Pobierz - mikroekonomia.net

Aleksandra Koźlak
ROZDZIAŁ 20
MOŻLIWOŚCI POPRAWY INNOWACYJNOŚCI REGIONÓW
W POLSCE W WYNIKU REALIZACJI POLITYKI REGIONALNEJ
Wprowadzenie
Celem artykułu jest wskazanie możliwości oddziaływania państwa, w ramach realizowanej polityki regionalnej, na stymulowanie poprawy poziomu innowacyjności w Polsce.
Budowa społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy wymaga znacznie
większego, niż obecnie udziału nakładów na finansowanie badań i rozwoju w PKB, odpowiedniej infrastruktury, a także zaawansowanych usług informatycznych. Konieczne jest
również zapewnienie wysokiego poziomu innowacyjności przemysłu, m.in. poprzez rozwój
wysoko zaawansowanych, konkurencyjnych technologii.
Poziom innowacyjności w Polsce jest bardzo niski, a dodatkowo charakteryzuje się
dużym zróżnicowaniem między regionami. Analiza porównawcza stanu innowacyjności w
Polsce została wykonana na podstawie Sumarycznego Indeksu Innowacyjności – SII, wybranych wskaźników dotyczących sfery B+R oraz poziomu innowacyjności przedsiębiorstw.
Wzrost poziomu innowacyjności jest bardzo ważnym celem polityki państwa, ponieważ wywiera istotny wpływ na konkurencyjność regionów i przyczynia się do przyspieszenia rozwoju gospodarczego. Wyasygnowanie większych środków finansowych na sferę B+R oraz
podjęcie kompleksowych działań w ramach realizowanej polityki regionalnej (m.in. regionalnych strategii innowacji) stwarza znaczące możliwości rozwoju poziomu innowacyjności w
Polsce.
Poziom innowacyjności Polski na tle Unii Europejskiej
Ocena poziomu innowacyjności krajów Unii Europejskiej jest corocznie dokonywana
przez Komisję Europejską w ramach realizacji projektu „DG Enterprise’s TrendChart Project” i publikowana w postaci Europejskiej Tablicy Wyników Innowacyjności (European
Innovation Scoreboard – EIS). Ostatni raport EIS 2007 zawiera wskaźniki i analizy dotyczące
27 państw UE oraz Chorwacji, Turcji, Izraela, Islandii, Norwegii, Szwajcarii, USA, Kanady,
Japonii i Australii. Raport ten obejmuje 25 wskaźników dotyczących pięciu aspektów innowacyjności, opisujących efektywność innowacyjną gospodarek uwzględnionych krajów.
Przyjmując szerokie rozumienie terminu „innowacyjność” zaproponowano dwie grupy
wskaźników dotyczące:
1. „wkładu” w działalność innowacyjną (ang. input):
• czynniki stymulujące innowacje (mierzą warunki strukturalne niezbędne dla potencjału innowacyjnego),
• kreowanie wiedzy (jest rezultatem inwestycji w badania i rozwój),
• innowacyjność i przedsiębiorczość (szacuje wysiłki innowacyjne na poziomie indywidualnych przedsiębiorstw);
2. rezultatu działalności innowacyjnej (ang. output):
• zastosowanie innowacji w praktyce,
• własność intelektualna.
212
Aleksandra Koźlak
Wskaźniki te dotyczą zagadnień takich jak: zasoby ludzkie dla nauki i techniki, edukacja, nakłady na działalność B+R, patenty, nakłady na działalność innowacyjną i efekty tej
działalności mierzone wartością sprzedaży wyrobów nowych i zmodernizowanych, współpraca w zakresie działalności innowacyjnej, nakłady inwestycyjne na technologie ICT (technologie informacyjne i telekomunikacyjne), dostęp do internetu, itp. W oparciu o wskaźniki pochodzące z systemu EIS opracowywany jest Sumaryczny Indeks Innowacyjności – SII, służący do oceny efektywności innowacyjnej poszczególnych krajów.
0,47
0,18
0,23
0,25
0,24
0,26
0,26
0,29
0,27
0,31
0,25
0,19
0,2
0,33
0,61
0,3
0,33
0,36
0,35
0,47
0,48
0,53
0,48
EU-27 ⇒ 0,45
0,37
0,4
0,49
0,5
0,57
0,6
0,59
0,7
0,64
0,8
0,73
Rysunek 1. Sumaryczny Indeks Innowacyjności (SII) w Unii Europejskiej
0,1
0
SE FI DK DE UK LU IE AT NL FR BE EE CZ SI
IT CY ES MT LT HU EL PT SK PL BG LV RO
Legenda: SE-Szwecja, FI-Finlandia, DK-Dania, DE-Niemcy, UK-Wielka Brytania, LU-Luksemburg, IEIrlandia, AT-Austria, NL-Holandia, FR-Francja, BE-Belgia, EE-Estonia, CZ-Czechy, SI-Słowenia, IT-Włochy,
CY-Cypr, ES-Hiszpania, MT-Malta, LT-Litwa, HU-Węgry, EL-Grecja, PT-Portugalia, SK-Słowacja, PLPolska, BG-Bułgaria, LV-Łotwa, RO-Romunia
Źródło: opracowanie własne na podstawie (European Innovation Scoreboard …, 2007).
