okręgowa stacja chemiczno-rolnicza

Transkrypt

OKRĘGOWA STACJA CHEMICZNO-ROLNICZA
WE WROCŁAWIU
BADANIA PUNKTOWE POZIOMU SKAŻENIA GLEB
NA TERENIE POWIATU DZIERŻONIOWSKIEGO
WROCŁAW, 2011
SPIS TREŚCI
1.
WSTĘP
3
2.
CHARAKTERYSTYKA GLEB POWIATU
4
2.1.
Typy gleb
4
2.2.
Bonitacja gleb
5
2.3.
Przydatność rolnicza gleb
6
2.4.
Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej
8
3.
ZAWARTOŚĆ MAKRO I MIKROELEMENTÓW W GLEBACH NA TERENIE GMIN
10
4.
POWIATU
DZIERŻONIOWSKIEGO
CEL
I ZAKRES
OPRACOWANIA
16
5.
POBÓR PRÓB DO BADAŃ
16
6.
ZAKRES ANALITYCZNY I METODYKA BADAŃ LABORATORYJNYCH
19
7.
KRYTERIA OCENY WYNIKÓW BADAŃ
20
7.1.
Odczyn
20
7.2.
Metale ciężkie i benzo(a)piren
20
7.3.
Siarka siarczanowa (S-SO4)
24
8.
OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ
25
8.1.
Gmina Dzierżoniów
25
8.2.
Gmina Łagiewniki
26
8.3
Gmina Niemcza
28
8.4.
Gmina Pieszyce
29
8.5.
Ogrody działkowe - Bielawa
31
8.6.
Teren wokół oczyszczalni ścieków w Dzierżoniowie
32
8.7.
Trasa komunikacyjna – droga krajowa Wrocław – Kudowa Zdrój
34
8.8.
Teren przy składowisku odpadów Gilów - Byszów
35
8.9.
Teren wokół Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej
36
9.
PODSUMOWANIE WYNIKÓW BADAŃ
39
10.
WNIOSKI
44
11.
LITERATURA
46
12.
SPIS TABEL
47
13.
TABELE
48
14.
SPIS MAP
62
15
MAPY
16.
KOMENTARZ DO MAPY „STAN ZAWARTOŚCI METALI CIĘŻKICH W GLEBACH
POWIATU DZIERŻONIOWSKIEGO W 2010 ROKU”
17.
LOKALIZACJA PUNKTÓW BADAWCZYCH NA MAPACH EWIDENCYJNYCH
2
1. WSTĘP
Przedmiotem zamówienia „Badania punktowe skażenia gleb na terenie powiatu
dzierżoniowskiego” było wykonanie badań zanieczyszczenia gleb na terenach użytkowanych
rolniczo w wybranych obrębach, położonych na terenie gmin miejskich i wiejskich powiatu
dzierżoniowskiego (zgodnie z Umową nr 1/10 z dnia 11.10.2010). W ostatnich latach
przeprowadzano wiele badań gleb na terenie województwa dolnośląskiego, lecz powiat
dzierżoniowski badany był fragmentarycznie. Badania przeprowadzone w 2010 roku przez
OSCHR obejmują m.in. określenie podstawowych właściwości gleb oraz zawartości metali
ciężkich. Badania te pozwolą na wskazanie ewentualnych obszarów, gdzie przekroczone
zostały standardy jakości gleby i standardy jakości ziemi. Możliwe będzie wówczas podjęcie
działań naprawczych.
3
2. CHARAKTERYSTYKA GLEB POWIATU
Charakterystykę gleb powiatu przedstawiono na podstawie opracowań Instytutu
Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach pt.: „Warunki przyrodnicze produkcji
rolnej – woj. wałbrzyskie” [Puławy 1986], „Warunki przyrodnicze produkcji rolnej – woj.
wrocławskie” [Puławy 1986], suplementu „Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej
Polski według gmin” [IUNG Puławy 1993] oraz pracy pt.: „Stan i zmiany właściwości gleb
użytkowanych rolniczo w województwie dolnośląskim w latach 2000 – 2005” [Puławy –
Wrocław 2007].
2.1. Typy gleb
Dominującym typem gleb w powiecie dzierżoniowskim są gleby brunatne i płowe –
70,0 % powierzchni użytków rolnych (UR), powstałe ze skał macierzystych różnego
pochodzenia, stosunkowo mało przeobrażonych w procesie glebotwórczym. Zakres tego
przeobrażenia z punktu widzenia wartości użytkowo-rolniczej dla gleb brunatnych oraz
płowych jest bardzo podobny, dlatego w zestawieniu ujęto je wspólnie. Ich procentowy udział
na UR w gminach powiatu waha się od 54,0 % (gmina Łagiewniki) do 93,0 % (gminy
miejskie Bielawa i Piława Górna). Kolejnym pod względem udziału procentowego typem
gleb występującym na znacznych powierzchniach UR powiatu są czarne ziemie (19,5 %),
które charakteryzują się potencjalnie najwyższą żyznością z typów gleb występujących w
powiecie. Większość gleb tego typu jest skoncentrowanych na terenie gminy Łagiewniki,
gdzie ich odsetek wśród gleb na użytkach rolnych wynosi 35 %. Trzecim typem gleb
występującym na terenie powiatu dzierżoniowskiego są mady, powstałe w wyniku akumulacji
wód rzecznych oraz stokowych. W porównaniu do gleb brunatnych i płowych, mady są
zasobniejsze w próchnicę oraz składniki pokarmowe. Wśród gleb na UR stanowią one 10,5
%. Najwyższy odsetek gleb tego typu występuje na terenie gmin wiejskiej i miejskiej
Dzierżoniów (14,3 %), natomiast najniższy na terenie gminy gminy Niemcza (3,0 %).
Występujące na terenie powiatu gleby zostały wykształcone z utworów czwartorzędowych,
głównie z glin zwałowych i deluwialnych średnich i lekkich, utworów lessowatych i pyłów
wodnego pochodzenia. Utwory pyłowe wodnego pochodzenia i lessowate wykazują skład
granulometryczny pyłów ilastych. Dominują wśród nich utwory pyłowe niecałkowite,
zalegające na pyłach na żwirach, piaskach i glinach. Na terenie m. Pieszyce występują także
mursze płytkie.
4
Tabela 1. Typy gleb w gminach powiatu dzierżoniowskiego
rolnych
Typy gleb
Gmina
Brunatne i płowe Czarne ziemie
Bielawa m.
93,0
0,0
Dzierżoniów m. i
81,3
4,3
gm.
Łagiewniki
54,0
35,3
Niemcza
90,0
7,0
Pieszyce m.
89,9
0,0
Piława Górna m.
93,0
0,0
Powiat
70,0
19,5
w % powierzchni użytków
Mady
7,0
Mursze płytkie
0,0
14,3
0,0
10,7
3,0
10,0
7,0
10,5
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
2.2. Bonitacja gleb
Wartość bonitacyjną gleb powiatu dzierżoniowskiego, która opiera się na cechach
jakościowych gleb, przedstawiono w tabeli poniżej.
Tabela 2. Bonitacja gruntów ornych na terenie powiatu dzierżoniowskiego
Klasy bonitacyjne (w % % powierzchni) gruntów ornych
Razem GO
(łącznie z sadami)
% [w stos do
Gmina
I
II
IIIa IIIb IVa IVb
V
VI VI Z pow. gminy]
Bielawa m.
Dzierżoniów m.
Dzierżoniów
Łagiewniki
Niemcza
Pieszyce m.
Piława Górna
m.
0,0
0,0
0,0
8,7
1,8
0,0
0,0
1,2
4,9
25,7
30,9
0,2
29,1
30,2
27,9
32,1
27,7
9,1
32,6
40,2
31,4
16,4
20,0
41,6
19,9
19,6
23,8
10,4
11,1
37,5
13,6
6,6
8,6
4,2
4,7
8,6
4,6
2,0
3,1
2,3
2,9
3,0
0,2
0,1
0,3
0,2
0,9
0,1
0,0
0,1
0,1
0,0
0,1
0,0
35,3
58,4
64,0
65,3
60,0
34,7
0,0
8,6
31,4
29,9
18,1
8,9
3,0
0,1
0,0
76,5
Powiat
2,8
14,3
28,1
26,1
18,7
6,8
2,8
0,4
0,0
58,6
Na terenie powiatu na gruntach ornych (GO) występują głównie gleby dobrej (klasa
IIIa) i średnio – dobrej jakości (klasa IIIb). Łącznie gleby tych klas w powiecie mają ponad
50 % udział. Znaczny udział procentowy mają także gleby klas: IVa (18,7 %) oraz II (14,3
%). Najniższy udział procentowy mają gleby najniższej jakości – klasy VI (0,4 %). W
gminach Łagiewniki i Niemcza zdecydowanie dominują gleby bardzo dobre i dobre (klasy I –
IIIa). Tylko w tych gminach występują gleby klasy I, a udział procentowy gleb klasy II jest
znaczny (gm. Łagiewniki 25,7 %, gm. Niemcza 30,9 %). W gminach miejskich Bielawa,
Dzierżoniów i Piława Górna oraz wiejskiej Dzierżoniów przeważają gleby dobre i średnio –
5
dobre (klasy IIIa i IIIb). W gminie miejskiej Pieszyce dominują gleby średnio – dobrej i
średniej jakości (klasy IIIb i IVa).
Bonitację użytków zielonych (UZ) na terenie powiatu przedstawiono w tabeli nr 3.
Powierzchnia UZ na terenie powiatu dzierżoniowskiego wynosi 11,5 % całkowitej
powierzchni powiatu. Najwyższy odsetek powierzchni użytków zielonych w stosunku do
powierzchni gminy występuje w gminie miejskiej Pieszyce (15,2%), najniższy w gminie
miejskiej Dzierżoniów (5,9 %). Na UZ w większości gmin powiatu zdecydowanie przeważają
gleby zaliczone do klasy III (54,0 %). Na drugim miejscu pod względem udziału
procentowego znajdują się gleby klasy IV (27,4 %). W gminie miejskiej Pieszyce na UZ
najwyższy udział procentowy mają gleby klasy V (38,0 %) i IV (37,9 %).
Tabela 3. Bonitacja użytków zielonych na terenie powiatu dzierżoniowskiego
Klasy bonitacyjne (w % % powierzchni) użytków
Razem UZ %
zielonych
[w stos. do
Gmina
pow. gminy]
I
II
III
IV
V
VI
VI Z
Bielawa m.
Dzierżoniów m.
Dzierżoniów
Łagiewniki
Niemcza
Pieszyce m.
Piława Górna m.
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
1,4
17,1
9,5
0,1
2,3
61,2
80,7
63,4
54,1
55,3
21,7
69,0
27,9
16,0
27,8
20,7
25,4
37,9
26,4
9,1
2,5
6,2
6,7
6,7
38,0
1,9
1,6
0,8
1,0
1,4
1,8
2,4
0,5
0,2
0,0
0,2
0,0
1,3
0,0
0,0
12,0
5,9
12,4
7,8
10,6
15,2
10,6
Powiat
0,0
4,7
54,0
27,4
11,4
2,5
0,1
11,5
2.3. Przydatność rolnicza gleb
Podstawą racjonalnego wykorzystania gruntów jest podział gleb na kompleksy
przydatności rolniczej gleb, które określają przydatność gleb do uprawy określonych roślin.
Na terenie powiatu dzierżoniowskiego na GO występuje 11 różnych siedlisk naturalnych
(kompleksów) o odmiennych warunkach dla produkcji polowej (tabela na następnej stronie).
W powiecie dzierżoniowskim przeważają gleby kompleksu pszennego dobrego (58,7 %), duże
powierzchnie zajmują także gleby kompleksów: pszennego bardzo dobrego (18,8 %), pszennego
wadliwego (10,1 %) oraz żytniego dobrego (7,9 %). Najwięcej najlepszych gleb zaliczonych do
kompleksów pszennego bardzo dobrego i dobrego znajduje się na terenie gmin Łagiewniki i
Niemcza. Wymienione kompleksy w tych gminach łącznie zajmują odpowiednio 85,9 % i 87 %.
Najniższy odsetek gleby tych kompleksów stanowią w gminie miejskiej Bielawa (58,2 %). Gleby
6
kompleksów żytnich, szczególnie żytniego dobrego (kompleks 5) znaczny udział procentowy
mają w gminach: miejskiej Bielawa (10,7 %) oraz wiejskiej Dzierżoniów (15,9 %).
Niewielkie powierzchnie kompleksów górskich (kompleksy 10, 11 i 12) znajdują się na terenie
gmin: wiejskiej Dzierżoniów (kompleks 10 – 2,4 %) i miejskiej Pieszyce (kompleksy 11 i 12 –
łącznie 5,4 %).
Na UZ na terenie powiatu dzierżoniowskiego zdecydowanie przeważa kompleks 2z
(użytki zielone średnie), jego udział procentowy waha się od 50,2 % w gminie Łagiewniki, do
94,0 % w gminie miejskiej Dzierżoniów. Użytki zielone bardzo dobre i dobre (kompleks 1z)
występują w powiecie na niewielkiej powierzchni (6,3 %). Najwyższy ich odsetek znajduje się na
terenie gminy Łagiewniki (43,2 %). Użytki zielone słabe (kompleks 3z) również mają niewielki
udział procentowy (7,6 % w skali powiatu); najwyższy ich odsetek znajduje się w gminie
miejskiej Pieszyce (25,0 %).
Tabela 4. Kompleksy przydatności rolniczej gleb na terenie powiatu dzierżoniowskiego
Kompleksy przydatności rolniczej gleb (w % % powierzchni)
Grunty orne
Użytki zielone
Gmina
1*
Bielawa m.
2
3
4
5
6
7
8
10
11
12
1z
2z
3z
0,2
58,0 25,6
2,5
10,7
3,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
83,3
16,7
4,2
74,0 15,1
0,9
4,0
1,1
0,0
0,7
0,0
0,0
0,0
0,0
94,0
6,0
4,9
64,7
7,4
0,4
15,9
3,5
0,2
0,6
2,4
0,0
0,0
0,4
93,7
5,9
Łagiewniki
43,0
42,9
7,9
0,8
3,9
1,1
0,0
0,4
0,0
0,0
0,0
43,2
50,2
6,6
Niemcza
36,9
50,1
7,5
0,0
3,4
2,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
4,8
87,7
7,5
Pieszyce m.
0,0
71,0 15,5
1,1
3,5
0,0
0,0
3,4
0,0
2,3
3,1
0,0
75,0
25,0
Piława
Górna m.
12,0
57,0 22,5
0,0
2,8
5,6
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
6,0
92,3
1,7
Powiat
18,8
58,7 10,1
0,4
7,9
2,0
0,1
0,7
0,9
0,1
0,2
6,3
86,1
7,6
Dzierżoniów m.
Dzierżoniów
* – kompleks 1 – pszenny bardzo dobry
kompleks 2 – pszenny dobry,
kompleks 3 – pszenny wadliwy,
kompleks 4 – żytni bardzo dobry,
kompleks 5 – żytni dobry,
kompleks 6 – żytni słaby,
kompleks 7 – żytni bardzo słaby,
kompleks 8 – zbożowo – pastewny mocny,
kompleks 10 – pszenny górski,
7
kompleks 11 – zbożowy górski,
kompleks 12 – zbożowo – ziemniaczany – górski,
kompleks 1 z – użytki zielone bardzo dobre i dobre,
kompleks 2 z – użytki zielone średnie,
kompleks 3 z – użytki zielone słabe i bardzo słabe.
2.4. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej
Gleba jest najważniejszym, ale nie jedynym czynnikiem wpływającym na produkcję
rolniczą. O wielkości plonów roślin uprawnych decydują także: agroklimat, rzeźba terenu i
stosunki wodne. Kompleksowa ocena współdziałania wszystkich wymienionych czynników,
została określona jako waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Polega ona na
punktowej ocenie podstawowych czynników środowiska przyrodniczego. Suma tych punktów
daje wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (WWRPP).
Wskaźnik waloryzacji ma charakter ilościowy i jest zwykle wysoce skorelowany z
plonami głównych roślin uprawnych, uzyskiwanych w poszczególnych gminach danego
regionu. Wskaźnik ten bardzo dobrze odzwierciedla potencjał rolniczej przestrzeni
produkcyjnej. WWRPP jest wskaźnikiem kompleksowym, obejmującym oceny parametrów
szczegółowych, takich jak jakość gleby, klimatu, rzeźby terenu i stosunków wodnych.
Przedziały wartości WWRPP przedstawia tabela poniżej.
Tabela 5. Przedziały wartości WWRPP i wskaźników cząstkowych
Wskaźnik cząstkowy
Zakres punktów
Jakości i przydatności rolniczej
18 – 95
Agroklimatu
1 – 15
Rzeźby terenu
0–5
Warunków wodnych
0,5 – 5
Razem WWRPP
19,5 – 120
Na podstawie WWRPP została sporządzona mapa waloryzacji
warunków
przyrodniczych rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski w skali 1 : 1 000 000, syntetyczną
wycenę wyrażono w skali 100 punktowej. Ponieważ w praktyce uzyskano najwyższą wartość
waloryzacji 111 pkt., przyjęto je za 100 i w podobnym stosunku zredukowano wartość
wskaźnika dla innych obszarów. Na terenie kraju wydzielono następujące obszary do
produkcji rolniczej:







wyjątkowo korzystne (100 – 90,1 pkt.),
bardzo korzystne (90 – 80,1 pkt.),
korzystne (80 – 70,1 pkt.),
średnio korzystne (70 – 60,1 pkt.),
mało korzystne (60 – 50,1 pkt.),
niekorzystne (50 – 40,1 pkt.),
wyjątkowo niekorzystne (< 40,1 pkt.)
8
W powiecie dzierżoniowskim najmniej korzystnie pod względem jakości gleb wypada
gmina miejska Pieszyce (60,2 pkt). Najwyższy wskaźnik jakości i przydatności rolniczej
posiada gmina Łagiewniki (78,6 pkt.), a na drugim miejscu znajduje się gmina Niemcza (75,3
pkt.).
Warunki klimatyczne (wskaźnik bonitacji agroklimatu), których ocenę przeprowadza
się na podstawie wzniesienia użytków rolnych nad poziom morza, w większości gmin
powiatu są
zbliżone. Spośród gmin wyróżniają się gminy: Łagiewniki (13,4 pkt.) i
Dzierżoniów miasto (12,0 pkt.), gdzie warunki klimatyczne są znacznie korzystniejsze niż w
pozostałych gminach powiatu.
Na terenie powiatu dzierżoniowskiego wskaźnik bonitacji rzeźby terenu jest
nieznacznie zróżnicowany i mieści się w granicach 3,1 – 3,8 pkt. Wartość tego wskaźnika
wskazuje, że teren obszaru powiatu dzierżoniowskiego pod względem rzeźby terenu jest
korzystny do produkcji rolnej.
W powiecie dzierżoniowskim wskaźnik bonitacji warunków wodnych waha się w
granicach 3,8 – 4,6 pkt. W gminach rolniczych: Dzierżoniów, Łagiewniki i Niemcza warunki
wodne do produkcji rolnej są bardzo korzystne, w pozostałych gminach warunki te są
korzystne.
Najwyższym wskaźnikiem waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej w powiecie
charakteryzuje się gmina Łagiewniki (100,1 pkt.), natomiast najniższym gmina miejska
Pieszyce (70,3 pkt.).
Wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej w większości gmin powiatu,
oprócz gminy Pieszyce, jest wyższy niż średni wskaźnik dla obszaru województwa
dolnośląskiego (73,2 pkt.).
Obszar powiatu dzierżoniowskiego jest zróżnicowany pod względem warunków do
produkcji rolniczej. Wyróżnia się gmina Łagiewniki, której obszar jest wyjątkowo korzystny
do produkcji rolniczej oraz miasto Dzierżoniów gdzie warunki są bardzo korzystne.
Korzystne warunki do produkcji rolniczej występują w gminach Dzierżoniów, Niemcza i
Piława Górna miasto, natomiast w gminach miejskich Pieszyce i Bielawa warunki są średnio
korzystne (Góry Sowie).
9
Tabela
6. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej na terenie powiatu
dzierżoniowskiego i województwa dolnośląskiego
Wskaźnik
Syntetyczny
Wskaźnik bonitacji
Gmina
waloryzacji
wskaźnik
waloryzacji
rolniczej
przestrzeni
produkcyjnej
Jakości i
rolniczej
Agro- Rzeźby Warunków
przestrzeni
przydatności
klimatu terenu wodnych produkcyjnej
rolniczej
Bielawa m.
63,4
3,0
3,1
3,8
73,3
66,0
Dzierżoniów
m.
70,7
12,0
3,8
4,1
90,6
81,6
Dzierżoniów
67,4
3,0
3,8
4,6
78,8
70,1
Łagiewniki
78,6
13,4
3,6
4,5
100,1
90,2
Niemcza
75,3
3,0
3,2
4,5
86,0
77,5
Pieszyce m.
60,2
3,0
3,1
4,0
70,3
63,3
Piława Górna
m.
69,8
3,0
3,3
3,8
79,9
72,0
Powiat
71,1
6,1
2,7
3,7
83,6
75,3
Województwo
dolnośląskie
57,0
10,1
3,0
3,0
73,2
65,9
3. ZAWARTOŚĆ MAKRO I MIKROELEMENTÓW W GLEBACH NA
TERENIE GMIN POWIATU DZIERŻONIOWSKIEGO (na podstawie
badań OSChR we Wrocławiu).
Na terenie powiatu dzierżoniowskiego w latach 2007 – 2010 zostało pobranych do
badań w OSChR we Wrocławiu 3535 prób glebowych. Próby glebowe zostały pobrane na
użytkach rolnych z łącznej powierzchni 10115 hektarów. Badania były prowadzone przede
wszystkim na terenie gmin: Łagiewniki, Dzierżoniów i Niemcza. We wszystkich pobranych
próbach glebowych oznaczono odczyn (pH), zawartość przyswajalnych form fosforu, potasu i
magnezu oraz wyznaczono potrzeby wapnowania. W niewielkiej części z prób, pobranych na
terenie gmin Łagiewniki i Niemcza (66 szt.) oznaczono zawartość mikroelementów (bor,
mangan, miedź, cynk, żelazo).
10
3.1 Odczyn gleb
Gleby na użytkach rolnych powiatu są w znacznym stopniu zakwaszone. Na objętym
badaniami obszarze przeważają gleby o odczynie lekko kwaśnym – 38 %, odczyn kwaśny
stwierdzono w 30 % zbadanych prób, bardzo kwaśny w 9 %, obojętny w 15 %, a zasadowy w
8 % prób.
Tabela 7. Odczyn oraz potrzeby wapnowania gleb użytkowanych rolniczo w gminach
powiatu dzierżoniowskiego w latach 2007-2010 (w % powierzchni użytków
rolnych)
Odczyn - pH
do 4,5 4,6-5,5 5,6-6,5 6,6-7,2 pow.7,2
bardzo
kwaśny
Kwaśny
lekko
kwaśny
obojętny
zasadowy
konieczne
potrzebne
wskazane
ograniczone
zbędne
Potrzeby wapnowania
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
Bielawa m.
0
21
52
24
3
6
15
24
28
27
Dzierżoniów m.
10
51
38
1
0
61
33
5
1
0
Dzierżoniów
13
33
37
10
7
43
21
17
9
10
Łagiewniki
8
29
35
17
11
28
15
18
14
25
Niemcza
6
25
47
18
4
15
16
20
27
22
Pieszyce m.
17
43
36
2
2
54
29
10
2
5
Piława Górna m.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Powiat
9
30
38
15
8
33
18
18
13
18
Gminy
Wykres 1. Odczyn w glebach powiatu dzierżoniowskiego (w % powierzchni użytków rolnych)
50
40
pH < 4,5
pH 4,6 - 5,5
30
pH 5,6 - 6,6
%
pH 6,6 - 7,2
20
pH > 7,2
10
0
9
30
38
15
11
8
3.2 Potrzeby wapnowania gleb
Potrzeby wapnowania gleb określane są na podstawie stwierdzonego w glebie odczynu
(pH) oraz zwięzłości gleb (kategorii agronomicznej gleb – KAG). Gleby zwięźlejsze przy
podobnym odczynie wymagają znacznie wyższych dawek środków wapnujących niż gleby
lżejsze.
Potrzeby wapnowania gleb na terenie powiatu dzierżoniowskiego są bardzo duże, bo w aż 51
% przebadanych prób glebowych potrzeby wapnowania określono jako „konieczne” lub
„potrzebne”. Dla dalszych 18 % prób potrzeby określono jako wskazane. Potrzeby
wapnowania ograniczone lub zbędne stwierdzono w 31 % zbadanych prób. Z uwagi na to, że
na terenie powiatu dzierżoniowskiego zasadniczo występują gleby o kategorii agronomicznej
Wykres 2. Potrzeby wapnowania w glebach powiatu dzierżoniowskiego (w % powierzchni użytków
rolnych)
40
konieczne
potrzebne
30
wskazane
ograniczone
% 20
zbędne
10
33
0
18
18
13
18
ciężkiej i średniej, zalecane dawki wapna są wysokie – 33 % objętych badaniami gleb
(potrzeby wapnowania – konieczne) wymaga wapnowania w dawkach 4,5 – 6 ton czystego
CaO na hektar, dalsze 18 % (potrzeby wapnowania – potrzebne) w dawce 3 ton CaO na
hektar.
3.3 Zawartość fosforu
Na przebadanym obszarze UR na terenie powiatu zawartość fosforu jest znacznie
zróżnicowana. Największy udział procentowy mają gleby z bardzo wysoką zawartością
fosforu (32 %). Znaczny udział procentowy mają gleby z niską zawartością (24 %) oraz
średnią (21 %) fosforu. Gleby bardzo ubogie w fosfor (zawartość bardzo niska) mają tylko 9
% udziału.
12
Wykres 3. Zawartość przyswajalnego fosforu w glebach powiatu dzierżoniowskiego (w %
powierzchni użytków rolnych)
40
b.niska
30
niska
średnia
wysoka
% 20
b.wysoka
10
0
9
32
14
21
24
Tabela 8. Zawartość przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu w glebach użytkowanych
rolniczo w gminach powiatu dzierżoniowskiego w latach 2007-2010 (w %
średnia
wysoka
b. wysoka
b. niska
niska
średnia
wysoka
b. wysoka
b. niska
Niska
średnia
wysoka
b. wysoka
Zawartość magnezu
niska
Zawartość potasu
b. niska
Zawartość fosforu
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
Bielawa m.
1
15
25
24
35
1
6
31
27
35
0
10
21
15
54
Dzierżoniów m.
3
24
34
17
22
2
9
26
23
40
18
28
41
11
2
Dzierżoniów
18
34
21
12
15
7
18
41
15
19
9
16
33
22
20
Łagiewniki
2
17
19
13
49
2
8
28
17
45
5
16
26
22
31
Niemcza
6
24
22
18
30
3
16
30
15
36
1
5
12
19
63
Pieszyce m.
21
31
29
14
5
10
24
26
10
30
17
12
45
12
14
Piława Górna m.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Powiat
9
24
21
14
32
4
13
33
16
34
6
15
27
21
31
Gminy
3.4 Zawartość potasu
Stan zasobności gleb użytkowanych rolniczo w potas przedstawia się korzystnie.
Przeważają gleby o bardzo wysokiej zawartości potasu (34 %), nieznacznie niższy udział
procentowy mają gleby ze średnią zawartością potasu (33 %). Gleby o niskiej i bardzo niskiej
zawartości potasu stwierdzono w 17 % zbadanych gleb.
13
Wykres 4. Zawartość przyswajalnego potasu w glebach powiatu dzierżoniowskiego (w %
40
b.niska
30
niska
srednia
wysoka
% 20
b.wysoka
10
4
0
13
16
33
34
3.5 Zawartość magnezu
Zasobność w magnez gleb użytków rolnych na terenie powiatu dzierżoniowskiego
również w miarę korzystna – gleby zubożone w ten składnik (zawartość niska i bardzo niska)
mają 21 % udział. Przeważają gleby bardzo zasobne w magnez (31 %), duży udział mają
gleby ze średnią (27 %) i wysoką zwartością magnezu. Gleby zubożone w magnez
(zawartości niska i bardzo niska) wymagają pilnego nawożenia magnezowego albo poprzez
wapnowanie wapnem magnezowym (jeśli pH gleby jest zbyt niskie) lub stosowanie innych
nawozów zawierających w swoim składzie magnez (tam gdzie wapnowanie nie jest
potrzebne).
Wykres 5. Zawartość przyswajalnego magnezu w glebach powiatu dzierżoniowskiego (w %
40
b.niska
30
niska
srednia
wysoka
% 20
b.wysoka
10
6
15
27
21
0
14
31
3.6 Zawartość mikroelementów
Na obszarze powiatu dzierżoniowskiego w gminach Łagiewniki i Niemcza przeważają
gleby ze średnią zawartością mikroelementów: boru (60 %), manganu (100 %), miedzi (58
%), żelaza (90 %) i cynku (67 %). Największy odsetek gleb z niedoborem badanych
