państwo

SOCJOLOGIA STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH/GLOBALNE
PROBLEMY SPOŁECZNE
Wykład 2
Dr Renata Włoch
PAŃSTWO
jako aktor stosunków międzynarodowych
PAŃSTWO W ERZE GLOBALIZACJI
Szanowni Państwo,
Wykład 2 jest poświęcony najważniejszemu aktorowi stosunków międzynarodowych,
a zarazem instytucji będącej przedmiotem zainteresowania socjologów.
Skupimy się na poszukiwaniu odpowiedzi na następujące pytania i zagadnienia
•Co to jest państwo?
• Teoretyczne koncepcje powstania państwa,
rozwój państwa
•Suwerenność i jej rodzaje
•Globalizacja a demokracja
•Jeśli nie państwo, to co?
Istnieje mnóstwo definicji państwa.
PAŃSTWO
Max Weber uważał, że państwo to
instytucja uprawniona do
stosowania legalnej przemocy,
zazdrośnie strzegąca owego monopolu
przed innymi aktorami [współcześnie
Suwerenna jednostka geopolityczna
na przykład mafią lub terrorystami].
Wyposażona w:
My skupimy się na definicji przydatnej z
punktu widzenia globalnych procesów
+
społecznych
terytorium
ludność (naród jest nosicielem suwerenności – jest to
jedna ze „zdobyczy” procesu modernizacji, przypieczętowana w czasie
Rewolucji Francuskiej)+
władza
konwencja z Montevideo - 1933:
zdolność do utrzymywania stosunków
dyplomatycznych
z tego kryterium zrezygnowano: po II wojnie światowej okazało się,
Ŝe niektóre państwa nie są w stanie utrzymywać słuŜby
dyplomatycznej, np. w latach 1950. Bhutan zrzekł się swej słuŜby
dyplomatycznej na rzecz Indii
JAK POWSTAŁO PAŃSTWO?
Wskażmy kilka najciekawszych teorii
społeczno-politycznych dotyczących
powstania państwa.
Powstanie
w drodze naturalnego rozwoju
Doktryna teologiczna
Powstanie w drodze umowy społecznej
Powstanie w drodze podboju
Powstanie w drodze rozpadu wspólnot
ludzkich
KONCEPCJA POWSTANIA PAŃSTWA W DRODZE
NATURALNEGO ROZWOJU
Arystoteles (384-322 p.n.e.), „Polityka”
„państwo należy do tworów natury”
powstało na drodze naturalnego
rozwoju, syntezy mniejszych wspólnot
rodzinnych w osady
Celem państwa jest zapewnienie
ludziom dobrego życia i bezpieczeństwa
Nota bene: Arystoteles podał świetną definicję człowieka
człowiek jest istotą społeczną (zoon politikon),
twierdząc, że jeśli ktoś żyje poza społeczeństwem, jest zwierzęciem lub bogiem
DOKTRYNY TEOLOGICZNE (ŚREDNIOWIECZE)
Augustyn (354-430), De civitate Dei:
doktryna o boskim pochodzeniu państwa
Tomasz z Akwinu (1225-1274)
doktryna o ludzkim pochodzeniu
państwa
Władza pochodzi od Boga, lecz człowiek
ją przekształca
KONCEPCJA
POWSTANIA PAŃSTWA W DRODZE UMOWY SPOŁECZNEJ
Koncepcja
ta zyskała szerokie uznanie w
XVII i XVIII w. w racjonalistycznej filozofii
Oświecenia.
Punkt wyjścia
wyjścia:
przed ukształtowaniem się państwa
ludzkość żyła w stanie pierwotnym „naturalnym”
Koncepcja
Tomasza Hobbesa (1588-1679)
Koncepcja Jana Jakuba Rousseau (17121788)
THOMAS HOBBES
Lewiatan
ANGIELSKI MYŚLICIEL, XVII W.
