Ocena wysklepienia podłużnego stopy u młodych adeptów taekwon

a
w
o
t
r
o
p
s
na
y
c
y
d
e
M
21
Taekwon-do należy do najpopularniejszych dalekowschodnich
sztuk walki, a zainteresowanie nim nadal wzrasta.
Agata Błaszczyk, Marcin Błaszczyk, Tomasz Zagórski
Ocena
wysklepienia podłużnego
stopy
u młodych adeptów
taekwon-do ITF
Badaniami plantokonturograficznymi objęto grupę 32 dzieci w wieku 8-13 lat, trenujących od dwóch lat taekwon-do ITF w krakowskich klubach, trzy razy w tygodniu po 50 minut. Badano wysklepienie podłużne stopy w warunkach odciążenia
i obciążenia. Na podstawie odbitki obu stóp określono wartość kąta Clarke’a
oraz wskaźnika ky. Otrzymane wyniki odniesiono do norm podanych przez Kasperczyka i Lizisa. Stwierdzono, iż 68,75% dzieci z badanej grupy ma zaburzenia
w obrębie łuku podłużnego stopy. U 56,25% są to zaburzenia głębokie – płaskostopie. U dalszych 12,5% dzieci istnieje realne zagrożenie powstania omawianej
wady. Koniecznym warunkiem dopuszczenia dziecka do zajęć treningowych
taekwon-do jest pomyślne przejście badań wysklepienia stopy. Ćwiczenia
wzmacniające mięśnie odpowiedzialne za prawidłową jej architekturę powinny
być stałym elementem treningu.
SŁOWA KLUCZOWE: wysklepienie podłużne stopy – płaskostopie
– taekwon-do ITF.
„Sport Wyczynowy” 2004, nr 11-12/479-480
22
Agata Błaszczyk, Marcin Błaszczyk, Tomasz Zagórski
Wstęp
Taekwon-do należy do najpopularniejszych dalekowschodnich sztuk walki,
a zainteresowanie nim nadal wzrasta.
Możliwość zdobycia przez dziecko podstawowej umiejętności samoobrony to
prawdopodobnie główny powód, dla którego rzesze rodziców wybierają dla swoich pociech ten właśnie rodzaj sportu.
Nie bez znaczenia jest także coraz większa dostępność klubów i obniżenie kosztów treningów. Bywa, że o zapisaniu
dziecka do sekcji decyduje nadzieja, że
aktywność ruchowa spowoduje obniżenie
jego otyłości, coraz częściej pojawiającej
się już w młodszym wieku szkolnym.
Grupy treningowe rekrutują się najczęściej spośród uczniów szkół podstawowych, niekiedy dzieci młodszych,
nawet 5-6-letnich. Tłumaczy się to, po
pierwsze, długim czasem potrzebnym do
osiągnięcia poziomu średnio zaawansowanego, po drugie dużą elastycznością
czynnego aparatu ruchu dziecka, ułatwiającą opanowywanie techniki, oraz
naturalną, dużą potrzebą ruchu u dzieci
w wieku przedpokwitaniowym.
Systematyczny, ukierunkowany trening
taekwon-do prowadzi do perfekcyjnego
posługiwania się w walce – w obronie
i w ataku, kończynami górnymi i dolnymi. Techniki nożne, zwłaszcza wykonywane w wyskoku, stały się niedoścignionym wzorem do naśladowania dla wszelkich systemów samoobrony (3).
Treningi taekwon-do odbywają się na
sali, w grupach kilkunasto-, kilkudziesięcioosobowych. Uczestnicy zajęć, ubrani
w dobok lub inny strój sportowy, ćwiczą
bez obuwia. Intensywność oraz czas
trwania zajęć zależą od poziomu zaawansowania ćwiczących. Najpierw nauczane są techniki podstawowe, później
w miarę wzrostu poziomu wytrenowania,
trudniejsze – obrotowe oraz w wyskoku.
