Pełny tekst - Wydawnictwa NIZP-PZH

ROCZN. PZH, 2000, 51, NR 2. 129-134
K ATARZYNA G Ó RALC ZYK \ DOM INIK W AW RZYŃCZAK1, JA N К. LUDW ICKl'
P O Z O ST A Ł O ŚC I PE ST Y C Y D Ó W C H L O R O O R G A N IC Z N Y C H W H E R B A C IE
O R G A N O C H L O R IN E PESTICIDE RESID U ES IN TEA
1 Zakład Toksykologii Środowiskowej
Państwowy Zakład Higieny
00-791 Warszawa, ul. Chocimska 24
Kierownik: prof. dr hab. Jan K. Ludwicki
2 Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna
Krotoszyn, woj. wielkopolskie
Przedstawiono wyniki monitoringu pestycydów chlorooiganicznycli w herbacie
i herbatkach owocowych pobranych z obrotu handlowego w Polsce.
WSTĘP
Pestycydy chloroorganiczne ze względu na swoje właściwości fizyko-chemiczne są
stale obecne w różnych elem entach środowiska mimo, że w większości krajów od
szeregu lat obowiązuje zakaz lub znaczne ograniczenie ich stosowania. O becność tych
związków w środowisku wynika z faktu, że nadal są one wykorzystywane w krajach
tropikalnych m.in. do zwalczania owadów przenoszących form y inwazyjne pierw o­
tniaków wywołujących m alarię. Biorąc pod uwagę fakt, że większość herbaty obecnej
na polskim rynku pochodzi z krajów, w których m alaria stanowi istotny problem ,
a także, że herb ata należy do najczęściej spożywanych napojów w Polsce uzasadnione
było podjęcie badań, które dałyby odpow iedź na pytanie, w jakim stopniu spożycie
herbaty przyczynia się do całkow itego pobrania pestycydów chloroorganicznych z dietą.
B adania m onitoringow e produktów spożywczych pod kątem obecności pozostałości
pestycydów są zalecane przez U nię E uropejską [3], a także są przedm iotem program ów
badawczych w Polsce. M ają one szczególnie znaczenie w przypadku insektycydów
chloroorganicznych, z uwagi na ich stałą obecność w produktach spożywczych p o ch o ­
dzenia zwierzęcego. Z narażeniem na te związki wiąże się występowanie niektórych
zaburzeń horm onalnych w okresie rozwojowym człowieka, co spowodowało, że niektóre
z nich zalicza się do substancji określanych jako „endocrine disruptors”, których
działanie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zmian nowotworowych [9, 12,
16].
W Polsce od ponad 30 lat Z akład Toksykologii Środowiskowej Państwowego Z ak ła­
du Higieny przy w spółpracy laboratoriów Stacji Sanitarno-Epidem iologicznych prow a­
dzi m onitoring pozostałości pestycydów w żywności [6, 7, 10, 11]. Jak dotąd badania
m onitoringow e nie obejmowały herbaty, mimo, że już w 1984 r. Górski [8] w badaniach
130
К. Góralczyk, D. Wawrzyńczak, J.K. Ludwicki
Nr 2
pilotow ych w skazał n a m ożliw ość w ystępow ania w ysokich stężeń insektycydów ch lo ro o rg an iczn y ch w h e rb a c ie p o ch o d zącej z C hin i Indii.
Pow yższe p rze słan k i o raz u trzy m u jące się na stosunkow o w ysokim p o zio m ie spożycie
h e rb a ty w P o lsce (6 0 0 -7 0 0 g /o so b ę ro czn ie) i w zrastający sy stem atycznie je j im p o rt [13]
stanow iły u z a sa d n ie n ie dla o b jęcia teg o p ro d u k tu b a d a n ia m i m o n ito ro w y m i w Polsce
w 1998 r.
C e le m niniejszej pracy było o k reśle n ie poziom ów p o zo stało ści insektycydów ch lo ro o rg an iczn y ch w różnych ro d za jac h h e rb a ty o raz w co ra z b ard ziej p o p u la rn y c h w kraju
tzw. h e rb a tk a c h ow ocow ych.
M A TERIAŁ I M ETO DY
M ateriał do badań stanowiły próbki herbaty czarnej, zielonej oraz herbatek owocowych
pobierane z obrotu handlowego przez służby inspekcji sanitarnej. W badaniach monitoringowych
herbaty oznaczano pozostałości heksachlorobenzenu (HCB), izomerów а-, P-, y-heksachlorocykloheksanu (HCH ), D D T i jego metabolitów, heptachloru, epoksydu heptachloru i aldryny.
