Proces transferu technologicznego

Innowacje
Proces transferu
technologicznego
OD WYBORU TECHNOLOGII DO JEJ WDROŻENIA
Joanna Bunikowska
Fot. SwiatObrazu.pl
Transfer technologii to przekazanie informacji niezbędnych do tego, aby jeden podmiot mógł powielić pracę innego podmiotu.
Transfer technologii jest procesem wieloetapowym, czaso- oraz kosztochłonnym.
Polega na przekazaniu nabywającemu
technologii stworzonej przez jej twórcę.
Proces ten zaczyna się od wyboru technologii, a kończy na jej adaptacji oraz absorpcji
w przedsiębiorstwie nabywcy. Istnieje wiele schematów transferu technologii, nie ma
jednak uniwersalnego modelu tego procesu. Każdy taki transfer jest czymś indywidualnym, uwarunkowanym specyfiką danej
technologii oraz potrzebami i możliwościa-
8
Biuletyn euro info maj (05)
mi jej nabywcy. Transfer technologii kończy
się zawarciem tzw. umowy transferowej
regulującej wszystkie warunki nabycia, zaś
jego efektem końcowym jest wdrożenie
danej technologii czy rozwiązania innowacyjnego w przedsiębiorstwie nabywcy.
Fazy w transferze technologii
Transfer technologii to przekazanie informacji niezbędnych do tego, aby jeden
podmiot mógł powielić pracę innego podmiotu1. Odbywa się to w dwóch fazach:
najpierw przekazywany jest tzw. projekt
wstępny, zawierający informacje ogólne
nt. danej technologii, dopiero drugi etap
to tzw. projekt właściwy, zawiera on wszelkie informacje niezbędne do wdrożenia
innowacji w przedsiębiorstwie, które jest
nabywcą danej technologii2. Niektórzy specjaliści ds. transferu technologii używają innego rozróżnienia, wskazując, że informacja czy technologia przekazywane są pod
dwiema postaciami – wiedzy technicznej
oraz proceduralnej3. I tak na wiedzę tech-
Innowacje
nologiczną składają się wiedza inżynierska,
naukowa, standardy itp. Natomiast wiedzę
proceduralną stanowią umowy transferowe,
umowy o zachowaniu poufności czy patenty i licencje.
Proces przepływu technologii można przedstawić bardziej szczegółowo, przez podzielenie go na trzy kategorie lub inaczej – trzy
strumienie4. Strumień A ma charakter materialny i obejmuje dobra kapitałowe i usługi
technologiczne, które umożliwiają powiększenie potencjału wytwórczego firm zajmujących się przekazywaniem technologii.
W tej kategorii transferowi podlegają
maszyny i urządzenia. Strumień ten odpowiada wkładowi potrzebnemu do
stworzenia nowej linii produkcyjnej lub
zmodernizowania istniejącej. Te dobra
kapitałowe i usługi technologiczne nie
wystarczają jednak nabywcy danej technologii do efektywnego jej wykorzystania. Braki są uzupełniane przez elementy
zawarte w kolejnych strumieniach przepływu technologii. I tak strumieniem B
przekazywane są kwalifikacje i wiedza
w zakresie produkcji oraz eksploatacji
danej technologii czy rozwiązania innowacyjnego. Transferowane kwalifikacje i
wiedza są niezbędne firmie pozyskującej
technologię do stworzenia i utrzymania
nowego systemu produkcyjnego, gromadzenia informacji na jego temat oraz
zdobywania doświadczenia w trakcie jego
eksploatacji. Transfer w ramach strumienia B odbywa się dwoma kanałami: po
pierwsze, w formie informacji zawartej
w podręcznikach, instrukcjach, formułach,
a po drugie, w postaci szkoleń, seminariów,
które zwiększają kwalifikacje pracowników
firmy nabywającej technologię. Wiedza ta
nadal nie pozwala na pełne wdrożenie nowej
technologii. Dopiero w strumieniu C firma
otrzymuje wiedzę ogólną oraz ekspercką,
która jest konieczna do wdrożenia nabytej
technologii. Wiedza przekazana w ramach
tego strumienia wykracza poza informacje
dotyczące sposobów eksploatacji nabytych
urządzeń, maszyn, gdyż dotyczy zdolności
projektowych. W ramach tego strumienia
przepływ technologii następuje dwoma kanałami. Pierwszy zapewnia poznanie zasad
procesów produkcyjnych, projektowania
i wkładów materialnych. Taka wiedza pozwala firmie pozyskującej technologię na
jej powielenie, a nawet zmodyfikowanie.