Z raportu wynika, że innowacyjność gospodarki europejskiej stopniowo poprawia się,
jednak występują znaczne różnice pomiędzy poszczególnymi krajami członkowskimi. Opierając się na ogólnej ocenie poprzez Sumaryczny Indeks Innowacyjności (SII) oraz dynamice
jego wzrostu w poszczególnych krajach, podzielono je na cztery następujące grupy:
1. Liderów innowacji (ang. innovation leaders) – to kraje ze znacznie wyższym od średniej
dla UE-27 wskaźnikiem innowacyjności. Należą do nich Szwecja, Finlandia, Dania, Niemcy i Wielka Brytania. Jeżeli chodzi o kraje spoza UE, to do tej grupy zaliczono również
Szwajcarię, Izrael, Japonię i Stany Zjednoczone;
2. Naśladowców (ang. innovation followers) – są to Luksemburg, Irlandia, Austria, Francja,
Holandia i Belgia, a także spoza UE – Islandia oraz Kanada. Grupa wspomnianych krajów
jest zazwyczaj bardziej innowacyjna, niż średnia dla UE-27, ale nie tak innowacyjna jak
„liderzy”;
3. Przeciętni innowatorzy (ang. moderate innovators) – do grupy tej należą Estonia, Słowenia, Czechy, Włochy, Cypr, Hiszpania i Australia. Kraje te mają wskaźniki innowacyjności
poniżej poziomu przeciętnego dla UE-27.
4. Kraje „goniące” (ang. catching-up countries) – w tej grupie krajów najmniej konkurencyjnych pod względem innowacyjności znalazły się Malta, Litwa, Węgry, Grecja, Portugalia,
Słowacja, Polska, Łotwa, Bułgaria, Rumunia oraz aspirująca do przystąpienia do Unii Europejskiej Chorwacja. Dla wspomnianych krajów wskaźnik SII plasuje się wprawdzie
znacznie poniżej średniej UE-27, ale tempo jego wzrostu jest dość wysokie (poza Grecją i
Możliwości poprawy innowacyjności regionów w Polsce w wyniku realizacji polityki ...
213
Chorwacją); Do grupy tej została zaliczona również Turcja, która wyraźnie jest najsłabsza
i odstaje od pozostałych krajów ujętych w analizie.
Członkostwo Polski w Unii Europejskiej dotychczas nie wpłynęło zauważalnie na poprawę sytuacji w nauce i technice. Analiza większości wskaźników opisujących stan sektora
B+R wskazuje na występowanie dużych dysproporcji między Polską, a średnią krajów UE27. Cechami charakterystycznymi finansowania działalności B+R w Polsce są (Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka…, 2007):
• bardzo niski udział nakładów na B+R w stosunku do PKB,
• dominacja finansowania budżetowego i niewielki udział podmiotów gospodarczych w
wydatkach na B+R,
• relatywnie niskie wydatki na badania stosowane i prace rozwojowe, w porównaniu z
wydatkami na badania podstawowe.
Rysunek 2. Nakłady na działalność B+R oraz udział tych nakładów w relacji do PKB w Polsce w latach 1994-2006
0,90%
7 000,00
0,80%
6 000,00
0,70%
5 000,00
0,60%
4 000,00
0,50%
3 000,00
0,40%
0,30%
2 000,00
0,20%
1 000,00
0,10%
0,00%
1994
1995
1996
1997
1998
1999
Wydatki na B+R (mln zł)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Udział w PKB wydatków na B+R
Źródło: opracowanie własne na podstawie (Nauka …, 2007).
W roku 2006 nakłady na działalność badawczą i rozwojową wyniosły 5892,8 mln zł i
były wyższe o 317,2 mln zł, tj. o 5,7 % w porównaniu z nakładami poniesionymi na tę działalność w roku 2005. W relacji do PKB nakłady finansowane zarówno ze środków budżetowych, jak i pozabudżetowych wyniosły 0,56% (rysunek 2). Mimo, iż w ujęciu wartościowym
nakłady na B+R stale rosną, to niepokojące jest pogarszanie się ich relacji w stosunku do
PKB (w 1999 r. wynosił on 0,75%). Struktura nakładów według źródeł finansowania działalności B+R różni się od obserwowanej w krajach UE. Większość środków na ten cel w Polsce
pochodzi z budżetu państwa (57,5% ogółu nakładów w 2006 r.). Udział podmiotów gospodarczych – to jedynie 25,1%, placówek naukowych PAN i jednostek badawczo-rozwojowych
– 8,1%, środków z zagranicy – 7,0% i 2,3% pozostałych środków. Natomiast średnio w UE25 w 2004 r. rządy finansowały 35,3% nakładów na B+R, przedsiębiorstwa 54,2%, a zagranica 8,3%. Wysoki udział finansowania budżetowego jest typowy dla krajów słabiej rozwiniętych, o niższym poziomie PKB na osobę. W krajach wysoko rozwiniętych działalność B+R
jest finansowana w przeważającej mierze ze środków niepublicznych, głównie przez podmioty gospodarcze (Nauka …, 2007).
W regionalnej strukturze polskiej działalności badawczo-rozwojowej można zauważyć
wyraźną dominację województwa mazowieckiego nad pozostałymi województwami w zakresie wszystkich wskaźników dotyczących B+R. W 2006 r. na województwo mazowieckie
przypadało 41,8% nakładów poniesionych w Polsce na działalność badawczo-rozwojową,
214
Aleksandra Koźlak
27,6% zatrudnionych w tym sektorze i największa liczba pracowników naukowo-badawczych
przypadających na 1000 osób aktywnych zawodowo (Nauka …, 2007).
