Publikacja darmowa

Dr Elżbieta Niezbecka
adiunkt Uniwersytetu MCS w Lublinie
Skutki prawne testamentu
negatywnego i wydziedziczenia
I. W systemie prawa polskiego każdy spadkobierca (testamentowy i ustawowy) bezwzględnie musi legitymować się określonym tytułem powołania do spadku. Brak takiego tytułu
automatycznie bowiem przesądza o braku zdolności do dziedziczenia po danym spadkodawcy.1 Jednakże na samo powstanie
tytułu i jego istnienie może mieć wpływ szereg okoliczności o
bardzo różnym charakterze prawnym i mechanizmie działania.
Okoliczności te można podzielić na trzy zasadnicze grupy:
1) zależne od woli spadkodawcy (wydziedziczenie, testament negatywny),
2) zależne od woli uprawnionego (odrzucenie spadku, zrzeczenie się dziedziczenia),
3) wywołujące skutki prawne z mocy orzeczenia sądu (niegodność dziedziczenia, wyłączenie współmałżonka
spadkodawcy od dziedziczenia na mocy art. 940 Kc.).
Instytucje takie jak odrzucenie spadku (art. 1012 Kc.), niegodność dziedziczenia (art. 928 i n. Kc.), wyłączenie małżonka spadkodawcy (art. 940 Kc.) realizują się dopiero po otwarciu spadku i
to nie natychmiast, ale po upływie pewnego czasu. Wywołują
skutki prawne w odniesieniu do osoby powołanej do dziedziczenia po określonym spadkodawcy. Tylko umowa zrzeczenia się
dziedziczenia (art. 1048 i n. Kc.) wyprzedzając otwarcie spadku,
niejako z góry wyklucza powstanie ustawowego tytułu powołania
do dziedziczenia dla strony umowy,2 która w chwili jej zawierania ma jedynie „potencjalną możliwość" stania się w przyszłości
spadkobiercą.3
16
Skutki prawne testamentu negatywnego i wydziedziczenia
W tym stanie rzeczy należy stwierdzić, że dla powstania tytułu powołania do spadku określonej osoby zasadnicze znaczenie
ma wola zmarłego. Wpływ woli spadkodawcy na tytuł powołania
jest oczywisty i bardzo istotny. Przede wszystkim, osoba fizyczna
może decydować (i moim zdaniem zawsze decyduje) o tytule powołania do spadku czy to poprzez sporządzenie testamentu, czy
też poprzez jego niesporządzenie. Jeżeli bowiem zmarły nie pozostawił testamentu, to najczęściej stało się tak dlatego, że nie
chciał naruszać ustawowego porządku dziedziczenia po sobie lub
też problem ten za życia w ogóle go nie interesował. Należy więc
przyjąć, że ustawowy tytuł powołania do spadku jest z reguły
zgodny z dorozumianą wolą spadkodawcy. Osoba fizyczna ma
prawo rozporządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci w
drodze testamentu i skoro tego nie uczyni już tym samym niejako wyjawia swoją wolę, odnośnie porządku dziedziczenia po sobie. Pobudki i motywy decyzji co do pozostawienia (lub nie)
testamentu są tak ściśle osobiste, że nie podlegają żadnej kontroli w jakiejkolwiek formie i nigdy nie mogą zostać zakwestionowane. Nie można też opierać tytułu powołania do spadku na
ewentualnej (przypuszczalnej) woli zmarłego. Spadkodawca może zmienić ustawowy porządek dziedziczenia jedynie poprzez
wyraźnie sformułowany akt ostatniej woli (testament), ale z punktu widzenia ustawowego tytułu powołania do spadku nie ma
znaczenia powód stanowiący przyczynę braku testamentu w danym wypadku. Ustawa i testament, w świetle obowiązujących
przepisów prawa spadkowego, mają równorzędny charakter jako
tytuły powołania. Przesądza o tym zresztą sam Kodeks cywilny
w art. 926 § 2 kc. przyjmując - jako generalną zasadę - dziedziczenie ustawowe w razie braku lub nieważności testamentu, jednakże skutki prawne dziedziczenia są zawsze takie same,
niezależnie od jego podstawy. Tak więc wola zmarłego ma zawsze decydujący i zasadniczy wpływ na powstanie tytułu powołania do spadku, niezależnie od tego czy została ona formalnie
wyjawiona w testamencie, czy też brak jest stosownego oświadczenia woli. U podstaw ustawowego porządku dziedziczenia leży
bowiem założenie, że tytuł ten jest zgodny z przypuszczalną wolą
spadkodawcy, czyli ustawowy porządek dziedziczenia opiera się
na swoistym domniemaniu woli. Takie założenie pozwala na tra-
17
R E J E N T Nr 7/8 - lipiec/sierpień 1992
ktowanie testamentu i ustawy jako równorzędnych, mających
jednakową moc i wywołujących takie same skutki prawne tytułów powołania do spadku.
