Pełny tekst - Wydawnictwa NIZP-PZH
Transkrypt
Pełny tekst - Wydawnictwa NIZP-PZH
R O C Z N . P Z H , 1998, 49, 3 3 1 -3 3 9 KATARZYNA GÓRALCZYK JAN К LUDW1CK1, KATARZYNA CZAJA, PAWEŁ STRUCIŃSK1 M O N IT O R IN G PO Z O S T A Ł O Ś C I PE ST Y C Y D Ó W W ŻY W N O ŚC I W PO L SC E MONITORING OF PESTICIDE RESIDUES IN FOOD PRODUCTS IN POLAND Zakład Toksykologii Środowiskowej, Państwowy Zakład Higieny 00-791 Warszawa, ul. Chocimska 24 Kierownik: prof. dr hab. J.K Ludwicki Przedstawiono wyniki badań monitorowych pozostałości pestycydów na leżących do różnych grup chemicznych w środkach spożywczych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Otrzymane wyniki wskazują na wyraźny wzrost stężeń fungicydów z grupy ditiokarbaminianów w krajowych warzywach. WSTĘP B adania m onitorow e żywności są podstawowym sposobem umożliwiającym ocenę jej jakości zdrow otnej w odniesieniu do populacji generalnej. M ają one szczególne znaczenie dla oceny narażenia ludności na pozostałości pestycydów w środkach spo żywczych, bowiem pozwalają na wskazanie tych pestycydów, które występują w najwię kszych ilościach w żywności oraz tych produktów spożywczych, które najczęściej zawie rają ich pozostałości. P otrzeba śledzenia pozostałości chemicznych środków ochrony roślin w żywności wynika również z ich toksycznego działania oraz powszechności stosowania w rolnictwie J6]. Z akład Toksykologii Środowiskowej Państwowego Z akładu Higieny, przy w spółpra cy z laboratoriam i stacji sanitarno-epidem iologicznych, prowadzi od blisko 30 lat m o nitoring pozostałości pestycydów w żywności. O statnie opublikow ane wyniki tych badań [12] obejmowały pozostałości insektycydów chloroorganicznych w żywności stw ierdzane w latach 1986-1990. N a ich podstaw ie wykazano, że m im o obowiązującego od daw na zakazu stosow ania D D T, pozostałości tego insektycydu oraz jego m etabolitów są nadal obecne w żywności, zwłaszcza pochodzenia zwierzęcego. Stw ierdzono także stałą te n dencję wskazującą na powolny spadek stężeń związków chloroorganicznych w żywności. Na podstw ie tych wyników wyznaczono marginesy bezpieczeństw a pom iędzy wykrywa nymi stężeniam i a wartościam i progowymi [8]. Po roku 1991 nastąpiła znaczna jakościowa różnica w profilu żywienia ludności, przejawiająca się m.in. zwiększoną podażą owoców cytrusowych i egzotycznych, które w ubiegłych latach nie były przedm iotem m onitoringu w zakresie pozostałości pesty cydów. W iele z tych produktów pochodzi z krajów tropikalnych, nadal stosujących insektycydy chloroorganiczne. N iezależnie od tego, dane z m onitoringu przeprow adza nego w innych państw ach wskazują, że zarówno D D T, jak i inne pestycydy ch loroor ganiczne nadal stanowią częste zanieczyszczenie żywności [4, 17]. B adania wykonywane 332 К. Góralczyk i in. Nr 3 Monitoring pozostałości pestycydów w żywności 333 mleku, produ k tach dla dzieci oraz w rybach i ich przetw orach. W 1996 r. analizow ano 115 p róbek owoców cytrusowych i egzotycznych na obecność pozostałości pestycydów chloroorganicznych. B adania te kontynuow ano również w 1997 r. badając dalszych 126 próbek. W 1997 r. badaniam i m onitorowym i objęto rów nież krajow e owoce i warzywa - 382 próbki, w których oznaczano poziom y pozostałości ditiokarbam inianów. W 1997 r. przebadano również 26 próbek ziem niaków pod kątem obecności synte tycznych pyretroidów . W żadnej z badanych próbek ziem niaków nie wykryto pozosta łości syntetycznych pyretroidów powyżej granicy oznaczalności m etody wynoszącej od 0,005 do 0,001 mg/kg p roduktu w zależności od badanego związku [11]. W przebadanych od 1995 do 1997 roku próbkach artykułów spożywczych tylko w nielicznych przypadkach stw ierdzano przekroczenia najwyższych dopuszczalnych p o zostałości (N D P) pestycydów podanych w rozporządzeniu M inistra Zdrow ia i O pieki Społecznej [16]. W tabeli I przedstaw iono średnie stężenia związków chloroorganicznych stw ierdzane w mleku spożywczym. W żadnej z badanych próbek nie stw ierdzono przekroczeń N D P, które dla m leka z zaw