Z punktu widzenia konkurencyjności gospodarki na globalnym rynku większe znaczenie, niż wielkość krajowych wydatków na B+R ma stopień, w jakim przekładają się one na
poziom technologiczny wytwarzanych produktów i stymulują rozwój branż wysokich technologii. Wskaźnik innowacyjności polskiej gospodarki jest jednym z najniższych w Europie,
gdyż stosunkowo mało przedsiębiorstw w Polsce jest zaliczanych do grupy innowacyjnych.
Powszechnie znanym problemem jest też słaba współpraca środowisk gospodarczych i naukowych, niska liczba wdrożeń nowych technologii oraz niska liczba przedsiębiorstw tworzonych w oparciu o nowe technologie. Mimo, iż w świadomości polskich przedsiębiorstw
istnieje potrzeba ciągłego wprowadzania innowacji, to jednak nie znajduje ona bezpośredniego przełożenia na działania praktyczne. Tylko około 1% przedsiębiorców w swoich strategiach rozwoju dostrzega innowacje jako źródło przyszłej przewagi konkurencyjnej (Kierunki…, 2006).
W nakładach przedsiębiorstw na innowacje udział wydatków na prace badawczorozwojowe jest niski – 9,1% w 2006 r. (Nauka …, 2007). Wynika stąd, że działalność innowacyjna przedsiębiorstw przemysłowych w Polsce opiera się w głównej mierze na procesach
dyfuzji innowacji i polega na absorpcji ze źródeł zewnętrznych nowych technologii w postaci
materialnej. Tylko w niewielkim stopniu innowacyjność związana jest z „produkcją” nowej
wiedzy, czego miarą jest właśnie wartość nakładów na działalność B+R. Ten rodzaj nakładów
stanowi główne źródło innowacji w przedsiębiorstwach rozwiniętych krajów zachodnioeuropejskich. O niskim poziomie innowacyjności przedsiębiorstw w Polsce świadczą również
słabe efekty produkcyjne i handlowe działalności innowacyjnej. Udział przedsiębiorstw, które
wprowadziły innowacje produktowe lub procesowe w latach 2004-2006 był nieco większy,
niż w poprzednich okresach. W przemyśle wyniósł on 42,5%, a w sektorze usług 37,7% (Nauka …, 2007). Jeszcze gorzej, a właściwie katastrofalnie przedstawia się sytuacja w zakresie
uzyskiwania patentów. Przykładowo, o ile w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców UE-27 liczba patentów udzielonych przez Europejski Urząd Patentowy (EPO) wyniosła średnio 128, to
w Polsce było to zaledwie 4,1, co uplasowało Polskę na przedostatniej pozycji w UE.
W 2006 roku udział sektorów wysokiej technologii (high-tech) w produkcji sprzedanej
przemysłu przetwórczego stanowił 4,9%. Był nieco wyższy, niż rok wcześniej, ale znacznie
niższy, niż w latach 2002-2003, zaś przedsiębiorstw średnio-wysoko technologicznych było
26,1% i ilość ich z każdym rokiem wzrasta. Produkcja wysokiej technologii występowała
głównie w sektorze prywatnym i zagranicznym. Niestety polski sektor high-tech rzadko opiera się na własnej działalności B+R (tabela 1).
Możliwości poprawy innowacyjności regionów w Polsce w wyniku realizacji polityki ...
215
Tabela 1. Produkcja przemysłu w Polsce według zaawansowania technologicznego w latach
2001-2006
Sektor
prywatny
Własność
zagraniczna
Wysoka technika
Średnio-wysoka technika
Średnio-niska technika
Niska technika
4,8
22,6
5,4
21,2
5,1
23,4
4,5
25,6
4,5
26,1
4,9
26,7
3,6
25,6
5,0
26,8
7,1
42,8
30,8
29,8
30,1
31,3
32,1
32,5
59,5
30,0
20,8
41,9
43,6
41,5
39,6
37,3
35,9
11,3
38,2
29,3
2001
2002
2003
2004
2005
Ogółem
Udział produkcji (%)
Sektor publiczny
2006
- sektor z najniższym udziałem produkcji wysokiej i średnio-wysokiej techniki
- sektor z najwyższym udziałem produkcji wysokiej i średnio-wysokiej techniki
Źródło: opracowanie własne na podstawie (Nauka …, 2007).
Innowacyjność w polityce regionalnej Unii Europejskiej
Polityka regionalna Unii Europejskiej ma na celu zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju o charakterze gospodarczym, społecznym i przestrzennym, a tym samym zwiększenie spójności między poszczególnymi regionami UE. Wewnętrzna spójność Wspólnoty
jest warunkiem wzmocnienia jej ogólnego potencjału gospodarczego i konkurencyjności.
Trendy rozwojowe krajów wysoko rozwiniętych pokazują, że jedynie budowanie przewagi
konkurencyjnej opartej na wiedzy i innowacjach może zagwarantować trwały rozwój. W trzecim raporcie na temat spójności gospodarczej i społecznej zostały zidentyfikowane główne
czynniki konkurencyjności regionów (Third report …, 2004):
• infrastruktura techniczna – głównie transportowa, telekomunikacyjna i związana z
ochroną środowiska naturalnego;
• innowacyjność i gospodarka oparta na wiedzy, przede wszystkim rozpowszechnianie
technologii informatycznych i komunikacyjnych oraz inwestowanie w nowoczesne
technologie;
• zasoby ludzkie o odpowiednich kwalifikacjach i zdolnościach adaptacyjnych;
• zrównoważony rozwój.