Te drugie, w połączeniu ze skocznościową częścią rozgrzewki, stanowią duże
obciążenie dla stóp. Tych zwłaszcza,
których wysklepienie nie jest jeszcze w
pełni ukształtowane lub gdy mięśnie je
podtrzymujące są osłabione.
Stopa ludzka spełnia trzy podstawowe funkcje: podporową, lokomocyjną
oraz amortyzacyjną. Układ 26 kości
stopy, wzmocniony aparatem mięśniowo-więzadłowym, tworzy trzy łuki: a)
wewnętrzny, czyli sklepienie podłużne
dynamiczne, b) przedni – sklepienie poprzeczne oraz c) podłużny boczny, tzw.
statyczny (ryc. 1-2). U dziecka w wieku
10-13 lat wysklepienie stopy charakteryzuje się parametrami zbliżonymi do występujących u osoby dorosłej (11), o ile
nie dojdzie do zniekształceń stóp w
okresie dzieciństwa, w fazie intensywnego rozwoju.
Najczęściej spowodowane są one obniżeniem podłużnej architektury stopy –
wszelkie nieprawidłowości w obrębie łuku
poprzecznego skutkują niewydolnością
przodostopia. Pierwotną przyczyną płaskostopia nabytego jest niewydolność
mięśniowa, wynikająca z ogólnego osłabienia układu mięśniowego oraz/lub dysproporcji pomiędzy siłą mięśni decydujących o wysklepieniu stopy a wymaganiami przed nimi stawianymi. W warunkach
przeciążenia dochodzi do rozciągnięcia
struktur miękkich stopy i płaskostopia.
Sprzyja temu chodzenie po, występującym
niemal wszędzie, twardym podłożu (11).
Ocena wysklepienia podłużnego stopy u młodych adeptów taekwon-do ITF
23
Ryc. 1. Kości tworzące łuk podłużny przyśrodkowy stopy.
Ryc. 2. Kości tworzące łuk podłużny boczny stopy.
Z badań (5) wynika, iż powstawanie
płaskostopia jest procesem wieloetapowym. Dlatego konieczna jest ocena wysklepienia stopy zarówno w warunkach,
odciążenia jak i obciążenia. Na tej podstawie można wnioskować o stanie funkcjonalnym mięśnia piszczelowego tylnego,
zwartości stawu skokowo-łódkowego, a
także stanie aparatu torebkowo-więzadłowego, ścięgien i rozcięgien stopy. Rozścięgno podeszwowe jest ważnym stabilizatorem łuku podłużnego stopy w fazie
odbicia (6). Ważne znaczenie dla prawidłowego postępowania korekcyjnego ma
również uchwycenie etapu niedomogi
ścięgnowo-mięśniowo-rozścięgnowej (5).
24
Agata Błaszczyk, Marcin Błaszczyk, Tomasz Zagórski
Cel badań
i hipotezy badawcze
Materiał
i metody badań
Celem badań było określenie częstości występowania obniżenia wysklepienia podłużnego stopy w warunkach
odciążenia i obciążenia u dzieci trenujących taekwon-do ITF, w wieku
8-13 lat.
Do tak wyznaczonego celu sformułowano następujące hipotezy badawcze:
1. Ze względu na duże obciążenia
treningowe w badanej grupie dzieci
często dochodzi do zaburzeń w obrębie architektury podłużnej stopy.
2. Badane zaburzenia występują
częściej wśród dzieci otyłych, tak jak
to ma miejsce w przypadku dzieci nie
trenujących.
3. Zaburzenia w badanej grupie
częściej występują w postaci tzw. stopy zagrożonej, czego powodem jest
progresywna faza rozwoju wysklepienia podłużnego stopy.
