Pobierz tekst - Akademia Bajki Kaszubskiej

Najpiękniejsze bajki i baśnie kaszubskie
część 4
Czyta: Adam Dorau
Józef Ceynowa Wdzãczny wróbelk
Staszk wzął kòszik i pòbiégł do lasa na żôrówczi. Chcôł jich narwac jak nôwicy, bò
nënka chcała mù za nie kùpic w miesce bótë. W lese na trzãsawiskù bëło jich bòkadosc,
żdałë na taczich biédôkow jak òn, tej sedzałë na swòjich malëczczich krzewinkach
wtaconé w mech i cziwałë do se słunuszkò. Bagno bëło ò nie zôzdrosné. Strzegło jich
ze wszëtczich strón zybówkòwima darniama, co chwôtałë kòżdégò dzyrskòsza za nodżi i wcygałë gò bënë w gruńt. Le knôp szmidëch i prëk mógł sã w nie zapùszczac,
a Staszk prawie taczim knôpã béł.
Czej minął Gwizdówkã i dochôdôł do lasa, tej mù przëbiégł w pòprzék drodżi zajc
i to òd stronë prawi na lewą. Béł to pòdług gôdk starszich lëdzy lëchi znak, nôleżało jic razôd dodóm. Ale knôp cygnął dali. Co mù tam zajc, jeżlë so plënie na zemiã.
Szedł òstro i ò tim zajcu wnet zabéł.
Przë wësoczich paplach przëwitałë gò wronë. Bëło jich wiele, sedzałë na wietwiach.
Jedna przë drëdżi jakbë dzecë we szkòle na ławach. Zerwałë sã i zaczãłë krakac.
Czëżbë gò téż przed czims òstrzégałë? Wronë mają skrzidła, wanożą tu i tam, wic
wiedzą wiele i dobrëch lëdzy òstrzégają przed niebezpieczeństwã.
Staszk zmerkôł wróbelka, co kòl niegò sã krącył, mést zazérôł mù w òczë, a lecôł
pò przódkù, jakbë mù chcôł pòkazëwac drogã. Béł prawie taczi jak nen, chtërnégò
wëlékarził doma, czej ten w zëmie leżôł ju prawie mer na sniegù. Le Staszk szedł
òstro. W lese mùszôł na bòsé nodżi nałożëc kòrczi, bò gruńt béł préklowati.
Pò pół gòdzënie dalszégò chùtczégò marszu béł przë trzãsawiskù. Bëło szeroczé,
daleczé, rozłożësté, bògaté w sycënã, szëlp, kalmùs, kãpczi òstri trôwë, téż w wòdã
i nią przepòjoną mechòwą darnã. Na knôpa zdrzało swojima zaspónyma slépiama,
a te bëłë czarnowé i mùrzaté, jakbë mù baro nieżëczlëwé.
Staszk sczidnął z nóg kòrczi, włożił je w kòszik i wlôzł na bòsôkach w zybówkòwatą,
pòprëszoną kãpkama trôwë mszowinã. Béł ju przódë pôrã razy, wic wiedzôł, jak
skôkac z kãpë na kãpã, jak chwatac wietewczi skarlonëch, w ti mazowati mòdze
brzózk i chòjen abò roczicënowëch krzów, bë przedostac sã na wëższi môl. Taczé
skôkanié brëkòwało mésternoscë. Pòmògôł so w skòkach rãkama, majtôł nima w lëfce jak jaczis ptôch skrzidłama. To susanié mùszało bëc letczé, w jednëch môlach
dłudżé, a w jinëch krótczé, wiedno dobrze òbrechòwóné, małô òmiłka mògłabë gò
kòsztac wiele, mòże ë zapadnienié w gruńt. Staszk béł wëspòrtowóny domôcą robòtą,
gònitwama w błotowëch, knôpiczëch hùrënamlach, wic dôwôł so tu radã.
Wnet nalôzł sã na môłi wësoczëznie. Zaczął wzerac za żôrowkówima krzewinkama.
Wnet je dostrzégł. Miałë na se wiele dorodnëch jagódk, to téż zbiéranié szło chùtkò.