W związku z tym zmniejszanie zróżnicowania w poziomie rozwoju społecznogospodarczego regionów dokonuje się poprzez rozwijanie sieci infrastruktury i zwiększanie
dostępności oddalonych regionów, podnoszenie poziomu umiejętności ludności Wspólnoty,
promowanie działalności innowacyjnej oraz wspieranie współpracy na różnych szczeblach.
Mimo, iż polityka regionalna Unii Europejskiej kładzie nacisk na poprawę sytuacji regionów
najsłabszych, to od czasu przyjęcia Strategii Lizbońskiej stara się łączyć opcję wyrównawczą,
z proefektywnościową. Wynika to z faktu, że w strategii tej bardzo dużą rolę w aktywizacji
rozwoju społeczno-gospodarczego przypisano innowacjom i innowacyjności. Konkurencyjność regionu coraz mniej zależy od czynników geograficznych, a bardziej od zdolności do
innowacyjności. W programach wspierania obszarów problemowych, bardziej niż dotychczas, uwzględnia się działania, które mają za zadanie zwiększyć efektywność i innowacyjność
tych regionów. Każdy region ma potencjał, z którego może skorzystać przy założeniu, że po-
216
Aleksandra Koźlak
siada strategię rozwoju uwzględniającą potrzebę innowacyjności. Innowacje mogą być generowane przez naukę i badania rozwojowe lub wynikać ze zdolności i wiedzy przedsiębiorstw,
ale na pewno środki unijne pomagają w budowaniu zdolności do jej tworzenia i ułatwiają
wdrażanie.
Fundusze Strukturalne są podstawowym instrumentem finansowym polityki regionalnej w UE i mają pomóc władzom centralnym i regionalnym słabiej rozwiniętych regionów
Unii w rozwiązywaniu ich najważniejszych problemów gospodarczych, związanych m.in. z
restrukturyzacją i modernizacją gospodarek narodowych. Przewidują one wsparcie dla badań
naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji poprzez bezpośrednie inwestycje, a także
wsparcie pośrednie dla rozwoju strategii innowacyjnych. Inwestycje te finansowane są przede
wszystkim z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w formie grantów i dotyczą
czterech głównych obszarów (Polityka …, 2006):
• projektów badawczych realizowanych na uniwersytetach i w instytutach badawczych;
• infrastruktury badawczej i innowacyjnej (w zakresie wparcia publicznego oraz centrów transferu technologii i inkubatorów);
• transferu innowacji i technologii oraz tworzenia sieci i ułatwiania współpracy pomiędzy biznesem, a centrami badawczymi;
• stażów dla naukowców zajmujących się badaniami (współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Socjalnego).
W latach 2007-2013 po raz pierwszy zaistniała możliwość skorzystania z nowych
wspólnych inicjatyw Komisji Europejskiej i Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Inicjatywa JEREMIE zakłada wzmacnianie funduszy pożyczkowych, poręczeniowych oraz inwestycyjnych, wspierających finansowo przedsiębiorstwa zaliczane do MSP. Obejmuje ona także
kapitał wysokiego ryzyka i ułatwia dostęp do finansowania innowacji. Inicjatywa JASPERS
jest programem pomocy technicznej i ma pomóc w przygotowaniu dużych projektów, poprzez udział EBI w ich opracowaniu. Z kolei inicjatywa JESSICA wspiera inwestycje w zakresie zrównoważonego rozwoju na obszarach miejskich (Jaspers …,2007).
Polityka innowacyjna dotyczy trzech podstawowych obszarów. Pierwszym z nich jest
tworzenie sprzyjających warunków dla innowacyjności. Działania te polegają na stymulowaniu konkurencyjności, ochronie prawa własności intelektualnej i przemysłowej, uproszczeniu
procedur administracyjnych i podatkowych, poprawie otoczenia prawnego, zwiększeniu finansowania działalności innowacyjnej. Drugi obszar dotyczy stymulowania badań i innowacji. Obejmuje on tworzenie wizji strategicznej dotyczącej kierunków prac badawczych i rozwojowych, zwiększenie nakładów na badania prowadzone przez firmy, tworzenie nowych
firm technologicznych, intensyfikację współpracy pomiędzy instytucjami badawczymi, uniwersytetami i firmami, a także wzmocnienie zdolności MSP do absorpcji technologii i knowhow. Nie mniej ważny jest trzeci obszar, czyli tworzenie kultury innowacji. Działania w tym
zakresie polegają na edukacji i szkoleniach, wymianie pracowników, studentów, naukowców
pomiędzy instytucjami naukowymi i przedsiębiorstwami, podnoszeniu świadomości społecznej w zakresie innowacji, kształtowaniu postaw innowacyjnych przedsiębiorców, kształtowaniu świadomości władz publicznych i promowaniu współpracy na rzecz innowacji.
