, przeładunek kompletacyjny,
metoda euklidesowa.
Key words:
transport, cross docking, Euclidean method.
Wstęp
Podstawowym celem organizacji przewozów w firmach transportowych jest efektywne wykorzystanie
środków transportu i minimalizacja kosztów eksploatacji. Przetrwanie i rozwój firm transportowych wiąże się z ich ciągłym dostosowaniem do potrzeb przewozowych klientów obserwowanych na rynku pod
względem ilości przewożonych towarów, kosztów,
czasu i jakości usług.
Firmy mogą zwiększyć swoje możliwości przewozowe poprzez zakup taboru albo efektywniejsze wykorzystanie posiadanych środków transportu.
Zakup pojazdów to duży wydatek finansowy, lecz
to tylko wierzchołek góry lodowej, dopiero bowiem
koszty eksploatacji pojazdów stanowią o wyniku finansowym przedsiębiorstwa przewozowego.
Efektywniejsze wykorzystanie taboru wiąże się
z zastosowaniem technologii informatycznych oraz
poszukiwaniem nowych rozwiązań organizacyjnych.
Są to bardzo ważne zagadnienia mające wymiar zarówno teoretyczny, ale przede wszystkim praktyczny.
W celu poprawy efektywności floty samochodowej
można wykorzystać szereg narzędzi informatycznych,
które umożliwiają bieżącą analizę kosztów zarówno
wykonywanych przewozów, jak i ocenę zastosowanych rozwiązań organizacyjnych. Zapewniają one automatyczne optymalizowanie dróg przewozów,
szczególnie wtedy, gdy nie są to trasy stałe, ale zależne od zlecenia klienta. W takich przypadkach samo-
27
2015-04-19
22:45
Page 28
chody bez ładunku mogą pokonywać długie odcinki
w celu dojazdu do zleceniodawcy, co naraża przedsiębiorstwo na zbyt wysokie koszty działalności.
Możliwości usprawnienia przewozów stwarza rozwiązanie organizacyjne zwane przeładunkiem kompletacyjnym.
Problemem badawczym niniejszego opracowania
jest odpowiedź na pytanie: czy zastosowanie przeładunku kompletacyjnego wpłynie na wzrost stopnia
wykorzystania taboru samochodowego w przedsiębiorstwie.
Celem opracowania jest wykazanie, że zastosowanie przeładunku kompletacyjnego umożliwi zoptymalizowanie wykorzystania taboru oraz tras przewozu ładunków, a tym samym przyczyni się do obniżenia kosztów działalności firmy przewozowej.
W celu rozwiązania problemu zastosowano takie
metody badawcze, jak: analiza i ocena literatury, modelowanie matematyczne oparte na metodach wyznaczania lokalizacji, analiza scenariuszowa.
Analiza obecnego systemu procesu
transportowego — założenia
Na terenie Polski funkcjonuje 4 dostawców zlokalizowanych w Gdańsku, Zielonej Górze, Katowicach
i Białej Podlaskiej. Zaopatrują oni swoich odbiorców
w Warszawie, Szczecinie i Częstochowie.
Stawka przewozowa uzależniona jest głównie od
wielkości przewożonego ładunku (im większy ładunek tym wyższa stawka przewozowa za km) i waha się
ona od 2,50 do 4,50 zł. Do obliczeń wykorzystano
uśrednioną stawkę w wysokości 3,50 zł/km.
Dostawca 1 z Gdańska dostarcza miesięcznie 190
t ładunku do trzech odbiorców. Do Warszawy oraz
Częstochowy dostarcza 80 t miesięcznie ładunku, co
daje na jedną dostawę 20 t. Natomiast do odbiorcy ze
Szczecina 30 t, czyli na dostawę przypada 7,5 t (tab. 1).
W tabeli 2 przedstawiony jest miesięczny wolumen
przewożony przez dostawcę 2 z Katowic. Dostarcza
on łącznie 170 t pomiędzy trzech odbiorców. Do odbiorców z Warszawy oraz z Częstochowy dostarcza
po 70 t ładunku, co daje na jedną dostawę 17,5 t. Natomiast do odbiorcy ze Szczecina wolumen ładunku
to 30 t (7,5 t na dostawę).