artością tłuszczu do 4% wynoszą 0,04 mg ED D T/kg produktu i 0,015 mg ZH C H /kg p roduktu [16]. Tabela I. Stężenia związków chloroorganicznych w mleku spożywczym (mg/kg produktu, n = 52) Concentrations of organochlorine compounds in milk (mg/kg of product, n = 52) 334 К. Góralczyk i in. Tabela II. Nr 3 Stężenia związków chloroorganicznych w produktach mlecznych i mlecznozbożowych dla dzieci (mg/kg produktu) Concentrations of organochlorine compounds in milk and milk-cereal formulae n.b. - nie badano - średnia arytmetyczna odchylenie standardowe 3 - najwyższy wynik * wartości bliskie granicy oznaczalności ł* dla PCB n = 50; dla p,p’-DDD n = 63 Tabela n.b. 1 * ** I I I . Stężenia związków chloroorganicznych w przetworach owocowo-warzywnych i mięsno-warzywnych dla dzieci (mg/kg produktu). Concentrations of organochlorine compounds in vegetable-fruit products and vegetable-meat products for children (mg/kg of product) nie badano średnia arytmetyczna odchylenie standardowe najwyższy wynik wartości bliskie granicy oznaczalności dla PCB n = 20 Monitoring pozostałości pestycydów w żywności 335 były poniżej granicy oznaczalności metody, natom iast stężenia L D D T i PCB niezna cznie przekraczały granicę oznaczalności m etody [14]. Przedstaw ione w tabelach I—III wartości wskazują na znaczny spadek poziom ów tych związków w m leku i jego przetw orach oraz w produktach dla dzieci w porów naniu z początkiem lat 90-tych [9, 12] i latam i wcześniejszymi. T endencja ta jest wyraźna mimo, że odpow iednio w 15% i 13% próbek produktów mlecznych dla dzieci zan o to wano przekroczenia N D P dla E D D T i ZHCH. W ynika to jednak z zaostrzenia k rajo wych przepisów, bowiem w 1997 r. ukazało się rozporządzenie M inistra Zdrow ia i Opieki Społecznej określające N D P poszczególnych pestycydów w produktach dla dzieci blisko ich granic oznaczalności [16]. Tabela IV. Stężenia związków chloroorganicznych w rybach i przetworach rybnych (mg/kg produktu) Concentrations of organochlorine compounds in fish products (mg/kg of pro duct) W tabeli IV przedstaw iono stężenia chlorowanych węglowodorów arom atycznych w rybach i ich przetw orach. W tym przypadku w yodrębniono również przetw ory z w ątróbek rybnych poniew aż zaw artość badanych związków była w nich znacznie wyższa od poziom ów wykrywanych w pozostałych próbkach. Średnie stężenia pesty cydów chloroorganicznych w rybach i ich przetw orach, a naw et w przetw orach z w ątróbek rybnych były znacznie niższe od poziomów tych związków wykrywanych przez Falandysza pod koniec lat 80-tych [1, 2, 3]. W yraźne obniżanie się ich zawartości, a zwłaszcza PCB, jest przede wszystkim efektem zakazu stosow ania tych związków w systemach otwartych. Średnie stężenia pestycydów chloroorganicznych (H CB, a-, (3-, y-H CH , D D T i jego m etabolitów ) w owocach cytrusowych przedstaw ia tabela V. B adania m onitorow e w tym zakresie prow adzono kolejno przez 2 lata (1996-1997). A nalizow ano próbki części 336 К. Góralczyk i in. Tabela 1 2 3 V. Nr 3 Stężenia związków chloroorganicznych w owocach cytrusowych (mg/kg produk tu)* Concentrations of organochlorine compounds in citrus fruit (mg/kg of pro duct)* - średnia arytmetyczna - odchylenie standardowe - najwyższy wynik liczby próbek: 1996 r. = 72; 1997 r. = 103 jadalnych pom arańczy, m andarynek, grejpfrutów i cytryn. O dnotow ano nieco wyższe stężenia badanych związków w próbkach pochodzących z 1996 r. O bniżenie poziomów pozostałości tych związków w 1997 r. najwyraźniej widać w przypadku p ,p ’-DDD i p ,p ’-D D T , odpow iednio z 0,0310 mg/kg produktu w 1996 r. do 0,0006 mg/kg w 1997 r. i z 0,014 do 0,002 mg/kg produktu. W 1996 r. zanotow ano przekroczenia N D P dla Z D D T (0,05 mg/kg p roduktu) w 7 próbkach (po 3 próbki pom arańczy i cytryn, 1 p róbka m andarynek) co stanowi 8,5% wszystkich przebadanych próbek owoców cytru sowych. W 1997 r. nie zanotow ano przekroczeń N D P [16]. Tabela 1 2 3 VI . Stężenia związków chloroorganicznych w owocach egzotycznych (mg/kg pro duktu)* Concentrations of