Badaniami objęto 32 dzieci, 23 chłopców i 9 dziewcząt, trenujących od ponad
dwóch lat w sekcjach taekwon-do ITF
krakowskich klubów. Dzieci uczęszczały na treningi trzy razy w tygodniu,
czas jednostki treningowej wynosił
średnio 60 minut. Wiek dzieci z grupy
badawczej wahał się od 8 do 13 lat; średnia 10,31 roku. Dzieci miały za sobą od
2 do 5 lat treningu (średnio: 2,5 roku),
posiadały stopnie uczniowskie – 4-9 kup
(ryc. 3 i 4).
Do oceny wysklepienia stopy zastosowano metodę plantokonturografii z uwagi na jej dostępność, niskie koszty, łatwość wykonania i małe nakłady czasowe, co liczy się zwłaszcza w badaniach
przesiewowych.
Przed przystąpieniem do wykonania
odbitek stopy przeprowadzono obserwacje oraz wywiad, mające ustalić, czy
u badanego dziecka występuje otyłość,
Ryc. 3. Rozkład stażu treningowego badanych.
Ocena wysklepienia podłużnego stopy u młodych adeptów taekwon-do ITF
25
Ryc. 4. Rozkład zaawansowania sportowego badanych (posiadanych stopni
KUP).
jakie jest ustawienie stopy w stosunku
do podudzia, czy w badaniu lekarskim
stwierdzono płaskostopie bądź zagrożenie jego powstania, czy podczas treningu lub na jego skutek dzieci odczuwają bóle kolan lub stóp. Ponadto ustalano zachowanie się wysklepienia podłużnego stopy w warunkach odciążenia
(tab. 1).
Następnie, na podstawie sporządzonych odbitek stopy, określono kąt Clarke’a (kąt zawarty pomiędzy styczną
przyśrodkowego brzegu odbitki stopy
a linią łączącą punkt największego wgłębienia i zetknięcia stycznej przyśrodkowej z brzegiem przodostopia; kąt ten
określa stan wysklepienia łuku podłużnego stopy) oraz wartość wskaźnika ky
(stosunku długości odcinka przebiegającego w centrum wysklepienia łuku
podłużnego przez zacienioną część śladu do długości odcinka wykreślonego
przez niezacienioną i zacienioną część
plantokonturogramu) dla stopy prawej
Tabela 1
Informacje uzyskane na podstawie wywiadu
Cecha
Liczba dzieci
%
5
15,63
10
31,25
Bóle kolan
5
15,63
Bóle stóp
6
18,75
Płaskostopie stwierdzone przez lekarza
4
12,50
Obniżenie wysklepienia podłużnego w warunkach odciążenia
6
18,75
Otyłość
Koślawe ustawienie stopy
26
Agata Błaszczyk, Marcin Błaszczyk, Tomasz Zagórski
Tabela 2
Normy dla kąta Clarke’a i wskaźnika ky (wg Lizisa i Kasperczyka)
Wiek
Wartość wskaźnika Ky
Kąt Clarke’a (w stopniach)
dziewczęta
chłopcy
8
0,44-0,54
33-45
27-42
9
0,41-0,53
33-45
28-43
10
0,40-0,53
32-46
30-44
11
0,39-0,53
32-46,5
31-45
12
0,26-0,45
32-47
32-46
13
0,26-0,45
40-48
33-47
i lewej i porównano je z normami dla
danej grupy wiekowej, podanymi przez
Lizisa i Kasperczyka (10, 11) (tab. 2).
Wyniki badań i dyskusja
Analizując wartości kąta Clarke’a i
wskaźnika ky w warunkach obciążenia
w obu stopach – u 18 dzieci (56,25%
grupy) stwierdzono płaskostopie. U 4
(12,5%) w obrębie obu stóp oraz u 1
dziecka tylko w stopie lewej odnotowa-
Ryc. 5. Rozkład otrzymanych wyników w badanej
populacji.
no wartości z pogranicza normy i patologii, mogące świadczyć o zagrożeniu
powstaniem płaskostopia (ryc. 5). Obniżenie architektury podłużnej stopy
stwierdzono u wszystkich osób otyłych.
