It appears you don`t have a PDF plugin for this browser. No biggie

● JOURNAL
OF
PUBLIC
HEALTH,
NURSING
AND
MEDICAL
RESCUE
2012 (2)
●● ●
● JOURNAL
OF OF
PUBLIC
HEALTH,
NURSING
AND
MEDICAL
RESCUE
● No.2/2012
(14-17)
● JOURNAL
PUBLIC
HEALTH,
NURSING
AND
MEDICAL
RESCUE
● No.2/2012
14
Samoocena zdrowia Polaków– przegląd badań
(Health self-assessment of POLES – research overview)
M Bażydło1, B Karakiewicz1
Streszczenie – Wprowadzenie i cel. Światowa Organizacja Zdrowia
uznała samoocenę zdrowia za jeden ze wskaźników zdrowia populacji. Pośrednio określa ona także położenie społeczne, warunki życia
i funkcjonowanie systemu opieki zdrowotnej. Systematyczne badania
samooceny stanu zdrowia Polaków mogą więc stanowić źródło informacji na temat rozwoju warunków życia w Polsce. Głównym celem niniejszej pracy jest próba stworzenia całościowego obrazu samooceny zdrowia Polaków.
Opis skrócony stanu wiedzy. Wśród dzieci swoje zdrowie lepiej ocenili chłopcy niż dziewczynki, uczniowie młodsi niż starsi oraz mieszkańcy miasta i wsi. Najczęstsze dolegliwości to zdenerwowanie, rozdrażnienie i zły humor, bóle głowy, a także alergie, wady postawy i
wady wzroku. W grupie osób w wieku produkcyjnym 42% pytanych
określiło swój stan zdrowia jako dobry lub bardzo dobry. Lepszą
ocenę stanu zdrowia wskazali mężczyźni od kobiet oraz osoby młodsze niż starsze. Najczęściej wskazywane przez Polaków dolegliwości
to ból oraz niepokój lub obniżenie nastroju. Osoby starsze określały
swój stan zdrowia zazwyczaj jako dostateczny lub dobry, przy czym
subiektywna ocena zdrowia była niższa od obiektywnej, zwłaszcza u
kobiet. Badania dowiodły, że skargi na własne zdrowie nasilały się
wraz z wiekiem. Na samoocenę zdrowia wpływały czynniki takie jak:
stan psychiczny, przyjmowanie leków, stan odżywienia, sprawność w
codziennym funkcjonowaniu, poziom wykształcenia.
Podsumowanie. Badania dotyczące samooceny zdrowia Polaków
prowadzone są za pomocą różnych narzędzi i skal. Niewielu badaczy
pytało respondentów o przyczyny takiej a nie innej oceny zdrowia.
Mężczyźni zazwyczaj lepiej oceniali swoje zdrowie niż kobiety.
Słowa kluczowe- samoocena- psychologia, stan zdrowia.
Abstract – Introduction. The World Health Organization considers
health self-assessment one of the indications of the health conditions
in a given population. In an indirect manner it also defines the social
position, living conditions and the functioning of the healthcare system. Regular research of Poles’ health self-assessment can therefore
be a source of information on the development of living conditions in
Poland. The main purpose of this paper is to provide a general picture of Poles’ health self-assessment.
A brief description of the state of knowledge. As far as children are
concerned, boys estimated their health higher than girls, younger
schoolchildren did so in comparison to older ones as well as inhabitants of towns and villages. The most common ailments were: nervousness, irritation and bad mood as well as headaches, allergies and
faulty posture and eyesight. In the working age group, 42% of the
interviewees considerer their health good or very good. Men and
younger respondents claimed to be in better condition than women
and older interviewees, respectively. The ailments pointed to most
often were pain and anxiety as well as mood depression. The elderly
tended to consider their health satisfactory or good. What is more, the
subjective assessment was lower than the objective one, especially as
far as women were concerned. The research proved that complaints
about one’s health escalated with increasing age. The factors affecting the self-assessment were: mental condition, medications applied,
nutrition, functionality in everyday life, education.
Key words - self-assessment, psychology, health condition.
I. WSTĘP
drowie jest jedną z najważniejszych wartości. Jest ono
zasobem dającym możliwość rozwoju, pracy i aktywności
w różnych dziedzinach życia. Samoocena zdrowia określa jak
jednostka ocenia zdolności swojego organizmu do codziennego funkcjonowania. Światowa Organizacja Zdrowia uznała
samoocenę zdrowia za jeden ze wskaźników zdrowia populacji. Pośrednio określa ona także położenie społeczne, warunki
życia i funkcjonowanie systemu opieki zdrowotnej [1]. Systematyczne badanie samooceny stanu zdrowia Polaków mogą
więc stanowić źródło informacji na temat rozwoju warunków
życia w Polsce.
