cukrzyca - taton.indd

3
Osoby z cukrzycą pomagają innym
– prewencja cukrzycy w rodzinie
Samokontrolne, przesiewowe rozpoznanie ryzyka stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy utajonej mogą wykonać pacjenci
w swoich rodzinach.
W praktyce często obserwujemy, jak osoby z cukrzycą pomagają innym. Dotyczy to szczególnie pomocy w rozpoznawaniu
stanu przedcukrzycowego i cukrzycy utajonej wśród krewnych,
znajomych i przyjaciół lub współpracowników. Dysponując doświadczeniem i wiedzą na temat objawów cukrzycy oraz możnością samodzielnego wykonywania oznaczeń stężenia glukozy za pomocą glukometrów nowego typu, aktywnie pomagają
w rozpoznawaniu cukrzycy utajonej.
Z tego względu poniżej podano informacje, które pomogą
taką „samokontrolną” diagnostykę zracjonalizować. Jak wiadomo, cukrzycę można wg zasad Światowej Organizacji Zdrowia rozpoznać tylko na podstawie oznaczenia stężenia glukozy
w osoczu krwi żylnej metodami laboratoryjnymi, a nie glukometrycznymi.
Przesiewowy test ryzyka cukrzycy, który poniżej przedstawiono, nie wymaga wykonania badań laboratoryjnych.
24
„ Formularz testu do wykorzystania przez
osoby z cukrzycą – do zbadania członków rodzin
Ankietowy test samokontrolnej oceny ryzyka cukrzycy
(wg Fińskiego Towarzystwa Cukrzycowego)
Dokonaj oceny i zakreśl punktację odpowiednio do istniejącej
cechy.
1. Wiek
0 pkt
2 pkt
3 pkt
4 pkt
poniżej 45 lat
45–54 lat
55–64 lat
powyżej 65 lat
2. Wskaźnik masy ciała – BMI (patrz dalej):
0 pkt
poniżej 25 kg/m2
1 pkt
25–30 kg/m2
3 pkt
powyżej 30 kg/m2
3. Obwód brzucha (w talii)
Mężczyźni
0 pkt
3 pkt
4 pkt
mniej niż 94 cm
94–102 cm
więcej niż 102 cm
Kobiety
0 pkt
3 pkt
4 pkt
mniej niż 80 cm
80–88 cm
więcej niż 88 cm
4. Czy codziennie co najmniej 30 minut przeznaczasz na aktywność fizyczną,
np. w związku z wykonywaną pracą lub też jest to sposób spędzania wolnego
czasu (stanowi normalny tryb życia)?
0 pkt
tak
2 pkt
nie
5. Jak często spożywasz jarzyny i owoce?
0 pkt
każdego dnia
1 pkt
rzadziej niż codziennie
25
6. Czy kiedykolwiek stosowałaś (stosowałeś) regularnie leki obniżające ciśnienie tętnicze krwi?
0 pkt
nie
2 pkt
tak
7. Czy kiedykolwiek stwierdzono u Ciebie podwyższone stężenie glukozy (cukru) we krwi, np. podczas planowych kontroli stanu zdrowia, w czasie jakiejkolwiek choroby, w okresie ciąży?
0 pkt
nie
5 pkt
tak
8. Czy u kogokolwiek z bliskiej rodziny (rodzice, rodzeństwo, dziadkowie, babcie, bracia lub siostry rodziców, kuzyni 1. stopnia) lub też u innych członków
rodziny rozpoznano cukrzycę (typu 1 lub typu 2)?