Dostawca 3 z Zielonej Góry miesięcznie dostarcza
70 t ładunku pomiędzy trzech odbiorców. Do odbiorców zlokalizowanych w Warszawie oraz w Szczecinie
dostarcza po 30 t (na jedną dostawę przypada 7,5 t).
Natomiast do odbiorcy z Częstochowy dostarcza 10 t
ładunku miesięcznie, co daje 2,5 t na dostawę (tab.
3).
Ostatnim, w rozpatrywanym artykule, jest dostawca 4 z Białej Podlaskiej. Jego łączny miesięczny
wolumen przewożonego ładunku to 110 t. Do odbiorców z Warszawy oraz z Częstochowy dostarcza
28
Tabela 1
Wolumen przewożonego ładunku
przez dostawcę 1 z Gdańska
Wolumen
przewożonego
ładunku/
miesiąc
[t/miesiąc]
Wolumen
ładunku
przypadający na
1 dostawę
[t]
Stawka
przewozowa
[zł/km]
Odbiorca 1: Warszawa
Odbiorca 2: Częstochowa
Odbiorca 3: Szczecin
80
80
30
20,0
20,0
7,5
3,50
3,50
3,50
Łączny wolumen
przewożonego ładunku
od dostawcy 1
190
Wolumen
przewożonego
ładunku/
miesiąc
[t/miesiąc]
Wolumen
ładunku
przypadający na
1 dostawę
[t]
Stawka
przewozowa
[zł/km]
70
70
30
17,5
17,5
7,5
3,50
3,50
3,50
Łączny wolumen
od dostawcy 2
170
Wolumen
przewożonego
ładunku/
miesiąc
[t/miesiąc]
Wolumen
ładunku
przypadający na
1 dostawę
[t]
Stawka
przewozowa
[zł/km]
30
10
30
7,5
2,5
7,5
3,50
3,50
3,50
Łączny wolumen
od dostawcy 3
70
Tabela 2
przez dostawcę 2 z Katowic
Tabela 3
przez dostawcę 3 z Zielonej Góry
2015-04-19
22:45
Page 29
W ten sposób otrzymujemy współrzędne w postaci dziesiętnej gotowe do wprowadzenia do programu.
Po dokonaniu obliczeń otrzymaliśmy następujące
współrzędne miast w formacie DD (tab. 5).
Tabela 4
przez dostawcę 4 z Białej Podlaskiej
Wolumen
przewożonego
ładunku/
miesiąc
[t/miesiąc]
20
20
70
Łączny wolumen
od dostawcy 4
110
Wolumen
ładunku
przypadający na
1 dostawę
[t]
5,0
5,0
17,5
Stawka
przewozowa
[zł/km]
Tabela 5
Współrzędne miast przedstawione w formacie DD
Współrzędne
3,50
3,50
3,50
Lp.
1
2
3
4
Dostawcy
Gdańsk
Katowice
Zielona Góra
Biała Podlaska
Odbiorcy
po 20 t ładunku, co daje na jedną dostawę 5 t. Do
Szczecina natomiast dostarcza 70 t ładunku, czyli
podczas jednego transportu przewozi 17,5 t ładunku
(tab. 4).
Aby wykorzystać obecnie stosowane metody wyznaczające lokalizacje, tj. metodę współrzędnych
prostokątnych oraz metodę euklidesową (przedstawioną w zadaniu), niezbędne jest wyznaczenie
współrzędnych geograficznych. Każdy punkt na
mapie ma współrzędne geograficzne, które są wyrażone w formacie DMS (ang. Degree–Minute–
–Second; stopnie–minuty–sekundy). Taki zapis długości i szerokości geograficznej w formacie DMS
utrudnia obliczenia. Należy format DMS zamienić
na bardziej czytelny format wykorzystywany przez
programy, czyli na format DD (ang. Decimal Degrees; stopnie dziesiętne).