Ludzka natura jest skażona ludzie dążą do dominacji i
wykorzystywania innych
człowiek człowiekowi wilkiem
anarchia niesie strach,
niepewność i przemoc - wojna
wszystkich przeciwko wszystkim
stworzenie państwa –
potwornego Lewiatana - pomaga
ludziom wyjść ze stanu anarchii
sm pozostają jednak w stanie
anarchii
Dzieło
KONCEPCJA POWSTANIA PAŃSTWA W DRODZE
ROZPADU WSPÓLNOT LUDZKICH
Fryderyk Engels (1820-1895)
„Pochodzenie rodziny,
własności prywatnej i państwa”
właściwym czynnikiem decydującym o
powstaniu państwa jest powstanie
własności prywatnej i podziału klasowego
społeczeństwa
KONCEPCJA
POWSTANIA PAŃSTWA W DRODZE PODBOJU
Ludwik
Gumplowicz (1838-1909)
„Filozofia społeczna” (1909)
Pierwsze państwa powstają w okresie
występowania społeczeństw pierwotnych
zorganizowanych w walczące ze sobą hordy i
plemiona
powstanie państwa wiąże się z podbojem
dokonanym przez plemiona silniejsze nad
słabszymi
ISTNIEJĄ RÓŻNE WSPÓLNOTY POLITYCZNE,
A NOWOCZESNE PAŃSTWO JEST TYLKO JEDNĄ Z NICH
Inne formy to np.
•Imperia: asyryjskie, perskie, rzymskie, osmańskie i chińskie
•PaństwaPaństwa-miasta starożytnej Grecji: warto pamiętać, że miały one
zaledwie kilka tysięcy mieszkańców, więc raczej przypominały średniej wielkości
mieściny, w których wszyscy się znali. Ateńska demokracja, polegająca na tym, że
wszyscy obywatele (czyli nie kobiety, cudzoziemcy lub niewolnicy) spotykali się na rynku
(forum) i bezpośrednio podejmowali decyzje
• związki miast:
miast np. średniowieczna Liga Hanzeatycka
Państwa terytorialne są efektem procesu modernizacji
Nowoczesne państwa terytorialne regulują i kontrolują większość
intensywnej”
aspektów życia społecznego – rozrost władzy „intensywnej
Jasno wyznaczone granice terytorium – rozrost władzy
„ekstensywnej”
Proces wyłaniania się tych dwóch aspektów władzy nowoczesnego
państwa interesująco opisuje amerykański politolog Michael Mann
PAŃSTWA NARODOWE
Wyłączna kontrola nowoczesnego państwa nad
środkami przemocy doprowadziła do opanowania
społeczeństw (N. Elias)
Kapitalizm i wojny endemiczne => pobudzanie
solidarności narodowej przez rząd (Rewolucja
Francuska 1789)
Naród – nacjonalizm – prawa obywatelskie
Państwo a globalizacja
MICHAEL MANN
Mann dyskutuje również z
badaczami, którzy są przekonani, że
procesy globalizacji i współczesne
zmiany osłabiają państwo narodowe,
i piszą epitafia dla państwa
narodowego?