Znaczenie woli spadkodawcy dla określenia tytułu powołania
do spadku nie można ani podważyć, ani zakwestionować. Wola ta
w równej mierze może tytuł ten kreować jak i go obalić. Kreuje
poprzez ustanowienie spadkobiercy w testamencie, obala zaś poprzez wyłączenie drogą testamentu negatywnego lub wydziedziczenie. Należy jednak wskazać, że obalenie tytułu powołania
jednej osoby z reguły stanowi podstawę powołania (tytułu) innej
osoby, gdyż powstanie tytułu dla oznaczonej osoby może jednocześnie niweczyć tytuł powołania dla innej osoby. Nie jest bowiem możliwe oddzielenie kreacyjnego charakteru woli
zmarłego, wyjawionej w testamencie, od jej charakteru niweczącego (obalającego tytuł powołania do spadku). Z zawartą w testamencie wolą spadkodawcy są bezwzględnie związane obydwa
wskazane wyżej skutki, nie można ich od siebie oddzielić i rozpatrywać odrębnie, łączą się one ze sobą nierozerwalnie. Tak więc z
zasady testament jednocześnie i stwarza tytuł powołania do
spadku i go obala. O tym aspekcie woli zmarłego jako okoliczności mającej zasadniczy wpływ na zdolność do dziedziczenia osoby
fizycznej należy pamiętać w toku dalszych wywodów.
II. Problematyka związana ze sporządzaniem testamentów
ma bardzo bogatą literaturę oraz orzecznictwo.4 Na jej tle wypada jednak wyróżnić dwie, mniej może popularne, instytucje, a
mianowicie testament negatywny i wydziedziczenie odnoszące
się zawsze do ustawowego tytułu powołania do spadku. W zakresie skutków prawnych należą one do bardziej kontrowersyjnych
zagadnień prawa spadkowego i - moim zdaniem - są jeszcze
niedostatecznie opracowane.
Dopuszczalność sporządzenia testamentu negatywnego na
gruncie aktualnego stanu prawnego nie może być podważona w
świetle obowiązującej w prawie spadkowym zasady swobody testowania. 5 Treść testamentu jednak zawsze musi się mieścić w
granicach zakreślonych przez przepisy Kodeksu cywilnego. Przede wszystkim zaś musi czynić zadość warunkom ustalonym dla
rozrządzeń testamentowych. Ponadto, jako czynność prawna, nie
18
Skutki prawne testamentu negatywnego i wydziedziczenia
może być sprzeczny z ustawą, zasadami współżycia społecznego,
ani też nie może mieć na celu obejścia ustawy (art. 58 Kc.). Stąd
też nie można drogą testamentu negatywnego zrealizować skutku wyraźnie przez prawo zakazanego. 6
Możliwość wykluczenia w drodze rozrządzenia testamentowego potencjalnych spadkobierców ustawowych bez ustanawiania
w ich miejsce innych spadkobierców jest powszechnie przyjęta w
literaturze i orzecznictwie.7 Testator po prostu wyłącza od dziedziczenia określoną osobę należącą do kręgu spadkobierców
ustawowych po nim, nie powołując w to miejsce żadnej innej
osoby.8 Tytułem przykładu można wskazać następującą sytuację:
po przyszłym spadkodawcy A mogą ewentualnie dziedziczyć jego
dzieci, tj. syn B, córka C i druga córka D. W razie wyłączenia
negatywnym rozporządzeniem testamentowym córki D cały spadek, z mocy ustawy, odziedziczą syn B i córka C po 1/2 części
każde.