Wszystkie państwa Unii Europejskiej przygotowują oficjalne plany i strategie związane z nauką, technologią i innowacjami, wspierane wzrostem nakładów i reformą struktur instytucjonalnych. Wsparcie dla badań i rozwoju w sektorze gospodarczym może mieć formę
pomocy finansowej lub pożyczki, bądź też bodźców podatkowych stymulujących zwiększanie
nakładów na badania i rozwój. Wzrosło również wsparcie dla przedsiębiorstw MSP i jest ono
realizowane za pośrednictwem zróżnicowanych programów. Niektóre z tych programów mają
na celu wspieranie dodatkowych korzyści płynących z badań publicznych, podczas gdy inne
stymulują kapitał zalążkowy. W celu tworzeniem lepszych powiązań między nauką a przemysłem wiele państw realizuje lub wspomaga programy partnerskie na rzecz innowacji. Współ-
Możliwości poprawy innowacyjności regionów w Polsce w wyniku realizacji polityki ...
217
praca wielu podmiotów zainteresowanych innowacjami coraz częściej jest postrzegana jako
sposób na wzmocnienie gospodarki regionalnej (OECD …, 2006).
Strategie wzrostu i innowacyjności opracowane na poziomie Unii Europejskiej lub poszczególnych krajów muszą być uzupełnione odpowiednio dostosowanymi strategiami regionalnymi i lokalnymi, opracowanymi na poziomie regionu, które będą angażować w działalność innowacyjną wszystkie istotne podmioty. Szczególne znaczenie dla procesów innowacyjnych ma jakość regionalnych systemów innowacyjnych, gdyż znaczna część interakcji w
tych procesach zachodzi na poziomie regionu. Z tego względu Regionalne Strategie Innowacji są obecnie jednym z najważniejszych instrumentów regionalnej polityki innowacyjnej. Ich
celem jest budowa w regionach trwałego partnerstwa pomiędzy jednostkami naukowymi a
przemysłem, podnoszenie konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez wprowadzanie nowych
technologii, a także rozwijanie kompetencji kadr sektora nauki i przedsiębiorstw w zakresie
prowadzenia prac badawczo-rozwojowych oraz komercjalizacji ich wyników.
Pierwszy program tworzenia regionalnych strategii innowacyjnych Komisja Europejska uruchomiła już w 1994 roku. W perspektywie finansowej 2000-2006 w ramach tzw. pilotażowych działań innowacyjnych sfinansowano 170 regionalnych programów innowacyjnych na ogólną sumę 400 mln euro. W obecnej perspektywie finansowej działania innowacyjne nie są już prowadzone w formie pilotażowej, lecz zostały włączone do podstawowych
działań w ramach polityki regionalnej (Hübner, 2005). Opracowanie regionalnych strategii
innowacji znacząco przyspieszyło proces formułowania polityki innowacyjnej na poziomie
regionalnym. Powodem zmian było zdefiniowanie narzędzi tej polityki, które wcześniej nie
były uwzględnione w dokumentach strategicznych w regionach, jak również możliwość wykorzystania środków finansowych z funduszy strukturalnych na zastosowanie tych narzędzi.
W ostatnich latach zauważalny jest wzrost znaczenia regionów w kształtowaniu polityki gospodarczej i społecznej, mimo stale nasilających się procesów globalizacyjnych. Również dla budowy strategii innowacyjnych poziom regionalny wydaje się być bardziej odpowiedni, ze względu na znajomość warunków społeczno-gospodarczych panujących w regionie i możliwość lepszego dopasowania strategii.
Działania na rzecz poprawy innowacyjności Polski i jej regionów
Analiza i ocena stanu innowacyjności polskiej gospodarki spowodowały podjęcie
działań, mających na celu poprawę poziomu innowacyjności. Konieczne stało się wypracowanie odpowiednich instrumentów, które z jednej strony oddziaływałyby na sferę badawczorozwojową, z drugiej zaś na gospodarkę. Propozycja takich instrumentów została przedstawiona w rządowym programie „Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata
2007-2013”, przyjętym 4 września 2006 r. W dokumencie tym dokonano oceny stanu innowacyjności polskiej gospodarki oraz przedstawiono kierunki przyszłych działań, które umożliwiłyby stworzenie w Polsce gospodarki opartej na wiedzy, a przedsiębiorstwom zapewniłyby konkurencyjność na rynkach dzięki wysokiej innowacyjności. Propozycje zawarte w dokumencie stanowią w dużej części kontynuację inicjatyw podjętych już wcześniej i są uzupełnieniem programu rządowego „Zwiększanie innowacyjności gospodarki w Polsce do 2006
roku”, przyjętego w 2000 r. Strategia przejścia w Polsce do gospodarki opartej na wiedzy
powinna być oparta na promocji i wspieraniu sektorów stanowiących jej nośniki, którymi są:
• edukacja,
• nauka i działalność badawczo-rozwojowa,
• gałęzie przemysłu tzw. wysokiej techniki,
• usługi biznesowe związane z GOW,
• usługi społeczeństwa informacyjnego (Kierunki …, 2006).
Polityka innowacyjna, aby była skuteczna, musi mieć charakter „horyzontalny” i nie-
218
Aleksandra Koźlak
zbędne są skoordynowane działania, podejmowane w ramach szerszych strategii. Polityka
innowacyjna przedstawiona w „Kierunkach zwiększania innowacyjności gospodarki na lata
2007-2013” ma wymiar horyzontalny, a dzięki temu przyczynia się do zwiększenia spójności
rozproszonych dotychczas działań wspierających innowacyjność oraz wprowadzenia nowych
instrumentów, których głównym odbiorcą ma być przedsiębiorca. Na rysunku 3 przedstawiono strukturę proponowanych kierunków działań.