Głównym celem niniejszej pracy jest próba stworzenia całościowego obrazu samooceny zdrowia Polaków. Przeglądu ba-
Z
Afiliacja:
I. Zakład Zdrowia Publicznego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie (korespondencja; email: [email protected]).
● JOURNAL
PUBLIC
HEALTH,
NURSING
AND
MEDICAL
RESCUE
2012 (2) ●●
● JOURNAL
OFOF
PUBLIC
HEALTH,
NURSING
AND
MEDICAL
RESCUE
● No.2/2012
dań nad samooceną zdrowia Polaków dokonano za pomocą
bazy danych Polskiej Bibliografii Lekarskiej, zawierającej
artykuły naukowe opublikowane po 1979 r.
II. OPIS STANU WIEDZY
Badania samooceny zdrowia Polaków obejmują poszczególne grupy społeczne, zazwyczaj wyodrębnione ze względu
na wiek lub miejsce zamieszkania. Jedyne badania, w których
próba była reprezentatywna dla całej populacji polskiej pod
względem płci i wieku, przeprowadzono w Zakładzie Farmakoekonomiki Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w
2008 r. Wyniki opublikowano w roku 2010 [2]. Wyboru próby
dokonano metodą warstwowego doboru losowego. Respondenci (317 osób) wypełniali kwestionariusz EQ-5D. Zgodnie z
wynikami badań średnia ocena stanu zdrowia według wizualnej skali analogowej (VAS) wynosiła 81,6 ±14,4 punktów.
Liczba punktów malała wraz z wiekiem. Najczęściej wskazywane przez Polaków dolegliwości to ból (40%) oraz niepokój
lub obniżenie nastroju (38%). [2]
15
Kolejnych badań dokonała w latach 2004 i 2008 Agnieszka
Pisarska. W roku 2004 badania przeprowadzono na grupie
1493 uczniów, a w roku 2008 wśród 1244 uczniów
z wylosowanych klas warszawskich gimnazjów. Do samooceny zdrowia zastosowano pytanie: „Jeśli chodzi o Twoje zdrowie fizyczne, a w tym chorobę lub uszkodzenie ciała,
w ciągu ilu dni, w ostatnich 30 dniach, Twoje zdrowie fizyczne nie było dobre”. Co dziesiąty gimnazjalista skarżył się na
problemy ze zdrowiem. Najczęściej wskazywane dolegliwości
to alergie, wady postawy i wady wzroku. [6]
W roku akademickim 2003/2004 z inicjatywy Katedry Medycyny Zapobiegawczej w Uniwersytecie Medycznym w Łodzi oraz Łódzkiego Oddziału Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia przeprowadzono badania dotyczące samooceny
stanu zdrowia oraz stanu psychicznego wśród studentów. Na
pytania kwestionariusza odpowiedziało 285 osób. Dwie trzecie
studentów określiła swoje zdrowie jako bardzo dobre lub dobre. Mężczyźni wyżej oceniali swoje zdrowie. Najczęstsze
dolegliwości to zmęczenie, zdenerwowanie, rozdrażnienie,
bóle głowy i kłopoty ze spaniem.[7]
Samoocena stanu zdrowia wśród dzieci, młodzieży, studentów
Samoocena stanu zdrowia wśród osób w wieku produkcyjnym
Grupą często badaną pod względem samooceny zdrowia są
dzieci i młodzież. W latach 1990, 1994, 1998 Barbara Woynarowska oraz Joanna Mazur przeprowadziły reprezentatywne
badania wśród uczniów w wieku 11, 13 i 15 lat [3]. Do badań
włączono 4861 uczniów w 11 województwach. Próbę dobrano
stosując losowanie zespołowe dwustopniowe. Zastosowano
standaryzowany międzynarodowy kwestionariusz. Badania
dotyczyły samooceny zdrowia oraz obrazu własnego ciała.
87% uczniów oceniło swoje zdrowie jako dobre i bardzo dobre. Najczęstsze dolegliwości to zdenerwowanie (37%), rozdrażnienie i zły humor (25%), a także bóle głowy (17%). Lepiej ocenili swoje zdrowie chłopcy niż dziewczęta, uczniowie
młodsi niż starsi, mieszkańcy miasta niż wsi.