Nie ulega jednak wątpliwości, że testament negatywny nie
może - w żadnym wypadku - wyłączyć uprawnień Skarbu Państwa jako spadkobiorcy ustawowego.9 Prawo polskie w ogóle nie
zna konstrukcji spadków bezdziedzicznych i z tego powodu nie
można naruszyć pozycji Skarbu Państwa określonej w art. 935 §
3 Kc. Tylko wyraźne powołanie spadkobiercy w testamencie może obalić ustawowy tytuł powołania do spadku Skarbu Państwa,
nie można natomiast skutku tego zrealizować poprzez negatywne rozrządzenie testamentowe.
Wypada też w pełni podzielić pogląd S. Wójcika, że sporządzając testament negatywny spadkodawca jednocześnie „rozrządza
swoim m a j t k i e m na wypadek śmierci, lecz czyni to w sposób
pośredni."10 Ustawowy porządek dziedziczenia określony w przepisach prawa spadkowego zostaje zachowany, jedynie spadkobierca objęty testamentem negatywnym zostaje pozbawiony
tytułu powołania do spadku i jako nie mający zdolności do dziedziczenia, dziedziczyć nie będzie.
Skutki prawne powstające dla osoby pozbawionej ustawowego
tytułu powołania do spadku negatywnym rozrządzeniem testamentowym są oczywiste i jednoznaczne, traci w ten sposób zdolność do dziedziczenia z mocy woli spadkodawcy. Fakt ten jednak
nie przekreśla możliwości uzyskania korzyści ze spadku w innej
19
R E J E N T Nr 7/8 - lipiec/sierpień 1992
drodze, a mianowicie poprzez zrealizowanie roszczenia o wypłatę
zachowku (art. 991 i n. Kc.). Sam testament negatywny bowiem
nie pozbawia spadkobiercy ustawowego roszczenia o zachowek,
oczywiście, jeżeli wyłączony jest osobą należącą do kręgu osób
mających prawo do zachowku po danym spadkodawcy, określonego w art. 991 § 1 Kc. Obalony zostaje tylko tytuł powołania do
spadku, jakim jest ustawa, gdyż w ten sposób testator pozbawia
określoną osobę zdolności do dziedziczenia po sobie. Rozrządzenie testamentowe nie narusza natomiast innych uprawnień osób,
których postanowienie spadkodawcy dotyczy i samo przez się nie
wyklucza możliwości uzyskania korzyści inną drogą aniżeli spadkobranie.
Jednocześnie testament negatywny może stwarzać (otwierać)
tytuł powołania dla innych osób. Zdolność do dziedziczenia mogą
- tym sposobem - uzyskać dalsi zstępni wyłączonego, jeżeli nie
zostali równocześnie objęci testamentem negatywnym. Wykluczenie syna testatora może bowiem oznaczać powstanie tytułu
powołania do spadku dla jego dzieci, tj. wnuków spadkodawcy.
Oczywiście, powstanie takiego skutku zależy wyłącznie od woli
osoby sporządzającej testament, gdyż przepisy obowiązującego
prawa nie stoją na przeszkodzie wyłączeniu poprzez negatywne
rozrządzenie kilku osób dziedziczących po spadkodawcy w określonej kolejności, np. syna, jego dzieci i wnuków.
Innym skutkiem sporządzenia testamentu negatywnego może
być podwyższenie udziałów spadkobierców dziedziczących w tej
samej grupie, w której na podstawie ustawy dziedziczyłby i wyłączony.11 Osobę objętą testamentem negatywnym - z punktu widzenia przepisów obowiązującego prawa - należy traktować tak
samo jak osobę, która nie dożyła chwili otwarcia spadku. Podwyższenie udziałów spadkobierców faktycznie dziedziczących spadek powoduje wyłącznie zwiększenie wartości otrzymywanych
korzyści, nie ma natomiast żadnego wpływu na zdolność do dziedziczenia takich spadkobierców, gdyż nie powoduje dla nich powstania nowych tytułów powołania do danego spadku.