Jak wykazują badania, w rozwoju
wysklepienia podłużnego stopy oraz
częstości występowania płaskostopia
funkcjonalnego widoczne są zróżnicowania płciowe oraz wiekowe. Bywa, iż
część osobników w grupie posiada do-
Ocena wysklepienia podłużnego stopy u młodych adeptów taekwon-do ITF
brze ukształtowaną architekturą stopy,
natomiast u części wysklepienie podłużne rozwija się wolno i dopiero po upływie lat osiąga wartości typowe dla
osobników o szybszym rozwoju (5).
Szybszy rozwój dziewcząt może być
przyczyną rzadszego występowania zagrożenia płaskostopiem w danej grupie
wiekowej (5).
Takich prawidłowości autorom badań
ustalić się nie udało, zapewne ze względu na przedział wiekowy badanych, jak
również przewagę chłopców. Zaznaczyć
należy jednak, iż tylko u jednej z dziewczynek stwierdzono zagrożenie płaskostopiem, zaś stopa pozostałych była wysklepiona prawidłowo.
Inna prawidłowość dotycząca zaburzeń architektury stopy mówi o tym, iż
częściej występują one w stopie prawej
(5), czego nie potwierdzają wartości
wskaźnika ky (12). U badanych przez
nas młodych adeptów taekwon-do zaburzenia architektury występowały w obu
stopach, bądź nie było ich w żadnej, a ich
nasilenie było różne (tab. 3).
Wskaźnik ky charakteryzuje się pewną dynamiką zmian w trakcie rozwoju
osobniczego. Dynamika i tempo zmian
średniej wartości tego wskaźnika są najwyższe u dzieci w wieku 8-9 lat. Dzieci
nieco starsze, 10-11-letnie, cechuje znaczne spowolnienie procesów rozwojowych,
rozwój wysklepienia stopy dobiega końca (12).
Na wysklepienie podłużne stopy, obok
wpływu hormonalnego, oddziałuje typ budowy ciała – osoby wysokie o smukłej
budowie rzadziej narażone są na wystąpienie płaskostopia podłużnego, natomiast otyłe, o dużej powierzchni stóp, są
27
predysponowane do rozwoju tego rodzaju wad (5). Przeprowadzone pomiary
wyraźnie potwierdzają tę tendencję.
Zdaniem niektórych badaczy (9, 10,
12) dla oceny stanu wysklepienia stopy
wystarczy posłużyć się wartością kąta
Clarke’a lub wskaźnika ky. Tę opinię
zdają się również potwierdzać wyniki
naszych badań.
Wady postawy ciała we wczesnym
okresie swojego rozwoju nie muszą prowadzić do obniżenia ogólnej sprawności
fizycznej osobnika, jednak nie poddane
stosownej korekcji, później mogą powodować upośledzenie niektórych funkcji
organizmu (14).
Stopy osobników o zawyżonej masie
ciała, odznaczające się większym spłaszczeniem, pod wpływem dużych obciążeń
ulegają jeszcze większemu spłaszczeniu
(7). Dzieje się tak m.in. wskutek nieustannej pracy mięśni długich i krótkich, spełniających zadanie utrzymania równowagi
ciała podczas wykonywania skomplikowanych technik (7). Taekwon-do nie może
zatem być środkiem stosowanym w celu
zmniejszenia masy ciała dziecka otyłego.
Galiński i współpr. (7) wysuwają
przypuszczenie, że niższe wysklepienie
stopy judoków może mieć związek z zaniechaniem stosowania w procesie treningu ćwiczeń korekcyjnych. Zaniedbania
tego rodzaju dotyczą również innych sportów walki o podobnej specyfice – karate,
zapasów, taekwon-do. W tej sytuacji wydaje się więc konieczne uświadomienie
trenerów, zwłaszcza sekcji szkolących
dzieci i młodzież, że dla uniknięcia deformacji stóp ich podopiecznych istnieje konieczność regularnego stosowania ćwiczeń wzmacniających mięśnie stopy.