W roku 1999 w Zakładzie Promocji Zdrowia PZH w Warszawie przeprowadzono badania w siedemnastu wylosowanych
(za pomocą losowania zespołowego) szkołach. Przebadano
682 uczniów w wieku 14-15 lat. Zastosowano autorski kwestionariusz ankiety. 36% respondentów oceniło swoje zdrowie
jako bardzo dobre. Uczniowie ci prezentowali bardziej pozytywną postawę wobec ćwiczeń fizycznych. Ponadto w badaniach tych wykazano, że negatywna ocena własnego zdrowia
występuje rzadziej w grupie uczniów, którzy odrabianiu lekcji
poświęcają umiarkowaną ilość czasu w porównaniu do
uczniów poświęcających tej czynności dużo czasu. Swoje
zdrowie negatywnie oceniło 44% pytanych. [4, 5]
Kolejną grupą wiekową, w której badana jest samoocena
stanu zdrowia, są osoby w wieku produkcyjnym. Grupa ta
dzielona jest na mniejsze podgrupy, w zależności od zainteresowań badacza.
Pierwszy artykuł naukowy poruszający to zagadnienie udostępniony w Polskiej Bibliografii Lekarskiej pochodzi z roku
1982 i dotyczy samooceny zdrowia dorosłej ludności Łodzi
[8]. Kolejne opublikowane badania ukazały się 2 lata później i
dotyczyły mieszkańców trzech wsi gminy Wiżajny [9]. W roku
1985 dokonano porównania samooceny stanu zdrowia z absencją chorobową w pracy [10].
Interesujące badania prowadził Adam Śliwa w latach 19671987. Objął on badaniem ankietowym 72,7% stałych mieszkańców trzynastu wsi górskich o największym znaczeniu turystycznym w Polsce. Ankietę poprawnie wypełniło 13 696 respondentów. 42% pytanych określiło swój stan zdrowia jako
dobry lub bardzo dobry. Mężczyźni lepiej ocenili swój stan
zdrowia od kobiet. [11]
Kolejne badania dotyczyły związku między samooceną stanu zdrowia kobiet, a ich udziałem w badaniach profilaktycznych (lata 1993-1997), związku między stresem a samooceną
zdrowia (1996). Następnie samooceny zdrowia mieszkańców
osiedli byłych państwowych gospodarstw rolnych (2003), samooceny stanu zdrowia w porównaniu do oceny pracy (1993),
samooceny zdrowia mieszkańców wsi lubelskiej (2010).
● JOURNAL
PUBLIC
HEALTH,
NURSING
AND
MEDICAL
RESCUE
2012 (2) ●●
● JOURNAL
OFOF
PUBLIC
HEALTH,
NURSING
AND
MEDICAL
RESCUE
● No.2/2012
W badaniach dotyczących związku między samooceną stanu
zdrowia kobiet, a ich udziałem w badaniach profilaktycznych
wzięło udział 5000 mieszkanek zachodniej części Polski w
wieku 18-60 lat. 50% kobiet oceniło swoje zdrowie jako przeciętne, a 39% jako dobre. [12]
Zbliżone wyniki otrzymano w badaniach samooceny zdrowia mieszkańców osiedli byłych państwowych gospodarstw
rolnych. W badaniach wzięło udział 1278 mieszkańców osiedli
popegeerowskich. Za dobre i bardzo dobre swoje zdrowie
uznało 32% osób, za przeciętne 46%, a za złe i bardzo złe
21%. [13]
Również w badaniach dotyczących związku między samooceną zdrowia a stresem ok. 40% (dokładnie 43%) pytanych
oceniło swoje zdrowie jako przeciętne. W badaniach wykorzystano kwestionariusz CINDI. Udział wzięło 783 respondentów. Byli to mieszkańcy Łodzi. Jednocześnie mężczyźni i osoby młodsze lepiej oceniali swój stan zdrowia. [14]
Lepszą ocenę stanu zdrowia wśród mężczyzn i osób młodszych wykazano także w badaniach dotyczących samooceny
zdrowia pracowników na tle oceny pracy. W badaniach wzięło
udział 100 respondentów. Jako bardzo dobre swoje zdrowie
oceniło 2% badanych, jako dobre 31%, średnie– 58%, złe–
7%, bardzo złe– 2%. [15]
Tymczasem w badaniach wsi lubelskiej kobiety wykazały
większy optymizm dotyczący samooceny zdrowia. Ankietę
wypełniło 528 osób. Jako bardzo dobre swoje zdrowie oceniło
1,3% pytanych, jako dobre 18,0%, jako złe 10,2%, jako raczej
dobre 41,3% respondentów. [16]
Samoocena stanu zdrowia wśród osób starszych
Badania dotyczące samooceny zdrowia osób starszych
przeprowadzane są od stosunkowo niedługiego okresu czasu.