Identyfikację i ilościowe oznaczanie badanych związków wykonano w laboratorium Powiatowej
Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Krotoszynie, województwo wielkopolskie, m etodą chrom a­
tografii gazowej z detekcją wychwytu elektronów (GC-EC). W procesie analitycznym stosowano
ogólnie przyjęte, zwalidowane procedury [8, 15].
Laboratorium wykonujące te analizy prowadzi wewnętrzną kontrolę jakości oraz uczestniczy
w międzylaboratoryjnych badaniach biegłości w zakresie analizy związków chloroorganicznych
organizowanych przez Zakład Toksykologii Środowiskowej Państwowego Zakładu Higieny,
a także potwierdza swoją biegłość w międzynarodowych badaniach organizowanych przez M AFF
(Ministry of Agriculture, Food and Fisheries, Anglia) dla Światowego Systemu M onitoringu
Środowiska w zakresie żywności (GEMS-Food).
Łącznie przebadano 35 próbek różnych rodzajów herbaty, w tym 21 próbek herbaty czarnej,
7 próbek herbaty zielonej i 7 próbek herbatek owocowych.
WYNIKI I ICH O M Ó W IENIE
W ża d n ej z p rze b ad an y c h p ró b e k nie stw ie rd z o n o p rz e k ro c z e n ia najwyższych d o ­
puszczalnych p o zo stało ści (N D P ) pestycydów p o d anych w ro z p o rz ą d z e n iu M in istra
Z d ro w ia i O p iek i S połecznej [14], a w przy p ad k u pestycydów , d la k tórych n ie o k re ślo n o
polsk ich N D P , o trzy m an e w yniki były niższe od w artości p o d an y ch w D yrek ty w ach U nii
E u ro p e jsk ie j [4]. S tęż en ia b ad an y ch zw iązków stw ierd zo n e w różnych ro d za jac h h e r ­
b aty p o d a n o w ta b eli I. Z am iesz cz o n o w niej rów nież g ran ic e o zn aczaln o ści m e to d y
d la p o szczególnych zw iązków o raz najw yższe d o p u sz cz aln e p o zo stało ści (N D P ) tych
zw iązków w herb acie.
Z g o d n ie z polskim ustaw odaw stw em [14] N D P X D D T w h e rb a c ie w ynosi 0,2 m g/kg
p ro d u k tu ; izo m eró w a - i 0 -H C H - 0,2 m g/kg o raz iz o m eru y -H C H - 0,1 m g/kg
p ro d u k tu i d la H C B -0,01 m g/kg p ro d u k tu . D la pozostałych zw iązków p rzy ję to N D P
u sta lo n e p rze z K o m ite t W ykonaw czy W sp ó ln o ty E u ro p e jsk ie j i o p u b lik o w a n e w D y­
rek ty w ach [4]. W ynoszą o n e 0,02 m g/kg p ro d u k tu dla sum y h e p ta c h lo ru i ep o k sy d u
h e p ta c h lo ru o raz aldryny. W p raw d zie p rze d staw io n e pow yżej w arto ści N D P d otyczą
p ro d u k tó w p och o d zący ch z krzew u g atu n k u C am ellia sinensis, je d n a k d la p o trz e b
niniejszej p racy w ykorzystano je ta k że przy o m aw ian iu p ozio m ó w b ad an y ch zw iązków
rów n ież w h e rb a tk a c h ow ocow ych.
132
К. Góralczyk, D. Wawrzyńczak, J.K. Ludwicki
Nr 2
Herbata czarna
H e rb a ta cz arn a stanow i w P olsce o k o ło 80% spożyw anej h e rb a ty i z teg o w zględu
po zio m y b ad an y ch zw iązków w tym p ro d u k c ie stanow iły zasadniczy p rz e d m io t b a d a ń .
W e w szystkich p rze b ad an y c h p ró b k a c h poziom y b ad an y ch zw iązków były bliskie granicy
o zn aczaln o ści m eto d y i o k o ło dw a rzędy w ielkości m n iejsze o d N D P d la p o szczególnych
zw iązków . M im o to, w e w szystkich bad an y ch p ró b k a c h stw ie rd z an o p o zo stało ści H C B
i Z D D T . H e p ta c h lo ru nie w ykryto w 1 p ró b ce , a Z H C H zaled w ie w 2 p ró b k ac h .
