Typy interwencji - interwencja wychowawcza

Typy interwencji - interwencja wychowawcza
Robert Porzak
Rok: 2004
Czasopismo: Remedium
Numer: 7/8
W pracy wychowawcy czy profilaktyka można dokładnie zaplanować wszystkie realizowane
systematycznie zajęcia, nie jest jednak możliwe przewidzenie potrzeb i zachowań osób, z
którymi podejmuje się pracę. Często pojawiają się sytuacje wymagające zastosowania szybkich
działań, które pozwolą w krótkim czasie trafnie zareagować na pojawiające się wyzwania.
Sposób działania gra szczególną rolę w sytuacjach o kluczowym znaczeniu dla jakości rozwoju
lub dla radzenia sobie z trudnościami doświadczanymi przez podopiecznych. Tego typu
sytuacje wymagają działań określanych mianem interwencji (Kubacka-Jasiecka, Mudyń 2003).
Podjęcie działań opartych na metodyce postępowania interwencyjnego, bywa rodzajem
naturalnej odpowiedzi osoby wspomagającej na pojawiające się oczekiwania otoczenia lub
własne potrzeby. Interwencje podejmowane w kontakcie rozwojowym czy też pomocnym,
cechuje reaktywność i incydentalność wdrożenia. Interwencje mają zwykle dynamiczny
przebieg, którego treści i formy zależą w znacznym stopniu od intencji realizatora.
Kategoryzacja interwencji oraz charakteryzowanie jej różnych rodzajów może zostać
przeprowadzone w oparciu o wymiary opisujące przyczynę interwencji, jej cel, odbiorców oraz
czas. Szczegółowe analizy powyższych wymiarów ukazują możliwość wyodrębnienia kilku
rodzajów interwencji, w tym interwencji wychowawczych, profilaktycznych oraz specyficzne
formy interwencji o charakterze kryzysowym (Porzak, 2004). Każdy z powyższych rodzajów
interwencji cechuje inna konfiguracja opisujących ją wymiarów.
Typologia interwencji
Cechujące się dużą złożonością i dynamiką sytuacje z pogranicza działań rozwojowych i
korekcyjnych, wymagają często równoległego prowadzenia całego repertuaru działań
planowych i interwencyjnych. Opisanie różnych typów interwencji nie umożliwia sformułowania
jednoznacznych zaleceń, wskazujących jeden rodzaj najbardziej pożądanej w danym
kontekście interwencji. Czynnikiem rozstrzygającym o rodzaju podejmowanej interwencji może
być wówczas subiektywnie wyrażone zapotrzebowanie odbiorcy lub kompetencje i zasoby
możliwe do uruchomienia przez osobę prowadzącą interwencję. Próba dookreślenia różnych
rodzajów interwencji może być jednak użyteczna, ponieważ umożliwia wybór wskazań dla
realizatora interwencji oraz pozwala oszacować zakres oczekiwań wobec niezbędnych
kompetencji osób potencjalnie podejmujących się prowadzenia interwencji.
WYMIARY ORAZ RODZAJE INTERWENCJI
Rodzaj interwencji Przyczyna Cel Odbiorcy Czas
wystąpienia trwania
1/4
Typy interwencji - interwencja wychowawcza
wychowawcza frustracja stanem aktualnym, chęć polepszenia rozwoju zdynamizowanie
rozwoju osoby bezpośrednio i pośrednio zaangażowane w przyczyny przed wystąpieniem
problemów w trakcie oraz po zaistnieniu przyczyny, do momentu podjęcia planowych działań
profilaktyczna (I) chęć polepszenia kompetencji do radzenia sobie z problemami i dysfunkcjami
zwiększenie odporności na powstanie problemu lub dysfunkcji osoby, których pośrednio
dotyczą problemy i dysfunkcje przed wystąpieniem problemów, dysfunkcji doraźnie, w miarę
występowania sprzyjających okoliczności
profilaktyczna (II) chęć usunięcia problemu wynikającego z zaburzenia rozwoju lub z dysfunkcji
środowiska wzrost kompetencji i gotowości do redukcji dysfunkcji i powrotu do zdrowia osoby
bezpośrednio i pośrednio zaangażowane w problem w trakcie trwania problemów doraźnie, w
trakcie występowania objawów
profilaktyczna (III) chęć usunięcia skutków problemu lub zatrzymania rozszerzania dysfunkcji
zwiększenie szans na trwały powrót do zdrowia lub ograniczenie dysfunkcji osoby bezpośrednio
zaangażowane w problem w trakcie trwania problemów lub po ich ustąpieniu doraźnie, w
trakcie występowania objawów lub sprzyjających okoliczności
kryzysowa chęć usunięcia przeszkód w rozwoju lub przyczyn problemów wspomożenie
odzyskania zaradności, złagodzenie objawów lub skutków problemu osoby bezpośrednio i
pośrednio zaangażowane w problem w trakcie trwania problemów lub po ich ustąpieniu
doraźnie, w momencie występowania objawów lub skutków
Interwencje wychowawcze
Interwencje podejmowane w działaniach wychowawczych wynikają z przyczyn powiązanych z
celami wychowania. Wychowanie jest procesem zwiększania zdrowia. Cele wychowania
określane w koncepcjach humanistycznych akcentują pełną realizację potencjalnych możliwości
człowieka oraz wykraczanie poza osiągnięty stan. Punktem wyjścia dla interwencji
wychowawczych jest najczęściej chęć zdynamizowania rozwoju i wspomożenia owego
"przekraczania siebie" w działaniach ukierunkowanych na dobro innych ludzi, na
realizowanie istotnych idei lub na własne osiągnięcia. Osoby podejmujące interwencję,
dostrzegając możliwości drzemiące w wychowanku, dążą do umożliwienia pełniejszego bądź
wcześniejszego uruchomienia jego potencjałów.