Zamianę z formatu DMS na format DD można
zrobić za pomocą arkusza kalkulacyjnego, wprowadzając następujące zależności:
(1)
(2)
Czyli znając współrzędne w formacie DMS, możemy przedstawić je w formacie DD w następujący sposób:
1
2
3
Szczecin
Warszawa
Częstochowa
E
N
18,648828
19,018866
15,507313
23,144632
54,352084
50,264396
51,935940
52,038492
E
N
14,549779
21,008322
19,129638
53,431537
52,231887
50,811273
Na rysunku 1 przedstawiono obecnie stosowany
model systemu transportowego w przedsiębiorstwach. Dostawcy, dostarczając raz w tygodniu towary do trzech odbiorców, wysyłają po 3 pojazdy ciężarowe na kierunku Warszawa, Szczecin, Częstochowa.
W systemie tym wykorzystywanych jest do transportu
zatem 12 pojazdów. Przykładowo dostawca z Gdańska przewozi wolumen 47,5 tony raz w tygodniu i pokonuje drogę 1231 km.
Raz w tygodniu 12 pojazdów dostawców wyjeżdża
w trasę z towarami o wolumenie 135 ton pokonując
razem odległość 4488,8 km. Miesięczny wolumen to
540 ton oraz 17 995,2 km przejechanych przez wszystkie ciężarówki. Mnożąc wolumen i liczbę kilometrów
przez 12 miesięcy, otrzymujemy wolumen 6480 ton
oraz 215 462,4 km.
W nawiązaniu do wyżej wymienionego przykładu
dostawca z Gdańska na przewiezienie ładunku do
odbiorców zlokalizowanych w różnych częściach kraju wykorzystuje 3 środki transportowe. Gdzie średni
czas transportu dostawy (przy założeniu, że pojazd
porusza się z średnią prędkością 60 km/h) to 6 h 50'.
Łączny koszt dostawy wynosi 4308,50 zł na odległość
1231 km (tab. 6).
W tabeli 7 przedstawiono dane dotyczące dostawcy 2. Kontrahent z Katowic, dostarczając towar do
swoich klientów, pokonuje łącznie 939,8 km, wykorzystując do tego celu 3 środki transportowe (niezależnie od wielkości przewożonego ładunku). Ponosi
on tym samym koszt transportu jednej dostawy w wysokości 3289,30 zł. Średni czas transportu ładunku do
kontrahenta wynosi 5 h 13'.
29
2015-04-19
22:45
Page 30
Rysunek 1
Obecnie stosowany model transportowy pomiędzy dostawcami a odbiorcami
Tabela 6
Zestawienie danych dla dostawcy 1 z Gdańska
Warszawa
Odległość
[km]
Stawka
przewozowa
[zł/km]
Koszty
przewozu
[zł]
418
3,50
1 463,00
20,0
Czas
Wolumen
przewożonego
ładunku/miesiąc [t]
73,15
6 h 58'
80
80
Stawka
Wolumen ładunku
za przewiezienie
przypadający
1 tony [zł/t]
na 1 dostawę [t]
Częstochowa
450
3,50
1 575,00
20,0
78,75
7 h 30'
Szczecin
363
3,50
1 270,50
7,5
169,40
6 h 3'
Suma
4 308,50
30
190
Tabela 7
Zestawienie danych dla dostawcy 2 z Katowic
Odległość
[km]
Stawka
przewozowa
[zł/km]
Koszty
przewozu
[zł]
Stawka
Wolumen ładunku
za przewiezienie
przypadający
1 tony [zł/t]
na 1 dostawę [t]
Czas
Wolumen
przewożonego
Warszawa
289
3,50
1 011,50
17,5
57,80
4 h 50'
70
Częstochowa
73,8
3,50
258,30
17,5
14,76
1 h 14'
70
Szczecin
577
3,50
2 019,50
7,5
269,27
9 h 37'
Suma
3 289,30
30
30
170
2015-04-19
22:45
Page 31
Tabela 8
