Zagrożenie pyłami (broszura)

Zagrożenie pyłami
szkodliwymi
dla zdrowia
w górnictwie
węglowym
Katowice 2009
© Copyright by Wyższy Urząd Górniczy, Katowice 2009
Opracowanie
Andrzej Kalus
Opracowanie graficzne,
skład i łamanie
Anna Nowrot
Redakcja
Jacek Bielawa
Druk broszury sfinansowano ze środków
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Wyższy Urząd Górniczy
40-055 Katowice, ul. Poniatowskiego 31
www.wug.gov.pl
e-mail: [email protected]
Czym jest pylica płuc?
Jedno z najtrudniejszych do wyeliminowania zagrożeń
w kopalniach węgla kamiennego jest związane z pyłami szkodliwymi dla zdrowia, które w wyniku długotrwałego narażenia
wywołują u pracowników przewlekłą chorobę układu oddechowego – pylicę płuc.
Objawy towarzyszące pylicy:
•
•
•
•
•
•
przewlekłe zapalenie oskrzeli,
rozedma płuc,
niewydolność układu oddechowego,
niewydolność krążenia,
nadciśnienie płucne,
zespół serca płucnego – przerost mięśnia prawej komory serca,
• duszność, kaszel, bóle w klatce piersiowej i inne.
Pylica płuc jest chorobą nieuleczalną i może postępować nawet pomimo ustania kontaktu z czynnikiem ją wywołującym – pyłem.
Wczesne wykrycie pylicy płuc pozwala znacznie
ograniczyć postępy i skutki choroby.
Nie zaniedbuj okresowych i profilaktycznych
badań lekarskich.
3
Źródła zagrożenia i stosowane
środki profilaktyczne
Główne źródła zapylenia powietrza kopalnianego:
• urabianie calizny węglowej w ścianach za pomocą kombajnów,
• drążenie wyrobisk korytarzowych,
• rozdrabnianie i transport urobku,
• przesuwanie sekcji obudów zmechanizowanych.
Stosowane środki profilaktyczne:
• układy zraszające w kombajnach ścianowych i chodnikowych,
• baterie zraszające na przesypach przenośników odstawy
urobku,
• odpylacze w drążonych kombajnami wyrobiskach korytarzowych,
• środki ochrony indywidualnej dróg oddechowych.
Czy stosowane środki profilaktyczne w sposób zadowalający
obniżają zachorowalność na pylicę płuc? Odpowiedzi na to pytanie dostarczają statystyki zachorowalności.
W latach 1998–2008 u pracowników górnictwa węgla
stwierdzono 4 945 przypadków pylicy płuc.
4
Pylica to poważny problem
Zachorowalność na pylicę płuc w górnictwie węglowym już
od wielu lat utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie, wielokrotnie wyższym aniżeli w innych sektorach górnictwa.
Wśród chorób zawodowych notowanych w górnictwie węgla
dominuje od wielu lat pylica płuc. Liczba przypadków tej choroby
stwierdzonych w 2008 roku w kopalniach węgla była ponad trzykrotnie większa od liczby wszystkich pozostałych chorób zawodowych razem wziętych.
71
33
2
29
Pylice płuc
Trwały ubytek słuchu
Zespół wibracyjny
Przewlekłe zapalenie oskrzeli
443
Inne choroby zawodowe
Struktura zachorowalności na choroby zawodowe w górnictwie
węgla w roku 2008 według Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi
Analiza przeprowadzona przez specjalistów Wyższego Urzędu
Górniczego wykazała, że przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) dla pyłów szkodliwych dla zdrowia występowały nie tylko w miejscach pracy od lat uważanych za najbardziej
zagrożone, tj. na stanowiskach kombajnistów w ścianach, kombajnistów i pomocników kombajnistów w drążonych za pomocą
kombajnów przodkach oraz w wylotowych prądach powietrza ze
ścian, lecz również we wlotowych prądach powietrza świeżego
do ścian. Sytuacja taka miała miejsce w 82% ścian.
5
Ochrona zbiorowa – obniżanie
zapylenia to również poprawa
komfortu pracy
Najważniejszym elementem zwalczania zagrożenia pyłami szkodliwymi dla zdrowia jest obniżanie emisji pyłów poprzez stosowanie odpowiednich środków technicznych (ochrona zbiorowa). Nie wystarczy jednak, aby urządzenia
te były zainstalowane, lecz
by skutecznie zwalczały zapylenie.