0 pkt
nie
3 pkt
tak – u dziadków, babć, wujów, ciotek, kuzynów 1.
stopnia (dzieci wujów lub ciotek), ale nie – u rodziców, braci, sióstr oraz dzieci
5 pkt
tak – u Twoich rodziców, braci, sióstr, dzieci
Twoja ogólna liczba punktów:
Ryzyko powstania cukrzycy typu 2 w ciągu 10 lat wynosi, jak
niżej podano:
Mniej niż 7 pkt
ryzyko jest niskie – jedno zachorowanie na 100 osób
badanych
7–11 pkt
ryzyko jest lekko podwyższone – jedno zachorowanie
na 25 osób badanych
12–14 pkt
ryzyko jest umiarkowanie podwyższone – jedno zachorowanie na 6 osób badanych
15–20 pkt
ryzyko jest podwyższone – jedno zachorowanie na
3 osoby badane
Więcej niż 20 pkt
ryzyko jest bardzo podwyższone – jedno zachorowanie
na 2 osoby badane
26
Wykrywanie cukrzycy bezobjawowej, wcześniej nierozpoznanej:
Jeśli w teście dotyczącym ryzyka cukrzycy uzyskałeś 12–14
punktów, powinieneś w sposób profesjonalny zostać zbadany
i otrzymać szczegółowe zalecenia dotyczące diety i stosowania aktywności fizycznej oraz usunięcia otyłości. W tym celu
powinieneś zgłosić się do lekarza, od którego uzyskasz niezbędne informacje oraz skierowanie na odpowiednie testy
diagnostyczne.
• Jeżeli suma punktów w teście ryzyka cukrzycy wynosi co najmniej 15, konieczne jest zbadanie stężenia glukozy we krwi
za pomocą testu doustnego obciążenia glukozą OGTT (wg
WHO) lub stężenia HbA1C w celu określenia, czy masz cukrzycę bez objawów (utajoną).
•
„ Rozpoznanie cukrzycy na podstawie
laboratoryjnego badania stężenia glukozy
w osoczu krwi żylnej
Jest to następny etap działań. U osób z wyższą punktacją w teście ankietowym wykonuje się testy laboratoryjne. Poniżej podano kryteria ich oceny:
• stężenie glukozy w osoczu krwi żylnej na czczo co najmniej
126 mg/dl (7,0 mmol/l);
• stężenie glukozy w osoczu krwi żylnej w 2 godziny po doustnym podaniu testowej dawki 75 g glukozy rozpuszczonej
w wodzie podczas testu badania tolerancji glukozy wg zasad
Światowej Organizacji Zdrowia co najmniej 200 mg/dl (11,1
mmol/l);
• oznaczone w dowolnych warunkach i o dowolnej porze (przygodne) stężenie glukozy w osoczu krwi żylnej co najmniej 200
mg/dl (11,1 mmol/l) oraz obecność objawów cukrzycy.
27
„ Hemoglobina glikowana (HbA1C) jako test
w rozpoznawaniu cukrzycy
Kryteria rozpoznania cukrzycy zostały ostatnio uzupełnione
(standardy American Diabetes Association, 2010). Cukrzycę
rozpoznaje się u osób, u których stężenie HbA1C wg metody
opartej na badaniach Diabetes Control and Complication Trial
wynosi co najmniej 6,5%. Nie jest wtedy potrzebne wykonywanie innych testów.
Oznaczanie HbA1C jest obecnie ułatwione dzięki wprowadzeniu zminiaturyzowanych instrumentów do szybkiego oznaczania tego wskaźnika z użyciem pasków testowych.
„ Wykrywanie stanów przedcukrzycowych
– ryzyko powstania cukrzycy
Upośledzenie tolerancji glukozy. U około 10% ludzi, zwłaszcza
w starszym wieku, występują zaburzenia polegające na powstawaniu nieco większych niż u osób zdrowych, ale nie tak wysokich jak w cukrzycy, stężeń glukozy we krwi. Jeśli po podaniu
doustnie testowej dawki 75,0 g glukozy glikemia w 120. minucie
mieści się w zakresie 140–199 mg/dl (7,8–11,0 mmol/l), to stan
taki określa się mianem upośledzenia tolerancji glukozy. Nierzadko jest to wczesna forma rozwoju cukrzycy typu 2.