Zestawienie danych dla dostawcy 3 z Zielonej Góry
Warszawa
Odległość
[km]
Stawka
przewozowa
[zł/km]
Koszty
przewozu
[zł]
457
3,50
1 599,50
Stawka
Wolumen ładunku
za przewiezienie
przypadający
1 tony [zł/t]
na 1 dostawę [t]
7,5
213,27
Czas
Wolumen
przewożonego
7 h 37'
30
Częstochowa
352
3,50
1 232,00
2,5
492,80
5 h 52'
10
Szczecin
224
3,50
784,00
7,5
104,53
3 h 44'
30
Suma
3 615,50
70
Tabela 9
Zestawienie danych dla dostawcy 4 z Białej Podlaskiej
Odległość
[km]
Stawka
przewozowa
[zł/km]
Warszawa
163
3,50
570,50
5,0
Częstochowa
388
3,50
1 358,00
5,0
Szczecin
734
3,50
2 569,00
17,5
Suma
4 497,50
Koszty
przewozu
[zł]
Czas
Wolumen
przewożonego
114,10
2 h 43'
20
271,60
6 h 28'
20
146,80
12 h 14'
70
Stawka
Wolumen ładunku
za przewiezienie
przypadający
1 tony [zł/t]
na 1 dostawę [t]
110
Dostawca z Zielonej Góry pokonuje w ciągu jednej dostawy 1033 km. Aby przewieźć ładunek do
swoich dostawców (niezależnie od wolumenu ładunku), wykorzystuje 3 pojazdy, co znacznie podwyższa koszty transportu — za przewiezienie 1 tony
ładunku. Pomimo iż koszt 1 dostawy towaru do kontrahentów wynosi 3615,50 zł pojazdy w pełni nie są
wykorzystywane. Średni czas dostawy wynosi 5 h 44´
(tab. 8).
Dostawca z Białej Podlaskiej pokonuje podczas
jednej dostawy 1285 km, wykorzystując 3 pojazdy.
Łączne koszty transportu do trzech odbiorców
kształtują się na poziomie 4497,50 zł. Natomiast
średni czas dostawy wynosi 7 h 8´ (tab. 9).
Łączne koszty transportu obecnego systemu transportowego, wykorzystującego 12 pojazdów ciężarowych w tygodniu wynoszą 15 710,80 zł, co daje miesięcznie 62 843,20 zł.
Ten rodzaj dostarczania towarów jest dość kosztowny i wymaga od dostawcy utrzymania pełnego
taboru pojazdów ciężarowych będących w gotowości.
Firmy transportowe w Polsce posiadają najnowocześniejszy tabor w Europie. Niestety, tak eksploatowany tabor w pewnym momencie przestanie
być konkurencyjny na rynku europejskim i krajowym. Wprowadzenie nowego spojrzenia na usługę
Tabela 10
Łączne koszty transportu dla obecnego
systemu transportowego
Miasto
Koszty transportu [zł]
Gdańsk
4 308,50
Katowice
3 289,30
Zielona Góra
3 615,50
Biała Podlaska
4 497,50
Łączne koszty transportu
15 710,80
transportową pod kątem dostaw towarów umożliwi
bycie konkurencyjnym i lepsze wykorzystanie posiadanego taboru.
Metoda przeładunku kompletacyjnego pozwoli
na zweryfikowanie dotychczasowego podejścia do
przewozu towarów, pełne wykorzystanie taboru
i wyeliminowanie nadmiarowych przewozów, które
podnoszą koszt towaru przy niezauważalnym wydłużeniu czasu dostaw.
31
2015-04-19
22:45
Page 32
Wyznaczenie punktu przeładunku
kompletacyjnego z wykorzystaniem
metody euklidesowej
nia miesięcznych kosztów przewozu ładunku, a następnie kolejno pomnożenie ich przez współrzędne
kontrahentów (tab. 12).
Do wyznaczenia punktu przeładunku kompletacyjnego zostanie wykorzystana metoda euklidesowa.
