lek. Dorota Samojłowicz

Poznań, dnia 09.09.2015 r.
dr hab. n. med. Czesław Żaba
Kierownik Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Ocena
rozprawy doktorskiej lek. med. Doroty Samojłowicz
na temat:
„Wpływ Toxoplasma Gondii na zachowania prowadzące do zgonu”
Medycyna sądowa, jako interdyscyplinarna dziedzina nauki korzysta i rozwija się
dzięki odkryciom innych działów nauki, a w ostatnim czasie zwłaszcza genetyki, toksykologii i biofizyki. Nowe metody badawcze obecnie stosowane w medycynie sądowej
pozwalają na jednoznaczne i pewne ustalenie przyczyny zgonu, wskazanie rodzaju
czynnika działającego na ludzki organizm, ale także wyjaśnienie ich skutków oraz okoliczności powstania zmian w organizmie. Medycyna sądowa jest także pomostem pomiędzy naukami medycznymi a prawem, wykorzystująca wiedzę medyczną dla potrzeb
organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, przyczyniając się w dochodzeniu prawdy.
Badania przeprowadzane przez medycynę sądową na zlecenie policji, prokuratury i
sądów są także wykorzystywane – jako dane epidemiologiczne – w zapobieganiu ujemnym zjawiskom społecznym, umożliwiając prowadzenie działań profilaktycznych.
Takimi badaniami były i są m.in. badania określające wpływ alkoholu etylowego i
innych działających podobnie substancji na organizm ludzki, a zwłaszcza uczestników
ruchu drogowego czy też osób popełniających samobójstwa. W Polsce problem wypadków drogowych, a coraz częściej samobójstw stanowi duży problem społeczny. Wskazanie innych czynników medycznych, jak np. przewlekłe zakażenie drobnoustrojami
mających wpływ na poprawę bezpieczeństwa ruchu drogowego, a także zmniejszenie
ilości samobójstw ma istotne znaczenie profilaktyczne.
W Polsce dotychczas nie dokonano badań aspektu zakażenia przewlekłego Toxoplasma gondii i wpływu na zachowania, które prowadzą do zgonu. Także piśmiennictwo dotyczące tego zagadnienia, a zwłaszcza badań genetycznych T. gondii zawiera
niewiele pozycji. Każde nowe doniesienie dostarcza cennych informacji przydatnych w
profilaktyce, a także tłumaczących zachowanie ofiar.
Rozprawa doktorska lek. med. Doroty Samojłowicz obszernie przedstawia aspekty
zakażenia przewlekłego T. gondii i wpływu na zachowania, które prowadzą do zgonu,
1
w oparciu o wykrycie DNA pasożyta w mózgu osób zmarłych poddanych sekcji zwłok
wykonanych w Zakładzie Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego w Warszawie
w latach 2010-2013. Podjęty temat przez Doktorantkę jest trafny, interesujący i nowatorski z punktu widzenia sądowo-lekarskiego.
Przedstawiona do oceny praca jest starannie oprawionym wydrukiem liczącym 104
karty. Układ pracy jest typowy z podziałem na rozdziały i podrozdziały. Praca składa
się ze wstępu, celu pracy, materiału i metod badań, wyników, wniosków, dyskusji oraz
streszczenia w języku polskim i angielskim.
W pracy autorka zamieściła 153 pozycji piśmiennictwa, a ponadto 1 schemat, 2
zdjęcia fotograficzne i 36 wykresów oraz wykaz skrótów.
Wstęp do rozprawy jest 24 stronicowym rozdziałem omawiającym zagadnienia
dotyczące aspektów epidemiologii, zakażenia i diagnostyki toksoplazmozą. Opisano
również leczenie i zapobieganie zarażeniu pasożytem T. gondii. Doktorantka przedstawiła w nim wpływ przewlekłego zarażenia pasożytem T. gondii na zachowania, a
zwłaszcza te autodestrukcyjne. W dalszej części wstępu obszernie scharakteryzowała i
opisała mechanizmy oddziaływania pasożyta T. gondii na zachowanie żywiciela pośredniego. Omówiła badania dotyczące związku między zakażeniem a schorzeniami psychicznymi, jak schizofrenia, depresja, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, a także czynami samobójczymi. Wskazała również na wystąpienie związku zarażenia a zwiększonym ryzykiem spowodowania wypadku drogowego.
Wstęp pracy przemawia za bardzo dobrą znajomością tematu i doskonałym przygotowaniem merytorycznym Doktorantki. Rozdział jest ciekawie i starannie napisanym
tekstem, zawierającym dużo istotnych informacji opartych na przeglądzie piśmiennictwa. W pracy są odniesienia do obszernych materiałów źródłowych dotyczących badań
nad toksoplazmozą. Tekst jest napisany profesjonalnym, a jednocześnie zrozumiałym
językiem i stanowi doskonałe wprowadzenie w dalsze części pracy.
Cel pracy został jasno sprecyzowany, szczegółowo i całościowo obejmuje zagadnienia, które dotyczą przedstawionej rozprawy. Stanowi on logiczną kontynuację wstępu.
Celem pracy była ocena wpływu przewlekłego zarażenia pasożytem T. gondii na
występowanie zachowań prowadzących do zgonu, w tym przede wszystkim ryzykownych zachowań, analiza częstości występowania przewlekłego zakażenia T. gondii w
zależności od wybranych czynników charakteryzujących osoby badane i wykrywanie
DNA pasożyta w mózgu oraz analiza czynników z tym związanych.