Upośledzenie tolerancji glukozy sprzyja także powstawaniu
chorób tętnic. Zawsze wymaga zastosowania aktywnego programu działań lekarskich w celu prewencji cukrzycy.
Zwiększenie stężenia glukozy we krwi na czczo. Za odrębną
nieprawidłowość uznano także zwiększenie tylko glikemii na
czczo – stężenie glukozy jest równe lub większe niż 5,6 mmol/l
(100 mg/dl) i równe lub mniejsze niż 7,0 mmol/l (125 mg/dl) przy
28
stężeniu glukozy we krwi 2 godziny po doustnym podaniu testowej dawki 75,0 g glukozy mniejszym niż 7,8 mmol/l (140 mg/dl).
Nieprawidłowość tego rodzaju wymaga wdrożenia postępowania
zapobiegającego powstaniu cukrzycy.
„ Nielaboratoryjne okoliczności wskazujące
na podwyższone ryzyko cukrzycy
Do okoliczności nakazujących podejrzewać stan przedcukrzycowy należą:
• nadwaga lub otyłość (BMI 25 kg/m2);
• bezczynność mięśniowa – brak wysiłku fizycznego;
• występowanie cukrzycy w rodzinie;
• kobiety, które urodziły noworodka o masie ciała > 4,2 kg lub
które w czasie ciąży wykazywały przejściową hiperglikemię;
• nadciśnienie tętnicze;
• stężenie cholesterolu HDL < 35 mg/dl (0,90 mmol/l) i/lub
stężenie trójglicerydów w surowicy krwi > 250 mg/dl (2,82
mmol/l);
• zespół policystycznych jajników;
• stężenie HbA1C 5,7%, zwiększenie glikemii na czczo;
• zespoły kliniczne wskazujące na insulinooporność (zespół
metaboliczny, rogowacenie ciemne skóry);
• choroba niedokrwienna serca;
• wiek > 45 lat.
Obecność wyżej wymienionych nieprawidłowości zdrowotnych zawsze wymaga wykonania testów laboratoryjnych (doustny test obciążenia 75,0 g glukozy). Jeśli testy u osób z tymi czynnikami ryzyka są prawidłowe, należy je powtarzać co 3 lata.
29
„ Wykrywanie cukrzycy w okresie ciąży
U wszystkich kobiet w okresie ciąży należy wykonać testy diagnostyczne w kierunku cukrzycy. W razie stwierdzenia nieprawidłowości w postaci cukrzycy ciążowej konieczne jest natychmiastowe wdrożenie leczenia zgodnie z rekomendacjami Światowej
Organizacji Zdrowia, IDF (International Diabetes Federation)
i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Wskazują one na
potrzebę osiągania odrębnych celów dotyczących glikemii, koniecznych do redukcji ryzyka diabetogennej patologii ciąży.
„ Możliwości prewencyjne w stanie
przedcukrzycowym
U wszystkich osób ze stanem przedcukrzycowym, tj. z upośledzeniem tolerancji glukozy według testu doustnego obciążenia
glukozą (technika Światowej Organizacji Zdrowia), podwyższeniem glikemii na czczo lub stężeniem HbA1C między 5,7 a 6,4%,
należy stosować monitorowany program prewencji i leczenia
obejmujący redukcję nadmiaru masy ciała co najmniej o 5–10%,
zwiększenie aktywności fizycznej, np. co najmniej do 150 minut
marszu na tydzień. Oprócz zmian modelu życia u takich osób
często wskazane jest stosowanie metforminy oraz diagnostyka
i leczenie czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Co
12 miesięcy u tych osób należy powtarzać diagnostykę cukrzycy.
Skuteczność prewencji, ok. 50%, udowodniono w wielu badaniach w różnych krajach.
Działania te należy rozszerzyć. Znacząca rola w tym zakresie
przypada osobom z cukrzycą. Jest to nowa, ale społecznie bardzo potrzebna funkcja pacjentów.
30