W metodzie tej odległość pomiędzy dwoma punktami jest pierwiastkiem kwadratowym z sumy wartości
kwadratu różnic współrzędnych. Aby dokonać obliczeń tą metodą, niezbędne jest wyznaczenie stawki
za przewiezienie 1 tony ładunku. Stawkę tę określono wykorzystując wzór na średnią ważoną:
Tabela 11
Dane dla wyznaczenia środka ciężkości
(3)
xE
Stawka za
Wolumen
przewieprzewożozienie
nego
1 tony
ładunku/
— średnia
miesiąc
ważona
[t/miesiąc]
[zł]
yN
Gdańsk
18,648828
54,352084
190
90,71
Katowice
19,018866
50,264396
110
77,40
gdzie:
cśr — średnia ważona stawki przewozowej za 1 tonę,
w — wolumen przewożonego ładunku dla poszczególnych kontrahentów,
c — stawka przewozowa za przewiezienie 1 tony.
Zielona Góra
15,507313
51,935940
170
206,60
Biała Podlaska
23,144632
52,038492
70
163,55
Szczecin
14,549779
53,431537
200
166,08
Warszawa
21,008322
52,231887
180
92,89
Częstochowa
19,129638
50,811273
160
98,30
Korzystając z powyższego wzoru, otrzymujemy:
dostawca 1 — Gdańsk:
dostawca 2 — Katowice:
Tabela 12
Wstępne obliczenia niezbędne do wyznaczenia
środka ciężkości
Koszty
Koszty
Koszty
przewozu *
przewozu
przewozu *
ładunku współrzędna E współrzędna N
Kp
Kp yN
Kp xE
dostawca 3 — Zielona Góra:
z
Gdańsk
dostawca 4 — Biała Podlaska:
odbiorca 1 — Szczecin:
17 234,00
321 393,90
z
936 703,82
Katowice
13 157,20
250 235,02
661 338,71
Zielona Góra
14 462,00
224 266,76
751 097,56
Biała Podlaska
17 990,00
416 371,93
936 172,47
Szczecin
26 572,00
386 616,73
1 419 782,80
Warszawa
18 578,00
390 292,61
970 364,00
Częstochowa
17 693,20
338 464,51
899 014,02
125 686,40
2 327 641,46
6 574 473,38
Suma
odbiorca 2 — Warszawa:
odbiorca 4 — Częstochowa:
Na postawie pierwotnie wyliczonych danych wyznaczamy tzw. punkt ciężkości (współrzędne) za pomocą następujących wzorów (Krawczyk, 2001):
(4)
Zestawienie danych potrzebne do wyznaczenia lokalizacji punktu przedstawia tabela 11.
Znając średnią stawkę, jaką kontrahenci ponoszą za przewiezienie 1 tony ładunku, możemy
przejść do dalszych obliczeń. A mianowicie wylicze-
32
(5)
2015-04-19
22:45
Page 33
Tabela 13
Odległości euklidesowe dla punktu ciężkości x1 = 18,5194377 i y1 = 52,3085503
Gdańsk
xE
yN
(xE – x1)2
(yN – y1)2
Odległość
euklidesowa dj1
18,648828
54,352084
0,01674
4,17603
2,04763
Katowice
19,018866
50,264396
0,24943
4,17857
2,10428
Zielona Góra
15,507313
51,935940
9,07290
0,13884
3,03508
Biała Podlaska
23,144632
52,038492
21,39242
0,07293
4,63307
Szczecin
14,549779
53,431537
15,75819
1,26110
4,12544
Warszawa
21,008322
52,231887
6,19454
0,00588
2,49006
Częstochowa
19,129638
50,811273
0,37234
2,24184
1,61684
Znając współrzędne punktu ciężkości, obliczamy
odległość euklidesową z następującego wzoru (Krawczyk, 2001):
Tabela 14
Zestawienie odległości euklidesowych w km
oraz kosztów transportu 1 dostawy wg punktu x1, y1
(6)
gdzie:
dji
— odległość euklidesowa pomiędzy współrzędnymi kontrahentów a wyznaczonym
punktem ciężkości,
xE, yN — współrzędne dostawcy/odbiorcy,
xj, yj — współrzędne punktu ciężkości.
