Wykład 11_Różnorodność kulturowa

Socjologia instytucji społecznych
mgr Dorota Janiszewska
Wykład 11:
Obecne problemy Unii Europejskiej
RÓŻNORODNOŚĆ KULTUROWA
16.01.2017
Struktura wykładu 11:
„RÓŻNORODNOŚĆ KULTUROWA”
Wykład:
„Wybrane teoretyczne aspekty różnorodności kulturowej”
Referat:
„Różnorodność kulturowa w Unii Europejskiej”
Konserwatorium:
Czy różnorodność kulturowa to wzbogacenie społeczeństwa czy źródło napięć?
Polityki zatrudniania siły roboczej
1) System niewolniczy
„handel trójkątny”:
Statki wyładowane artykułami przemysłowymi wypływały z portów Wielkiej
Brytanii, Francji czy Holandii do wybrzeży Afryki Zachodniej. Tam za sprzęty
kupowano niewolników lub zabierano ich siłą. Następnie żeglowano do obu
Ameryk, gdzie niewolników sprzedawano za gotówkę, którą
wykorzystywano na zakup towarów z plantacji. Towary te następnie
przewożono na sprzedaż do Europy.
•
Do roku 1850 do obu Ameryk
wywieziono ok. 15 mln niewolników.
Polityki zatrudniania siły roboczej
2) System tanich robotników kontraktowych („kulisów”) od II poł. XIX w.
Lata 1850-1914 = era masowej migracji w Europie i Ameryce Północnej
(zniesienie niewolnictwa + industrializacja)
• rygorystyczny system kontroli zagranicznych pracowników w Prusach w końcu XIX w.
3) Ograniczenie skali migracji od 1914 r. do Wielkiego Kryzysu lat 1929-1932
(wojna, ksenofobia, stagnacja gospodarcza)
4) Praca przymusowa cudzoziemców w Trzeciej Rzeszy
5) „System gastarbeitera” w Niemczech po 1945 r.
Uwagi terminologiczne:
1. Multikulturalizm według PWN (z ang. multiculturalism) =
wielokulturowość, wielość kultur
a) Stwierdzenie obiektywnego faktu zróżnicowania kulturowego danego
społeczeństwa lub szerzej: faktu istnienia na świecie odmiennych kultur
etnicznych, grup religijnych, subkultur.
b) Polityka rządowa zmierzająca do niwelacji napięć społecznych związanych
z faktem wielokulturowości danej populacji.
c) Nazwa doktryny/ruchu/filozofii, która oznacza działania środowisk
mniejszościowych skierowane na emancypację i pełniejszy ich udział w
życiu społecznym, politycznym i kulturowym kraju.
2. Interkulturalizm = interpenetracja, przenikanie kultur
3. Transkulturalizm (koncepcja W. Welscha) = trwałe połączenie kultur,
mające nieraz charakter hybrydy, z której nie da się wydzielić
poszczególnych elementów.
Problemy wielokulturowości:
Jedną z cech konstytuujących Europę jako formację kulturową jest
maksymalizacja różnorodności na niewielkiej przestrzeni
(konieczność społecznego „zarządzania różnorodnością”)
Gdy problemami wielokulturowości zajmują się politycy,
jest ona z reguły źródłem konfliktów.
Strategie wielokulturowości:
1. Założenie, że państwo powinno być etnicznie jednorodne:
a) fizyczna likwidacja mniejszości = wyniszczenie grupy konkurującej o to samo terytorium
•
metody ludobójstwa - stosowane były w całej historii i są praktykowane do dzisiaj (np. wojna
w b. Jugosławii).
•
psychologicznie prosty model: „odmienny = zagrażający = wróg”, który kwalifikuje się do
likwidacji.
b) czystki etniczne = ekspulsja (wydalenie/usunięcie) słabszej, niekoniecznie mniej licznej, grupy ze
wspólnie zajmowanego terytorium
• podobny jw. model psychologiczny, ale końcowy efekt łagodniejszy („odmienny” oznacza
kwalifikujący się do usunięcia poza „nasze terytorium”)
• np. deportacje Żydów z Europy Zachodniej już w średniowieczu
• nowoczesność niejako je usankcjonowała, gdy utworzyła państwa narodowe i nowoczesny
nacjonalizm dążący do zrównania granicy politycznej z kulturową.
Strategie wielokulturowości:
1. Założenie, że państwo powinno być etnicznie jednorodne:
c) asymilacja = przymusowa integracja z pozbawieniem mniejszości
trzech, uznanych dziś za standardowe, praw: do języka, do kultury i
często także do nazwiska.
• łatwiej wchodzą w wielokulturowość elity - od nich zresztą najczęściej się ona
zaczyna; niższe warstwy są bardziej odporne, to one właśnie przechowują tradycję.
• stosowanie tego wzoru przez państwa narodowe czerpały się z doświadczeń
nawracania wypraktykowanego przez kościoły (zwłaszcza katolicyzm).
• dobrowolna asymilacja wynika z siły i atrakcyjności kultury przyjmującej
Strategie wielokulturowości:
2. Założenie, że państwo może być różnorodne kulturowo:
a) usankcjonowany pluralizm etniczny = realizacja liberalnej zasady
anglosaskiej „żyj i pozwól żyć” (live and let live).
• zapewnia znaczny zakres swobód, ale na ogół nie promuje integracji
społecznej - wręcz przeciwnie, często prowadzi wspólnoty etniczne do
wyłączenia ze społeczeństwa obywatelskiego czy wręcz do ich
gettoizacji (zwłaszcza na poziomie „dołów społecznych”, gdzie
„etniczny” znaczy „biedny”)
• wchodzenie do elity wiąże się z reguły z przejęciem kultury
większościowej
• model psychologiczny: „odmienny: jego sprawą jest jak żyje – niech
jednak nie rekomenduje nam swej odmienności”. Jest to tolerancja, ale
raczej mająca charakter „znoszenia” czy też „pozytywnej cierpliwości”.
Strategie wielokulturowości:
2. Założenie, że państwo może być różnorodne kulturowo:
b) integracja obywatelska z poszanowaniem „prawa do różnicy”
• postulat niemal wszystkich formułowanych dziś modeli
pożądanego multikulturalizmu obecnych w dokumentach
międzynarodowych (ONZ, UNESCO, Rada Europy).
• rekomendacje zalecane jako najwyższy i najbardziej „politycznie
poprawny” standard demokracji, która chce uczynić ludzi
obywatelsko równymi nie czyniąc ich jednak kulturowo
podobnymi.
• model psychologiczny: „odmienny – interesujący – stymulujący –
potrzebny – przyjaciel”
• „inny” jako swój mieści się tu w „my” inkluzywnym
Bibliografia:
S. Castles, M.J. Miller, Migracje we współczesnym świecie, Warszawa
2011.
K. Krzysztofek, Pogranicza i multikulturalizm w rozszerzonej Unii,
„Studia Europejskie”, nr 1/2003, Warszawa.