Badacze ci uważają, że w miejsce
państwa wyłania się nowy rodzaj
ludzkiej społeczności
(Np. społeczeństwo postindustrialne –
postmodernistyczne; późny
kapitalizm, późna nowoczesność,
radykalna nowoczesność, globalny
kapitalizm, globalne społeczeństwo)
CZTERY GŁÓWNE TEZY NA RZECZ
„ŚMIERCI PAŃSTWA”
Kapitalizm
Nowe „globalne ograniczenia”,
Post--nuklearyzm
Post
•polityka tożsamości”
tożsamości i „nowe ruchy
społeczne”
=> nowe transnarodowe społeczeństwo
obywatelskie
CZTERY GŁÓWNE TEZY NA RZECZ
„ŚMIERCI PAŃSTWA” PODKREŚLAJĄ WPŁYW TAKICH ZJAWISK JAK:
Kapitalizm: (globalny, transnarodowy, postindustrialny, informacyjny,
konsumencki, neoliberalny i zrestrukturyzowany) podkopuje państwo narodowe
– jego planowanie makroekonomiczne, zbiorowe państwo dobrobytu, poczucie
tożsamości zbiorowej obywateli, całość życia społecznego
Post-nuklearyzm podkopuje
Postsuwerenność państwa i „twardą
geopolitykę”
Nowe „globalne ograniczenia”,
zwłaszcza zagrożenia środowiskowe i
populacyjne, tworzą „społeczeństwo
ryzyka”,
z którym państwo narodowe sobie nie
radzi
•polityka tożsamości”
tożsamości i „nowe ruchy społeczne”
wykorzystujące nowe technologie zwiększają znaczenie
różnorodnych tożsamości lokalnych i transnarodowych kosztem
narodowych i klasowych.
Powstaje nowe transnarodowe społeczeństwo obywatelskie
JEDNAK MANN TWIERDZI, ŻE:
instytucje
państwa, zarówno wewnętrzne jak i
geopolityczne nadal są skuteczne, ponieważ
dostarczają koniecznych warunków istnienia
społecznego
państwa są bardzo zróżnicowane; owe
zróżnicowania będą się przenosić na inne sfery
życia społecznego
polityka etniczności tak naprawdę wzmacnia
państwo narodowe
większość aktorów domaga się większej regulacji
ze strony własnego państwa narodowego
Skupmy się teraz na chwilę na zjawisku
suwerenności
Badacze wieszczący „śmierć państwa”
bardzo często podkreślają erozję
suwerenności.
Przedstawię najpierw klasyczne rozumienie
suwerenności, a następnie propozycję
jego modyfikacji, przedstawione przez
Stephena Krassnera.
Co to jest suwerenność
suwerenność?
?
• Suwerenność zewnętrzna
(samowładność): uznanie ze strony innych
(samowładność)
państw, zdolność do niezaleŜnego działania w
sprawach mnr
• Suwerenność wewnętrzna
(całowładność):
(całowładność) prawo do rozciągania
władzy nad ludnością zgromadzoną na
określonym terytorium
OGRANICZENIA SUWERENNOŚCI
Są to działania zgodne z prawem
międzynarodowym ==> jednakowe dla wszystkich
państw
powstałe za zgodą państwa
ale: umowy międzynarodowe i decyzje niektórych
organizacje międzynarodowych ograniczają
autonomię państwa w sferze zewnętrznej i
wewnętrznej
Unia Europejska
Bhutan
Somalia
SUWERENNOŚĆ
Tajwan
Członkowie UE
(S. KRASNER)
Suwerenność prawnomiędzynarodowa odnosi
się do praktyk związanych ze wzajemnym uznaniem, zazwyczaj
między jednostkami terytorialnymi, które wykazują formalną
niezależność jurysdykcyjną - uznanie
Suwerenność westfalska odnosi się do
organizacji politycznej opartej na wykluczeniu zewnętrznych
aktorów ze struktur władzy na danym terytorium nieinterwencja
Suwerenność wewnętrzna odnosi się do
formalnej organizacji władzy politycznej w obrębie danego
państwa oraz zdolności władzy publicznej do sprawowania
skutecznej kontroli w granicach własnej wspólnoty politycznej władza
Suwerenność współzależna odnosi się do zdolności władz
publicznych do kontrolowania przepływu informacji, idei,
towarów, ludzi, zanieczyszczeń oraz kapitału ponad granicami
państwa – kontrola przepływów
A ZATEM PAŃSTWO TRACI SUWERENNOŚĆ,
ALE NIE WE WSZYSTKICH ASPEKTACH
Ćwiczenie: zastanówcie się Państwo, jakim
rodzajem suwerenności dysponują podmioty
wymienione na poprzednim slajdzie (górny prawy
róg)