Przyczyny interwencji wychowawczych wywodzą się zwykle z obserwacji nieprzeciętnych
możliwości wychowanka lub z doświadczania przez niego frustracji aktualnym stanem rozwoju.
Przyczyną interwencji mającej charakter wychowawczy może też być potrzeba oddziałania na
środowisko, w którym funkcjonuje podopieczny.
Interwencje środowiskowe wynikają najczęściej z dostrzeżenia możliwości polepszenia
warunków funkcjonowania wychowanka przez zwiększenie zaangażowania środowiska w jego
rozwój lub przez usunięcie środowiskowych przeszkód ograniczających możliwości rozwoju.
Przykładem przyczyn podjęcia interwencji wychowawczej mogą być sytuacje, w których pojawia
się wyrażone przez ucznia niezadowolenie z uzyskanej oceny, pytanie wychowanka o
sprawiedliwość decyzji wychowawcy. Istotnymi przyczynami interwencji mogą być okazywane
przez wychowanka uczucia lub pytania stawiane wychowawcom. Przykładem może być
okazanie smutku lub niepokoju na widok osób bezdomnych albo pytanie skąd biorą się dzieci
lub o sens śmierci. Przyczyną może też być frustracja wychowawcy wynikająca z obniżonej
umiejętności wyeksponowania swoich kompetencji przez uzdolnionego wychowanka lub
niechęci ucznia do włączenia się w pomoc na rzecz rówieśników, którzy mają gorsze oceny.
2/4
Typy interwencji - interwencja wychowawcza
Opierając się o zaprezentowane dotychczas kategoryzacje i opisy można wyraźnie odróżnić
interwencje wychowawcze od typowych działań wychowawczych, będących reakcją na tak
zwane "trudności wychowawcze". Domeną reagowania na zaburzenia prawidłowego
procesu wychowawczego jest raczej interwencja profilaktyczna, dotycząca problemów i
dysfunkcji. Podstawowy cel interwencji wychowawczej leży natomiast w całości w obszarze
zdrowia. Interwencja wychowawcza obejmuje szeroko rozumianą sferę zdrowia w płaszczyźnie
fizycznej, psychicznej, społecznej i duchowej. Jej celem jest poprawienie zdrowia fizycznego
oraz rozwój osobowości poprzez polepszenie rozumienia siebie i skutecznego radzenia sobie z
doświadczanymi przeżyciami. Interwencja wychowawcza ma również na celu zwiększenie
kompetencji społecznych. Wiąże się to z wykorzystaniem posiadanych zasobów osobistych w
relacjach z ludźmi w sposób ukierunkowany nie tylko na zwiększenie jakości własnego rozwoju
osobowego, ale nierzadko także na dzielenie się swoimi osiągnięciami z innymi ludźmi.
Interwencja wychowawcza pozwala też wykorzystać sprzyjające sytuacje dla umożliwienia
rozwoju obejmującego przekraczanie własnych stanów aktualnych w kreacji twórczej i rozwoju
duchowym. Przykładowym celem interwencji wychowawczej może być zwiększenie ilości czasu
spędzanego przez dziecko o słabej koordynacji ruchowej na zajęciach z jazdy konnej lub
ustalenie z wychowankiem harmonogramu samodzielnych, regularnych wizyt u stomatologa.
Cele dotyczące sfery zdrowia osobowego mogą obejmować rozwinięcie umiejętności trafnego
opisywania swoich emocji czy asertywnego reagowania na agresywne wypowiedzi kolegów lub
rodzeństwa. Interwencja może też mieć na celu zachęcenie ucznia wyróżniającego się
dojrzałością społeczną do zajęcia eksponowanego miejsca w samorządzie szkolnym. Celem
interwencji może też być umożliwienie wychowankowi zaprezentowania jego wierszy lub
występu wraz z "kapelą" w szkole. Może to być także włączenie wychowanka w
pielgrzymkę lub spotkania umożliwiające refleksję nad jego duchowością.