Skuteczność odpylaczy
Warto przeanalizować skuteczność odpylaczy stosowanych
w drążonych kombajnami wyrobiskach korytarzowych tym bardziej, że powietrze z wielu tych przodków jest wyprowadzane do
ścian, do wlotowych prądów powietrza świeżego. Ciekawych danych do takiej analizy może dostarczyć porównanie wyników pomiarów stężenia pyłów dokonanych we wlotowych prądach powietrza do przodków, z wynikami pomiarów wykonanych w prądach
powietrza po ich przewietrzeniu i odpyleniu powietrza przez odpylacz.
Sytuacja, w której na wielu stanowiskach pracy
występują przekroczenia NDS dla pyłów szkodliwych
dla zdrowia nie powinna być traktowana jako normalna,
nie wymagająca żadnych dodatkowych działań.
6
Skuteczność układów zraszających
W przypadku układów zraszających kluczowym elementem,
decydującym o ich skuteczności, jest zapewnienie wody o odpowiedniej czystości i wymaganych stabilnych parametrach. Poprawę
efektywności układów zraszających należałoby więc rozpocząć od
analizy zasilania w wodę oddziałów górniczych, filtrowania wody,
stanu rurociągów p.poż, możliwości stosowania środków chemicznych zwiększających efektywność zraszania, sprawdzenie prawidłowości nastaw przepływomierzy w układach zraszających kombajnów ścianowych i chodnikowych itp. Istotnym elementem jest również wprowadzanie nowych, bardziej efektywnych rozwiązań technicznych.
Skuteczność baterii zraszających
Wydajność baterii zraszających na przesypach przenośników odstawy wcale nie musi kojarzyć się z nadmiernym zawodnieniem urobku i w efekcie problemami z jego wydaniem na powierzchnię oraz niedogodnościami na etapie przeróbki mechanicznej węgla. Problem ten pojawia się bowiem głównie wówczas, gdy
źle dobrane lub rozwiercone dysze zamiast mgły wodnej wytwarzają strugę wody, która dostaje się do urobku, nadmiernie go nawadniając. Kluczem do rozwiązania tego problemu jest zapewnienie odpowiedniej czystości wody, a przez to uzyskanie większej niezawodności pracy dysz, które wytwarzając mgłę wodną powinny
z jednej strony zapewnić skuteczne zwalczanie zapylenia, a z drugiej
nie powodować wspomnianych problemów. Innym możliwym rozwiązaniem jest zastosowanie nowoczesnych dysz powietrzno-wodnych, które umożliwiają skuteczne zwalczanie zapylenia z wykorzystaniem mniejszej ilości wody.
7
Środki ochrony
indywidualnej dróg
oddechowych
Fot. Jerzy Kosiński
Środki ochrony indywidualnej dróg oddechowych muszą być
stosowane wszędzie tam, gdzie pomimo stosowania środków
ochrony zbiorowej nadal występują przekroczenia NDS dla pyłów
szkodliwych dla zdrowia. Jak zatem należy stosować środki ochrony indywidualnej dróg oddechowych, aby były bardziej skuteczne?
O ich skuteczności decyduje to,czy obniżają szkodliwe oddziaływanie pyłów poniżej dopuszczalnej wartości. Trudność w uzyskaniu
wysokiej skuteczności polega na konieczności konsekwentnego spełniania wielu warunków, a o ostatecznym wyniku decyduje najsłabsze
ogniwo.
Pamiętaj, że żadna półmaska, nawet klasy
P-3 jednorazowego użytku, nie chroni skutecznie,
gdy nie jest dopasowana prawidłowo
w części przynosowej.
Wówczas większość wdychanego powietrza
zamiast przez półmaskę przepływa przez
niedomknięte przestrzenie wzdłuż nosa.