Rysunek 3. Struktura kierunków wzrostu innowacyjności gospodarki w Polsce
R
F
N
A
A
S
T
R
U
K
KADRA DLA
NOWOCZESNEJ
GOSPODARKI
GOSPODARKI
T
BADANIA
NA
I
U
R
RZECZ
PRZEDSIĘBIORSTWO
GOSPODARKI
A
KAPITAŁ
NA
INNOWACJE
WŁASNOŚĆ
INTELEKTUALNA DLA
INNOWACJI
Źródło: (Kierunki …, 2006)
Istotą proponowanych działań jest istnienie cyklu procesu innowacyjnego, w którym
poszczególne działania tworzą sekwencję, w centrum których znajduje się przedsiębiorstwo i
jego potrzeby. Działania wskazane w dokumencie tworzą pięć kierunków:
• Kadra dla nowoczesnej gospodarki – obejmuje działania związane z rozwojem kadr
zdolnych do budowy gospodarki opartej na wiedzy; Za strategiczne obszary wsparcia
uznano: rozwijanie kształcenia ustawicznego, wymianę kadr pomiędzy sferą B+R a
przedsiębiorstwami, budowanie systemu kształcenia dostosowanego do wymogów
nowoczesnej gospodarki oraz promocję przedsiębiorczości i innowacyjności;
• Badania na rzecz gospodarki – zwiększenie wykorzystania wyników prac B+R w
przedsiębiorstwach oraz dostosowanie możliwości jednostek naukowych do zaspokajania potrzeb nowoczesnej gospodarki i tworzenia nowych rozwiązań;
• Własność intelektualna dla innowacji – poprawa efektywności funkcjonowania rynku
innowacji i zwiększenie przepływu rozwiązań innowacyjnych, upowszechnienie stosowania prawa własności przemysłowej, prawa autorskiego i praw pokrewnych;
• Kapitał na innowacje – zachęcenie kapitału prywatnego dla tworzenia i rozwoju firm
innowacyjnych, ułatwianie dostępu do kapitału na przedsięwzięcia innowacyjne,
wspieranie powstawania przedsiębiorstw opartych na nowoczesnych technologiach
oraz zachęty podatkowe motywujące do ponoszenia nakładów na działalność innowacyjną;
Możliwości poprawy innowacyjności regionów w Polsce w wyniku realizacji polityki ...
•
219
Infrastruktura dla innowacji – stanowi bazę i tworzy otoczenie dla realizacji wcześniej
wskazanych kierunków; Zapewnia szkolenia, doradztwo, dostęp do nowoczesnych
technologii informacyjnych, ułatwia transfer nowych technologii i rozwiązań organizacyjnych, a także współpracę przedsiębiorców i współpracę pomiędzy sferą B+R, a
gospodarką (Kierunki …, 2006).
Akcesja do Unii Europejskiej otworzyła przed Polską nowe możliwości przyspieszenia rozwoju gospodarczego. Łączna suma środków zaangażowanych w realizację celów
ustalonych w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia (NSRO) na lata 2007-2013
wyniesie około 85,6 mld euro, w tym 67,3 mld euro będzie pochodziło z budżetu UE (Narodowe …, 2007). Wdrażanie „Kierunków…” oparte będzie o system programów operacyjnych
realizowanych w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia. Kluczowe znaczenie
będzie miało wdrożenie działań zaproponowanych w następujących programach operacyjnych:
• PO Innowacyjna Gospodarka,
• PO Kapitał Ludzki,
• PO Rozwój Polski Wschodniej,
• 16 regionalnych programach operacyjnych (RPO).
Sformułowane w "Kierunkach zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 20072013" drogi rozwojowe oraz obszary działań znalazły swoje odzwierciedlenie w celach
szczegółowych PO Innowacyjna Gospodarka. Wszystkie osie priorytetowe PO IG mają na
celu wspieranie innowacyjności oraz działań, które wspomagają innowacyjność. Program ten
w największym stopniu ze wszystkich programów operacyjnych skierowany jest do przedsiębiorców i ma kluczowe znaczenie dla poprawy ich innowacyjności. Priorytetem programu jest
wspieranie innowacji o możliwie krótkim okresie stosowania na świecie lub tych, które cechują się największym potencjałem rozprzestrzeniania. Tego rodzaju innowacje mają największe znaczenie dla kompleksowego unowocześnienia polskiej gospodarki oraz dla podniesienia jej konkurencyjności na rynku międzynarodowym. W PO Innowacyjna Gospodarka
szczególny nacisk został położony na innowacyjność związaną z elektroniczną gospodarką
opartą na wiedzy, gdyż uznano, iż jest ona w stanie najsilniej oddziaływać na wzrost gospodarczy i zdolności eksportowe. Istotnym elementem programu jest wspieranie innowacyjności
MSP, które dzięki swojej elastyczności i otwartości na nowe rozwiązania są zdolne do szczególnie szybkiego tworzenia ich i wdrażania. W ramach programu będzie realizowanych dziewięć priorytetowych osi innowacyjności, na które przeznaczono następujące środki finansowe
(Program …, 2007):
1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii – 1299,27 mln euro;
2. Infrastruktura sfery B+R – 1299,27 mln euro;
3. Kapitał dla innowacji – 340 mln euro;
4. Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia – 3429,71 mln euro;
5. Dyfuzja innowacji – 398,99 mln euro;
6. Polska gospodarka na rynku międzynarodowym – 410,63 mln euro;
7. Społeczeństwo informacyjne - budowa elektronicznej administracji – 788,24 mln euro;
8. Społeczeństwo informacyjne – zwiększanie innowacyjności gospodarki – 1415,86 mln
euro;