Należy jednak pamiętać, że w razie sporządzenia testamentu
negatywnego zawsze zniesiona zostaje zdolność do dziedziczenia
osoby, której praw testament taki dotyczy. Zdolność ta po prostu
w ogóle nie powstaje w chwili otwarcia spadku, 12 pomimo że
20
Skutki prawne testamentu negatywnego i wydziedziczenia
treść testamentu
późniejszym.
zostanie
ujawniona
dopiero
w
terminie
III. Drugą instytucją, która prowadzi do obalenia ustawowego
tytułu powołania do spadku jest wydziedziczenie uregulowane w
przepisach art. 1008 - 1011 Kc. Na skutek wydziedziczenia, określona osoba zostaje pozbawiona prawa do zachowku.13 Powyższy
skutek jest zawsze związany ze ściśle określonym podmiotem i
może powstać tylko wtedy, gdy istnieje uznany przez prawo powód wydziedziczenia. Przyczyny uzasadniające wydziedziczenie
są wyczerpująco wymienione w art. 1008 Kc. Treść rozrządzenia
testamentowego, mocą którego zmarły wydziedzicza swojego
spadkobiercę ustawowego musi bezwzględnie wyraźnie wskazywać wynikającą z ustawy przyczynę takiego postanowienia. Ściśle osobisty charakter przyczyn wydziedziczenia wskazuje, iż
tylko i wyłącznie, ten kogo ona dotyczy może zostać skutecznie
wydziedziczony. Z uwagi na charakter omawianych przyczyn, na
tej samej podstawie nie mogą zostać wydziedziczeni także zstępni wydziedziczonego, jeżeli żadna z okoliczności wymienionych
w art. 1008 Kc. bezpośrednio ich nie dotyczy, osobiście nie popełnili żadnego z czynów w tym przepisie wymienionych. Dlatego
też, z reguły, będą mogli zrealizować przysługujące im uprawnienia z tytułu dziedziczenia lub zachowku po testatorze, który ich
wstępnego skutecznie tych praw pozbawił stosownym rozrządzeniem testamentowym (art. 1011 Kc.). 14
Na tle przepisów regulujących instytucję wydziedziczenia, w
prawie spadkowym powstaje jednak problem czy rzeczywiście
wydziedziczenie pozbawia wyłącznie prawa do zachowku, czy też
w rzeczywistości jego skutki są znacznie dalej idące, aniżeli by to
wynikało z dosłownego brzmienia art. 1008 i n. Kc. Rozważyć
nadto wypada stosunek, jaki zachodzi pomiędzy wydziedziczeniem (pozbawieniem prawa do zachowku) a testamentem negatywnym (pozbawieniem prawa do dziedziczenia z ustawy).15
W literaturze prawa cywilnego istnieje pogląd, że „wydziedziczenie, które w ujęciu art. 1008 Kc. pozbawia tylko zachowku,
pozbawia również powołania do spadku w charakterze spadkobiercy ustawowego."16 Skutki wydziedziczenia wydają się być
więc znacznie szersze niż to wynika z dosłownego brzmienia
21
R E J E N T Nr 7/8 - lipiec/sierpień 1992
odpowiednich przepisów prawa spadkowego. Pozbawienie prawa
do zachowku jest jednocześnie równoznaczne z pozbawieniem
ustawowego tytułu powołania do spadku. Pogląd ten można moim zdaniem - uzasadnić w sposób następujący: skoro konsekwencją wydziedziczenia jest pozbawienie prawa do otrzymania
jakiejkolwiek korzyści po zmarłym spadkodawcy, tj. nawet prawa do zachowku, to tym bardziej skutki te obejmują także pozbawienie prawa do dziedziczenia. Skutki wydziedziczenia są
bowiem znacznie szersze, dalej idące i ostrzejsze aniżeli same
tylko skutki pozbawienia prawa do dziedziczenia. Dlatego też
pochłaniają (mieszczą w sobie) niejako te skutki łagodniejsze.