organochlorine compounds in exotic fruit (mg/kg of pro duct)* - średnia arytmetyczna - odchylenie standardowe - najwyższy wynik liczby próbek: 1996 r. = 33; 1997 r. = 24 Nr 3 Monitoring pozostałości pestycydów w żywności 337 W tabeli V I zestaw iono stężenia związków chloroorganicznych w owocach egzoty cznych otrzym ane w latach 1996-1997. W latach tych przebadano odpow iednio 33 i 24 próbki części jadalnych bananów i owoców kiwi. Podobnie jak w przypadku owoców cytrusowych tak i w próbkach owoców egzotycznych stężenia badanych związków były niższe w 1997 r. w porów naniu z 1996 r. W 1996 r. poziomy badanych związków, z wyjątkiem H CB, w owocach egzotycznych były znacznie niższe niż w owocach cytru sowych. N atom iast w 1997 r. w obu grupach owoców stężenia badanych związków były zbliżone do siebie, z wyjątkiem p,p ’-D D D , którego poziomy były praw ie dwa razy wyższe w badanych próbkach owoców egzotycznych w porów naniu z owocami cytruso wymi. M im o to, w żadnej z nich nie odnotow ano przeknoczeń N D P [16]. T a b e l a V I I . Stężenia ditiokarbaminianów w owocach i warzywach (mg CSz/kg produktu) Concentrations of dithiocarbamates in fruit and vegetables (mg CS^kg of product) I - średnia arytmetyczna - odchylenie standardowe - próbki, w których wykryto pozostałości powyżej granicy oznaczalności metody (0,05 mg/kg produktu) - NDP - najwyższe dopuszczalne pozostałości (2,0 mg CS 2/kg produktu) [16] W 1997 r. badaniam i m onitorowym i objęto również krajowe owoce i warzywa, w których oznaczano pozostałości fungicydów z grupy ditiokarbam inianów takich jak: maneb, tiuram , m ankozeb, zineb. Wyniki badań pozostałości tych związków przedsta wiono w tabeli V II. Z estaw iając poziomy ditiokarbam inianów w warzywach, wyod rębniono grupę warzyw liściowych i łodygowych ponieważ stężenia badanych związków w tej grupie warzyw były znacznie wyższe w porów naniu z pozostałymi warzywami. W żadnej z przebadanych p róbek owoców i warzyw z wyjątkiem warzyw liściowych i łodygowych nie stw ierdzono przekroczeń N D P, jedynie w jednej próbce warzyw wykryto stężenia ditiokarbam inianów równe N D P (2 mg CS 2/kg produktu) [16]. N a to miast w przypadku warzyw liściowych i łodygowych, na 131 przebadanych próbek w trzech (2% ), odnotow ano przekroczenia N D P, a w kolejnych 4 próbkach (3% ) stężenia występowały na granicy N D P. O trzym ane w tych badaniach średnie stężenia ditiokar baminianów w owocach i warzywach były znacznie wyższe od poziomów wykazywanych w R aporcie dla M inisterstw a Z drow ia i Opieki Społecznej z 1994 r. [13] i były zbliżone do poziom ów tych związków otrzymywanych w badaniach monitorowych przeprow a dzonych w latach 1987-1989 [9]. M oże to wynikać z coraz częstszego stosow ania preparatów zawierających fungicydy z grupy ditiokarbam inianów . 338 К. Góralczyk i in. Nr 3 WNIOSKI 1. M im o obow iązującego zakazu stosow ania pestycydów chloroorganicznych, po zostałości tych insektycydów są nadal stw ierdzane w żywności. 2. Porów nując otrzym ane w ciągu kilkunastu lat wyniki dotyczące stężeń związków chloroorganicznych w żywności, obserw uje się korzystną tendencję w skazującą na stały, choć powolny spadek zawartości tych pestycydów w środkach spożywczych. 3. Stw ierdzane poziom y związków chloroorganicznych w owocach cytrusowych i owocach egzotycznych nie odbiegają znacznie od stężeń tych związków w innych środkach spożywczych pochodzenia roślinnego. 4. O bserw uje się wyraźny wzrost poziomów pozostałości ditiokarbam inianów w kra jowych warzywach, zwłaszcza w warzywach liściowych i łodygowych. K. G ó r a l c z y k , J.K. Ludwicki, K. Czaja, P. Struciński MONITORING OF PESTICIDE RESIDUES IN FOOD PRODUCTS IN POLAND Summary In this paper, the results of monitoring of pesticide residues in food products are reported for the 3 years period 1995-1997. The monitoring included analysis of organochlorine com pounds (DDT and its metabolites - DDD and DDE, HCH isomers a, p and у, HCB and PCBs), pyrethroids and dithiocarbamates in variety of food products such