W tabeli 13 przedstawiono obliczone odległości
euklidesowe od kontrahentów do wyznaczonego
punktu ciężkości.
Znając odległości euklidesowe od planowanego
punktu przeładunku kompletacyjnego (wyznaczonego na podstawie punktu ciężkości) niezbędne jest
przedstawienie ich w postaci kilometrowej, wykorzystując zależność:
1 = 111196,672 m = 111,196672 km
Odległość pomiędzy Gdańskiem a punktem
(x1, y1) jest zatem równa:
2,20698 111,196672 = 227,69 km
z
W tabeli 14 przedstawiono zestawienie
wyliczonych kilometrów na podstawie wyżej
wymienionej zależności. Do wyznaczenia kosztów
transportu, wykorzystując punkt przeładunku
kompletacyjnego, zastosowano zależność na
podstawie przewożonego ładunku z tabeli 1. Łączne
koszty transportu jednej dostawy wynoszą 7804,17 zł.
Koszty
transportu
1 dostawy
[zł]
Odległość
euklidesowa
[km]
Stawka
przewozowa
[zł/km]
Gdańsk
227,69
3,50
Katowice
233,99
3,50
818,96
Zielona Góra
337,49
3,50
1 181,22
Biała Podlaska
515,18
3,50
1 803,14
Szczecin
458,74
3,50
1 605,57
Warszawa
276,89
3,50
969,10
Częstochowa
179,79
3,50
629,26
Suma
796,91
7 804,17
Optymalizacja
punktu przeładunku
kompletacyjnego
Aby przeprowadzić optymalizację wyznaczonego punktu należy dokonać skorygowania wyników.
Polega to na podzieleniu wartości z tabeli 13 przez
odległości euklidesowe dj1 poszczególnych miast.
Zestawienie skorygowanych wartości przedstawia
tabela 15.
Następnie, wykorzystując następujące wzory, wyznaczamy skorygowane współrzędne punktu kompletacyjnego (Krawczyk 2001):
33
2015-04-19
22:45
Page 34
(7)
Tabela 17
Koszty transportu dla skorygowanego punktu kompletacyjnego x2, y2
Odległość
euklidesowa
[km]
(8)
Znając skorygowane współrzędne nowego punktu
kompletacyjnego, wyznaczamy odległości euklidesowe (tab. 16).
Tabela 15
Obliczenia wyników potrzebnych do korekty
współrzędnych — punkt (x2, y2)
Kp xE
Kp yN
dj1
dj1
dj1
Koszty
transportu
1 dostawy
[zł]
Gdańsk
246,02
3,50
861,07
Katowice
212,01
3,50
742,03
Zielona Góra
352,97
3,50
1 235,41
Biała Podlaska
497,13
3,50
1 739,94
Szczecin
480,68
3,50
1 682,40
Warszawa
259,65
3,50
908,77
Częstochowa
156,13
3,50
546,46
Suma
Kp
z
Stawka
przewozowa
[zł/km]
7 716,08
z
Tabela 18
Obliczenia wyników potrzebnych do korekty współrzędnych — punkt (x3, y3)
Gdańsk
8 416,58
156 959,29
457 458,47
Katowice
6 252,59
118 917,16
314 282,62
Zielona Góra
4 764,94
73 891,45
247 471,77
Biała Podlaska
3 882,95
89 869,52
202 063,02
Szczecin
6 441,00
93 715,18
344 152,71
Kp
Kp xE
Kp yN
Warszawa
7 460,85
156 739,95
389 694,29
dj2
dj2
dj2
Częstochowa
10 943,05
209 336,56
556 030,25
Suma
48 161,96
899 429,11
2 511 153,13
Na podstawie wyliczonych odległości euklidesowych dokonano obliczeń. Możemy zaobserwować, iż
łączny koszt dostawy (przejechania od dostawcy do
wyznaczonego punktu oraz od punktu do odbiorcy)
po optymalizacji zmniejszył się o 88,09 (1,13%)
w stosunku do wyznaczonego wcześniej punktu ciężkości (x1, y1) — tabela 17.