Obalenie przez testatora, rozrządzeniem negatywnym, ustawowego tytułu powołania do spadku daje wyłączonemu prawo do
domagania się zachowku. W ten sposób traci tylko zdolność do
dziedziczenia po danym spadkodawcy, nie traci natomiast roszczenia o wypłatę zachowku. Roszczenie to może bowiem utracić
dopiero na skutek wydziedziczenia i konsekwencje te są najdalej
idące i najostrzejsze ze wszystkich, jakie w sferze uprawnień z
zakresu prawa spadkowego mogą powstać dla osoby należącej do
kręgu spadkobierców ustawowych określonego spadkodawcy.
IV. W świetle powyższych uwag zasadny wydaje się wniosek,
że termin wydziedziczenie niesłusznie jest odnoszony w systemie
prawa polskiego wyłącznie do zachowku. Jego znaczenie jest o
wiele szersze, gdyż wydziedziczenie obejmuje jednocześnie obydwa wymienione skutki: powoduje i pozbawienie prawa do zachowku i pozbawienie prawa do dziedziczenia. Można więc
stwierdzić, że już samo wydziedziczenie mieści w swej treści
także testament negatywny. Konsekwencje takiego rozwiązania
są daleko idące. Po pierwsze, następuje otwarcie tytułu powołania dla zstępnych wydziedziczonego. Uzyskując tytuł mają zdolność do dziedziczenia po testatorze. Oczywiście spadkodawca,
wydziedziczając daną osobę, może jednocześnie, w tym samym
testamencie, odsunąć od dziedziczenia jej zstępnych poprzez rozrządzenie negatywne, o ile brak jest podstaw do ich równoległego
wydziedziczenia. Jednakże postanowienie dotyczące wyłączenia
od dziedziczenia zstępnych wydziedziczonego pozbawia ich jedynie zdolności do dziedziczenia, nie tracą natomiast prawa do
22
Skutki prawne testamentu negatywnego i wydziedziczenia
zachowku, oczywiście jeżeli należą do kręgu osób uprawnionych
do zachowku po danym spadkodawcy. Zgodnie z treścią art. 1011
Kc. mogą domagać się wypłaty należnego im zachowku, gdyż jest
to własne roszczenie uprawnionych,17 zupełnie niezależne od roszczeń wydziedziczonego. Po drugie, jeżeli samo wydziedziczenie
okaże się w świetle przepisów prawa spadkowego bezskuteczne,
z powodu braku uzasadnionej przyczyny, to zostaną zrealizowane tyłki skutki związane ze sporządzeniem testamentu negatywnego. Należy bowiem pamiętać, że brak przyczyny stanowiącej w
konkretnym wypadku podstawę wydziedziczenia, z zasady nie
powoduje nieważności sporządzonego testamentu. Sam testament, jako ważna czynność prawna, wywoła skutki prawne z nim
związane i osoba nim objęta nie zostanie wprawdzie skutecznie
pozbawiona prawa do zachowku, ale zostanie odsunięta od dziedziczenia ustawowego. Bezskuteczne wydziedziczenie pozbawia
bowiem ustawowego tytułu powołania do spadku, gdyż w tym
„bezprawnym wydziedziczeniu przejawiła się wola spadkodawcy
wykluczenia ich od dziedziczenia z ustawy." 18 W tym stanie rzeczy nie powstają wyłącznie skutki prawne najdalej idące w postaci utraty, przez wskazaną w testamencie osobę, prawa do
zachowku. Natomiast inne skutki, tj. skutki związane z negatywnym rozrządzeniem testamentowym, podlegają pełnej realizacji.