Pierwsze badania ujęte w Polskiej Bibliografii Lekarskiej zostały opublikowane w 2004 r. Dotyczą one relacji między psychospołecznymi aspektami funkcjonowania osób starszych i
niepełnosprawnych, a samooceną zdrowia. Badania te przeprowadzono na nielicznej grupie (54 osoby). Byli to pacjenci
oddziału rehabilitacyjno-pielęgnacyjnego. Zdecydowana większość pacjentów, głównie kobiety, negatywnie oceniło swoje
zdrowie. Ze względu na niewielką próbę i specyficzne miejsce
doboru respondentów, wniosków badania nie można uogólniać. [17]
Zgodnie z wynikami badań z 2009 roku wykonanych przez
pracowników Zakładu Organizacji i Zarządzania Uniwersytetu
Medycznego w Poznaniu osoby starsze mają niską samoocenę
zdrowia. Badaniami objęto 68 pacjentów POZ z chorobami
reumatycznymi po przebytym leczeniu uzdrowiskowym w
wieku wyższym niż 65 lat. Zastosowano zmodyfikowany kwestionariusz SF-36. Większość ankietowanych oceniła swoje
16
zdrowie jako niezłe. Subiektywna ocena zdrowia była niższa
od obiektywnej, zwłaszcza u kobiet. [18]
Badania przeprowadzone przez Violettę Jachimowicz i Tomasza Kostka dotyczyły samooceny zdrowia wśród słuchaczek
Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Badania dowiodły,
że skargi na własne zdrowie nasilały się wraz z wiekiem. Niska
samoocena wpływa na stan emocjonalny i wyobcowanie społeczne Na samoocenę zdrowia wpływały także stan psychiczny, przyjmowanie leków, stan odżywienia, sprawność w codziennym funkcjonowaniu, poziom wykształcenia. [19]
Warto zwrócić uwagę na badania przeprowadzone przez
Marcina Świtała, pracownika Katedry Logistyki Ekonomicznej
Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach. Badaniami objęto 500 osób powyżej 60 roku życia. Respondentów wybrano techniką doboru kwotowego. Stan zdrowia był oceniany zazwyczaj jako dostateczny lub dobry [20].
III. PODSUMOWANIE
W Polsce nie dokonuje się systematycznych badań nad samooceną stanu zdrowia na reprezentatywnej grupie. Opisane
powyżej badania były dokonywane za pomocą różnych narzędzi i skal. Niewielu autorów podało wyniki wszystkich odpowiedzi, przez co przedstawienie pełnej oceny stanu zdrowia
jest niemożliwe. Ponadto niewielu badaczy pytało respondentów o przyczyny takiej, a nie innej oceny zdrowia.
Pomimo opisanych trudności można dostrzec powtarzające
się wyniki. Mężczyźni zazwyczaj lepiej oceniali swoje zdrowie niż kobiety we wszystkich grupach wiekowych. Wśród
osób w wieku produkcyjnym stan zdrowia najczęściej określany był jako przeciętny (43-50% pytanych udzielało takiej odpowiedzi). W grupie dzieci i młodzieży najczęściej wskazywane dolegliwości to rozdrażnienie i bóle głowy. Wśród osób
starszych badaną grupą często są pacjenci, których samoocena
zdrowia ze względu na obecność choroby może być zaniżona.
IV. PIŚMIENNICTWO
[1] Kawczyńska-Butrym Z. Samoocena zdrowia mieszkańców
osiedli byłych państwowych gospodarstw rolnych. Zdr Publ
2003; 113 (1/2): 23-27.
[2] Golicki D, Niewada M, Jakubczyk M, Wrona W, Hermanowski T. Samoocena stanu zdrowia w Polsce - wyniki polskiego badania ewaluacyjnego kwestionariusza EQ-5D. Pol
Arch Med Wewn 2010; 120 (7/8): 276-281.