z
z
Gdańsk
7 789,44
145 263,95
423 372,37
Katowice
6 900,83
131 246,04
346 866,25
Zielona Góra
4 555,92
70 650,13
236 616,16
Biała Podlaska
4 023,99
93 133,77
209 402,37
Szczecin
6 146,89
89 435,92
328 437,90
Warszawa
7 956,15
167 145,42
415 564,86
Częstochowa
12 601,14
241 055,21
640 279,88
Suma
49 974,37
937 930,44
2 600 539,80
Tabela 16
Odległości euklidesowe dla skorygowanego punktu kompletacyjnego x2, y2
Gdańsk
xE
yN
(xE – x2)2
(yN – y2)2
Odległość
euklidesowa dj2
18,648828
54,352084
0,00068980
4,894387
2,212482
Katowice
19,018866
50,264396
0,11818059
3,516982
1,906610
Zielona Góra
15,507313
51,935940
10,03482353
0,041542
3,174329
Biała Podlaska
23,144632
52,038492
19,97678819
0,010255
4,470687
Szczecin
14,549779
53,431537
17,01820700
1,668694
4,322835
Warszawa
21,008322
52,231887
5,44396243
0,008488
2,335048
Częstochowa
19,129638
50,811273
0,20661210
1,764872
1,404095
2015-04-19
22:46
Page 35
Optymalizacji punktu przeładunku kompletacyjnego
możemy dokonywać aż do uzyskania pożądanego efektu. W tym celu zaprezentowano, iż kolejne skorygowanie współrzędnych obniży łączne koszty transportu.
Po drugim skorygowaniu wielkości przedstawionych w tabeli 18 (uwzględniające odległości euklidesowe dj2), możemy wyznaczyć nowe współrzędne
punktu. Można zaobserwować, iż o ile współrzędna x
rośnie o 0,09313673, to w przypadku współrzędnej y
po skorygowaniu maleje ona o 0,10228928.
(9)
(10)
W tabeli 19 wyliczono nowe odległości euklidesowe dla
punktu (x3, y3), gdzie średnia odległość pomiędzy punktem przeładunku kompletacyjnego wynosi 2,81°(313 km).
Optymalizacja współrzędnych, aż do uzyskania
pożądanego efektu, pozwoli na takie wyznaczenie
trasy, aby uwzględniając wolumen przewożonego
ładunku, minimalizować odległość, jaką muszą pokonać kontrahenci, przy jednoczesnym obniżeniu
kosztów (pomiędzy punktem x1, y1, punktem x2, y2
różnica ta wynosi ok. 131 zł — 1,67%) — tabela 20.
Wnioski
W dobie zastosowania rozbudowanej sieci transportowej, która jest oparta na przewozach samochodowych, nie jest brana pod uwagę kosztowność
tych przedsięwzięć. Transport drogowy wielokrotnie przewozi minimalną ilość towarów na duże odległości co podwyższa koszty usług transportowych. Wprowadzenie punktu kompletacyjnego nie
tylko wpłynie na aspekty ekonomiczne przedsiębiorstwa, ale także pozwoli na optymalizację tras
dostaw i wykorzystanie środków transportu w prawie 100%. Obniży także natężenie ruchu przez samochody ciężarowe, co ma istotny wpływ na zanie-
Tabela 19
Odległości euklidesowe dla skorygowanego punktu kompletacyjnego x3, y3
Gdańsk
Katowice
Zielona Góra
Biała Podlaska
Szczecin
Warszawa
Częstochowa
xE
yN
(xE – x3)2
(yN – y3)2
Odległość
euklidesowa dj3
118,648828
19,018866
15,507313
23,144632
14,549779
21,008322
19,129638
54,352084
50,264396
51,935940
52,038492
53,431537
52,231887
50,811273
0,01425652
0,06281906
10,63357111
19,15290597
17,79531776
5,01801805
0,13061669
5,357445
3,143786
0,010308
1,05E-06
1,943427
0,037799
1,503555
2,317693
1,790700
3,262496
4,376403
4,442831
2,248514
1,278347
Tabela 20
Koszty transportu dla skorygowanego
punktu kompletacyjnego x2, y2
Gdańsk
Katowice
Zielona Góra
Biała Podlaska
Szczecin
Warszawa
Częstochowa
Odległość
euklidesowa
[km]
Stawka
przewozowa
[zł/km]
Koszty
transportu
1 dostawy
[zł]
257,72
199,12
362,78
486,64
494,03
250,03
142,15
3,50
3,50
3,50
3,50
3,50
3,50
3,50
Suma
902,02
696,92
1 269,73
1 703,25
1 729,10
875,10
497,52
7 673,62
czyszczenie środowiska oraz na zużycie infrastruktury drogowej.