Oceniając wpływ wydziedziczenia na zdolność do dziedziczenia określonej osoby należy stwierdzić, że rozrządzenie testamentowe, mocą którego następuje wydziedziczenie zawsze
prowadzi do pozbawienia zdolności do dziedziczenia konkretnego
spadkobiercy ustawowego. Skutek ten jest bowiem niezależy od
skuteczności wydziedziczenia, powstaje bez względu na to czy
wydziedziczenie ma dostateczne uzasadnienie prawne, czy też
jest - w świetle obowiązujących przepisów Kodeksu cywilnego bezprawne.
V. W kontekście skutków wydziedziczenia należy jeszcze rozważyć problem przebaczenia uregulowany w art. 1010 Kc., a w
szczególności § 2 tego artykułu, w myśl którego ,jeżeli w chwili
przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecz-
23
R E J E N T Nr 7/8 - lipiec/sierpień 1992
nym rozeznaniem". Na gruncie tego przepisu w ljiteraturze pojawiły się kontrowersje odnośnie:19
1) skuteczności przebaczenia następującego po sporządzeniu testamentu, bez jednoczesnego formalnego odwołania jego postanowień o wydziedziczeniu,
2) skuteczności przebaczenia dokonanego przez osobę, która po sporządzeniu ważnego testamentu następnie
utraciła pełną zdolność do czynności prawnych.
Wydaje się, że treść wskazanego wyżej przepisu uzasadnia
pogląd, że w obu omówionych sytuacjach przebaczenie, które nie
łączy się z jednoczesnym odwołaniem sporządzonego testamentu
uchyla wyłącznie skutki związane z pozbawieniem danej osoby
prawa do zachowku, nie uchyla natomiast skutków związanych z
samym testamentem, jako ważną czynnością prawną. Dlatego
osoba objęta takim testamentem będzie mogła żądać wypłaty
zachowku, ale pozostanie wyłączona od dziedziczenia, gdyż stosowne rozrządzenie negatywne nie zostało formalnie odwołane.
Na tle art. 1010 Kc. wyraźnie zaznacza się dwoistość skutków
wydziedziczenia i tylko w tym kontekście jego treść znajduje
logiczne uzasadnienie. Przebaczenie uchyla bowiem tylko skutek
najdalej idący, nie uchyla natomiast samo przez się skutków
testamentu negatywnego, tak długo jak długo nie zostanie on
skutecznie odwołany. 20 Tak więc osoba wyłączona na mocy negatywnego rozrządzenia testamentowego nie ma zdolności do dziedziczenia i jako osoba pozbawiona tej zdolności dziedziczyć
faktycznie nie będzie, ale może otrzymać zachowek, skoro wydziedziczenie okazało się w świetle prawa bezskuteczne.
VI. Oceniając skutki prawne sporządzenia testamentu negatywnego oraz wydziedziczenia należy stwierdzić, że wzajemne
powiązanie tych dwóch instytucji jest mocno skomplikowane i w
przepisach prawa spadkowego zasadniczo nie uregulowane. Brak
stosownych postanowień odnoszących się do rozrządzeń negatywnych nie ułatwia rozstrzygnięcia problemów, jakie w praktyce na tle powyższych instytucji mogą powstać. Wprawdzie
dopuszczalność sporządzenia testamentu negatywnego nie może
być na gruncie obowiązującego prawa podważona, ale - jest to
jedynie postulat de lege ferenda - warte byłoby rozważenia okre-
24
Skutki prawne testamentu negatywnego i wydziedziczenia
ślenie przynajmniej skutków prawnych takiego rozrządzenia w
ustawie. Zwiększyłoby to nie tylko jego znaczenie w systemie
prawa polskiego, lecz także ułatwiłoby posługiwanie się nim
przez osoby sporządzające testament. W chwili obecnej jednak
tylko dokładna znajomość skutków prawnych, jakie instytucje te
w sferze dziedziczenia mogą wywołać, pozwoli osobom fizycznym
na właściwe podjęcie decyzji i w miarę prezycyjne rozrządzenie
swoim majątkiem na wypadek własnej śmierci w testamencie.
25
R E J E N T Nr 7/8 - lipiec/sierpień 1992
Przypisy
1. Na temat zdolności do dziedziczenia w prawie spadkowym por. bliżej J. St.
Piątowski: System prawa cywilnego, t. IV, Prawo spadkowe, W-wa 1986, s. 96 i n.