8
Istotne są nie tylko właściwości filtracyjne półmasek
przeciwpyłowych, lecz również takie elementy jak:
• prawidłowy dobór klasy ochronnej dla poszczególnych
stanowisk pracy,
• określenie zasad stosowania półmasek podczas zmiany roboczej (w których okresach muszą być bezwzględnie stosowane, aby obniżały szkodliwe oddziaływanie pyłów poniżej dopuszczalnych wartości),
• faktyczny czas używania półmaski przez pracownika w poszczególnych okresach zmiany roboczej (czy jest zgodny
z obowiązującymi ustaleniami),
• dopasowanie półmaski do kształtu twarzy (czy uzyskano
właściwą szczelność),
• poziom oporów oddychania stosowanej półmaski oraz
szybkość ich wzrostu w warunkach dołowych (dyskomfort zniechęca załogę do stosowania półmasek, szczególnie przez dłuższy czas i podczas zwiększonego wysiłku fizycznego),
• spełnienie wszelkich wymogów określonych w instrukcji
użytkowania półmaski (przeszkolenie i egzekwowanie).
Na wielu dołowych stanowiskach pracy poziom zapylenia podczas zmiany roboczej ulega wahaniom. Chęć zmniejszenia dyskomfortu związanego ze stosowaniem półmasek przeciwpyłowych,
szczególnie w trudnych warunkach mikroklimatu oraz podczas
zwiększonego wysiłku fizycznego, powoduje, że pracownicy zazwyczaj stosują półmaski przeciwpyłowe tylko wówczas, gdy w ich ocenie występuje zwiększone zapylenie. Problem polega jednak na tym,
że ocena wzrokowa jest zawodna, gdyż każdy człowiek ma indywidualne odczucia, a powietrze, które nie wygląda na mocno zapylone,
może zawierać pył w stężeniach przekraczających NDS.
Przy ocenie zagrożenia pyłowego nie ufaj swojemu
wzrokowi. Niewidoczny dla oka pył powoduje
nieuleczalną chorobę płuc.
9
Zalecenia dla pracowników
narażonych
na działanie pyłów
Weź sprawę w swoje ręce,
nie musisz podzielić losu chorych na pylicę!
• Nie przechodź obojętnie obok niesprawnych układów zraszających kombajnów, niesprawnych zraszań w rejonach
przesypów przenośników odstawy urobku, niesprawnych
odpylaczy itp.; większe zapylenie to większe narażenie.
• Stosuj maski przeciwpyłowe odpowiedniej klasy ochronnej
(P-1, P-2 lub P-3) zgodnie z doborem dla Twojego stanowiska pracy.
• Dbaj o dobre dopasowanie maski do twarzy, inaczej nieprzefiltrowane zapylone powietrze będzie wypełniało Twoje
płuca.
• Czy zdejmujesz maskę, gdy wydaje ci się że nie ma zapylenia (np. w przerwach w urabianiu kombajnem)? Pamiętaj, że
ocena wzrokowa zapylenia nie jest miarodajna i może prowadzić do niedoszacowania zagrożenia. Gdy stwierdzasz
brak zapylenia, może ono przekraczać najwyższe dopuszczalne wartości. Domagaj się informacji, w których okresach
zmiany roboczej musisz bezwzględnie stosować półmaskę,
aby uzyskać skuteczną ochronę.
10
• Czy wiesz, że w 2008 roku aż 82% ścian miało przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń pyłów (NDS) już na
wlotach świeżego powietrza?
• Jeśli pracujesz w trudnych warunkach, dokucza ci temperatura i wysoka wilgotność powietrza, wykonujesz ciężką pracę fizyczną, to szczególnie zasługujesz na najlepsze maski,
które nie tylko chronią, ale również dają maksymalny komfort pracy w takich warunkach – mają niskie opory oddychania i nie zatykają się w krótkim czasie.
• Poddawaj się szczegółowym lekarskim badaniom kontrolnym, gdyż wczesne wykrycie niepokojących zmian w płucach
zwiększa możliwości późniejszego leczenia.
• Pamiętaj, że pylica może postępować nawet pomimo zaprzestania kontaktu z czynnikiem ją wywołującym – pyłem.
W 2008 roku w kopalniach węgla kamiennego tylko 18%
przypadków pylicy stwierdzono u pracowników czynnych
zawodowo i aż 82% u emerytów.
POMYŚL O SOBIE ZANIM BĘDZIE ZA PÓŹNO.
11