makroskładników stwierdzono w odniesieniu do boru (40 %), cynku (30 %) i miedzi (27 %).
W powiecie dzierżoniowskim jest niewielki odsetek gleb z wysoką zawartością
mikroelementów, na których nie ma ryzyka wystąpienia objawów ich niedoboru na roślinach;
dotyczy to głównie miedzi – wysoką zawartość miedzi stwierdzono w 15 % badanych prób.
Tabela 9. Zawartość przyswajalnego boru, manganu, miedzi, cynku i żelaza w glebach
użytkowanych rolniczo w gminach powiatu dzierżoniowskiego w latach 20072010 (w % powierzchni użytków rolnych)
Miedź
Żelaza
wysoka
niska
średnia
wysoka
niska
średnia
wysoka
niska
średnia
wysoka
niska
średnia
Wysoka
Cynk
średnia
Mangan
niska
Bor
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
Bielawa m.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Dzierżoniów m.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Dzierżoniów
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Łagiewniki
33
67
0
0
100
0
35
44
21
42
54
4
13
87
0
Niemcza
1
1
0
0
100
0
0
100
0
0
100
0
0
100
0
Pieszyce m.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Piława Górna m.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
40
60
0
0
100
0
27
58
15
30
67
3
9
90
1
Gminy
Powiat
Wykres 6. Zawartość mikroelementów na terenie powiatu dzierżoniowskiego
w latach 2007-2010 (w % powierzchni użytków rolnych)
100%
75%
0
15
60
100
50%
25%
0
3
67
58
40
27
30
bor
mangan
miedź
cynk
90
9
0
0%
1
15
żelazo
wysoka
średnia
niska
4. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA
Przedmiotem zamówienia było wykonanie badań zanieczyszczenia gleb na terenach
użytkowanych rolniczo w wybranych obrębach, położonych na terenie gmin powiatu
dzierżoniowskiego. Celem przeprowadzonych badań było ustalenie aktualnego poziomu
zawartości metali ciężkich, siarki siarczanowej oraz benzo(a)pirenu w glebach na gruntach
rolnych w wytypowanych punktach badawczych, położonych na terenie gmin powiatu
dzierżoniowskiego.
5. POBÓR PRÓB
Badania zostały przeprowadzone w powiecie dzierżoniowskim na terenie gmin:
Dzierżoniów, Łagiewniki, Niemcza oraz gmin miejskich Bielawa, Dzierżoniów i Pieszyce w
wytypowanych obrębach. Próby do badań zostały pobrany na gruntach rolnych nie objętych
wpływem zanieczyszczeń oraz położonych na obszarach bezpośrednio zagrożonych
zanieczyszczeniami w zakresie wynikającym z charakteru emisji na tych obszarach.
Próby glebowe do badań, pobrano zgodnie z Polskimi Normami: PN-R-04031:1997,
PN-ISO-10381-1-2008 oraz z uwzględnieniem uwarunkowań wynikających z zapisów w
Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. Próby pobierano w
wytypowanych obrębach na terenie gmin powiatu dzierżoniowskiego na wskazanych przez
Zleceniodawcę działkach ewidencyjnych, usytuowanych na gruntach użytkowanych rolniczo i
ogródkach działkowych. Przy poborze prób uwzględniono potencjalne źródła zanieczyszczeń.
Próby z wybranych obrębów pobrano ze wskazanych przez Zleceniodawcę działek
ewidencyjnych na wyznaczonych obszarach o powierzchni 1 ara, z warstwy 0 – 30 cm, jako
średnie z 15-20 nakłuć laską glebową idąc po przekątnej albo zygzakiem na wyznaczonej
powierzchni pola. Pobrane próby pierwotne zostały dokładnie wymieszane w celu otrzymania
próby średniej reprezentującej dany punkt badawczy.
Próby glebowe wzdłuż trasy komunikacyjnej Wrocław – Kudowa Zdrój zostały
pobrane na polach, w odległości około 10 metrów od krawędzi drogi, z pasów długości 50
metrów za pomocą laski glebowej (15 – 20 nakłuć), z warstwy 0 – 30 cm. Próby pierwotne
zostały wymieszane i uśrednione.
Współrzędne geograficzne miejsc poboru prób zostały oznaczone za pomocą urządzenia do
nawigacji satelitarnej GARMIN GPS 12.
Zestawienie ilości pobranych prób glebowych w obrębach przedstawiono w tabelach
poniżej.
16
W punktach badawczych na gruntach rolnych nie objętych wpływem zanieczyszczeń,
badania przeprowadzono w dwóch zakresach – w połowie punktów w zakresie podstawowym
(skład granulometryczny, pH odczyn, zawartość C-org. zawartość Zn, Pb, Cd, Cu i S-SO4), w
drugiej połowie punktów w zakresie rozszerzonym (skład granulometryczny, pH odczyn,
zawartość C-org. zawartość Zn, Pb, Cd, Cu Cr, Ni, As, Hg i S-SO4).
Tabela 10. Zestawienie ilości prób glebowych pobranych na użytkach rolnych na obszarach
nie objętych wpływem zanieczyszczeń na terenie powiatu dzierżoniowskiego
Zakres badań
rozszerzony
podstawowy
skład granulometryczny, pH, skład granulometryczny,
Gmina
Obręb
zawartość C-org.
pH, zawartość C-org.,
zawartość metali ciężkich: zawartość metali ciężkich:
Zn, Pb, Cd, Cu i siarki
Zn, Pb, Cd, Cu, Cr, Ni, As,
siarczanowej
Hg i siarki siarczanowej
Dzierżoniów
Łagiewniki
Niemcza
Pieszyce
1
111
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
111
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
30
Dobrocin
Nowizna
Kiełczyn
Książnica
Mościsko
Ostroszowice
Piława Dolna
Owiesno
Roztocznik
Uciechów
Włóki
Jaźwina
Ligota Wielka
Łagiewniki
Młynica
Oleszna
Radzików
Ratajno
Sieniawka
Sienice
Sokolniki
Trzebnik
Gilów
Nowa Wieś
NiemczańskaZdrój
Przerzeczyn
Wilków Wielki
Kietlin
Podlesie
Bratoszów
Piskorzów
Ogółem
17
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
111
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
30
Zakres analiz w próbach glebowych z obszarów bezpośrednio zagrożonych
zanieczyszczeniami także był zróżnicowany i został przedstawiony w tabeli poniżej.
Tabela 11. Zestawienie ilości prób glebowych pobranych na użytkach rolnych na obszarach
bezpośrednio
zagrożonych
zanieczyszczeniem
na
terenie
powiatu
dzierżoniowskiego
Obiekt
Ogrody działkowe
Ilość punktów
badawczych
Obręb
Miasto Bielawa
6
Miasto Dzierżoniów
2
Teren wokół
oczyszczalni ścieków
Nowizna gm. Dzierżoniów
w Dzierżoniowie
Trzebnik gm. Łagiewniki
Radzików gm. Łagiewniki
Trasa komunikacyjna Łagiewniki gm. Łagiewniki
– droga krajowa
Przystronie gm. Łagiewniki
Wrocław-Kudowa
Nowa Wieś Niemczańska
Zdrój
gm. Niemcza
Przerzeczyn Zdrój gm.
Niemcza
Gilów gm. Niemcza
Teren przy
składowisku odpadów Roztocznik
Gilów - Byszów
gm. Dzierżoniów
Teren wokół
Wałbrzyskiej
Specjalnej Strefy
Ekonomicznej
2
1
1
1
1
1
Odczyn, skład
granulometryczny,
zawartość C-org.,
zawartość Zn, Pb, Cd,
Cu, Cr, Ni, As, Hg i
S-SO4
Odczyn, skład
granulometryczny,
zawartość C-org.,
Cu, Cr, Ni, As, Hg i
S-SO4
Odczyn, skład
granulometryczny,
zawartość C-org.,
S-SO4 i B(a)P
1
2
2
Miasto Dzierżoniów
Miasto Pieszyce
2
2
Nowizna gm. Dzierżoniów
2
18
Zakres badań
Odczyn, skład
granulometryczny,
zawartość C-org.,
Cu, Cr, Ni,
S-SO4 i B(a)P
Odczyn, skład
granulometryczny,
zawartość C-org.,
Cu, Cr, Ni,
S-SO4 i B(a)P
6. ZAKRES ANALITYCZNY i METODYKA BADAŃ LABORATORYJNYCH
Badania wykonano w Laboratorium Akredytowanym (certyfikat NR AB 779)
Okręgowej Stacji Chemiczno – Rolniczej we Wrocławiu; zawartość
benzo(a)pirenu
oznaczono w Laboratorium Badań Chemicznych Ochrony Środowiska, Mechaniki Gruntów,
Kruszyw i Skał Przedsiębiorstwa Geologicznego we Wrocławiu PROXIMA S.A. (certyfikat
NR AB 432).
W pobranych próbach glebowych oznaczono następujące właściwości fizyczne
i chemiczne:
 skład granulometryczny metodą dyspersji laserowej [86 prób],
 pH (odczyn) potencjometrycznie w 1N KCl [86 prób],
 zawartość siarki siarczanowej nefelometrycznie po ekstrakcji roztworem octanu
amonu z 80 % kwasem octowym [86 prób],
 zawartość węgla organicznego metodą Tiurina [86 prób]
 zawartość całkowitą metali ciężkich: cynku, ołowiu, kadmu [86 prób], miedzi [80
prób], chromu i niklu [50 prób] metodą absorpcji atomowej (AAS) po mineralizacji
wodą królewską;
 zawartość rtęci [50 prób] metodą absorpcji atomowej (AAS) z amalgamacją
zimnych par rtęci na złocie,
 zawartość arsenu [50 prób] metodą wodorkowania (FAAS).
 zawartość benzo(a)pirenu [16 prób] metodą wysokosprawnej chromatografii
cieczowej (HPLC) z detekcją fluoroscencyjną.
19
7. KRYTERIA OCENY WYNIKÓW BADAŃ
7.1. Odczyn
Ocenę wyników badań odczynu gleb, wykonano na podstawie opracowanych przez
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG) zaleceń nawozowych, Część I –
Liczby graniczne do wyceny zawartości w glebach makro- i mikroelementów, Seria P (44),
Puławy 1990.
Tabela 12. Przedziały odczynu gleb oznaczonego w 1 N KCl
Klasa odczynu
Ocena odczynu gleb
Zakres pH
V
IV
III
II
I
Bardzo kwaśny
Kwaśny
Lekko kwaśny
Obojętny
Zasadowy
4,5
4,6 – 5,5
5,6 – 6,5
6,6 – 7,2
> 7,2
7.2. Metale ciężkie i benzo(a)piren
Ocenę
zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi (MC): cynkiem, ołowiem,
kadmem, miedzią, chromem, niklem, arsenem, rtęcią oraz benzo(a)pirenem wykonano na
podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie
standardów jakości gleby i standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 Poz. 1359). Według
tego rozporządzenia glebę lub ziemię uznaje się za zanieczyszczoną, gdy stężenie co najmniej
jednej substancji przekracza wartość dopuszczalną, z zastrzeżeniem, że jeśli przekroczenie
dopuszczalnego stężenia substancji w badanej glebie lub ziemi wynika z jej naturalnie
wysokiej zawartości, to uważa się, że przekroczenie dopuszczalnej wartości stężeń w glebie
lub ziemi nie nastąpiło. Rozporządzenie uwzględnia 3 grupy gruntów do których się odnosi:

Grupa A:
a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na
podstawie przepisów ustawy – Prawo Wodne,
b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody;
 Grupa B – grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami
i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, a także grunty
zabudowane i zurbanizowane;
 Grupa C – tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne.
20
Tabela 13. Wartości dopuszczalne stężeń metali ciężkich i benzo(a)pirenu w glebie lub ziemi
[mg/kg suchej masy]
Grupa B
Głębokość[ m ppt]
0,3-15,0
>15
0-0,3
Zanieczyszczenie
wodoprzepuszczalność gruntów[m/s]
do
poniżej
do
poniżej
-7
-7
1*10
1*10
Arsen
Chrom
Cynk
Kadm
Miedź
Nikiel
Ołów
Rtęć
Benzo(a)piren
20
150
300
4
150
100
100
2
0,03
20
150
350
5
100
50
100
3
5
25
190
300
6
100
100
200
5
10
25
150
300
4
100
70
100
4
40
55
380
720
10
200
210
200
10
50
Oceniono również stopień zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi (Zn, Pb, Cd, Cr, Cu, Ni)
posługując się wydaną przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska i Instytut Uprawy
Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG) w Puławach pracą pt. „Podstawy oceny chemicznego
zanieczyszczenia gleb. Metale ciężkie, siarka i WWA”, Warszawa 1995.
Ocena ta uwzględnia procentową zawartość frakcji spławialnej (<0,02 mm) w glebie oraz jej
odczyn, który znacząco wpływa na mobilność i intensywność pobierania metali ciężkich
przez rośliny. Wyznaczono zatem stopnie zanieczyszczenia gleb, a w obrębie każdego z nich
wyróżniono trzy oddzielne grupy: AG, BG, CG, dla których stężenia MC są różne (tabela).
Tab. 14. Podział na grupy gleb mineralnych (wg zawartości frakcji spławialnej i pH
w 1 N KCl) i organicznych (wg zawartości substancji organicznej)
Odczyn (pH)
< 4,5
4,6 – 5,5
5,6 – 6,5
> 6,5
< 10
AG
AG
AG
AG
Frakcja
10 – 20
AG
AG
AG
BG
spławialna
21 – 35
BG
BG
CG
CG
[%]
35 - 55
BG
BG
CG
CG
6 – 10
BG
BG
BG
BG
Substancja
organiczna* [%]
> 10
CG
CG
CG
CG
* - w glebach organicznych nie uwzględnia się wpływu pH
21
Tabela 15. Ocena zawartości metali ciężkich (mg/kg suchej masy) w powierzchniowej
warstwie gleb uprawnych (wartości zweryfikowane)
Stopień zanieczyszczenia gleb
Grupa
Metal
0
I
II
III
IV
V
gleby
Cd, kadm
Cu, miedź
Cr, chrom
Pb, ołów
Zn, cynk
Ni, nikiel
AG
0,3
1,0
2
3
5
>5
BG
0,5
1,5
3
5
10
>10
CG
1,0
3,0
5
10
20
>20
AG
10
30
50
80
300
>300
BG
20
50
80
100
500
>500
CG
25
70
100
150
750
>750
AG
20
40
80
150
300
>300
BG
30
60
150
300
500
>500
CG
50
80
200
500
1000
>1000
AG
20
70
100
500
2500
>2500
BG
40
100
250
1000
5000
>5000
CG
60
150
500
2000
7000
>7000
AG
50
100
200
700
1500
>1500
BG
70
150
300
1000
3000
>3000
CG
100
250
500
2000
5000
>5000
AG
10
30
50
100
400
>400
BG
25
50
75
150
600
>600
CG
50
75
100
300
1000
>1000
Wyróżniono następujące stopnie zanieczyszczenia gleb:
Stopień 0 – gleby nie zanieczyszczone o naturalnych zawartościach metali ciężkich. Gleby
nadają się pod wszystkie uprawy ogrodnicze i rolnicze, a zwłaszcza pod uprawy roślin
przeznaczonych dla dzieci i niemowląt.
Stopień I – gleby o podwyższonej zawartości MC mogą być przeznaczone do pełnego
wykorzystania rolniczego, z wyłączeniem upraw roślin do produkcji żywności o szczególnie
małej zawartości pierwiastków i substancji szkodliwych.
Stopień II – gleby słabo zanieczyszczone. Rośliny uprawiane na takich glebach mogą
zawierać nadmierne ilości MC z punktu widzenia toksykologicznego. Szczególnie wykluczyć
należy uprawę warzyw, jak np. sałata, szpinak, kalafior, marchew. Dozwolona jest uprawa
roślin zbożowych, okopowych i pastewnych oraz użytkowanie pastwiskowe.
22
Stopień III – gleby średnio zanieczyszczone. Wszystkie uprawy na takich glebach mogą ulec
skażeniu MC. Dopuszczalna jest uprawa roślin zbożowych, okopowych i pastewnych, pod
warunkiem okresowej kontroli poziomu metali w konsumpcyjnych częściach roślin. Zalecane
są uprawy roślin przemysłowych i traw nasiennych. Wody gruntowe mogą być narażone na
zanieczyszczenia MC, w tym szczególnie kadmem, cynkiem i niklem. W przypadku pastwisk
należy także kontrolować pobieranie MC przez zwierzęta.
Stopień IV – gleby silnie zanieczyszczone. Gleby takie, a zwłaszcza gleby lekkie, powinny
być wyłączone z produkcji rolniczej oraz zadarnione lub zadrzewione. Na glebach lepszych
należy uprawiać rośliny przemysłowe (len, konopie, wiklina), w zależności od ich wymagań
siedliskowych. Dopuszcza się także produkcję materiału siewnego zbóż i traw oraz
ziemniaków dla przemysłu spirytusowego (spirytus energetyczny) i rzepaku na olej
techniczny.
Wykorzystanie
na
pastwiska
należy
ograniczać.
Zaleca
się
zabiegi
rekultywacyjne, a przede wszystkim wapnowanie i wprowadzanie substancji organicznej.
Stopień V – gleby bardzo silnie zanieczyszczone. Powinny być wyłączone z produkcji
rolniczej i użytkowania pastwiskowego. Należy liczyć się z potrzebą zabiegów
rekultywacyjnych. Konieczne jest zadarnienie i zadrzewienie takich gleb, między innymi ze
względu na zagrożenie przenoszenia zanieczyszczeń wraz z pyłami glebowymi. Na
odpowiednich glebach można uprawiać rośliny przemysłowe.
23
7.3. Siarka siarczanowa (S-SO4)
Ocenę zawartości siarki siarczanowej (S-SO4) w glebie wykonano posługując się
wydaną przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska i Instytut Uprawy Nawożenia i
Gleboznawstwa w Puławach pracą pt. „Podstawy oceny chemicznego zanieczyszczenia gleb.
Metale ciężkie, siarka i WWA”, Warszawa 1995.
Tabela 16.
Stopień zawartości
Gatunek
gleby
I
II
III
IV
S-SO4 (mg/100 g gleby)
1,5
1,6 – 2,5
2,6 – 3,5
> 3,5
gs
2
2,1 – 3,0
3,1 – 4,0
> 4,0
gc
2,5
2,6 – 3,5
3,6 – 5,0
> 5,0
gmo
3,0
3,1 – 5,0
5,1–10,0
> 10
go
5,0
5,1–10,0
10,1 –15
> 15
gbl i gl
Stopnie zawartości: I – zawartość niska, II – średnia, III – wysoka, IV – podwyższona antropogenicznie
gbl – gleby bardzo lekkie, gl – gleby lekkie, gs – gleby średnie, gc – gleby ciężkie, gmo – gleby mineralnoorganiczne, go – gleby organiczne.
24
8. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ
Wyniki badań przedstawiono w tabelach nr 3a – 8a oraz na mapach nr 1 – 9,
zamieszczonych w końcowej części opracowania.
A. Grunty rolne
8.1. Gmina Dzierżoniów
Na terenie gminy Dzierżoniów przeważają gleby o składzie granulometrycznym glin
lekkich i średnich pylastych (68,2 %); również gleby wytworzone z pyłów ilastych mają
znaczny udział procentowy (27,3 %).
Badane gleby charakteryzują się znacznym zakwaszeniem. Zakres pH wahał się od 4,1
do 6,9. W 68 % badanych prób stwierdzono odczyn kwaśny bądź bardzo kwaśny, w 27,3 %
odczyn lekko kwaśny. Tylko w jednej z badanych prób stwierdzono odczyn obojętny.
Potrzeby wapnowania w gminie są bardzo duże i pilne.
Zawartość próchnicy w badanych glebach była zróżnicowana i wahała się od 0,50 %
do 1,89 %.
Zawartość metali ciężkich
Cynk – zawartość cynku mieściła się w przedziale wartości 27,7– 71,3 mg/kg. Najniższe
stężenie cynku stwierdzono w punkcie pomiarowym (pb) nr 8 (Książnica), najwyższe w pb nr
11 (Ostroszowice). Badane gleby z obszaru gminy charakteryzowały się naturalną
zawartością cynku; a zawartość podwyższoną (st. zanieczyszczenia I) wg kryteriów IUNG
stwierdzono w pb nr 11.
Ołów – zawartość ołowiu w badanych próbach glebowych była niska i wahała się od 8,7 (pb
nr 6, Kiełczyn) do 17,2 mg/kg (pb nr 14, Piława Dolna). We wszystkich próbach stwierdzono
naturalną zawartość ołowiu (stopień 0).
Kadm – badane gleby charakteryzowały się naturalną zawartością kadmu. Najniższe stężenie
kadmu – 0,11 mg/kg stwierdzono w pb nr 18; natomiast najwyższe – 0,42 mg/kg w pb nr 12
(Ostroszowice).
Miedź – zawartość miedzi wahała się od 6,8 mg/kg (pb nr 21, Włóki) do 21,1 mg/kg (pb nr
14, Piława Dolna). Zawartość podwyższoną miedzi (st. I zanieczyszczenia) stwierdzono w pb
nr 11 (Ostroszowice) i nr 14 (Piława Dolna).
25
Chrom – stężenie chromu w badanych glebach wahało się w przedziale 12,9 – 38,0 mg/kg;
najniższe stężenie stwierdzono w pb nr 2 (Dobrocin); najwyższe w pb nr 8 (Książnica).
Zawartość podwyższoną stwierdzono tylko w pb nr 8 (Książnica).
Nikiel – zawartość niklu w badanych glebach oscylowała w granicach 9,2 (pb nr 22, Włóki)
do 83,4 mg/kg (pb nr 8, Książnica). Przekroczenie zawartości naturalnej niklu stwierdzono w
punktach badawczych nr: 6 (Kiełczyn) i 18 (Roztocznik) w stopniu I (zawartość
podwyższona) oraz w pb nr 8 (Książnica) w stopniu III (średnie zanieczyszczenie).
Rtęć – zawartość rtęci w badanych glebach była niska i wahała się w granicach 0,022 – 0,098
mg/kg. Najniższe stężenie rtęci stwierdzono w pb nr 6 (Kiełczyn), natomiast najwyższe w pb
nr 14 (Piława Dolna).
Arsen – zawartość arsenu mieściła się w przedziale wartości od 4,83 do 7,98 mg/kg..
Najniższą zawartość stwierdzono w pb nr 2 (Dobrocin), najwyższą natomiast w pb nr 22 w
obrębie wsi Włóki.
Siarka siarczanowa – badane gleby charakteryzowały się niską zawartością siarki
siarczanowej, jej zawartość wahała się w granicach 0,23 – 1,34 mg/100 g. Najniższe stężenie
siarki siarczanowej stwierdzono w pb nr 1 (Dobrocin), najwyższe w pb nr 22 (Włóki).
Na terenie gminy Dzierżoniów nie stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby i