Pòstawił kòszik na wëższi kãpce trôwe i zaczął dokòła zrëwac jagódczi do grónuszka,
bò tak mù bëło wëgódno.
www.akademiabajkikaszubskiej.pl
11
Najpiękniejsze bajki i baśnie kaszubskie
część 4
Czyta: Adam Dorau
Wnet grónuszk béł nafùlowóny, terô jegò zawôrtnosc wsëpôł do kòszika i wrócył do
dalszi robòtë. Zatôczôł corôz to dalszé kòła wòkòło ny kãpczi trôwë, na chtërny stojôł
kòszik, ale mùszôł òbchadac na klãczkach przëdżiãté do zemi krze, w jednym môlu
wikszé, w jinym miészé. Miôł pôlce szmidëch i mù szło szëkòwno, wic grónuszk zôs
chùtëszkò nafùlowôł, le terô, czej chcôł gò wësëpac do kòszika, to spòstrzégł, że ny
kãpczi trôwë, na chtërny ten stojôł, ni mòże dostrzéc. Zdrzôł w tã stronã, nã i nã, do
przódkù i do slôdë, na wszëtczé stronë i nic nigdze ji nie bëło. Terô cëż?
Czej tak zajiscony òbchôdół corôz to dalszé krzewinkòwé sedlowiska, a òczë ju
mù tak bòlałë, że ni mógł wzerac ùwôżno, tej kòl niegò zacwierkôł nen môłi wróbelk, a nawet gò skrzidełkã mùsnął w remiã, bë na se zwrócëc ùwôgã. Knôp zaczął
gò sledzëc i, hewò, spòstrzégł, że dzes za dalszima krzôkama ten ptôszk wëcygô
z trôwë papiór, pòdnôszô gò w górã, jakbë gò pòkazowôł. Zarôzka wic pòsëpoł w tã
stronã i sã przekònôł, że ten papiór to znak, że ptôszk nalôzł kòszik. Baro sã ùcesził
i ze zdwòjoną chãcą rësził do dalszi robòtë. Terô ju barżi òpasowôł na môl, dze miôł
ten swój kòszik. Ptôszk sã dali kòl niegò krącył, pòdlatiwôł tu i tam, jakbë gò miôł
w òpiece. Za znalezenié kòszika dostôł przecã òd knôpa pòkrëszoné chleba, jôdł je
i cwierkôł redosno.
W pewny chwili ptôszk sã pòderwôł, zapiszczôł i ùcekł na czerz. Staszk sã òbezdrzôł
i dostrzégł żnijã. Wëcygała ju swòje zygzakòwaté celësko wprzódk do niegò, bë je
scëgnąc, a pòtemù wëprãżëc i hapsnąc gò w nogã. Òdskòkôł, a òna za nim. Zaczãła
sëczec, òdmëkac pësk, jakbë chcała rzec: – Rut stąd! Tu rewir lasowëch. Të mëgów
nie słëchôsz, chòc ce nawet sekają, wic jô ce pòchwëcã, ùzdrzisz, jô i mòje sostrë.
Ptôszk zôs zapiszczôł i pòdlecôł do knôpa, że ten sã òbezdrzôł na szczescé, bò
dwie miészé żnije skrącałë z ny stronë do niegò. Mùszôł jak nôrëchli ùcekac, w tim
żnijowim rojowiskù òstac ni mógł. Taczich legòwisków mògło bëc wicy. Mùszôł bëc
òstróżny.
Wróbelk sã ùniósł w lëft i pòszibòwôł w dół. Nie warało długò, a spòd blónów
wëlëcôł bòcón, przëwòłóny pewno przez ptôszka, bò i ten sã zôs przë knôpie pòjawił.
Bòcón zlecôł w dół, zaczął chòdzëc pò bagnie, wróbelk gò naprowadzył na żnije. Te
miészé sã skrëłë do dzurów, ale na wiôlgô òstała na môlu. Bòcón do ni. Zaczãła
sëczec i gò òdganiac, jimac sã jegò nóg. Òn zaczął ji pòdtëkac kùńcë skrzideł. Sekała w nie, sekała, że jaż trëcëzna triskała. I tak sã mòcowalë, jaż bòcón jã hapsnął
i bùszno pòspacérowôł dali.
Staszk téż òdszedł na jiną stronã trzãsawiska. Tu nafùlowôł do wiérzchù kòszik
i zaczął cëgnąc w bùtnową stronã. Naszedł gò òd ólszków lës. Béł dzyrsczi, bò knôpù
wezdrzôł w òczë i zaczął łajac, jakbë mamrotôł: – Głëpéro, knypsë jeden, sóm w lese?