[3] Woynarowska B, Mazur J. Samoocena zdrowia i obraz własnego ciała u młodzieży szkolnej w Polsce. Pediatr Pol
2000; 75 (1): 25-34.
● JOURNAL
PUBLIC
HEALTH,
NURSING
AND
MEDICAL
RESCUE
2012 (2) ●●
● JOURNAL
OFOF
PUBLIC
HEALTH,
NURSING
AND
MEDICAL
RESCUE
● No.2/2012
[4] Supranowicz P, Miller M, Gębska Kuczerowska A, Urban E.
Samoocena stanu zdrowia młodzieży a sprawność i aktywność fizyczna. Wychow Fiz Zdr 2002; 49 (12): 18-20.
[5] Supranowicz P, Miller M, Gębska Kuczerowska A, Urban E.
Obciążenia uczniów nauką w domu a ich samoocena zdrowia i odczuwanie przemęczenia. Probl Hig 2001; 75: 117123.
[6] Pisarska A. Stosowanie leków a samoocena zdrowia warszawskich gimnazjalistów. Alkoh Narkom 2010; 23 (1): 5171.
[7] Maniecka-Bryła I, Bryła M. Samoocena stanu zdrowia oraz
stanu psychicznego studentów Uniwersytetu Medycznego w
Łodzi. Zdr Publ 2004; 114 (4): 524-531.
[8] Rojek A, Dulewicz T, Kaczmarczyk-Chałas K, SzadkowskaStańczyk I. Samoocena stanu zdrowia dorosłej ludności m.
Łodzi. Zdr Publ 1982; 93 (10); 425-432.
[9] Dydyńska-Żerańska K. Samoocena stanu zdrowia i zachowania w chorobie mieszkańców trzech wsi rejonu GOZ Wiżajny. Med Wiej 1984; 19 (2): 123-130.
[10] Czesław A. Absencja chorobowa a percypowane i rzeczywiste potrzeby zdrowotne. Cz. 1: Absencja chorobowa a samoocena stanu zdrowia. Zdr Pub 1985; 96 (3): 105-113.
[11] Śliwa A. Samoocena stanu zdrowia mieszkańców wybranych
wsi turystycznych. med. Wiej 1993; 28 (2):119-125.
[12] Nowak M. Samoocena stanu zdrowia i sprawności fizycznej
kobiet a ich udział w kontrolnych badaniach lekarskich.
Nowa Med 1999; 6 (7): 45-48.
[13] Kawczyńska-Butrym Z. Samoocena zdrowia mieszkańców
osiedli byłych państwowych gospodarstw rolnych. Zdr Publ
2003; 113 (1/2): 23-27.
[14] Bielecki W. Samoocena stanu zdrowia a stres. Psychologiczne determinanty codziennego funkcjonowania. Zdr Publ
1998; 108 (10): 405-409.
[15] Depta E. Samoocena stanu zdrowia pracowników na tle subiektywnej oceny pracy. Zdr Publ 1993; 104 (2): 83-85.
[16] Mardarowicz K, Schabowski J. Samoocena a obiektywna
ocena lekarska stanu zdrowia mieszkańców wsi lubelskiej.
Fam Med Prim Care Rev. 2010; 12 (2): 264-266.
[17] Kwapisz U, Matecka M. Psychospołeczne aspekty funkcjonowania osób starszych i niepełnosprawnych a samoocena
zdrowia. Pol Med. Rodz 2004; 6 supl. 1: I Międzynarodowe
Sympozjum Naukowo-Szkoleniowe "Człowiek przewlekle
chory i niepełnosprawny - interdyscyplinarne aspekty opieki"; 159-162, bibliogr. 11 poz., sum. - 1 Międzynarodowe
Sympozjum Naukowo-Szkoleniowe pt. Człowiek przewlekle
chory i niepełnosprawny - interdyscyplinarne aspekty opieki
Szczecin 14-15.05. 2004
[18] Kwapisz U, Głowacka M D. Samoocena zdrowia pacjentów
w starszym wieku po leczeniu uzdrowiskowym w badaniach
SF-36. Balneol Pol 2009; 51 (2): 140-147.
[19] Jachimowicz V, Kostka T. Samoocena zdrowia przez starsze
kobiety - słuchaczki Uniwersytetu Trzeciego Wieku.
Ginekol Prakt 2009; 17 (1): 26-30.
[20] Świtała M. Samoocena stanu zdrowia i jej wpływ na zachowania konsumentów w starszym wieku. Gerontol Pol 2009;
17 (3): 129-136.
17