standardów jakości ziemi (Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002
r, Dz. U. Nr 165 Poz. 1359).
8.2. Gmina Łagiewniki
Gleby na terenie gminy miejskiej Lubań są wytworzone głównie z utworów gliniastych
oraz pylastych zaliczonych do ciężkiej i średniej kategorii agronomicznej gleb.
Objęte badaniami gleby charakteryzowały się zróżnicowanym odczynem, od bardzo
kwaśnego do zasadowego. Najwyższy odsetek zajmują gleby o odczynie kwaśnym i bardzo
kwaśnym (40,9 %), znaczny odsetek stanowią gleby o odczynie lekko kwaśnym (22,7 %)
i zasadowym (22,7 %). Zakres wartości pH wahał się w szerokim zakresie 4,4 – 7,4.
Zawartość próchnicy w badanych glebach była nieznacznie zróżnicowana i wahała się
w zakresie 0,90 – 1,89 %.
26
Cynk – zawartość cynku w badanych próbach wahała się w zakresie 25,4 – 47,9 mg/kg.
Najniższe stężenie stwierdzono w pb nr 37 (Sieniawka), najwyższe w pb nr 39 (Sienice). W
100 % prób zawartość cynku mieściła się w zakresie zawartości naturalnej.
Ołów – zawartość ołowiu w badanych próbach mieściła się w przedziale 9,7 – 21,0 mg/kg.
Najniższą zawartość ołowiu stwierdzono w pb nr 37 (Sieniawka), natomiast najwyższą w pb
nr 38 (Sieniawka). We wszystkich próbach pobranych na terenie gminy zawartość ołowiu
kształtowała się na poziomie naturalnym.
Kadm – zawartość kadmu mieściła się w zakresie zawartości naturalnej i wahała się w
granicach 0,13 – 0,36 mg/kg. Najniższe stężenie odnotowano w pb nr 42 (Sokolniki), a
najwyższe w pb nr 26 (Ligota Wielka).
Miedź – zawartość miedzi oscylowała w zakresie 7,8 – 19,4 mg/kg. Najniższe stężenie
miedzi stwierdzono w pb nr 37 (Sieniawka), najwyższe w pb nr 31 i 32 (Oleszna). We
wszystkich badanych próbach stwierdzono naturalną zawartość miedzi.
Chrom – badania wykazały naturalny poziom zawartości chromu. Najniższe stężenie chromu
stwierdzono w pb nr 34 – Radzików (17,0 mg/kg), natomiast najwyższe w pb nr 24 – Jaźwina
(48,2 mg/kg).
Nikiel – zawartość niklu mieściła się w dość szerokim zakresie: 14,5 – 71,9 mg/kg. Najniższe
stężenie niklu stwierdzono w pb nr 38 (Sieniawka), najwyższe w pb nr 32 (Oleszna). W
punktach badawczych nr 24 (Jaźwina), 32 (Oleszna) i 44 (Trzebnik) stwierdzono
podwyższoną zawartość niklu (I st. zanieczyszczenia).
Rtęć – zawartość rtęci wahała się od 0,045 do 0,072 mg/kg. Najniższe stężenie stwierdzono w
pb nr 34 (Radzików), najwyższe w pb nr 30 (Młynica).
Arsen – zawartość arsenu mieściła się w zakresie 6,10 – 9,49 mg/kg. Najniższą zawartość
odnotowano w pb nr 30 (Młynica), natomiast najwyższą w pb nr 26 (Ligota Wielka).
Siarka siarczanowa – zawartość S-SO4 mieściła się w przedziale wartości 0,34 – 4,58
mg/100g. Najniższą zawartość stwierdzono w pb nr 28 (Łagiewniki), najwyższą w pb nr 36
(Ratajno). W większości prób glebowych badania wykazały niską zawartość siarki
siarczanowej. Zawartość średnią S-SO4 stwierdzono w pb nr 42 (Sokolniki), a zawartość
wysoką w punktach nr 36 (Ratajno) i 39 (Sienice).
27
Na terenie gminy Łagiewniki nie stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby i
standardów jakości ziemi.
8.3. Gmina Niemcza
Na terenie gminy wiejskiej Niemcza występują głównie gleby wytworzone z utworów
pyłowych (66,7 %) oraz gliniastych (25 %) zaliczonych do ciężkiej kategorii agronomicznej
gleb.
Zakres wartości pH badanych gleb wahał się od 5,5 do 6,9. Największy udział
procentowy miały gleby o odczynie lekko kwaśnym (41,7 %), następnie gleby o odczynie
obojętnym (33,3 %), w reszcie prób glebowych (25 %) stwierdzono odczyn kwaśny.
Zawartość próchnicy w badanych glebach wahała się zakresie wartości 0,69 – 2,20 %.
Najniższą zawartość próchnicy stwierdzono w pb nr 51 (Wilków Wielki), a najwyższą w pb
nr 49 (Przerzeczyn Zdrój).
Cynk – zawartość cynku mieściła się w przedziale wartości 33,6 – 59,7 mg/kg. Najniższe
stężenie cynku stwierdzono w pb nr 53 (Kietlin), najwyższe w pb nr 50 (Przerzeczyn Zdrój).
Badane gleby z obszaru gminy charakteryzowały się naturalną zawartością cynku.
Ołów – zawartość ołowiu w badanych próbach glebowych wahała się od 9,7 (pb nr 51,
Wilków Wielki) do 25,8 mg/kg (pb nr 50, Przerzeczyn Zdrój). We wszystkich próbach
stwierdzono naturalną zawartość ołowiu.
kadmu – 0,11 mg/kg stwierdzono w pb nr 51 (Wilków Wielki); natomiast najwyższe – 0,30
mg/kg w pb nr 50 (Przerzeczyn Zdrój)
.
Miedź – zawartość miedzi wahała się w wąskim zakresie od 10,5 mg/kg (pb nr 53, Kietlin) do
16,2 mg/kg (pb nr 50, Przeczeczyn Zdrój). We wszystkich zbadanych próbach glebowych z
obszaru gminu stwierdzono naturalną zawartość miedzi.
Chrom – stężenie chromu w badanych glebach było nieznacznie zróżnicowane, wahało się w
przedziale 17,8 – 20,5 mg/kg i mieściło w przedziale zawartości naturalnej. Najniższe
stężenie stwierdzono w pb nr 48 (Nowa Wieś Niemczańska); najwyższe w pb nr 46 (Gilów).
28
Nikiel – zawartość niklu w badanych glebach oscylowała w granicach 18,5 (pb nr 46, Gilów)
do 26,0 mg/kg (pb nr 50, Przerzeczyn Zdrój). W większości prób stężenie niklu kształtowało
się na poziomie naturalnym, w pb nr 50 stwierdzono zawartość podwyższoną niklu (st. I).
Rtęć – zawartość rtęci w badanych glebach była niska i wahała się w granicach 0,049 – 0,094
mg/kg. Najniższe stężenie rtęci stwierdzono w pb nr 54 (Kietlin), natomiast najwyższe w pb
nr 50 (Przerzeczyn Zdrój).
Arsen – zawartość arsenu mieściła się w przedziale wartości 6,62 – 8,70 mg/kg.. Najniższą
zawartość stwierdzono w pb nr 56 (Podlesie), najwyższą natomiast w pb nr 48 w obrębie wsi
Nowa Wieś Niemczańska .
siarczanowej, jej zawartość wahała się w granicach 0,53 – 1,08 mg/100 g. Najniższe stężenie
siarki siarczanowej stwierdzono w pb nr 55 (Podlesie), najwyższe w pb nr 49 (Przerzeczyn
Zdrój).
Na terenie gminy Niemcza nie stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby i
8.4. Gmina Pieszyce
Gleby na terenie gminy miejskiej Pieszyce wykazują skład granulometryczny glin
lekkich i średnich pylastych zaliczonych do średniej i ciężkiej kategorii agronomicznej gleb.
Badane gleby wykazują głównie odczyn kwaśny (75 % prób). Najniższą wartością pH
charakteryzowały się gleby w pb nr 59 - (pH 4,6), najwyższą gleba w pb nr 58 - (pH 5,9).
Zawartość próchnicy w badanych glebach była zbliżona i wahała się w zakresie 1,53 –
1,75 %.
Najniższe stężenie stwierdzono w pb nr 57 (Bratoszów), najwyższe w pb nr 59 (Piskorzów).
We wszystkich badanych próbach zawartość cynku mieściła się w zakresie zawartości
naturalnej.
Najniższą zawartość ołowiu stwierdzono w pb nr 57, natomiast najwyższą w pb nr 59
29
(Piskorzów). We wszystkich próbach z terenu gminy stwierdzono naturalną zawartość
ołowiu.
granicach 0,14 – 0,24 mg/kg. Najniższe stężenie odnotowano w pb nr 57, a najwyższe w pb nr
60 (Piskorzów).
Miedź – zawartość miedzi była w niewielkim stopniu zróżnicowana i oscylowała w zakresie
11,2 – 17,3 mg/kg. Najniższe stężenie miedzi stwierdzono w pb nr 58 (Bratoszów), najwyższe
w pb nr 59 (Piskorzów). We wszystkich badanych próbach stwierdzono zawartość naturalną
miedzi.
stwierdzono w pb nr 58 (16,4 mg/kg), natomiast najwyższe w pb nr 60 (17,3 mg/kg).
Nikiel – zawartość niklu była nieznacznie zróżnicowana i mieściła się w przedziale
zawartości naturalnej. Najniższe stężenie niklu stwierdzono w pb nr 58 (11,6 mg/kg),
najwyższe w pb nr 60 (14,3 mg/kg).
Rtęć – zawartość rtęci była niska wahała się od 0,055 do 0,068 mg/kg. Najniższe stężenie
stwierdzono w pb nr 60 (Piskorzów), najwyższe w pb nr 58 (Bratoszów).
Arsen – zawartość arsenu w badanych glebach była zbliżona i oscylowała w zakresie 6,56 –
6,68 mg/kg. Najniższą zawartość odnotowano w pb nr 60 (Piskorzów), natomiast najwyższą
w pb nr 58 (Bratoszów).
Siarka siarczanowa – badania wykazały niską zawartość siarki siarczanowej w badanych
glebach. Zawartość S-SO4 była w małym stopniu zróżnicowana i mieściła się w przedziale
wartości 0,67 – 0,87 mg/100g. Najniższą zawartość stwierdzono w pb nr 58, najwyższą w pb
nr 57 (Bratoszów).
Na terenie gminy Pieszyce nie stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby i
30
B. TERENY BEZPOŚREDNIO ZAGROZONE ZANIECZYSZCZENIAMI
8.5. Gmina Bielawa miasto – ogrody działkowe
Na terenie ogrodów działkowych w Bielawie znajdują się gleby wytworzone z glin
średnich i lekkich pylastych, zaliczonych głównie do ciężkiej kategorii agronomicznej.
Gleby na terenie ogrodów w większości charakteryzują się niekorzystnym odczynem.
W badanych próbach stwierdzono zróżnicowany odczyn – od bardzo kwaśnego (50 % prób),
przez kwaśny (16,7 %), lekko kwaśny (16,7 %) do obojętnego (16,7 %). Zakres wartości pH
w badanych glebach wahał się od 4,2 do 6,7.
Zawartość próchnicy w badanych glebach wahała się w zakresie wartości 1,22 – 1,95
%. Najniższą zawartość próchnicy stwierdzono w pb nr 66 (dz. 74/3), a najwyższą w pb nr 62
(dz. 157).
stężenie cynku stwierdzono w pb nr 64 (dz. 117/2), najwyższe w pb nr 62 (dz.157). W
większości prób stwierdzono naturalną zawartość cynku, tylko w pb nr 62 badania wykazały
słabe zanieczyszczenie gleb (st. II).
Ołów – zawartość ołowiu w badanych próbach glebowych wahała się od 19,1 (pb nr 63 ) do
67,5 mg/kg (pb nr 66). W pb nr 66 stwierdzono podwyższoną zawartość ołowiu (stopień I),