Drugim kanałem napływa wiedza ekspercka, dzięki której można zastosować zasady produkcji w procesie projektowania,
wdrażania zmian technologicznych oraz
podczas tworzenia programów rozwoju
technologicznego. Pozyskanie tego typu
wiedzy daje więc firmie nabywającej technologię możliwość długotrwałego wzmocnienia swojego potencjału technologicznego. Podsumowując, transfer technologii
polega nie tylko na przekazaniu technologii oraz jej wdrożeniu w przedsiębiorstwie
nabywającym, lecz także umożliwia modyfikację oraz ulepszanie pozyskanej technologii czy rozwiązania innowacyjnego w firmie nabywcy.
Organizacja transferu
technologii z perspektywy
przedsiębiorcy
Dla przedsiębiorcy proces transferu technologii znaczy coś więcej niż tylko pozyskanie
technologii. Musi być bowiem poprzedzony
dokładną analizą potrzeb przedsiębiorstwa
oraz jego potencjału technologicznego. Na
tej podstawie jest wybierana technologia.
Następnie rozpoczynają się poszukiwania na rynku i dopiero po ich zakończeniu
zaczyna się właściwy transfer technologii
związany z negocjacjami dotyczącymi zakupu danego rozwiązania innowacyjnego.
Poniższy wykres przedstawia czynności
związane z organizacją transferu technologii w przedsiębiorstwie.
Analiza i ocena potrzeb
technologicznych przedsiębiorstwa
Pozyskanie informacji
o technologiach i rynku technologii
Analiza i wybór odpowiedniej technologii
i metody transferu
Negocjacje i umowa transferowa
zasobów ludzkich6. Taka krytyczna ocena
jest niezbędna do realizacji głównego celu
audytu technologicznego, jakim jest wskazanie potencjalnych kierunków rozwoju
danej firmy po wdrożeniu nowej technologii. Efektem prawidłowo przeprowadzonego audytu jest plan działań prowadzących
do ulepszenia stosowanej technologii lub
pozyskania nowej, innowacyjnej.
W ramach audytu technologicznego analizuje się takie kwestie, jak:
zarządzanie przedsiębiorstwem: organizacja i struktura organizacyjna, strategia,
sposoby zarządzania projektami itp.;
zasoby ludzkie: ich potencjał, instrumenty ich rozwoju itp.;
działalność operacyjna: struktura procesów produkcyjnych, przepływy materiałowe, automatyzacja produkcji, zagadnienia bezpieczeństwa;
działalność badawczo-rozwojowa: strategia działalności B+R, analiza cyklu
życia produktów, realizowane projekty
innowacyjne;
jakość w firmie: stosowane standardy
jakości;
marketing i sprzedaż: strategia marketingowa, udziały w rynku, analiza pozycji
konkurencyjnej, kanały dystrybucji, wykorzystanie technologii informacyjnych.
Głównym narzędziem analizy wykorzystywanym przy audycie technologicznym jest
analiza SWOT7 – mocnych i słabych stron
firmy, szans i zagrożeń. Analiza SWOT jest
często uzupełniana analizą kluczowych
czynników sukcesu, cyklem życia technologii i produktu oraz elementami benchmarkingu (porównanie z najlepszymi)8.
Efekty tej kompleksowej analizy znajdują
się w raporcie końcowym, który zawiera
wskazówki dla firmy dotyczące proponowanych działań w kierunku pozyskania
oraz wdrożenia nowej technologii.
Wdrożenie i absorpcja technologii
Audyt technologiczny
Poszukiwanie informacji
o technologii
Audyt technologiczny jest oceną możliwości technologicznych, procedur oraz potrzeb danej firmy, która jest dokonywana
celem wdrożenia w danej firmie innowacyjnej technologii5. Traktowany jest jako
działanie wstępne. Audyt można także nazywać inwentaryzacją technologiczną bazy
firmy, podczas której definiuje się mocne
i słabe strony audytowanej firmy poprzez
opisanie oraz zanalizowanie know-how
przedsiębiorstwa, zwłaszcza tego dotyczącego marketingu, zarządzania, finansów,
Gdy zapotrzebowanie firmy na technologię
zostanie już określone, przedsiębiorstwo
powinno przystąpić do jej poszukiwania.
