poradnik legislatora prawa atomowego _lv_ _2

Poradnik legislatora nowego prawa atomowego
Autor: Maja Czarzasty, ekspert z Departamentu Energetycznego, Chałas i Wspólnicy
Kancelaria Prawna
Nowa ustawa – Prawo atomowe powinna stworzyć taki system prawny, który podczas
budowy oraz funkcjonowania elektrowni jądrowych zapewni ochronę środowiska, zdrowia, a
takŜe bezpieczeństwo na poziomie krajowym oraz międzynarodowym. NaleŜałoby opracować
regulację prawną, która swoim zakresem obejmie zastosowanie energii jądrowej w takich
dziedzinach, jak medycyna, czy przemysł.
Stworzenie ram prawnych
Na początku legislator powinien zdecydować, jaką postać nadać nowej ustawie. Będzie to
bowiem miało wpływ na jej przejrzystość oraz klarowność. Mając na uwadze dotychczasową
praktykę państw europejskich w tym zakresie, nie ma jednakowego rozwiązania tej kwestii.
Niektóre kraje opracowały jedną ustawę kompleksowo regulującą energetykę jądrową,
uzupełniając ją o rozporządzenia wykonawcze w tym obszarze. Inne państwa natomiast
zdecydowały się na odrębne ustawy dla róŜnych dziedzin, które powiązane są z energetyką
atomową.
Biorąc powyŜsze pod uwagę, rozsądnym wydaje się, aby Polska zdecydowała się na jednolite,
kompleksowo ujęte prawo atomowe wraz ze szczegółowymi rozporządzeniami
wykonawczymi. Warto wskazać, iŜ niektóre regulacje dotyczące na przykład
unieszkodliwiania odpadów radioaktywnych, mogą zostać stworzone jako odrębne przepisy w
rozporządzeniu.
WaŜne jest, aby nowe regulacje prawa atomowego zostały opracowane na podstawie
dogłębnej analizy poszczególnych ustaw oraz rozporządzeń, które mogą być istotne dla
energetyki jądrowej. Niestety to zadanie nie będzie proste. W polskim systemie prawnym
istnieje bowiem wiele regulacji, które nie będąc – na pierwszy rzut oka - wyraźnie związane z
tą technologią, po przeanalizowaniu, mogą okazać się istotne do jej realizacji. Przykładem są
chociaŜby przepisy z zakresu obrotu gospodarczego, dotyczące pracowników, ochrony
zdrowia, zagospodarowania przestrzennego, badań naukowych oraz wielu innych dziedzin.
Biorąc pod uwagę powyŜsze, przed przystąpieniem do nowelizacji prawa atomowego,
legislator powinien odpowiedzieć na następujące pytania:
•
czy przepisy prawne w zakresie zdrowia publicznego, bezpieczeństwa oraz
środowiska naturalnego są nadrzędne w stosunku do przepisów prawnych o
zastosowaniu technik i materiałów jądrowych?
•
czy definicje stosowane w ustawodawstwie mogącym mieć w tym przypadku
zastosowanie są dokładne i klarowne?
•
czy zakres odpowiedzialności za regulacje działań jądrowych jest jasny i spójny oraz
umoŜliwiający skuteczne regulowanie bez biurokratycznych opóźnień i konfliktów?
•
czy obecny system prawny jest zgodny z dyrektywami UE oraz wymaganiami
Międzynarodowej Agencji Atomowej?
Z negatywną odpowiedzą na przedmiotowe pytania wiąŜe się ryzyko opracowania przez
polskiego legislatora projektu nowego prawa atomowego bardziej niezrozumiałego oraz
mniej skutecznego niŜ jest ono obecnie.
Inną bardzo istotną kwestią jest odpowiednia regulacja przepisów technicznych związanych z
energetyką jądrową. Warto zauwaŜyć, iŜ przepisy te nie zawsze mają ogólne zastosowanie w
tej dziedzinie. Mogą one dotyczyć tylko jej danego obszaru działalności. W związku z
powyŜszym, przepisy techniczne dotyczące bezpieczeństwa i ochrony środowiska powinny
mieć formę albo:
•
podstawowych zasad przyjętych jako powszechnie obowiązujące prawo oraz wiąŜące
dla wszystkich osób i organizacji;
lub
•
wymagań technicznych (w tym przepisów, wytycznych i zaleceń), które nie są
powszechnie stosowane, ale wiąŜą określoną grupę osób lub organizacji i są
kontrolowane przez organ regulacyjny lub poprzez szczególne warunki koncesji
dotyczą wyłącznie koncesjonariusza.
Prawo atomowe a inne dziedziny prawa
Podczas opracowywania projektu ustawy legislator powinien pamiętać o krajowych
wymaganiach prawnych z pozostałych dziedzin prawa W przypadku chociaŜby regulacji z
zakresu budowy instalacji jądrowych, lista związanych z nią ustaw obejmuje zarówno
regulacje prawne odnoszące się do gruntów, ochrony środowiska, ochrony zdrowia,
bezpieczeństwa pracowników, jak i do ogólnych procedur administracyjnych organów
rządowych.
Wszystkie problemy związane z kolejnymi etapami powstawania elektrowni jądrowej
powinny zostać szczegółowo przebadane tak, aby uniknąć kopiowania krajowych ram
prawnych. JeŜeli określona kwestia została opracowana w sposób właściwy w
obowiązujących przepisach prawnych, to moŜe ona wymagać jedynie rozszerzenia w celu
zharmonizowania z nowymi warunkami.