2. Zrzeczenie się dziedziczenia dotyczy wyłącznie ustawowego tytułu powołania do
spadku. Zrzekający się może więc dziedziczyć na podstawie sporządzonego na jego
rzecz testamentu lub otrzymać zapis - por. J. Kosik: System, t. IV, s. 588.
3. Należy pamiętać, że stroną umowy zrzeczenia się dziedziczenia może być każda
- z wyjątkiem Skarbu Państwa - osoba należąca do kręgu spadkobierców ustawowych danego spadkodawcy bez względu na kolejność powołania do spadku, np.
zrzec się dziedziczenia może brat przyszłego spadkodawcy także wówczas, gdy w
chwili zawierania umowy żyją wyłączające go dzieci osoby, po której ma nastąpić
dziedziczenie - bliżej o skutkach umowy zrzeczenia się dziedziczenia por. J. Kosik:
System, t. IV, s. 583.
4. Por. bliżej M. Niedośpiał: Testament w polskim prawie cywilnym, Kraków 1991,
s. 5 i n. oraz cytowaną tam literaturę i orzecznictwo.
5. Por. S. Wójcik: System, t. IV, s. 173 i n. oraz cytowaną tam literaturę.
6. Por. uwagi S. Wójcika: System, t. IV, s. 188-189.
7. Por. S. Wójcik: System, t. IV, s. 173 i 188.
8. Tak S. Wójcik: System, t. IV, s. 173.
9. Tak J. St. Piątowski: System, t. IV, s. 144 oraz tamże S. Wójcik s. 188.
10. S. Wójcik: System, t. IV, s. 188.
11. W takim wypadku zwiększenie udziałów nie ma nic wspólnego z przyrostem
(art. 965 Kc.). Należy w pełni podzielić pogląd M. Niedośpiała: Powołanie spadkobiercy gospodarstwa rolnego (podstawienie, przyrost), Palestra 1985, Nr 2, s. 47,
że „przy dziedziczeniu ustawowym i testamencie negatywnym przyrostu nie ma.
Instytucja ta jest bowiem związana wyłącznie z dziedziczeniem testamentowym..
12. Zdolność do dziedziczenia oceniamy według stanu istniejącego w chwili otwarcia spadku. O znaczeniu momentu śmierci spadkodawcy w prawie cywilnym - por.
J. St. Piątowski: System, t. IV, s. 86 i n.
13. Por. J. Kosik: System, t. IV, s. 539 i n. oraz cytowaną tam literaturę.
14. Por. J. Kosik: System, t. IV, s. 543 - 544 oraz cytowaną tam literaturę.
15. Na gruncie prawa spadkowego z 1946 r. problem ten podniósł J. Gwiazdomorski: Prawo spadkowe, W-wa 1959, s. 404. Por. też J. Kosik: System, t. IV, s. 544
i cytowaną tam literaturę.
16. Tak J. Kosik: System, t. IV, s. 544.
17. Tamże.
26
Skutki prawne testamentu negatywnego i wydziedziczenia
18. Tak J. Gwiazdomorski: Prawo spadkowe, s. 404.
19. Por. J. St. Piątowski: Prawo spadkowe w zarysie, W-wa 1987, s. 282., J. Pietrzykowski: Kodeks cywilny. Komentarz (pod. red. J. St. Piąt owakiego), W-wa
1972, t. III, s. 1924 uważa, że „przebaczenie dokonane po sporządzeniu testamentu
zawierającego dyspozycję o wydziedziczeniu nie ma żadnego znaczenia prawnego,
jeżeli nie pociągnęło za sobą odwołania testamentu w części dotyczącej wydziedziczenia."
20. Należy jednak pamiętać, że zdolność do odwołania testamentu wiąże się z
posiadaniem pełnej zdolności do czynności prawnych. Przebaczenie, dokonane
przez osobę pozbawioną takiej zdolności, nigdy nie uchyli skutków negatywnego
rozrządzenia testamentowego.
27