natomiast w pozostałych zawartość naturalną.
Kadm – badane gleby charakteryzowały się naturalną zawartością kadmu, za wyjątkiem
gleby w pb nr 62 (dz. 157) gdzie badania wykazały zawartość podwyższoną kadmu.
Najniższe stężenie kadmu – 0,15 mg/kg stwierdzono w pb nr 65; natomiast najwyższe – 1,60
mg/kg w pb nr 62.
Miedź – zawartość miedzi w glebach ogrodów działkowych wahała się od 13,3 mg/kg (pb nr
63, dz. 158/2) do 26,7 mg/kg (pb nr 62, dz. 157). W większości (67 %) zbadanych prób
glebowych stwierdzono podwyższoną zawartość miedzi (pb nr 61, 62, 65, 66).
Chrom – stężenie chromu w badanych glebach wahało się w przedziale 18,1 – 52,1 mg/kg.
Najniższe stężenie stwierdzono w pb nr 63 (dz. 158/2); najwyższe w pb nr 62 (dz. 157). W
połowie objętych badaniami prób stwierdzono podwyższoną zawartość chromu (pb nr 61, 62 i
65).
31
Nikiel – zawartość niklu w badanych glebach mieściła się w przedziale wartości 13,2 (pb nr
63) do 35,3 mg/kg (pb nr 65). W punktach badawczych nr 61 i 65 stwierdzono podwyższoną
zawartość niklu (stopień I).
Rtęć – zawartość rtęci w badanych glebach wahała się w granicach 0,084 – 0,144 mg/kg.
Najniższe stężenie rtęci stwierdzono w pb nr 64 (dz. 117/2), natomiast najwyższe w pb nr 61
(dz. 1005).
Arsen – zawartość arsenu mieściła się w przedziale wartości 6,95 – 9,35 mg/kg. Najniższą
zawartość stwierdzono w pb nr 65 (dz.118/2), najwyższą natomiast w pb nr 62 (dz. 157).
siarczanowej, jedynie w pb nr 63 badania wykazały podwyższoną antropogenicznie zawartość
S-SO4. Zawartość siarki siarczanowej wahała się w granicach 0,52 – 6,09 mg/100g. Najniższe
stężenie siarki siarczanowej stwierdzono w pb nr 64 (dz. 117/2), najwyższe w pb nr 63 (dz.
158/2).
Na terenie ogrodów działkowych w Bielawie nie stwierdzono przekroczenia standardów
jakości gleby i standardów jakości ziemi.
8.6. Teren wokół oczyszczalni ścieków w Dzierżoniowie
Gleby wokół oczyszczalni ścieków w Dzierżoniowie charakteryzują się zróżnicowanym
składem granulometrycznym, występują tu gleby wytworzone z glin lekkich i średnich oraz z
utworów pyłowych zwykłych i ilastych. Zróżnicowane są również kategorie agronomiczne
gleb – od lekkiej przez średnią do ciężkiej.
Badane gleby charakteryzują się zróżnicowanym odczynem – w 50 % prób stwierdzono
odczyn kwaśny, w drugiej połowie odczyn zasadowy. Badania wykazały znaczną rozpiętość
zakresu wartości pH w analizowanych próbach glebowych, tj. od 4,9 do 7,3. Najniższym pH
charakteryzowały się gleby w pb nr 68 (Dzierżoniów). Najwyższą wartość pH stwierdzono w
punktach badawczych nr 69 i 70 (obręb Nowizna).
Zawartość próchnicy w badanych glebach wahała się w zakresie 1,65 – 3,10 %.
Najniższą zawartość próchnicy stwierdzono w pb nr 67 (Dzierżoniów), a najwyższą w pb nr
70 (Nowizna).
32
Najniższe stężenie stwierdzono w pb nr 70 (Nowizna), najwyższe w pb nr 68 (Dzierżoniów).
We wszystkich badanych próbach zawartość cynku mieściła się w zakresie zawartości
naturalnej.
Najniższą zawartość ołowiu stwierdzono w pb nr 70 (Nowizna), natomiast najwyższą w pb nr
68 (Dzierżoniów). We wszystkich próbach z obszaru wokół oczyszczalni stwierdzono, że
zawartość ołowiu kształtowała się na poziomie naturalnym.
granicach 0,14 – 0,32 mg/kg. Najniższe stężenie odnotowano w pb nr 70 (Nowizna), a
najwyższe w pb nr 68 (Dzierżoniów).
Miedź – zawartość miedzi była w niewielkim stopniu zróżnicowana i oscylowała w zakresie
14,3 – 19,5 mg/kg. Najniższe stężenie miedzi stwierdzono w pb nr 69 (Nowizna), najwyższe
w pb nr 67 (Dzierżoniów). We wszystkich punktach badawczych wokół oczyszczalni
stwierdzono naturalną zawartość miedzi.
Nikiel – zawartość niklu była w niewielkim stopniu zróżnicowana i wahała się w granicach
14,4 – 19,8 mg/kg. Najniższe stężenie niklu stwierdzono w punktach badawczych nr 68 i 69,
natomiast najwyższe w pb nr 70 (Nowizna).
Nie stwierdzono przekroczenia naturalnej
zawartości niklu.
Rtęć – zawartość rtęci była niska wahała się od 0,097 do 0,122 mg/kg. Najniższe stężenie
stwierdzono w pb nr 67 (Dzierżoniów), najwyższe w pb nr 70 (Nowizna).
Arsen – zawartość arsenu oscylowała w wąskim zakresie 6,62 – 8,64 mg/kg. Najniższą
zawartość odnotowano w pb nr 68, natomiast najwyższą w pb nr 67 (Dzierżoniów).
Siarka siarczanowa – zawartość S-SO4 była wyraźnie zróżnicowana, w obrębie Dzierżoniów
Dolny kształtowała się na poziomie niskim, natomiast w obrębie Nowizna na poziomie
średnim. Najniższą zawartość S-SO4 (0,83 mg/100g) stwierdzono w pb nr 68 (Dzierżoniów),
najwyższą (2,47 mg/100g) w pb nr 69 (Nowizna).
33
Na obszarze wokół oczyszczalni ścieków w Dzierżoniowie nie stwierdzono przekroczenia
standardów jakości gleby i standardów jakości ziemi.
8.7. Trasa komunikacyjna – droga krajowa Wrocław – Kudowa Zdrój
Gleby
pobrane
do
badań
wzdłuż
trasy
komunikacyjnej
wykazują
skład
granulometryczny pyłów ilastych oraz glin lekkich, zaliczonych do ciężkiej i średniej
kategorii agronomicznej gleb.
Badane gleby charakteryzują się odczynem: od kwaśnego przez lekko kwaśny, obojętny
do zasadowego. Przeważają gleby o odczynie kwaśnym i lekko kwaśnym . Zakres wartości
pH w badanych próbach mieścił się w przedziale 5,4 – 7,4. Najniższym pH charakteryzowały
się gleby w punktach badawczych nr 71 (Trzebnik, gm. Łagiewniki) i 74 (Przystronie, gm.
Łagiewniki), a najwyższym w pb nr 76 (Przerzeczyn Zdrój, gm. Niemcza).
Zawartość próchnicy była nieznacznie zróżnicowana i wahała się w zakresie 1,42 –
1,88 %. Najniższą zawartość próchnicy stwierdzono w pb nr 76 (Przerzeczyn Zdrój, gm.
Niemcza), najwyższą w pb nr 74 (Przystronie, gm, Łagiewniki).
Cynk – zawartość cynku w badanych próbach wahała się w zakresie 39,7 – 53,6 mg/kg i
mieściła się w przedziale naturalnej zawartości. Najniższe stężenie stwierdzono w pb nr 76
(Przerzeczyn Zdrój, gm. Niemcza), najwyższe w pb nr 75 (Nowa Wieś Niemczańska, gm.
Niemcza)
Ołów – zawartość ołowiu w badanych próbach mieściła się w przedziale wartości 11,7 – 20,1
mg/kg. Najniższą zawartość ołowiu
stwierdzono w pb nr 73 (Łsgiewniki), natomiast
najwyższą w pb nr 75 (Nowa Wieś Niemczańska, gm. Niemcza). We wszystkich badanych
glebach zawartość ołowiu kształtowała się na poziomie naturalnym.
Kadm – zawartość kadmu w badanych glebach była zbliżona, wahała się w granicach 0,11 –
0,14 mg/kg i mieściła się w zakresie zawartości naturalnej.
Siarka siarczanowa – badania wykazały niską zawartość siarki siarczanowej w badanych
glebach. Zawartość S-SO4 była w pewnym stopniu zróżnicowana i mieściła się w przedziale
wartości 0,39 – 2,34 mg/100g. Najniższą zawartość stwierdzono w pb nr 72 (Radzików, gm.
Łagiewniki), najwyższą w pb nr 76 (Przerzeczyn Zdrój gm. Niemcza).
Benzo(a)piren – zawartość benzo(a) pirenu w glebach wzdłuż trasy komunikacyjnej była
zbliżona i nie przekraczała 0,01 mg/kg.
34
W badanych glebach zlokalizowanych wzdłuż trasy komunikacyjnej Wrocław –
Kudowa Zdrój nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych zawartości metali
ciężkich oraz benzo(a)pirenu w glebie określonych w Rozporządzeniu w sprawie
8.8. Teren przy składowisku odpadów Gilów - Byszów
Na terenie przy składowisku odpadów znajdują się gleby wytworzone z glin lekkich i
średnich, zaliczonych do średniej i ciężkiej kategorii agronomicznej gleb.
Zakres pH badanych gleb wahał się od 5,7 do 6,7. W większości prób stwierdzono
odczyn lekko kwaśny (75 %). Tylko w pb nr 80 (obręb Roztocznik, gm. Dzierżoniów)
stwierdzono odczyn obojętny.
Zawartość próchnicy w badanych glebach była zbliżona i wahała się w zakresie
wartości 1,26 – 1,90 %. Najniższą zawartość próchnicy stwierdzono w pb nr 79 (obreb
Roztocznik, gm. Dzierżoniów), a najwyższą w pb nr 78 (Gilów, gm. Niemcza)..
stężenie cynku stwierdzono w pb nr 78, najwyższe w pb nr 77 (Gilów). We wszystkich
punktach badawczych stwierdzono naturalną zawartość cynku w glebie.
Ołów – zawartość ołowiu w badanych próbach glebowych wahała się od 14,4 (pb nr 78,
Gilów) do 22,0 mg/kg (pb nr 77, Gilów). We wszystkich punktach badawczych stwierdzono
naturalną zawartość ołowiu w glebie.
kadmu – 0,10 mg/kg stwierdzono w pb nr 77; natomiast najwyższe – 0,16 mg/kg w pb nr 80
(Obręb Roztocznik).
Miedź – zawartość miedzi wahała się od 14,1 mg/kg (pb nr 79, Roztocznik) do 18,2 mg/kg
(pb nr 77, Gilów). We wszystkich punktach badawczych stwierdzono naturalną zawartość
miedzi w glebie.
Chrom – stężenie chromu w badanych glebach wahało się w przedziale 16,7 – 20,0 mg/kg.
Najniższe stężenie stwierdzono w pb nr 80 (obręb Roztocznik); najwyższe w pb nr 77
(Gilów). We wszystkich punktach badawczych przy składowisku odpadów stwierdzono
naturalną zawartość chromu w glebie.
35
Nikiel – zawartość niklu w badanych glebach była nieznacznie zróżnicowana i mieściła się w
granicach wartości 14,9 – 22,2 mg/kg. Najniższe stężenie niklu stwierdzono w pb nr 80
(obręb Roztocznik), najwyższe w pb nr 78 (Gilów). We wszystkich próbach stężenie niklu
mieściło się w przedziale naturalnej zawartości.
Siarka siarczanowa – zawartość siarki siarczanowej była niska i wahała się w wąskim
zakresie wartości 0,71 – 1,17 mg/100g. Najniższe stężenie siarki siarczanowej stwierdzono w
pb nr 78 (Gilów), najwyższe w pb nr 80 (Obręb Roztocznik).