Prawo atomowe a międzynarodowe wytyczne
Zgodnie z art. 4 Konwencji bezpieczeństwa jądrowego "KaŜda z Umawiających się Stron
podejmie, w ramach swojego krajowego prawa, przepisy ustawowe, wykonawcze i
administracyjne oraz inne kroki niezbędne do wykonania swoich zobowiązań wynikających z
niniejszej Konwencji. "
Polska powinna podjąć niezbędne kroki w celu zatwierdzenia lub ratyfikowania do swojego
systemu prawa konwencji, traktatów w zakresie energetyki jądrowej oraz wymagań
Międzynarodowej Agencji Atomowej, European Utility Requirements (EUR) oraz Western
European Nuclear Regulator’s Association (WENRA). Podjęcie takiego działania ułatwiłoby
współpracę z innymi państwami - stronami przy realizacji projektów jądrowych.
JednakŜe na tym etapie równieŜ mogą pojawić się liczne problemy. Po pierwsze, naleŜałoby
rozwaŜyć, czy międzynarodowe regulacje będą harmonizowały się z polskim systemem
prawnym. Po drugie, regulacje te muszą zostać przetłumaczone tak, aby pojęcia w nich
zawarte oraz te w projekcie nowelizacji nie były mylące dla osób zainteresowanych oraz
zwykłego czytelnika. Po trzecie, powstaje problem z uregulowaniem zmian przedmiotowych
regulacji międzynarodowych w ustawodawstwie polskim.
Co powinien zawierać projekt prawa atomowego?
Projekt ustawy - Prawo atomowe powinien:
•
określać podstawowe pojęcia energetyki jądrowej, które wymagają precyzyjnych
definicji;
•
regulować odpowiedzialność instytucjonalną dla kaŜdej z regulowanych działalności
w projekcie, w celu uniknięcia nieporozumień;
•
zawierać jasne przepisy dotyczące postępowania w zakresie sporów i naruszeń
przepisów ustawy;
•
regulować gospodarkę finansowa dotyczącą m. in. opłat za uzyskanie pozwolenia lub
kar finansowych za naruszenie przepisów;
•
umoŜliwiać zaangaŜowanie w proces regulacyjny zainteresowanych stron, w tym
społeczności lokalnych;
•
zawierać przepisy umoŜliwiające elastyczność, niezbędną w celu dostosowania się do
postępu technologicznego, społecznego i zmian gospodarczych.
W rezultacie ustawa powinna przyjąć następującą postać:
Tytuł prawa.
Spis treści:
I: Cele prawa atomowego;
II: Zakres prawa atomowego;
III: Definicje kluczowych pojęć;
IV: Organ regulacyjny;
V: Zezwolenia (licencje, zezwolenia itp.);
VI: Obowiązki licencjobiorców, operatorów, uŜytkowników;
VII: Kontrola;
VIII: Egzekucja.
Rozdział IX-X: szczególne wymogi (dla ochrony przed promieniowaniem, materiałów
radioaktywnych i źródeł promieniowania, bezpieczeństwa instalacji jądrowych, przygotowań
na sytuacje kryzysowe, transportu odpadów radioaktywnych i wypalonego paliwa jądrowego;
ponadto zakres odpowiedzialności, bezpieczeństwa, kontroli eksportu i importu oraz ochrony
fizycznej)
Rozdział X: Przepisy końcowe
W rezultacie, aby osiągnąć powyŜszy kształt ustawy, trzeba mieć na uwadze, iŜ sam proces
legislacyjny moŜe być długotrwały i skomplikowany. Wszystkie istotne dokumenty oraz
informacje na temat technologii jądrowych powinny być na bieŜąco dostępne dla legislatorów
NaleŜy pamiętać, iŜ prawnicy, którzy będą się zajmować legislacją nie są specjalistami w
dziedzinie energii jądrowej, dlatego teŜ naleŜy rozwaŜyć ścisłą współpracę pomiędzy nimi a
kadrą naukową.
Regulacja uczestnictwa zainteresowanych podmiotów
Istotnym elementem w opracowywaniu prawa atomowego będzie umoŜliwienie dostępu osób
trzecich oraz instytucji chcących czynnie uczestniczyć na róŜnych jego etapach. Mam tu na
myśli, instytucje naukowe, agencje rządowe (na poziomie lokalnym, regionalnym i
krajowym), media, grupy społeczne zainteresowane tą tematyką. Przystąpienie
zainteresowanych podmiotów do procesu legislacyjnego powinno być dla nich moŜliwe na
kaŜdym jego etapie. Dzięki temu legislator będzie mógł zawrzeć w nowelizacji prawa
atomowego przepisy regulujące zagadnienia waŜne dla społeczeństwa.
Jak wynika z powyŜszego, przed nami bardzo duŜo pracy. NaleŜy się do niej odpowiednio
przygotować. NajwaŜniejsze to zebrać odpowiednią grupę ekspertów z róŜnym dziedzin,
którzy będą się uzupełniali w swojej wiedzy i doświadczeniu. NaleŜałoby teŜ pomyśleć o
pomocy specjalistów z innych krajów UE.