Przyczyny upadku cesarstwa zachodniorzymskiego

Przyczyny upadku cesarstwa zachodniorzymskiego
Wielka wędrówka ludów była najpoważniejszą przyczyną zewnętrzną, która doprowadziła do upadku
cesarstwa zachodniorzymskiego. Istniały jednak istotne przyczyny wewnętrzne słabości imperium – w
konsekwencji ułatwiły one plemionom germańskim podbój Italii.
Przyczyny społeczno-gospodarcze
Od III wieku nasilał się w imperium rzymskim kryzys ludnościowy. Spowodowany on został
epidemiami, które dziesiątkowały ludność, oraz nieprzerwanymi wojnami. Wojny powodowały, iż
ginęli najsilniejsi mężczyźni, co miało wpływ na spadek przyrostu naturalnego.
Kolejną przyczyną kryzysu był postępujący upadek rolnictwa. Powiększał się obszar nieużytków,
co było spowodowane masowa ucieczka ludności wiejskiej do miast. W rezultacie nastąpiło załamanie
systemu podatkowego. Wielkie majątki odczuwały brak niewolników, dlatego coraz bardziej zaczął
się upowszechniać system kolonatu: ziemię przekazywano dziedzicznym dzierżawcom – kolonom,
których w IV wieku przywiązano do ziemi, by zapobiec ich przenoszeniu się do miast.
Powszechnie stosowaną przez cesarzy metodą zwiększania wpływów budżetowych stało się
psucie monety poprzez dodawanie miedzi. Powodowało to jednak gwałtowną inflację i spadek
zaufania ludności do państwa. Zamierała stopniowo gospodarka towarowo-pieniężna, a na jej miejsce
umacniała się gospodarka naturalna.
Nie bez znaczenia były także zmiany przyrodnicze. Wytrzebienie lasów na dużą skalę
spowodowało wyjałowienie gleby, a w rezultacie spadek wydajności ziem uprawnych. Do tego doszło
oziębienie klimatu, hamujące wytwórczość rolną.
Przyczyny polityczne
W IV wieku nasilającym się zjawiskiem było szerzenie się ruchów separatystycznych w prowincjach.
Zjawisko to było wynikiem chaosu w państwie i wzrostu znaczenia lokalnych elit. Jego wyrazem było
między innymi powstanie chłopów celtyckich w zachodniej Galii. Walczyli oni pod dowództwem
Amandusa i Elianusa, pokonał ich w roku 285 cesarz Maksymian. Do tej kategorii wydarzeń należało
również powstanie ludności mauretańskiej w Afryce w roku 370. Wódz powstańców Firmus, który
ogłosił się Augustem, został pokonany przez cesarza Teodozjusza.
Coraz większego znaczenia nabierały wojska najemne, rekrutujące się głównie spośród
Germanów. Armia od czasów Konstantyna Wielkiego składała się z dwóch zgrupowań: limitanei
przeznaczonego do obrony granic i comitatenses będącego ruchomą rezerwą. Problemem był jednak
ciągły brak środków na finansowanie armii oraz zaleganie z wypłatą żołdu, co powodowało częste
bunty legionistów. Prowadziło to do pogłębiania się anarchii w całym państwie i gwałtownego
zmniejszania możliwości obronnych imperium.
Rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa z jego dystansem wobec świata doczesnego powodowało,
że spadała aktywność społeczna, w tym gotowość do ponoszenia kosztów obrony imperium.