Benzo(a)piren – zawartość benzo(a)pirenu w glebach w sąsiedztwie składowiska odpadów
była zróżnicowana. Najwyższą zawartość bezo(a)pirenu w glebie (0,06 mg/kg) stwierdzono w
pb nr 80 (obręb Roztocznik). W wymienionym punkcie odnotowano przekroczenie
dopuszczalnej zawartości benzo(a)pirenu określonej w Rozporządzeniu w sprawie
Na terenie przyległym do składowiska odpadów nie stwierdzono przekroczenia
standardów jakości gleby i standardów jakości ziemi w odniesieniu do metali ciężkich.
8.9. Teren wokół Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej
Gleby wokół Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (WSSE) charakteryzują się
zróżnicowanym składem granulometrycznym, występują tu gleby wytworzone z glin lekkich i
średnich oraz z pyłów ilastych i pyłów ilastych. Dominują jednak gleby gliniaste. Gleby
wokół WSSE w większości należą do ciężkiej kategorii agronomicznej.
Badane gleby charakteryzują się znacznym zakwaszeniem, w większości prób badania
wykazały odczyn kwaśny. Tylko w jednym pb (nr 81, Dzierżoniów – Zachód) stwierdzono
odczyn lekko kwaśny (pH 6,2). Zakres pH w badanych glebach wahał się w granicach 4,3 –
6,2.
Zawartość próchnicy w badanych glebach wahała się w zakresie 1,36 – 2,43 %.
Najniższą zawartość próchnicy stwierdzono w pb nr 84 (Pieszyce – Dolne), a najwyższą w pb
nr 86 (Nowizna, gm. Dzierżoniów).
36
Najniższe stężenie stwierdzono w pb nr 84 (Pieszyce - Dolne), najwyższe w pb nr 86
(Nowizna). We wszystkich badanych próbach zawartość cynku mieściła się w zakresie
zawartości naturalnej.
Najniższą zawartość ołowiu stwierdzono w pb nr 81 (Dzierżoniów - Zachód), natomiast
najwyższą w pb nr 86 (Nowizna). We wszystkich punktach badawczych na terenie wokół
WSSE, zawartość ołowiu w glebie kształtowała się na poziomie naturalnym.
granicach 0,11 – 0,27 mg/kg. Najniższe stężenie odnotowano w pb nr 81 (Dzierżoniów Zachód) i 84 (Pieszyce – Dolne), a najwyższe w pb nr 86 (Nowizna).
Miedź – zawartość miedzi oscylowała w zakresie 10,8 – 20,8 mg/kg. Najniższe stężenie
miedzi stwierdzono w pb nr 81 (Dzierżoniów - Zachód), najwyższe w pb nr 85 (Nowizna).
We wszystkich punktach badawczych wokół WSSE stwierdzono naturalną zawartość miedzi
w glebie.
Nikiel – zawartość niklu była w niewielkim stopniu zróżnicowana i wahała się w granicach
12,1 – 16,3 mg/kg. Najniższe stężenie niklu stwierdzono w pb nr 81 (Dzierżoniów – Zachód),
natomiast najwyższe w pb nr 85 (Nowizna).
Nie stwierdzono przekroczenia naturalnej
zawartości niklu.
Siarka siarczanowa – zawartość S-SO4 była niska i nieznacznie zróżnicowana; jej zawartość
w badanych glebach wahała się w granicach 0,46 – 1,03 mg/100 g. Najniższą zawartość SSO4 stwierdzono w pb nr 86 (Nowizna), a najwyższą w pb nr 82 (Dzierżoniów - Zachód).
Benzo(a)piren – zawartość benzo(a)pirenu w glebach wokół WSSE w większości punktów
badawczych była niska i nie przekraczała wartości 0,01 mg/kg. Tylko w pb nr 82
(Dzierżoniów - Zachód) odnotowano wyraźnie wyższą zawartość benzo(a)pirenu w glebie.
Jego zawartość w wymienionym punkcie, kształtowała się na poziomie graniczącym z
dopuszczalnym, czyli 0,03 mg/kg.
37
Na obszarze wokół Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej nie stwierdzono
przekroczenia standardów jakości gleby i standardów jakości ziemi w odniesieniu do
metali ciężkich oraz benzo(a)pirenu.
38
9. PODSUMOWANIE WYNIKÓW BADAŃ
Badania przeprowadzono w 2010 roku na obszarze powiatu dzierżoniowskiego, na
terenie gmin: Bielawa miasto, Dzierżoniów, Dzierżoniów miasto, Łagiewniki, Niemcza i
Pieszyce miasto na użytkach rolnych nie objętych wpływem zanieczyszczeń oraz narażonych
bezpośrednio na zanieczyszczenie (obszary wokół składowisk, oczyszczalni ścieków, przy
trasie komunikacyjnej, w sąsiedztwie zakładów przemysłowych). Na obszarach nie
narażonych na zanieczyszczenie do badań pobrano 60 prób, natomiast na obszarach
narażonych 26 prób.
Skład granulometryczny – gleby na terenie powiatu dzierżoniowskiego są mało
zróżnicowane pod względem składu granulometrycznego oraz kategorii agronomicznych. Na
terenie powiatu występują głównie gleby o składzie granulometrycznym utworów pyłowych i
gliniastych, zaliczone do kategorii gleb średnich i ciężkich.
Zawartość węgla organicznego (próchnicy) – gleby na badanym obszarze
charakteryzowały nieznacznie zróżnicowaną zawartością węgla organicznego; jego zawartość
wahała się w granicach 0,50 – 3,10 %. Najniższą średnią zawartością próchnicy
charakteryzowały się gleby w gminie wiejskiej Dzierżoniów, najwyższą natomiast gleby
wokół oczyszczalni ścieków w Dzierżoniowie.
Odczyn gleb – znaczna część gleb na terenie powiatu dzierżoniowskiego jest silnie
zakwaszona. Odczyn bardzo kwaśny i kwaśny stwierdzono w 50,2 % badanych prób, lekko
kwaśny w 27,9 %. Wśród gmin, w największym stopniu zakwaszone są gleby w gminach
Pieszyce (75 % prób o odczynie kwaśnym) i Dzierżoniów (68 % prób o odczynie bardzo
kwaśnym
i
kwaśnym).
Na
gruntach
położonych
na
obszarach
zagrożonych
zanieczyszczeniem odczyn gleb był zróżnicowany, przeważają gleby zakwaszonie.
Szczególnie gleby na ogródkach działkowych w Bielawie oraz w Wałbrzyskiej Specjalnej
Strefie Ekonomicznej w większości charakteryzowały się dużym zakwaszeniem (odczyn
bardzo kwaśny i kwaśny).
Niekorzystny stan zakwaszenia gleb w powiecie dzierżoniowskim potwierdzają
aktualne wyniki badań masowych z lat 2007 – 2010 wykonane w OSChR we Wrocławiu na
zlecenia producentów rolnych. Wskazują one, że 39 % przebadanych gleb na użytkach
rolnych charakteryzuje się odczynem bardzo kwaśnym lub kwaśnym, a 38 % gleb odczynem
lekko kwaśnym.
39
Stopień szkodliwości skażenia gleb metalami ciężkimi jest uzależniony od
właściwości
gleb.
Zdolność
wiązania
metali
ciężkich
i
zatrzymywania
ich
w
powierzchniowych poziomach, posiadają gleby zawierające dużo minerałów ilastych, gleby o
wysokiej zawartości substancji organicznej oraz gleby o odczynie obojętnym i zasadowym.
Na tych glebach stopień pobierania metali ciężkich przez korzenie roślin oraz ich wymywania
do wód gruntowych jest znacznie ograniczony. W glebach zakwaszonych wzrasta
rozpuszczalność metali ciężkich oraz ich przyswajalność dla roślin.
Oceniając zawartość metali ciężkich (Zn, Pb, Cd, Cr, Cu, i Ni) w skali IUNG, stwierdzono
w większości badanych prób ich naturalną zawartość (st. 0).
Zestawienie ilości przekroczeń naturalnej zawartości metali ciężkich w glebach w
gminach powiatu dzierżoniowskiego przedstawiono w tabeli na następnej stronie.
Podwyższoną zawartość metali ciężkich (st. I) stwierdzono w odniesieniu do Zn, Pb, Cd,
Cu, Cr i Ni. Przekroczenia naturalnej zawartości dotyczyły głównie niklu, miedzi i chromu,
natomiast w przypadku cynku, ołowiu i kadmu odnotowano tylko pojedyncze przypadki.
Największą ilość prób z przekroczoną naturalną zawartością metali ciężkich stwierdzono na
terenie ogrodów działkowych w Bielawie oraz w gminie Dzierżoniów i Łagiewniki. Według
wytycznych IUNG, gleby o podwyższonej zawartości metali ciężkich mogą być przeznaczone
do pełnego wykorzystania rolniczego, z wyłączeniem upraw roślin do produkcji żywności o
szczególnie małej zawartości pierwiastków i substancji szkodliwych.
Podwyższoną zawartość metali ciężkich stwierdzono w następujących punktach
pomiarowych:
 pb nr 6 (Kiełczyn, gm. Dzierżoniów) – Ni
 pb nr 8 (Książnica gm. Dzierżoniów) – Cr
 pb nr 11 (Ostroszowice, gm. Dzierżoniów) – Zn, Cu
 pb nr 14 (Piława Dolna, gm. Dzierżoniów) – Cu
 pb nr 18 (Roztocznik, gm. Dzierżoniów) – Ni
 pb nr 24 (Jaźwina, gm. Łagiewniki) – Ni
 pb nr 32 (Oleszna, gm. Łagiewniki) – Ni
 pb nr 44 (Trzebnik, gm. Łagiewniki) – Ni
 pb nr 50 (Przerzeczyn Zdrój, gm. Niemcza) – Ni
 pb nr 61 (Bielawa m.) – Cu, Cr, Ni
 pb nr 62 (Bielawa m.) – Cd, Cu, Cr
 pb nr 65 (Bielawa m.) – Cu, Cr, Ni
 pb nr 66 (Bielawa m.) – Pb, Cu
 pb nr 70 (Nowizna, gm. Dzierżoniów) – Cr
40
Tabela 16 .Zestawienie ilości prób w których stwierdzono przekroczenie naturalnej zawartości
metali ciężkich (wg IUNG)
St. I
St.II-III**
St. 0
St.II-III**
0 20 2
0 10 1 0
8
2 1
Łagiewniki
22 0
0 22 0 0 22 0
0 22 0
0 11 0 0
8
3 0
Niemcza
12 0
0 12 0 0 12 0
0 12 0
0
6
0 0
5
1 0
Pieszyce
4
0
0
0
2
0 0
2
0 0
St. I
St. 0
0 22 0 0 22 0
St. I
St. 0
St.II-III**
Nikiel
21 1
St. I
St. 0
St.II-III**
Chrom
Dzierżoniów
St. I
St. 0
St.II-III**
St. I**
St. 0*
Gmina
Miedź
Kadm
St.II-III**
Ołów
Cynk
Obszary nie objęte wpływem zanieczyszczeń
0
4
0 0
4
0
4
0
Tereny bezpośrednio zagrożone zanieczyszczeniami
Ogrody działkowe –
Bielawa
Teren wokół
oczyszczalni ścieków w
Dzierżoniowie
Trasa komunikacyjna –
droga krajowa Wrocław
– Kudowa Zdrój
Teren przy składowisku
odpadów Gilów –
Byszów
Teren wokół Wałbrzyskiej Specjalnej
Strefy Ekonomicznej
5
0
1
5
1 0
5
1
0
2
4
0
3
3 0
4
2 0
4
0
0
4
0 0
4
0
0
4
0
0
3
1 0
3
0 1
6
0
0
6
0 0
6 0
0
-
-
-
-
-
-
-
-
4
0
0
4
0 0
4
0
0
4
0
0
4
0 0
4
0 0
6
0
0
6
0 0
6
0
0
6
0
0
6
0 0
6
0 0
-
84 1 1 85 1 0 85 1 0 74 6 0 45 5 0 40 8 2
Powiat
* – zawartość naturalna
** – zawartość podwyższona
*** – zanieczyszczenie w stopniu II – III
Słabe zanieczyszczenie gleb (st. II) stwierdzono w przypadku cynku i niklu w następujących
punktach badawczych:


pb nr 62 (Bielawa m.) – Zn
pb nr 70 (Nowizna, gm. Dzierżoniów) – Ni
Średnie zanieczyszczenie gleb (st. III) stwierdzono w przypadku niklu w pb nr 8 (Książnica,
gm. Dzierżoniów)
41
Wyniki badań zawartości metali ciężkich zostały także wycenione wg Rozporządzenia
Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. (Dz. U. Nr 165 Poz. 1359).
Zgodnie z tym Rozporządzeniem nie stwierdzono przekroczenia standardów jakości
gleby i jakości ziemi w odniesieniu do metali ciężkich.
Na terenie powiatu dzierżoniowskiego, pod względem zawartości metali ciężkich w
glebie, wyróżnia się obszar ogrodów działkowych w Bielawie. Na wymienionym obszarze
średnia zawartość metali ciężkich: cynku, ołowiu, kadmu, miedzi, chromu, arsenu i rtęci jest
najwyższa. Szczególnie wyraźnie na tle innych badanych obszarów powiatu, wyróżnia się
średnia zawartość cynku, ołowiu, kadmu i chromu. Jednocześnie średnia wartość pH w
glebach z ogrodów jest najniższa w całym powiecie. Z tych względów na obszar ten należy
zwrócić większą uwagę, tym bardziej, że są tam uprawiane gatunki roślin warzywnych.
Tabela 17 Średnia zawartość metali ciężkich w badanych glebach na terenie powiatu
dzierżoniowskiego
pH
Zn
Gmina Dzierżoniów
5,3
40,6
12,3
0,24
11,4
21,3
24,5
6,69
0,0526
Gmina Łagiewniki
6,1
39,7
13,4
0,25
13,8
24,4
30,2
7,83
0,0563
Gmina Niemcza
6,1
43,9
15,0
0,20
13,8
18,8
22,0
7,53
0,0702
Gmina Pieszyce
5,3
52,5
16,4
0,17
13,4
16,9
13,0
6,62
0,0614
Ogrody działkowe - Bielawa
5,1
82,8
34,0
0,51
20,1
34,5
24,1
8,07
0,1149
6,2
56,6
20,4
0,23
16,5
23,0
27,0
7,54
0,1129
6,2
46,3
14,3
0,13
-
-
-
-
-
6,2
49,7
17,5
0,14
16,0
18,1
17,8
-
-
5,2
52,6
17,6
0,17
14,1
16,2
13,4
-
-
Teren wokół oczyszczalni ścieków
w Dzierżoniowie
Trasa komunikacyjna – droga
krajowa Wrocław – Kudowa Zdrój
Teren przy składowisku odpadów
Gilów – Byszów
Teren wokół Wałbrzyskiej
Specjalnej Strefy Ekonomicznej
Pb
Cd
Cu
Cr
zawartość w mg/kg
Ni
As
Hg
mg/kg
Zawartość siarki siarczanowej – gleby na badanym obszarze charakteryzują się
niską zawartością siarki siarczanowej. Niską zawartość S-SO4 stwierdzono w 93,0 % prób
glebowych. Wysoką zawartość siarki siarczanowej stwierdzono w dwóch punktach
badawczych na terenie gminy Łagiewniki; zawartość podwyższoną antropogenicznie S-SO4
(IV stopień) w jednym punkcie badawczym na terenie ogrodów działkowych w Bielawie.
42
Zawartość benzo(a)pirenu – zawartość benzo(a)pirenu została onaczona w punktach
badawczych położonych wzdłuż trasy komunikacyjnej Wrocław – Kudowa Zdrój, wokół
składowiska odpadów Gilów – Byszów oraz w Wałbrzyskiej Specjalnej Strefie
Ekonomicznej. Przekroczenie dopuszczalnej zawartości (zgodnie z Rozporządzeniem
Ministra Środowiska) stwierdzono tylko w pb nr 80 położonym w sąsiedztwie
składowiska odpadów (obręb Roztocznik gm. Dzierżoniów).
43
10. WNIOSKI
1. Badania pozwalają określić występowanie zanieczyszczeń w glebach, dają podstawę
do oceny stopnia ich zanieczyszczenia oraz pozwalają na opracowanie zaleceń,
których realizacja przyczyni się do poprawy stanu gleb. Uzyskane wyniki badań
należy traktować jako wstępne, które mogą być wykorzystane do dalszych badań
monitoringowych gleb użytkowanych rolniczo na terenie powiatu dzierżoniowskiego.
2. Stan zakwaszenia gleb na terenie powiatu dzierżoniowskiego jest bardzo niekorzystny.
Przeprowadzone badania oraz wyniki badań z lat 2007 – 2010 wskazują, że ponad 70
% gleb na użytkach rolnych jest nadmiernie zakwaszonych a wapnowania pilnie
wymaga około 50 %.
3. Wapnowanie gleb zakwaszonych, powinno być potraktowane jako podstawowy
zabieg ograniczający ujemne skutki antropopresji i
powinno być realizowane w
oparciu o aktualne wyniki badań odczynu i zasobności gleb dla każdego
gospodarstwa. Badania winny być aktualizowane co 3 – 4 lata.
4. Pomimo nie stwierdzenie zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi, nadmierne
zakwaszenie gleb utrzymujące się przez dłuższy okres czasu, zwiększa ruchliwość
metali ciężkich w glebie i może prowadzić do nadmiernego pobierania ich przez
korzenie roślin uprawnych.
5. Przeprowadzone badania wykazały, że zawartość siarki siarczanowej w glebach na
użytkach rolnych na terenie powiatu kształtuje się na poziomie deficytowym (93 %
prób wykazuje niską zawartość S-SO4 w skali IUNG).
6. Średnia zawartość cynku, ołowiu i miedzi na terenach bezpośrednio zagrożonych
zanieczyszczeniami była wyższa niż na użytkach rolnych na obszarach nie objętych
wpływem zanieczyszczeń, natomiast średnia zawartość pozostałych badanych metali
ciężkich nie różniła się istotnie.
7. Wśród obszarów bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami metalami ciężkimi,
zwraca na siebie uwagę teren ogrodów działkowych w Bielawie. Na wymienionym
obszarze średnia zawartość większości badanych metali ciężkich w glebie, była
wyższa niż w pozostałej części powiatu.
8. Badania monitoringowe gleb powinny być kontynuowane, zgodnie z zapisem w art.
18 Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych [z dnia 03.02.1995 r.] oraz Ustawy –
Prawo Ochrony Środowiska art. 109, które zobowiązują starostę do prowadzenia
okresowych badań poziomu skażenia gleb i roślin.
44
9. Kolejne badania monitoringowe na terenie powiatu wymagają poszerzenia ich zasięgu
o tereny dotąd nie badane. Badania monitoringowe mogłyby objąć np. obszary w
sąsiedztwie dróg krajowych nr 382 (Strzegom – Ząbkowice Śląskie), nr 383
(Dzierżoniów – Jedlina Zdrój), nr 384 (Łagiewniki – Nowa Ruda), zrekultywowane
składowiska odpadów, nie objęte badaniami tereny wokół zakładów przemysłowych..
45
11. LITERATURA
1 Dębowski M. i inni – Stan gleb w powiatach województwa dolnośląskiego.
Zakwaszenie – potrzeby wapnowania, zawartość metali ciężkich i siarki, Wrocław
1999.
2 Huczyński B. – Warunki przyrodnicze produkcji rolnej – woj. wrocławskie, IUNG w
Puławach, Puławy 1981
3 Huczyński B. i inni – Warunki przyrodnicze produkcji rolnej – woj. wałbrzyskie,
IUNG w Puławach, Puławy 1984
4 Kabata – Pendias A., Pendias H. – Biogeochemia pierwiastków śladowych, Wyd.
Nauk. PWN, Warszawa 1993.
5 Kabata – Pendias A. i inni – Podstawy oceny chemicznego zanieczyszczenia gleb.
Metale ciężkie, siarka i WWA, PIOŚ, IUNG w Puławach, Biblioteka monitoringu
środowiska, Warszawa 1995.
6 Stuczyński T. i inni – Wyznaczanie obszarów na których przekroczone są standardy
jakości gleb. Poradnik metodyczny dla administracji, Inspekcja Ochrony Środowiska,
Biblioteka monitoringu środowiska, Warszawa 2004.
7 Stuczyński T. i inni – Stan i zmiany właściwości gleb użytkowanych rolniczo w
województwie dolnośląskim w latach 2000 – 2005, Puławy – Wrocław 2007.
8 Witek T. I inni – Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski według gmin
– Suplement, IUNG w Puławach, Puławy 1993.
46
12. SPIS TABEL
Tabela 1a Lokalizacja punktów poboru prób glebowych na terenie
dzierżoniowskiego – grunty rolne nie objęte wpływem zanieczyszczeń.
powiatu
Tabela 2a Lokalizacja punktów poboru prób glebowych na terenie powiatu
dzierżoniowskiego – obszary bezpośrednio zagrożone zanieczyszczeniami.
Tabela 3a
Skład granulometryczny gleb w punktach badawczych na terenie powiatu
dzierżoniowskiego - grunty rolne nie objęte wpływem zanieczyszczeń.
Tabela 4a
Skład granulometryczny gleb w punktach badawczych na terenie gmin powiatu
dzierżoniowskiego w obszarach bezpośredniego zagrożenia.
Odczyn gleb, zawartość węgla organicznego, metali ciężkich oraz siarki
siarczanowej w punktach badawczych na terenie gmin powiatu
dzierżoniowskiego – grunty rolne nie objęte wpływem zanieczyszczeń.
Odczyn gleb, zawartość węgla organicznego, metali ciężkich i siarki siarczanowej
Tabela 6a
w punktach badawczych na terenie ogrodów działkowych w Bielawie oraz wokół
oczyszczalni ścieków w Dzierżoniowie
Odczyn gleb, zawartość węgla organicznego, metali ciężkich, siarki siarczanowej
Tabela 7a
oraz benzo(a)pirenu w punktach badawczych w pobliżu trasy komunikacyjnej –
drogi krajowej Wrocław – Kudowa Zdrój.
Odczyn gleb, zawartość węgla organicznego, metali ciężkich, siarki siarczanowej
Tabela 8a
oraz benzo(a)pirenu w punktach badawczych na terenie przy składowisku
odpadów Gilów – Byszów oraz wokół Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy
Ekonomicznej.
Tabela 5a
47

okręgowa stacja chemiczno-rolnicza

Transkrypt

Podobne dokumenty

Hasło analiza-gleby-polowa-laboratoryjna-i

Ulotka informacyjna

Gleba w środowisku / Daniel Hillel. – Warszawa, 2012 Spis treści

Mammad İ. MAMMADOV WPŁYW PLANTACJI WINOROŚLI NA

Spis pytań egzaminacyjnych

Iwona Iglik

Badanie gleb na działkach wiosną

Atmosfera 1. Rola i znaczenie atmosfery ziemskiej

Podstawy nauki o glebie - Instytut Nauk Geologicznych

Podstawy nauki o glebie - Instytut Nauk Geologicznych