O b ec n o ść aldryny stw ie rd z o n o w 71% , a epoksydu h e p ta c h lo ru w 33% p ró b e k . P o d o b ­
n e re z u lta ty otrzy m ał F ernandez [5], który b a d a ł pozo stało ści zw iązków c h lo ro o rg a n i­
cznych w h e rb a c ie czarn ej znajdującej się w o b ro cie handlow ym w H iszp an ii.
N ależy zaznaczyć, że stę że n ia zw iązków ch lo roorganiczn y ch stw ie rd z an e w n in ie j­
szych b ad a n ia c h były zn acznie niższe od stę że ń tych zw iązków w ykryw anych przez
G ó rsk ieg o w b a d a n ia c h pilotow ych p rzep ro w ad zo n y ch 14 lat w cześniej [8].
Herbata zielona
H e rb a ta zielo n a zdobyw ająca co raz w iększą p o p u la rn o ść w naszym k raju zo stała
ró w n ież o b ję ta b a d a n ia m i m onitoringow ym i p o d k ątem zaw arto ści p o zo stało ści in se k ­
tycydów ch lo ro o rg an iczn y ch . Poziom y tych zw iązków stw ie rd z o n e w h e rb a c ie zielo n ej
były p o d o b n e do stę że ń w h e rb a c ie czarnej, co su g e ru je , że za ró w n o fe rm e n ta c ja , ja k
i p rzechow yw anie, stan o w iące p o dstaw ow e etap y p ro ce su przygotow yw ania liści h e rb a ty
d o spożycia, nie w pływ ają w zasadniczy sposób na poziom y b ad an y ch zw iązków .
Herbatki owocowe
H e rb a tk i ow ocow e de fa c to nie zaw ierają liści g atu n k u C am ellia sinensis, lecz są
m ieszan k am i suszonych i sproszkow anych ow oców (jabłek , m alin, jeżyn, ow oców c y tru ­
sow ych itp .), a ta k że kw iatów i liści różnych roślin (m ięty, h ib isk u sa, ru m ia n k u , lipy
itp .). W z rasta ją ce ich spożycie, w szczególności p rzez dzieci sp o w o d o w ało , że zostały
o n e ró w n ież w łączo n e d o niniejszych b a d a ń m onitorow ych. S tw ierd za n e w tych b a d a ­
n iach stę ż e n ia były zb liżo n e do granicy oznaczalności m e to d y d la p o szczególnych
zw iązków i p o d o b n e lub niższe o d poziom ów w ykryw anych p rzez F e rn a n d e z a
w p ró b k a c h h e rb a te k z ru m ia n k u i lipy [5].
PODSUM OW ANIE
W yniki b a d a ń m onitoringow ych h erb a ty wykazały, że m im o stałej o b ecn o ści
zw iązków ch lo ro o rg an iczn y ch w różnych e le m e n ta c h środ o w isk a, a ta k że ciąg łeg o ich
sto so w an ia w re jo n a ch , gdzie u p raw ia n e są krzewy h e rb a c ia n e - w p rzeb ad an y c h
p ró b k ac h zaró w n o czarn ej ja k i zielonej h erb a ty stę że n ia b ad an y ch zw iązków były
niskie, zb liżo n e d o granicy oznaczalności m etody. S tęż en ia te były n aw et n ieco niższe
od p o zio m ó w tych zw iązków stw ierdzanych w Belgii w b a d a n ia c h m o n ito rin g o w y ch
żyw ności, w tym rów nież h erb a ty [1, 2].
W p rzy p ad k u h e rb a te k ow ocow ych o trzy m an e wyniki były zg o d n e z p rzew id y w an ia­
m i, p o n iew aż w cześniej pro w ad zo n y m o n ito rin g żyw ności p o c h o d z e n ia ro ślin n e g o [6,
10, 11], a ta k że b a d a n ia p oziom ów tych zw iązków w m iąższu i sk ó rk ac h ow oców
cytrusow ych [7] w ykazały p rz e k ro c z e n ia N D P je d y n ie w p rzy p a d k u n iew ielk ieg o o d s e t­
ka p rze b ad an y c h p ró b ek .
Pestycydy chloroorganiczne w herbacie
K. G ó r a l c z y k ,
D.
Wawrzyńczak,
J.
K.
133
Ludwicki
O R G A N O C H L O R IN E PESTICIDE RESID U ES IN TEA
Summary
O rganochlorine pesticides still exist as environmental pollutants in many countries. In this
paper, the results of monitoring of organochlorine pesticides in teas taken from the Polish
market in 1998 year are presented. The monitoring included analysis of organochlorine insecti­
cides and their metabolites (SDDT, ZHCH, HCB, Heptachlor, Epoxide heptachlor, and Aldrin)
in samples of black and green tea, and fruit tea.
