streszczenie pracy

mgr Justyna Jasik
Temat rozprawy doktorskiej:
Uwarunkowania społeczne i środowiskowe rozwoju biologicznego młodzieży
akademickiej Uniwersytetu Zielonogórskiego. Tendencje zmian międzypokoleniowych.
Promotor: dr hab. Ryszard Asienkiewicz, prof. UZ
Rozwój organizmu jest procesem złożonym, stymulowanym wpływem różnych
czynników, również środowiskowych. Biorąc pod uwagę charakterystyczne cechy
współczesnego życia, a więc hipokinezję, wzmożoną aktywność zawodową, obciążenie
psychiczne, niedbałą konsumpcję, obserwujemy także różnice w rozwoju biologicznym, nie
tylko międzypokoleniowe ale także na obszarze jednego kraju. Zasadne jest zatem
poszukiwanie uwarunkowań, determinantów, modyfikatorów czy stymulatorów rozwoju,
celem poprawy procesów rozwoju biologicznego, a w następstwie kondycji zdrowotnej
jednostki i społeczeństwa.
Motywacją do podjęcia badań nad rozwojem biologicznym młodzieży akademickiej
Uniwersytetu Zielonogórskiego było to, że obecni studenci to dzieci okresu transformacji
ustrojowej, niewiele jest badań łączących problematykę rozwoju i zachowań zdrowotnych,
poza tym demograficzna oryginalność Ziemi Lubuskiej oraz aktualna diagnoza i ocena
zdrowia i rozwoju dzisiejszej populacji młodzieży.
Okres transformacji ustrojowej przyniósł ze sobą wiele zmian, zarówno w życiu całego
społeczeństwa, społeczności lokalnych, jak i poszczególnych rodzin, wpływając w zasadniczy
sposób na warunki ich rozwoju i choć nowe realia ustrojowe z założenia miały przynieść
polskim rodzinom szansę na „lepsze jutro” – rzeczywistość społeczna ostatnich lat pokazała
wyraźnie, jak wiele barier i zagrożeń przyniósł ze sobą ten okres. Stała kontrola właściwości
morfologicznych i funkcjonalnych młodego pokolenia pozwala reagować na niepokojące
zmiany i wprowadzać programy naprawcze mające na celu kompensację negatywnych
wpływów czynników modyfikujących rozwój biologiczny człowieka [Drozdowski 2002].
Demograficzna oryginalność Ziemi Lubuskiej wiąże się także ze zmianami powojennymi,
jakie dokonywały się na jej terenie. Każda z napływających fal ludności, przeniosła na te
tereny własne wzorce kulturowe i modele życia. Ziemia Lubuska jest obszarem najmniej
ekologicznie zniszczonym, co stwarza korzystne biotypy dla rozwoju biologicznego
zamieszkujących je grup. Jednocześnie jest to województwo wystawione na bezpośrednie
kontakty z zachodem.
Podsumowując można stwierdzić, że ze względu na kształt, charakter, a także oryginalną
i dynamicznie zmieniającą się rzeczywistość obszar naszego województwa wciąż stanowi
interesujący przedmiot badań, które mogą owocować zbiorem interesujących informacji
o charakterze poznawczym, a także przydatnymi dla innych regionów kraju [Drozdowski
2002].
Wyniki badań niniejszej pracy służą określeniu poziomu rozwoju wybranych właściwości
cech morfofunkcjonalnych osób u schyłku okresu adolescencji, ukazaniu różnic
dymorficznych w zakresie cech somatycznych, proporcji ciała, komponentów ciała młodzieży
akademickiej. Poza tym przedstawienie powiązań cech somatycznych, wskaźników proporcji
ciała, komponentów ciała oraz zmiennych społecznych i środowiskowych wśród badanych
studentów i studentek, ukazanie zmian międzypokoleniowych zachodzących w procesach
rozwojowych. W pracy zostały scharakteryzowane zachowania zdrowotne młodzieży
akademickiej studentów kierunków medycznych i pokrewnych oraz studentów z kierunków
na których nie pojawiają się treści związane ze zdrowiem.
1
Badaniami objęto grupę studentów Uniwersytetu Zielonogórskiego uczęszczającą na
pierwszy rok studiów. Zastosowano grupowy dobór próby. Materiał wykorzystany w pracy,
zebrany został przez autorkę pracy w roku akademickim 2011/2012 oraz 2013/2014, głównie
podczas zajęć wychowania fizycznego. Badaniami antropometrycznymi objęto w sumie 882
studentów, w tym 565 studentek oraz 317 studentów.
Do zrealizowania celów badawczych posłużono się metodą antropometryczną (technika
pomiarów, narzędzia: antropometr, cyrkiel kabłąkowy duży, cyrkiel liniowy, fałdomierz,
waga lekarska, taśma krawiecka [Drozdowski 1998]) oraz metodą sondażu diagnostycznego
(technika ankietowa, narzędzie: kwestionariusz ankiety [Łobocki 2006]).
