Wstęp - Muzeum Historyczne w Sanoku

WSTĘP
W 2004 r. Muzeum Historyczne w Sanoku
obchodziło jubileusz 70-lecia istnienia. Placówka
ta jest jednym z najstarszych ośrodków kulturalnych i naukowo-badawczych na terenie południowo-wschodniej Polski. Powstała w lipcu
1934 r. jako społeczne Muzeum Ziemi Sanockiej,
a jej siedzibą od początku był sanocki zamek.
Podczas II wojny światowej, z nakazu niemieckich władz okupacyjnych, doszło do połączenia
zbiorów Muzeum Ziemi Sanockiej ze zbiorami
powstałego już w 1930 r., ukraińskiego Muzeum
„Łemkivščyna”. Po odzyskaniu niepodległości,
aż do 1968 r. Muzeum funkcjonowało pod swą
pierwotną nazwą, by następnie stać się Muzeum Historycznym, cały czas gromadząc zabytki
i eksponaty związane głównie z Sanokiem i dawną ziemią sanocką1.
W związku z tą okrągłą rocznicą w dniach
22-23 października odbyła się w Sanoku międzynarodowa konferencja naukowa pt. Sztuka
wojenna na pograniczu polsko-rusko-słowackim
w średniowieczu. Konferencja, połączona z wystawą archeologiczną najciekawszych militariów
średniowiecznych z południowej i wschodniej
Polski, powstała dzięki współpracy Muzeum
Historycznego w Sanoku z Polską Akademią
Umiejętności.
Akademia Umiejętności została utworzona
w 1872 r. w wyniku przekształcenia istniejącego
od 1815 r. Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Choć formalnie ograniczona do zaboru
austriackiego, pełniła od początku rolę ogólnopolskiej instytucji naukowej i kulturalnej. Jej
działalność wykraczała bowiem poza ten zabór,
skupiając badaczy z wszystkich ziem polskich
i wielu innych krajów. Obecną nazwę otrzymała
po I wojnie światowej, a największą świetność
przeżywała w okresie międzywojennym, oficjalnie reprezentując naukę polską na forum międzynarodowym. Po II wojnie światowej (1952 r.)
PAU musiała zakończyć działalność; władze komunistyczne przekazały jej mienie utworzonej
wówczas Polskiej Akademii Nauk. Dopiero 1989 r.
przyniósł możliwość jej odrodzenia2.
Od tej chwili Akademia wspiera wartościowe inicjatywy niewielkich instytucji badawczych, w tym muzeów, w prezentacji dorobku
kulturowego Polski i ziem ościennych, nawiązując zresztą w tej mierze do swych chlubnych
tradycji, a równocześnie wychodząc naprzeciw
potrzebom dnia dzisiejszego. Duży wkład w realizację wspólnych projektów wnoszą archeolodzy, których prace nieraz w sposób dość
gruntowny zmieniają stare i, jak by się zdawało,
utarte schematy. Niedawną inicjatywą tego typu
były studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi
Żakiemu w osiemdziesiątą rocznicę urodzin,
a powstałe wskutek współpracy PAU i Muzeum
Podkarpackiego w Krośnie3 . Działania takie niewątpliwie mobilizują lokalne środowiska badawcze do wzmożonych studiów nad problematyką
regionalną, a także nadają wysoki status wydawnictwom sygnowanym przez współpracujące
ze sobą instytucje.
Niniejszy tom, rozpoczynający nową serię
wydawniczą, jest plonem sanockiego spotkania,
którego zamierzeniem była prezentacja ustaleń
i materiałów związanych ze średniowieczną sztuką wojenną pogranicza polsko-rusko-węgierskiego (dziś słowackiego). Bronioznawstwo
1 E. Zając, Muzeum Historyczne w Sanoku w latach 1934-1984, Studia i Materiały Muzeum Okręgowego w Krośnie 5,
1990, s. 179-192.
2 S. Grodziski, Polska Akademia Umiejętności 1872-1952-2002, Kraków 2005.
3 Polonia Minor Medii Aevi, red. Z. Woźniak, J. Gancarski, Kraków-Krosno 2003.
8
Jan Machnik, Piotr N. Kotowicz
średniowieczne należy dzisiaj do najbardziej dynamicznie rozwijających się dyscyplin badawczych. Wiąże się to z dużym zainteresowaniem
działaniami wojennymi, historią konfliktów zbrojnych – zarówno w niedawnej przeszłości, jak też
w czasach bardzo odległych – dostrzeganym również wśród młodego pokolenia Polaków.
Specyfiką studiów nad tymi zagadnieniami jest fakt, że lokują się one na pograniczu
wielu dyscyplin szeroko pojętej historii, w tym
archeologii i historii sztuki, a ponadto nawet
językoznawstwa.
Spotkanie w Sanoku ukazało, jak bogata
i złożona jest problematyka, o której mowa, jakie
są możliwości i sposoby jej badania odnoszące się
do czasów, dla których jednym z podstawowych
źródeł informacji są odkrycia archeologiczne.
Autorzy wystąpień przedstawili zarówno
prace o charakterze syntetyzującym (Michał Parczewski, Piotr Ł. Grotowski, Piotr N. Kotowicz,
Marcin Glinianowicz), jak i klasycznie źródłowym (Marcin Wołoszyn, Piotr Strzyż, Jerzy Kuśnierz, Radosław Liwoch, Daniel Tereszczuk).
Zamieszczone w niniejszym tomie materiały
z konferencji w Sanoku tworzą pewną całość,
która może być początkiem proponowanej przez
nas nowej serii pod tytułem Acta Militaria
Mediaevalia. Tom ten byłby pewnie pełniejszy,
gdyby wszyscy Autorzy wystąpień w Sanoku
przysłali na czas swe referaty. Naszym zamierzeniem jest udostępnianie szerokiemu gronu
badaczy średniowiecza wydawnictwa umożliwiającego prezentację różnego rodzaju prac poświęconych szeroko pojętej sztuce wojennej w tym
właśnie okresie.
Odczuwa się bowiem brak w Polsce periodyku o takim właśnie zakresie. Bardzo często
szczególnie ważne odkrycia i opracowania dotyczące wymienionych zagadnień publikowane
są w lokalnych, przeważnie trudno dostępnych
periodykach o niskim nakładzie. Rzeczą ważną
jest również przekazywanie do szybkiego obiegu
naukowego źródeł najnowszych, uzyskiwanych
w trakcie coraz intensywniejszych poszukiwań
archeologicznych. Ze względu na wspomniany
wyżej szczególny charakter studiów nad sztuką
wojenną, w tym bronioznawczych, do współpracy
zachę-camy nie tylko archeologów i historyków,
lecz również przedstawicieli innych wymienionych poprzednio dyscyplin naukowych.
Jan Machnik
Piotr N. Kotowicz