The mean concentration of the organochlorine compounds in the black tea ranged from
0,0002 to 0,003 mg/kg of product, and in the green and fruit teas from 0,0001 to 0,003 mg/kg
of product depending on the pesticide. In no case the violation of the Maximum Residues Limits
was observed. The results obtained in this monitoring did not differ from the results reported
by the other authors.
PIŚMIENNICTW O
1. Dejonckheere W., Steurbaut W., Drieghe S., Verstraeten R., Braeckman H.: Monitoring of
pesticide residues in fresh vegetables, fruits, and other selected food items in Belgium,
1991-1993., J. AOAC Int. 1996, 79, 97-110.
2. Dejonckheere W., Steurbaut W., Drieghe S., Verstraeten R., Braeckman H .: Pesticide residue
concentrations in the Belgian total diet, 1991-1993., J. AOAC In., 1996, 79, 520-528.
3. Commission Recom mendation (96/738/EC) of 2 December 1996 concerning a coordinations
of inspections in 1997 to ensure compliance with maximum levels of pesticide residues in
and on certain products of plant orgin, including fruit and vegetables., Official Journal of
the European Communities, 24.12.1996, No L 335, 54-56.
4. Council Directive 93/58/EEC of 29 June 1993 amending Annex II to Directive 76/895/EEC
relating to the fixing of maximum levels for pesticide residues in and on fruit and vegetables
and the Annex to Directive 90/642/EEC relating to the fixing of maximum levels for pesticide
residues in and on products of plant origin, including fruit and vegetables, and providing
for the establishment of a first list of maximum levels., Official Journal of the European
Communities, 23.08.1993, No L 211, 6-39.
5. Fernandez N.} Sierra M , Garcia J.J., Diez M.J., Teran M.T.: Organochlorine pesticide residues
in black tea, camomille, and linden. Bull. Environ. Contam. Toxicol. 1993, 50, 479-485.
6. Góralczyk К., Ludwicki J.K., Czaja K„ Struciński P.: M onitoring pozostałości pestycydów
w żywności w Polsce. Roczn. PZH 1998, 49, 331-339.
7. Góralczyk K., Ludwicki J.K., Struciński P., Czaja K.: Poziomy insektycydów chloroorganicznych w skórkach i miąższu owoców cytrusowych w Polsce w latach 1996-1997. Roczn. PZH
1999, 50, 25-31.
Górski Т.: Pesticide residues in teas consumed in Poland. Roczn. PZH 1985, 36, 433-437.
9. Longnecker M.P., Rogan W.J., Lucier G.\ The human effects of D D T (Dichlorodiphenyltrichloroethane) and PCBs (Polichlorinated Biphenyles) and an overview of organochlorines
in public health. Annual Rev. Public Health 1997, 18, 211-244.
10. Ludwicki J.K., Góralczyk К., Czaja К.: Badania monitorowe środków spożywczych w zakresie
pozostałości pestycydów (1986-1990). Wyd. Metod. PZH 1992.
11. Ludwicki J.K., Góralczyk K., Czaja K.: Pozostałości insektycydów chloroorganicznych
w żywności w latach 1986-1990., Roczn. PZH, 1992, 43, 21-31.
12. Ludwicki J.K., Góralczyk K.\ Organochlorine pesticides and PCB in human adipose tissue
in Poland. Bull. Environ. Contam. Toxicol. 1994, 52, 400-403.
134
К. Góralczyk, D. Wawrzyńczak, J.K. Ludwicki
Nr 2
13. Rocznik Statystyczny 1997, GUS.
14. Rozporządzenie M inistra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 4 kwietnia 1997 r. zmie­
niającego rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych pozostałości w środkach
spożywczych środków chemicznych stosowanych przy uprawie, ochronie, przechowywaniu
i transporcie roślin., Dziennik Ustaw z dnia 30 kwietnia 1997 r., Nr 43, poz. 273.
15. Wan H., Xia H.t Chen Z:. Extraction of pesticide residues in tea by water during the infusion
process. Food Addit. Contam. 1991, 8, 497-500.
16. W olff M.S., Toniolo P.G.: Environmental organochlorine exposure as a potential etiologie
factor in brest cancer. Environ. H ealth Perspect. 1995, 103, 141-145.
Otrzymano: 1999.09.20