as: milk and milk products, food for infants and children, fish products, potatoes, domestic fruit and vegetables, citrus and exotic fruits, which were taken from the market. The samples were collected from 15 regions of Poland. Mean values of ID D T and IH C H in food products of animal origin, including children foods, were much lower comparing with those, reported in previous years. Only few samples analyzed had violative residues exceeding Maximum Residue Limits (MRLs) for these com pounds. In none of food samples of plant origin, organochlorine compounds residues exceed Polish tolerances. The residues of synthetic pyrethroids were detected in none of tested samples of potatoes. Mean concentrations of dithiocarbamate pesticides in fruit and vegetables were higher than observed at the beginning of 1990s. In five samples of leaf and stem vegetables, the detected levels of dithiocarbamates exceed or were equal to MRLs. PIŚMIENNICTWO 1. Falandysz J.\ Wyniki oznaczeń poziomu pozostałości polichlorowanych dwufenyli w c z ę ś c i a c h jadalnych ryb z południowego Bałtyku i w przetworach rybnych. Roczn. PZH, 1986, 37, 8-15 2. Falandysz J.: Poziomy pozostałości polichlorowanych dwufenyli w jadalnych wątrobach ryb. Roczn. PZH, 1986, 37, 113-120 3. Falandysz J.\ Poziomy pozostałości polichlorowanych dwufenyli w mięśniach ryb. R o c z n PZH, 1986, 37, 303-311 4. Food and Agriculture /World Health Organization. Codex Alimentarius Commission. Po lychlorinated biphenyls. FAO/WHO, Rome 1990 5. Food and Drug Administration. Pesticide program. Residue Monitoring 1994. W a s h i n g t o n DC 6 . Góralczyk К , Czaja К , Ludwicki J.K: Monitoring biologiczny i środowiskowy narażenia na chlorowane węglowodory aromatyczne. Roczn. PZH, 1996, 47, 25-32 7. Ludwicki J.K , Czaja K , Góralczyk K: Uproszczona metoda oznaczania pestycydów chloro organicznych i polichlorowanych bifenyli (PCB) w mleku. Wyd. Metod. PZH, 1990 Monitoring pozostałości pestycydów w żywności 339 . Ludwicki J.K, Czaja K , Struciński P.: Próba oceny ryzyka zdrowotnego w warunkach środowiskowego narażenia na chlorowe węglowodory aromatyczne. Roczn. PZH, 1996, 47, 33-39 9. Ludwicki J.K., Góralczyk K : Badania monitorowe środków spożywczych w zakresie pozosta łości pestycydów (1986-1990). Wyd. Metod. PZH, 1992 10. Ludwicki J.K., Góralczyk K , Czaja К : Oznaczanie pozostałości syntetycznych pyretroidów w materiale roślinnym. Wyd. Metod. PZH, 1988 11. Ludwicki J.K, Góralczyk K , Czaja K.\ Oznaczanie insektycydów z grupy syntetycznych pyretroidów w materiale roślinnym. Roczn. PZH, 1988, 39, 302-308 12. Ludwicki J.K, Góralczyk K , Czaja K : Pozostałości insektycydów chloroorganicznych w żywności w latach 1986-1990. Roczn. PZH, 1992, 43, 21-31 13. Ludwicki J.K, Góralczyk K , Czaja K : Ocena narażenia ludności na pozostałości pestycydów w żywności na podstawie prac WSSE wykonywanych w ramach nadzoru. Raport dla Mini sterstwa Zdrowia i Opieki Społecznej, Państwowy Zakład Higieny, Warszawa, 1994 14. Ludwicki J.K, Góralczyk K , Czaja K , Struciński P.: Oznaczanie pozostałości insektycydów chloroorganicznych i polichlorowanych bifenyli w środkach spożywczych metodą chromato grafii gazowej. Wyd. Metod. PZH, 1996 15. Piechocka J.\ Oznaczanie pozostałości ditiokarbaminianów w materiale roślinnym metodą kolorymetryczną. Wyd. Metod. PZH, 1982 16. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 15 kwietnia 1997 r. zmie niające rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych pozostałości w środkach spo żywczych środków chemicznych stosowanych przy uprawie, ochronie, przechowywaniu i transporcie roślin. Dz. U. z 30 kwietnia 1997, Nr 43, poz. 273 17. Schee H.A.: The presence of pesticides residues in primary agricultural products of the Dutch market during the years 1991-1993. Inspectorate for Health Protection, Rijswijk, February 1995 18. Zadrozińska J.: Oznaczanie pozostałości insektycydów chloroorganicznych w owocach cytru sowych metodą chromatografii gazowej. Wyd. Metod. PZH, 1982 8 Otrzymano: 1998.01.23