Ë jesz prawie na trzãsawiskù? Chùtkò mie z òczów! Czas dodóm! Pò prôwdze béł ju
na niegò czas. Słunuszkò strzélało parmiéniama spòd Zdradë, a nierôz chòwało sã
www.akademiabajkikaszubskiej.pl
11
Najpiękniejsze bajki i baśnie kaszubskie
część 4
Czyta: Adam Dorau
za blónë, jakbë sã z nima zabôwiało w kòta i mësz. Staszk òbtaksowôł jegò drogã do
widokòwégò kółka, bë so ùstalëc gòdzënã na pòwrotną drogã.
Zmerkôł, że wszedł w zybówkòwaté mszowiskò i zaczął sã z niegò wëcopòwac.
Przë tim zadzôł stopą ò òstri piéń, a to tak niebaczno, że ùpôdł jak dłudżi, szczescé, że jakòs ùtrzimôł w równoscë kòszik, bò bë miôł wësëpóné żôrówczi. Òstróżno
wstôł i zaczął z negò môla òdchadac na stronã, le – jak to nierôz biwô – nieszczesca
jidą pôrama, bo czej dôł nowi krok, to zapôdł gruńt. Chcôł so pòmòc drëgą nogą, ale
i ta namaklała przepadlënã. Jednak mùszôł w tim grzãzawiskù so pòmagac, robił
wic nogama, ale zapôdôł w nie corôz to głãbi. Szczescé, że mógł chwëcëc rãką roczicënową wietewkã, le ta sã ùdżãła, a òn pòmale zapôdôł corôz to barżi w dół. Béł ju
w mòdze pòwëżi pasa.
Co tero? – biegałë mëslë. – Co terô mdze? Chto mie w ti mazowati kluzë przińdze
z pòmòcą? Ò wrzeszczeniu nie bëło mòwë, bo wiedzôł, że w òkrąg nikògò ni ma. Sedzôł czë stojôł w ti dzurze i wëtrzészczôł òczë na wszëtczé stronë. Żdôł, ale nie wiedzôł na co czë na kògò. Nawet wiele nie mëslôł, tak gò brała niemòc.
Strëchlałosc sostrą rozpaczë, òdbiérô mùsk i chãc do biôtków. Knôp béł jednak
lepiony z glënë cwiardawi, bò wnet nã strëchlałosc ze se zdrzucył i chwôcył drëgą
wietewkã roczicënë, a chòc bëła słabô, jednak na czas jaczis mògła mù służëc – Przetrzëmac, przetrzëmac to nôgorszé – gôdoł do se. Mòże chtos abò cos mie pòmòże...
Kòszik stojôł na mszowinie. Wëzérôł z niegò nen papiór i drëdżi rôz przëchłoscył
do se wróbelka. Ten òblecôł môl, zacwierkôł knòpù na pòcechã i szmignął w lëft, bë
sczerowac sã pòd wësoczi las. Timczasã nen chitrasy lës przëdibôł do leżącégò i zaczął na niegò szczérzëc zãbë, chichòtac i cedzëc pogróżczi: – Jem cë radzył jic dodóm,
a të, jak jiny bladawi łapsedrzë i chcywcë, òstôł sóm jeden w tim zapadlëskù. Sedzë!
Sedzë! Skrëszejesz do czësta, a tej jô ce hapsnã. Zãbë móm kãszné, mocné...
Knôp zaczął dërżec, tak ze strachu jak i z zëmnotë. Wnet zãbë mu zaczãłë dërgotac, a on ni mógł so z nimi dac radë, tak mù klekòtałë.
Timczasã wróbelk szukôł pòmòcë. Przëlecôł do jôzca i mù pòwiedzôł, co i jak. Jôzc
béł w lese biwałi. Czej czuł, że chòdzy o wëcyganié knôpa z trzãsawiskòwégò mszowiska, tej sã copnął do swòji jamë i rzekł. – Nié, nié, tegò jô sã nie pòdejmnã, bò mòje
żëcé mie milszé. Długą chawkã cëgnąc mòże le wiôldżi zwiérz, a nié jô môłi mielcôch.
Ale jô tu czuł lasowëch, co rąbią las, tej do nich nëkôj. Czej cë nie ùsłëchają, tedë jô
jich na se scygnã. Jak mdą mie chcelë chwëcëc, ùceknã w stronã bagna, a tej knôpa
ùzdrzą. Przecã wrzeszczi pewno ò pòmòc, a jeżlë nie wrzeszczi, to wrzeszczec mdze,
czej mù lës w òczë kłama zaswiécy.