W tabeli 21 przedstawiono zestawienie kosztów dla
wyznaczonych punktów. Obecny system transportowy
wykorzystuje 12 pojazdów przy łącznym koszcie transportu równym 15 710,80 zł. W proponowanym systemie
do przewozu 135 t ładunku potrzebnych będzie jedynie
7 pojazdów. Po kilkakrotnym skorygowaniu wyników zaobserwowano, iż koszt dostawy zmalał o 758,19 (w stosunku do obecnego systemu transportowego).
Rysunek 2 przedstawia potencjalną lokalizację punktu
kompletacyjnego wyznaczonego metodą euklidesową.
Możemy zaobserwować, iż o ile przyrost zmian pomiędzy
punktem 1 i 2 jest stosunkowo duży, to w procesie dalszej
optymalizacji dane te będą nieznacznie się różniły. Wykorzystując znane metody oceny, można zbudować taką bazę
punktów, która pozwoli na wybór optymalnego punktu,
gdzie oprócz aspektów ekonomicznych będziemy mogli
uwzględnić: dostępność do infrastruktury, czas dojazdu itp.
35
2015-04-19
22:46
Page 36
Odbiorcy
Dostawcy
Tabela 21
Łączne koszty transportu dla wyznaczonych punktów kompletacyjnych
Koszty transportu
uwzględniające
ilość potrzebnych
pojazdów
— pkt x1, y1
Koszty transportu Koszty transportu
uwzględniające
uwzględniające
ilość potrzebnych ilość potrzebnych
pojazdów
pojazdów
— pkt x3, y3
— pkt x2, y2
Wolumen ładunku przypadający
na 1 dostawę
Ilość pojazdów potrzebnych do przewiezienia ładunków
Gdańsk
47,5
2
1 593,82
Katowice
42,5
2
1 637,92
1 484,06
1 393,84
Zielona Góra
17,5
1
1 181,22
1 235,41
1 269,73
Biała Podlaska
27,5
2
3 606,28
3 479,88
3 406,49
Razem
135
7
8 019,24
7 921,50
7 874,09
Szczecin
40
2
3 211,15
3 364,79
3 458,20
Warszawa
50
3
2 907,31
2 726,32
2 625,29
1 722,14
1 804,04
Częstochowa
45
2
1 258,51
1 092,92
995,04
Razem
135
7
7 376,98
7 184,03
7 078,52
15 396,22
15 105,53
14 952,61
Łączne koszty
Rysunek 2
Model systemu opartego na przeładunku kompletacyjnym
Literatura
Bendkowski, J., Kramarz, M., Kramarz, W. (2010). Metody i techniki ilościowe w logistyce stosowanej — wybrane zagadnienia. Gliwice: Wydawnictwo Politechniki Śląskiej.
Krawczyk, S. (2001). Metody ilościowe w logistyce (przedsiębiorstwa). Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck.
Krawczyk, S., Logistyka — Teoria i praktyka. Warszawa: Difin.
36

plik do pobrania pdf - Gospodarka Materiałowa i Logistyka

Transkrypt

Podobne dokumenty

POLSKIE TOWARZYSTWO ELEKTRocIEPŁowl\tl ZAWODOWYCE J\rv)

Magdalena Rogulska, Barbara Smerkowska

Składowisko odpadów komunalnych Barycz w

Garstka ryżu dziennie - Impact Journalism Day