9. Pomoc techniczna – 329,65 mln euro.
W realizację PO IG w latach 2007-2013 będzie zaangażowanych około 9711,6 mln
euro publicznych środków finansowych, z tego kwota 8254,9 mln euro będzie pochodzić z
EFRR, a 1456,7 mln euro ze środków krajowych. W kwotach tych nie uwzględniono środków
prywatnych, ponieważ nie jest znana ich wielkość. Podział procentowy środków finansowych
między poszczególne osie priorytetowe został przedstawiony na rysunku 4.
220
Aleksandra Koźlak
Rysunek 4. Środki finansowe PO IG w latach 2007-2013 w podziale na priorytety
Społeczeństwo
informacyjnezwiekszanie
innowacyjności
gospodarki
Społeczeństwo
14,6%
informacyjneelektroniczna
administracja
8,1%
Pomoc techniczna
3,4%
Polska gospodarka
na rynku
międzynarodowym
4,2%
Dyfuzja innowacji
4,1%
Badania i rozwój
nowoczesnych
technologii
13,4%
Infrastruktura B+R
13,4%
Kapitał dla innowacji
3,5%
Inwestycje w
innowacyjne
przedsięwzięcia
35,3%
Źródło: opracowanie własne na podstawie (Program …, 2007).
Uzupełnieniem działań przewidzianych w PO IG są pozostałe programy operacyjne
przyczyniające się również do rozwoju przedsiębiorczości. W PO Kapitał Ludzki przewidziano działania komplementarne do działań wspieranych na poziomie centralnym i regionalnym,
mające na celu wzmocnienie potencjału kadrowego przedsiębiorstw poprzez specjalistyczne
szkolenia i rozwój usług doradczych nakierowanych na specyficzne potrzeby przedsiębiorców. Na wsparcie szeroko rozumianej przedsiębiorczości przeznaczono ok. 2,4 mld euro, co
stanowi 25% alokacji dla całego PO KL.
W ramach PO IG nie będzie wspierana innowacyjność na poziomie lokalnym, czy regionalnym. Tego rodzaju innowacyjność będzie promowana i wspierana w PO Rozwój Polski
Wschodniej i Regionalnych Programach Operacyjnych. Celem PO Rozwój Polski Wschodniej jest przyspieszenie tempa rozwoju społeczno-gospodarczego tzw. „ściany wschodniej”,
tj. województw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińskomazurskiego. W ramach priorytetu „Nowoczesna gospodarka” współfinansowane będą m.in.
następujące przedsięwzięcia: budowa i uruchomienie parków przemysłowych, parków technologicznych, przygotowanie obszarów produkcyjnych oraz strefy nowoczesnych usług i
produkcji, wspieranie sieci współpracy dotyczącej innowacyjnej działalności gospodarczej
(rozwój klastrów). Projekty realizowane w ramach PO RPW będą współfinansowane z EFRR,
a pula środków przeznaczonych na ten cel to ok. 2,3 mld euro.
W Regionalnych Programach Operacyjnych przewidziano m.in. bezpośrednie wsparcie finansowe na inwestycje przedsiębiorstw, wsparcie powstawania nowych firm, udziału w
targach, wystawach oraz misjach krajowych i zagranicznych, a także wsparcie instytucji otoczenia biznesu. Z ogólnej kwoty alokacji na RPO, która wynosi 15,9 mld euro, przedsiębiorstwa będą mogły wykorzystać ok. 3,9 mld euro (24,6% alokacji). Tym samym RPO stanowią
bardzo istotne źródło wsparcia dla firm działających na rynkach lokalnych i regionalnych
(Przedsiębiorczość …, 2007, s. 115).
Regionalne instrumenty wsparcia innowacyjności należą do najważniejszych narzędzi
polityki innowacyjnej w Polsce i Unii Europejskiej, gdyż poziom regionalny uznawany jest za
Możliwości poprawy innowacyjności regionów w Polsce w wyniku realizacji polityki ...
221
kluczowy dla rozwoju mechanizmów wspierających powstawanie innowacji. W Polsce funkcjonuje wiele instrumentów tego typu, a większość z nich powstała na wzór rozwiązań stosowanych w krajach UE i jest współfinansowanych z funduszy unijnych. Do regionalnych instrumentów wspierania innowacyjności zalicza się m. in.: parki technologiczne, parki przemysłowe, centra transferu technologii, sieć IRC (ang. Innovation Relay Centers), Krajową
Sieć Usług.