Wróbel pògnôł do klaftôrzi, bò ti dzes pò prôwdze walëlë seczerama w pnie. Chùtkò
jich nalôzł, zaczął cwierkac i òblatëwac môl, na chtërnym szëftowalë, ale chtëren
z nich bë zdrzôł na ptôcha, taczégò jak wróbel, czej sã mô do wieczora? Wróbel mùszôł
www.akademiabajkikaszubskiej.pl
11
Najpiękniejsze bajki i baśnie kaszubskie
część 4
Czyta: Adam Dorau
lecec nazôd do jôzca. Jôzc pòsëpôł z nim pòd wërãbòwiskò. Tu przeslizgnął sã midzë
chłopama. – Jôzc! Jôzc! Sëti i wiôldżi! – zawòłalë i zaczãlë gò zarôzka gònic. Ò to
chòdzëło! Jôzc sajdôł w dół pòd trzãsawiska, wróbelk pòkazywôł mù drogã, lecôł
w przódkù i co sztócëk cwierkôł: – To tu, to tu! Wnet bëlë przë trzãsawiskù. Tu ptôch
skrącył pòd môl, dze sã Staszk mòcowôł ze smiercą.
Chłopi robilë trzôsk i jôch, wrzeszczelë na se, bë rëchli dostac jôzca. To ùczuł
Staszk, zaczął wic wòłac ò pòmòc. Mùszôł wòłac długò i głosno, bë ny gò mòglë czëc,
przecã bëlë zajãti gònitwą za jôzcã. Cygnãła jich do niegò jegò skórka i jegò sadło,
bróné na lékarzenié. Jednak głos knôpa czëlë, chòc ju słabi i zachrapiałi. Wzãlë sã
w grósc i chùtuszkò do niegò. Jôzc rzucył sã w swòjã stronã, a wróbelk cwierkôł nad
jich głowama i co sztót pòdlatiwôł do Staszka, bë mù dodawac nôdzeji na przetrzimanié jesz pôrã chwil. Chłopi mùszelë so wëszukac jaczi drąg abò jaką mòcną chawkã,
bò le tim spòsobã mòglë knôpa wëcëgac.
Chawkã nalezlë i szmërgnãlë jã Staszkòwi pòd rãce. Mùszôł terô pùscëc ne ju
baro ùdżãté wietwie roczicënë. Miôł rãce zemglałé i nie wiedzôł, jak chwôcy chawkã.
Na rãce ni mógł baro rechòwac, ale na co miôł zãbë? Wpił so sekôczama w chawkã,
scësnął kłama, jaż schrëpiała, bò te wbiłë sã głãbòk w drzewò i trzimałë mòcno.
Chłopi merkalë słabòsc knôpa, chwilową mdlëwòsc jegò rãków, wic sztócëk gò le
przëtrzëmiwalë chawką, bë głãbi nie zapôdôł. Wreszce i rãce chwôcëłë zbawienną
pòmòc. Terô chłopi zaczãlë cëgnąc. Pòmalë, pòmalë, zresztą chùtkò ni mòglë, bò
chawka bë sã złómiła. Żëbë nié zãbë, co jã trzimałë jak klészcze, to chto wié, czë bë
bëlë knôpa wëcygnãlë.
Czej béł ju na rzmòwi wësoczëznie, to zaczął jima dzãkòwac za pòmòc, za dobré
serce. Starszi z nich mù pòradzył sã chùtuszkò zebléc, przeprac ruchna i je wësëszëc
na ògniu. Zrobilë wnet òdżiń i Stach, chòc dali dërgòtôł zãbama, zaczął robic to, co
mù pòradzëlë.
– Wicy, knôpie, sóm nie lezë na żôrówczi. Trzãsawiskò je zdradlëwé – rzeklë
i òdeszlë w swòjã stronã.
Stach dali dërgòtôł zãbama, biegôł w tã i nã stronã, bë sã rozgrzewac. Dobrze, że
miôł jesz sztëczk òd chleba, jaczim dzelił sã z wróbelkã. Wreszce ruchna wëschłë.
Òblékł je jak nôrëchli, bë nëkac dodóm.
Mëszlã, że słowa negò klaftôrza zapamiãtôł na całé żëcé, bo ju wicy sóm na
trzãsawiska nie chòdzył.
www.akademiabajkikaszubskiej.pl
11