Potencjalnymi źródłami informacji są np.
targi przemysłowe oraz pokazy handlowe
czy bazy danych Urzędu Patentowego. Bogatym źródłem informacji o technologiach
oferowanych przez przedsiębiorców z całej
Unii Europejskiej jest baza technologiczna
BBS prowadzona przez ośrodki doradczo-informacyjne Komisji Europejskiej Enterprise Europe Network.
Biuletyn euro info maj (05)
9
Innowacje
Negocjacje
Gdy przedsiębiorstwo znajdzie już dla siebie odpowiednią ofertę technologiczną,
przystępuje do negocjacji z jej sprzedawcą.
Mają one doprowadzić do przygotowania tekstu umowy akceptowanego przez
obie strony. Bardzo ważnym przedmiotem negocjacji jest cena, za którą przekazywana jest dana technologia. Każdej ze
stron zależy na tym, aby była dla niej najkorzystniejsza, często więc stanowiska co
do ceny i sposobu płatności za technologię obu partnerów rozmów stoją ze sobą
w sprzeczności. Kupującemu będzie zależało na tym, aby przyszły cash flow projektu
wygenerował nadwyżkę zdyskontowanych
przepływów gotówki9. Z kolei sprzedający liczy na to, że dzięki sprzedaży zwrócą mu się
koszty opracowania technologii. Może on
otrzymać płatność w formie ryczałtu lub też
partycypować w przyszłych dochodach płynących ze sprzedaży produktów wytworzonych przy użyciu nabytej technologii, może
też wybrać kombinację obu sposobów.
Wdrożenie technologii
Wdrożenie technologii polega w głównej
mierze na jej szczegółowym poznaniu oraz
odpowiednim przygotowaniu przedsiębiorstwa do jej wymogów. Zależnie od tego,
w jaki sposób pozyskano technologię, stosuje się różne metody jej wdrożenia. Jeśli
planuje się pozyskać technologię ze źródeł
wewnętrznych, dział zajmujący się badaniami i rozwojem w firmie opracowuje daną
technologię specjalnie na jej potrzeby. Jednak większość przedsiębiorstw sektora MSP
pozyskuje technologie ze źródeł zewnętrznych. Proces tworzenia tych technologii został już zakończony, należy tylko odpowiednio przygotować daną firmę, aby mogła
w pełni wykorzystać potencjał innowacyjnych rozwiązań. Wdrażanie takich technologii nie jest procesem trudnym pod względem technicznym. Dokładnie wiadomo, jaki
powinien być efekt procesu technicznego,
a ponadto znane są też przeznaczenie i parametry użytkowe produktu, który ma być
efektem zastosowania nowej technologii.
O sukcesie wdrożenia technologii mogą
zadecydować takie czynniki, jak np. dobór
zespołu wdrożeniowego, dobre planowanie
oraz komunikacja wewnątrz zespołu czy odpowiednie przygotowanie pracowników do
obsługi nowej linii technologicznej10.
Aspekty prawne
transferu technologii
Transfer technologii, jeśli rozpatrywać go
pod kątem prawnym, jest niczym innym,
10
Biuletyn euro info maj (05)
jak formą zastosowania prawa własności
przemysłowej. Przepisy w tym wypadku
określają prawa i obowiązki stron korzystających z cudzych praw wyłącznych. Dokumentem uprawniającym do korzystania
w cudzej własności przemysłowej jest odpowiednia umowa.
Przekazanie technologii, jak pisano wyżej, może się odbywać w kilku fazach.
W pierwszej przekazywany jest ogólny
opis technologii – tzw. projekt wstępny.
Dopiero w fazie drugiej przekazywany jest
właściwy projekt techniczny dotyczący
danej technologii czy innowacji. Stanowi
on pełną dokumentację etapów oraz działań, ich kolejności, warunków, w jakich się
odbywają, i wymagań technicznych dotyczących produktu, maszyn, urządzeń z instrukcjami obsługi itp. Ten właśnie projekt
jest przedmiotem umowy transferowej.