W świetle akcesji Polski do Unii Europejskiej i możliwości wykorzystania Funduszy
Strukturalnych UE na rzecz wzrostu innowacyjności gospodarki, szczególnego znaczenia
nabrało opracowanie Regionalnych Strategii Innowacji. Regionalne Strategie Innowacji mają
na celu wspomaganie władz regionalnych i organizacji rozwoju regionalnego we wdrożeniu
efektywnego systemu wspomagania innowacyjności w regionie. Strategia tworzona jest na
podstawie analizy potrzeb technologicznych, możliwości i potencjału sektora badawczego,
jak i przedsiębiorstw w zakresie zarządzania, finansów, szkolenia, organizacji oraz technologii. Strategia powinna określać kierunki polityki innowacyjnej i sposoby optymalizacji regionalnej infrastruktury wspomagającej innowacyjność, zwłaszcza w odniesieniu do ich zgodności z potrzebami małych i średnich przedsiębiorstw. Takie podejście umożliwia lepsze wykorzystanie potencjału innowacyjnego regionów, dzięki odniesieniu się do ich konkretnych potrzeb, z uwzględnieniem słabych punktów i mocnych stron. Implementacja działań wynikających z regionalnych strategii innowacji może być finansowana z Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego. Wykorzystując dofinansowanie zarówno ze środków unijnych, jak i
środków Komitetu Badań Naukowych we wszystkich województwach Polski zostały już
opracowane Regionalne Strategie Innowacji i rozpoczął się etap ich wdrażania poprzez przygotowanie i realizację konkretnych projektów (Klepka …, 2005). Na przestrzeni ostatnich lat
udało się przygotować struktury organizacyjne, które mogą służyć stymulowaniu innowacyjności na poziomie regionów, jednak wyraźną słabością jest brak koordynacji działań administracyjnych w tym zakresie i zbyt małe zaangażowanie przedsiębiorców przy formułowaniu i
wdrażaniu programów.
Podsumowanie
W perspektywie finansowej 2007-2013 działania na rzecz zwiększania innowacyjności
stały się kluczowym priorytetem dla wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej.
Świadczy o tym miedzy innymi wzrost środków finansowych w tych krajach przeznaczonych
na sferę B+R z 15 mld euro w latach 2000-2006 do 47,9 mld euro w latach 2007-2013. Oznacza to wzrost wydatków z EFRR na innowacje z 7,5 do 28% (Piskorz, 2007). Mimo, iż Polska
stara się „dogonić” pozostałe kraje UE głównie drogą rozwoju tzw. infrastruktury twardej,
czyli infrastruktury o charakterze materialnym (ok. 40% funduszy UE), to w obecnej perspektywie finansowej polityki regionalnej widać już zwiększenie nacisku na poprawę innowacyjności polskiej gospodarki. Analizując polskie dokumenty programowe i strategie dotyczące sektora B+R i innowacyjności przedsiębiorstw można spodziewać się, że wdrożenie
zaproponowanych działań spowoduje, że Polska pod względem wskaźników innowacyjności
zmniejszy swój dystans w stosunku do krajów zachodnioeuropejskich. Szczególna rola w tym
zakresie przypada polityce regionalnej z dwóch podstawowych powodów. Pierwszym z nich
jest to, że prowadzenie polityki innowacyjnej na poziomie regionalnym jest skuteczniejsze,
niż tylko na poziomie centralnym, ponieważ lepiej uwzględnia się możliwości, czy specyfikę
regionów i przedsiębiorstw w nich działających. Drugim powodem jest wyposażenie polityki
regionalnej w instrumenty finansowe. Instrumenty te ze względu na wysokość funduszy i
możliwość szerokiego zastosowania w finansowaniu zróżnicowanych działań proinnowacyjnych, takich jak: wzmacnianie sektora B+R, wsparcie innowacyjności MSP, doskonalenie
kapitału ludzkiego, czy promocja społeczeństwa informacyjnego, są w stanie przyczynić się
222
Aleksandra Koźlak
do znacznej poprawy poziomu innowacyjności gospodarki, zarówno w skali regionu, jak i
całego kraju.
BIBLIOGRAFIA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
European Innovation Scoreboard 2007. Comparative analysis of innovation performance,
(2008), http://www.proinno-europe.eu/admin/uploaded_documents/European_Innovation
_Scoreboard_2007.pdf (stan na dzień 11.04.2008).
Hübner D., (2005), Wystąpienie na III Kongresie Polskiego Forum Strategii Lizbońskiej
2 grudnia 2005 roku w Warszawie, http://www.pfsl.pl/pdf.php?id=261 (stan na dzień
12.04.2008).
Jaspers - Jeremie - Jessica, (2007),
http://ec.europa.eu/regional_policy/funds/2007/jjj/index_en.htm (stan na dzień
12.04.2008).
Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007-2013, (2006), Ministerstwo Gospodarki, Warszawa.
Klepka M., (2005), Raport z inwentaryzacji Regionalnych Strategii Innowacji (RIS) w
Polsce, Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE, Warszawa.
Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, (2007), Ministerstwo Rozwoju
Regionalnego, Warszawa.
Nauka i technika w 2006 r., (2007), GUS, Warszawa.
OECD
Science,
Technology
and
Industry
Outlook,
(2006),
http://www.oecd.org/bookshop (stan na dzień 12.04.2008)
Piskorz W., (2007), Innowacyjność w polityce regionalnej UE w latach 2007-2013, XI
Konferencja „Miasta w Internecie”, Zakopane.
Polityka regionalna UE na rzecz badań i innowacyjności, (2006), w: Wdrażanie innowacji za pośrednictwem polityki regionalnej UE. Regiony na rzecz zmian gospodarczych,
Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej, Bruksela.
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013, (2007), Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa.
Przedsiębiorczość w Polsce 2007, (2007), Ministerstwo Gospodarki, Warszawa.
Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015, (2006), Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa.
Third report on economic and social cohesion: A new partnership for cohesion, (2004),
European Commission, COM(2004)0107 final.