2
Realizacja tych zadań wymagała od Doktorantki przeprowadzenia badań laboratoryjnych krwi i wycinków mózgu pobranych ze zwłok. Materiałem do badań była także
dokumentacja medyczna w postaci historii chorób oraz wyniki badań laboratoryjnych
toksykologicznych. Analizą objęto grupę składającą się z 538 osób, w tym 61 kobiet i
477 mężczyzn. Mediana wieku dla całej badanej grupy wynosiła 49 lat (18 do 89 lat).
Badaniem objęto osoby, u których znana była przyczyna zgonu, dzieląc je ze
względu na mechanizm i przyczynę na trzy grupy: zachowania ryzykowne, zachowania
ryzykowne wątpliwe i grupa kontrolna. Doktorantka dokonała także analizy danych
uzyskanych od prokuratury, takich jak okoliczności zgonu, czas zgonu, nadużywanie
alkoholu i narkotyków, a także chorób psychicznych.
W pobranej krwi oznaczano przeciwciała antytoksoplazmozowe w klasie IgG za
pomocą metody ELISA, a w części przypadków jednocześnie metodą immunofluorescencji pośredniej (IF) oraz zawartość alkoholu etylowego. Wycinki mózgu zostały
poddane badaniom genetycznym mającym na celu wykrycie DNA pasożyta T. gondii.
Autorka szczegółowo opisała metodykę zastosowanych badań genetycznych i serologicznych. Przedstawiła również metody statystyczne za pomocą których dokonała
analizy wyników. Metody zostały dobrze dobrane i opisane. Wyniki poddano rzetelnej
weryfikacji i ocenie.
Doktorantka uzyskała interesujące wyniki uwzględniające metody badań laboratoryjnych, które przedstawiła w formie opisu oraz graficznej za pomocą przejrzystych i
czytelnych wykresów, które ułatwiają merytoryczną ich interpretację.
Badania wykazały, że przeciwciała IgG przeciwko T. gondii wykryto w surowicy
krwi u 248 osób, co stanowiło 46,4%. Zarażenie pasożytem T. gondii występowało
częściej wśród osób zmarłych z grupy zachowań ryzykownych. Jednoznacznie nie ustalono wpływu zarażenia T. gondii, jako głównego czynnika sprawczego zachowań prowadzących do wypadków drogowych, ponieważ w niespełna połowie przypadków uzyskano wynik dodatni w testach serologicznych i tylko w 1/3 przypadków w badaniach
genetycznych. Podobne wyniki badań uzyskano w grupie samobójców. Wyraźny wpływ
zarażenia pasożytem T. gondii wykazano w badaniach serologicznych wśród grupy
osób zmarłych z powodu zatruć. Wyraźną zależność wykazano pomiędzy zarażeniem T.
gondii, a obecnością alkoholu etylowego we krwi osób, które zmarły z przyczyn chorobowych w grupie zachowania ryzykowne wątpliwe. W pracy wykazano związek pomiędzy spożywaniem alkoholu etylowego w nadmiernej ilości, a zarażeniem T. gondii.
3
Badania genetyczne wykazały częstsze występowanie DNA pasożyta w obrębie obu
płatów potylicznych. Doktorantka nie potwierdziła związku zarażenia T. gondii z
wiekiem, chociaż jak sama wskazała dane w piśmiennictwie wskazują na taki związek.
Z powodu bardzo małej liczebności grupy osób chorych psychicznie Doktorantka nie
mogła jednoznacznie wykazać związku zarażenia T. gondii z występowaniem chorób
psychicznych.
Rozprawa kończy się wnioskami i dyskusją, które są sformułowane czytelnie i
zrozumiale.
W wnioskach Doktorantka podała, że badania wykazały wpływ przewlekłego zarażenia pasożytem T. gondii na podejmowanie zachowań ryzykownych, dodatnią korelację pomiędzy zarażeniem a używaniem substancji psychoaktywnych, szczególnie alkoholu etylowego, przy czym niejasny pozostaje związek przyczynowo-skutkowy.
Natomiast DNA T. gondii najczęściej wykrywano z części mózgu pobranej z okolic
rogów tylnych komór bocznych mózgu, a w części przypadków DNA nie występowało
z obecnością we krwi przeciwciał antytoksoplazmozowych w klasie IgG.
W dyskusji Doktorantka umiejętnie przedstawiła własne spostrzeżenia z poglądami
innych autorów posługując się dużym, bo liczącym 153 pozycji piśmiennictwa, które
jest aktualne i dobrze dobrane. W tym rozdziale bazując na przedstawionym piśmiennictwie oraz na uzyskanych wynikach badań własnych – Doktorantka wskazuje, że
najczęściej zarażeni pasożytem T. gondii byli w grupie osób kierujących pojazdami i
samobójców, co tłumaczono wpływem pasożyta na zachowania ryzykowne.
Dotychczasowe badania diagnostyczne toksoplazmozy opierały się na wynikach badań serologicznych, które nie są swoiste, gdyż w testach potwierdzających nie stwierdzano jej obecności w mózgu. Dopiero wykazanie obecności toksoplazmozy w mózgu i
zmian, jakie w nim zachodzą po zakażeniu – może odpowiadać za występowanie
zaburzeń w zachowaniu. Dlatego badania – jak wykazała Doktorantka – powinny obejmować nie tylko badania serologiczne, ale również badanie obecności DNA z mózgu.
Praca jest napisana przejrzyście, w sposób dojrzały i świadczy dobrej znajomości
zagadnienia oraz umiejętności ujęcia własnych badań w dyskusji z innymi badaczami.
Doktorantka zachowała ostrożność i poczucie odpowiedzialności w formułowaniu
końcowych ocen.
4
5