Działania o charakterze interwencji wychowawczej obejmują także sferę edukacyjną.
Interwencja może zmierzać zarówno do wspomagania w radzeniu sobie z różnorodnymi
trudnościami edukacyjnymi, ADHD lub skutkami zaburzeń somatycznych, jak i wiązać się ze
wspomaganiem w pełniejszym wykorzystaniu i rozwinięciu posiadanych, dużych możliwości
intelektualnych. Interwencja może być ukierunkowana przykładowo na zwiększenie
umiejętności organizowania czasu nauki poprzez wspólne zaplanowanie tygodniowego
rozkładu zajęć. Celem interwencji wychowawczej może być przyswojenie przez wychowanka
zarysu umiejętności szybkiego czytania, zapamiętywania czy mnożenia z wykorzystaniem
metody "na kostkach".
 Odbiorcy interwencji
Interwencja wychowawcza nie obejmuje osób, które są tylko pośrednio zaangażowane w
proces stymulowania rozwoju. Nie są więc odbiorcami interwencji wychowawczej rówieśnicy,
rodzice czy nauczyciele adresata interwencji, choć często stają się oni bardzo bliskimi
współpracownikami osoby bezpośrednio podejmującej interwencję. Podstawową grupą
odbiorców interwencji wychowawczej są wychowankowie, których zakres lub tempo rozwoju
chcemy zwiększyć. Warto przypomnieć, iż stymulowanie rozwoju może dotyczyć zarówno osób,
które są sprawne, a nawet szczególnie uzdolnione i dążą do dalszego, maksymalnego rozwoju
swoich potencjałów, jak i osób, które mają przejściowe lub trwałe trudności w rozwoju.
W przypadku osób borykających się z trudnościami przydatne jest odróżnienie interwencji, jak i
planowych działań o charakterze wychowawczym, od skupionych na zmniejszaniu ryzyka
dysfunkcjonalności interwencji o charakterze profilaktycznym, a także od zorientowanych
3/4
Typy interwencji - interwencja wychowawcza
korekcyjnie aktywności terapeutycznych i kryzysowych.
 Czas podjęcia oraz trwania interwencji
Moment podjęcia interwencji wychowawczej jest trudny do przewidzenia. Podobnie, jak w
odniesieniu do wszystkich pozostałych działań będących reakcją na sytuację, moment podjęcia
interwencji wynika z przyczyny lub kontekstu zdarzeń, jakie w danej chwili umożliwiają
ukierunkowanie bądź zdynamizowanie rozwoju. Podjęcie interwencji wychowawczej jest swego
rodzaju "chwytaniem okazji". Czas podjęcia interwencji wychowawczej
zdecydowanie wyprzedza pojawienie się problemów, które bez działania interwencyjnego
mogłyby wystąpić.
Czas trwania interwencji wychowawczej, podobnie, jak moment jej rozpoczęcia, trudno
zamknąć w jednoznacznych ramach. Interwencje wychowawcze odbywają się zwykle w trakcie
jednej rozmowy lub są rozłożone na kilka spotkań powiązanych ze sobą treścią lub kontekstem
pojawienia się interwencji. Czas trwania interwencji wychowawczej może być opisany z punktu
widzenia jej doraźności. Interwencja kończy się w momencie podjęcia planowych,
systematycznych działań wychowawczych wynikających ze spójnej wizji celu wychowania.
 Kompetencje osób prowadzących interwencje
Kompetencje użyteczne w prowadzeniu interwencji wychowawczej są ukierunkowane na
prowadzenie skutecznego kontaktu rozwojowego (Porzak 1994; Gaś 2001; Egan 2002). Jednak
szczególne znaczenie wśród zasobów niezbędnych do efektywnego podejmowania interwencji
wychowawczej wydają się mieć te cechy i umiejętności, które pozwalają na pogłębione,
stymulowane doraźnym, krótkotrwałym kontekstem działanie. Obejmują one przede wszystkim
zdolność do budowania empatycznego kontaktu z podopiecznym oraz umiejętności
pozwalające na trafne rozumienie zachowań i wypowiedzi wychowanka, a także umiejętności
powodowania pozytywnych działań i zmiany zachowania.
Mniejsze znaczenie dla jakości interwencji wychowawczej mają umiejętności z zakresu dawania
komfortu psychicznego oraz zdolność do rozwojowego wykorzystywania kryzysów. Są to
kompetencje niezbędne przede wszystkim w interwencjach o charakterze profilaktycznym i
kryzysowym.
* Szczegółowa bibliografia podana przez Autora dostępna jest w redakcji pisma
4/4