Na podstawie uzyskanych wyników badań uzyskano następujące stwierdzenia i wnioski:
Populacje studentów i studentek w badanym okresie rozwoju biologicznego wykazują
wyraźne zróżnicowanie dymorficzne w parametrach somatycznych na poziomie statystycznie
istotnym. Mężczyźni charakteryzują się przeciętnie wyższymi wartościami wysokości i masy
ciała, wymiarów długościowych i szerokościowych, jednak w odniesieniu do badań populacji
studenckiej z roku 2000, różnice te są coraz mniejsze. Wyniki sugerują zatem zacieranie się
naturalnych różnic w budowie kobiet i mężczyzn. Obserwacje i pomiary zrealizowane
w grupie młodzieży akademickiej UZ, wskazują na zróżnicowanie młodzieży w zakresie
typów budowy ciała. W odniesieniu do obserwacji młodzieży z 15 lat (2000-2015), dzisiejsze
studentki charakteryzują się przeciętnie mniejszym udziałem komponentu endomorfii
i ektomorfii, a większym mezomorfii. W zespołach męskich, w porównaniu do studentów
z roku akademickiego 1999/2000, badania wskazują na wzrost zawartości endomorfii
i mezomorfii, a spadek komponentu ektomorfii. Wyniki te potwierdzają również obliczenia
wskaźników Rohrera, BMI czy wskaźnika smukłości, ukazujące w badanej grupie większą
liczbę studentów z nadwagą, otyłością czy pykniczną budową ciała.
Badana populacja kobiet w porównaniu do mężczyzn charakteryzuje się przeciętnie
większymi wartościami grubości fałdów skórno-tłuszczowych, a także zawartością tłuszczu w
składzie komponentów tkankowych. Zmiany międzypokoleniowe (2000-2015) składu ciała
wskazują na zmniejszenie procentowego udziału wody, na rzecz zwiększenia procentowego
udziału tłuszczu w składzie komponentów tkankowych.
W analizowanym materiale zaznaczył się proces zacierania różnic pomiędzy budową
somatyczną młodzieży akademickiej pochodzącej z różnych środowisk, jednak badana
populacja dziewcząt zamieszkujących wieś, w porównaniu do studentek pochodzących ze
środowiska miejskiego charakteryzuje się przeciętnie szerszymi barkami, szerokością
nadgarstka, obwodem ramienia, większymi wskaźnikami barkowo-wzrostowymi i biodrowowzrostowymi, a także pomimo wyższej masy ciała – przeciętnie mniejszą grubością
wszystkich fałdów skórno-tłuszczowych.
Uwzględniając kompleks czynników środowiskowo-społecznych, można powiedzieć, ze
wiele cech somatycznych w różnym stopniu jest od nich uzależnionych. Reakcja
poszczególnych cech na ten sam bodziec jest różna, także inaczej reagują na nie kobiety
i mężczyźni. Najbardziej ekosensytywnymi cechami morfologicznymi są wymiary cech
miękkich, a zatem obwody oraz grubość fałdów skórno-tłuszczowych, mniej ekosensytywne
są wymiary kostne.
Wyniki jednoczynnikowej analizy wariancji wskazują na utrzymujący się gradient
w wyodrębnionych kategoriach zmiennych społecznych. Dla rozwoju zielonogórskich
studentek istotne znaczenie mają w kolejności: charakter pracy matki i ojca, wiek matki,
miejsce zamieszkania, wiek ojca, wykształcenie matki oraz status materialny rodziny. Dla
rozwoju studentów istotne znaczenie mają: kierunek studiów, charakter pracy matki i ojca,
wiek ojca i matki, miejsce zamieszkania, wykształcenie ojca i matki oraz status materialny.
Na przestrzeni 15 lat (2000-2014), odnotowano decelerację cech długościowych ciała
(wysokość ciała, długość tułowia) a także masy ciała (kobiet) badanej młodzieży UZ.
2
Młodzież ta jest odzwierciedleniem trudnych warunków społeczno-ekonomicznych swoich
rodzin (będących skutkiem transformacji społeczno - ekonomicznej).
Metody wielowymiarowe pozwoliły na określenie kompleksowego charakteru badanych
zależności. Analiza kanoniczna umożliwiła wyróżnienie cech działających w obrębie
zmiennych zależnych i niezależnych. Analiza skupień Warda połączyła w grupy zmienne,
które charakteryzuje współzależność fizjologiczna.
Zachowania zdrowotne młodzieży akademickiej charakteryzuje niewystarczająca
aktywność fizyczna, błędy w zakresie sposobu odżywiania a także nieumiejętność
konstruktywnego radzenia sobie z sytuacjami trudnymi.
Kierunek studiów, obok poziomu wykształcenia i charakteru pracy rodziców, najsilniej
i istotnie różnicuje badaną młodzież pod względem świadomości zdrowotnej a także sposobu
odżywiania. Korzystniejsze zachowania względem zdrowia prezentuje młodzież studiująca na
kierunkach, na których pojawiają się treści związane z promocją zdrowia, stąd kolejny raz
podkreślić należy ogromne znaczenie edukacji zdrowotnej dla zdrowia i rozwoju dzisiejszej
młodzieży, a w przyszłości zdrowia społeczeństwa.
3