Poniżej zebrane zostały wszystkie typy umów
dotyczących transferu technologii11, 12:
umowy o dokonanie i/lub wdrożenie innowacji (zlecające prace badawcze),
umowy licencyjne, quasi-licencyjne
i umowy o korzystanie z cudzego projektu wynalazczego,
umowy o przeniesienie prawa,
umowy o udostępnienie know-how,
umowy o obciążenie praw podmiotowych własności przemysłowej prawami
rzeczowymi ograniczonymi,
umowy o przeniesienie prawa (przeniesienie patentu),
umowa sprzedaży (patentu, znaku towarowego),
umowa o współpracy (konsorcjum, joint
venture),
umowy franczyzy, leasingu czy dzierżawy.
Transfer technologii jest źródłem myśli technicznej oraz innowacyjności dla
przedsiębiorstwa. W ramach transferu
firma pozyskuje nową technologię czy
rozwiązanie innowacyjne, które wpływają na podniesienie jakości i efektywności
w danym przedsiębiorstwie przy jednoczesnym obniżeniu kosztów produkcji.
Przedsiębiorstwo staje się bardziej konkurencyjne na rynku. Dlatego też transfer technologii jest jednym z kluczowych
czynników rozwoju przedsiębiorstwa.
Sektor MSP na ogół pozyskuje technologię ze źródeł zewnętrznych. Przewaga
nad konkurentami, jaką firmy uzyskują
dzięki zakupowi nowej technologii, jest
krótkotrwała, gdyż konkurencja może
w podobny sposób pozyskać tę samą
technologię. Prawdziwą przewagę technologiczną przedsiębiorstwo mogłoby
sobie zapewnić, prowadząc samodzielne
prace badawcze nad daną technologią,
ciągle ją ulepszając (jest to jednak bardzo kosztowne). Może się jednak zdarzyć,
że efektem transferu technologii jest nie
tyle osiągnięcie przewagi, ile wyrównanie
poziomu w stosunku do konkurentów.
Transfer technologii jest więc czynnikiem
rozwoju przedsiębiorstwa, ale w celu zapewnienia sobie konkurencyjnej pozycji
na rynku firma musi szukać także innych
rozwiązań proinnowacyjnych.
Joanna Bunikowska
specjalista Enterprise Europe Network
Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego SA
e-mail: [email protected]
Głodek P., Gołębiowski M., Vademecum innowacyjnego przedsiębiorcy, Warszawa 2006, str. 11.
2
Organizacja transferu technologii w sieciach
instytucji otoczenia biznesu, Małopolska Szkoła
Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2006, str. 18-19.
3
Gołądek P., Gołębiowski M., Vademecum innowacyjnego przedsiębiorcy. Tom I, Warszawa
2006, str. 11-12.
4
Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego, Negocjacje w transferze
technologii, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2004, str. 30-31, cyt.
za D. Scott-Kemmis i M. Bell, Technological
Dynamism and Technological Content of Collaboration, Technology Absorption In Indian
Industry, pod red. Ashok V. Desai, New Delhi
1988.
5
Łobejko S., Audyt technologii, [w] Jak wdrażać innowacje technologiczne w firmie, Polska
Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2005, str. 169.
6
Gołądek P., Gołębiowski M., Vademecum innowacyjnego przedsiębiorcy. Tom I, Warszawa
2006, str. 22.
7
SWOT: z ang. S – strengts (mocne strony), W –
weaknesses (słabe strony), O – opportunities
(szanse), T – threats (zagrożenia).
8
Gołądek P., Gołębiowski M., Vademecum innowacyjnego przedsiębiorcy. Tom I, Warszawa
2006, str. 23.
9
Gołądek P., Gołębiowski M., Vademecum innowacyjnego przedsiębiorcy. Tom I, Warszawa
2006, str. 25.
10
Gołądek P., Gołębiowski M., Vademecum innowacyjnego przedsiębiorcy. Tom I, Warszawa
2006, str. 28.
11
Szewc A., Zioło K., Grzesiczak M., Umowy jako
prawne narzędzie transferu innowacji, Polska
Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2006, str. 58.
12
Mituś A., Umowy o transferze technologii [w]
Organizacja transferu technologii w sieciach
instytucji otoczenia biznesu, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2006, str. 112.
1