28
Agata Błaszczyk, Marcin Błaszczyk, Tomasz Zagórski
Głównym celem ćwiczeń stóp powinno być wzmocnienie mięśni utrzymujących głowę I kości śródstopia w ustawieniu prawidłowym, prewencja wad i korekcja nieprawidłowego ustawienia guza
piętowego. Pojedyncze ćwiczenia wybranych grup mięśniowych zamierzonego efektu nie przynoszą, a wykonywane
niestarannie i w pośpiechu mogą doprowadzić do pogorszenia stanu (rozciągnięcie mięśni stopy) (6, 8, 14). Niektórzy twierdzą, że dopiero dynamiczna
aktywność stopy spełnia zadanie podtrzymywania jej wysklepienia (6).
Wnioski
1. Wśród dzieci trenujących taekwondo ITF często dochodzi do obniżenia wysklepienia łuku podłużnego
stopy. Wada tą obarczonych było
68,75% dzieci badanej grupy.
2. Ten rodzaj zaburzenia architektury
stopy częściej spotyka się u dzieci
otyłych.
3. W badanej grupie zaburzenia architektury stopy miały charakter
zaawansowany.
4. Przed przystąpieniem dzieci do regularnego treningu taekwon-do
należy przeprowadzić badanie wysklepienia stopy.
5. Ćwiczenia wzmacniające mięśnie
odpowiedzialne za utrzymanie prawidłowego wysklepienia stopy winny znaleźć miejsce w toku każdej
jednostki treningowej – lub poza
nią.
6. Trening taekwon-do nie może być
sposobem obniżania masy ciała u
dzieci otyłych.
Piśmiennictwo
1. Błaszczyk M.: Wpływ taekwon-do ITF na
osobowość człowieka. Kraków 2003. Maszynopis.
2. Brzozowski W.: Podstawowe nazewnictwo
taekwon-do ITF. Kraków 1998.
3. Brzozowski W.: Informator taekwon-do
ITF. Warszawa 1989.
4. Cytowicz-Karpiłowska W.: Płaskostopie.
„Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne” 1995,
nr 4, s. 88-90, dodatek.
5. Demczuk-Włodarczyk E.: Budowa stopy
w okresie rozwoju progresywnego człowieka. „Studia Monograficzne AWF Wrocław”
2003, nr 66.
6. Galiński J., Zieliński J., Popieluch M.: Ćwiczenia korekcyjne stopy. „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne” 2000, nr 2/3, s. 63-68.
7. Galiński J., Kuźnicki S., Piejko A., Zieliński J. R.: Stopy zawodników kadry narodowej judo – ocena plantokonturograficzna. „Wychowanie Fizyczne i Sport”
1997, nr 1 -2, s. 129-139.
8. Hempel K. J., Ohlert K. H.: Die Fussgümnastik – eine vertvolle trainingsorganzung. „Körpererziehung” 1989, 2/3, s.
151-156.
9. Jasiński R.: Taekwon-do. Opracowanie
dla kandydatów na stopnie uczniowskie.
Łódź 2003.
10. Kasperczyk T.: Wady postawy ciała. Diagnostyka i leczenie. Kraków 2002.
11. Lizis P.: Kształtowanie się wysklepienia
łuku podłużnego stopy i problemy korekcji płaskostopia u dzieci i młodzieży w wieku rozwojowym. „Podręczniki i Skrypty
AWF Kraków”. Kraków 2000, nr 10.
12. Lizis P., Nowobilski R.: Propozycja zastosowania wskaźnika ky i kąta Clarke’a
w ocenie wysklepienia stopy u dzieci w wieku rozwojowym w świetle równania regresji liniowej. „Fizjoterapia” 1994, t. 2, nr
2, s. 23-26.
13. Zieliński J.: Wady postawy ciała i płaskostopie a rozwój fizyczny i sprawność
motoryczna dzieci i młodzieży. „Kultura
Fizyczna” 1980, nr 5, s. 12-16.