Spojrzenie na mity - Epoki

Mitologia
Mitologia - zbiór mitów. Nie są to zwykłe baśnie, w przypadku starożytnych pełniły funkcje
poznawcze, objaśniały niezrozumiałe zjawiska i przybliżały porządek świata. Początkowo miały
jedynie formę ustną, toteż przekazywano je z pokolenia na pokolenie.
Mit - opowieść, która wyraża i organizuje wierzenia danej społeczności, opowiada zwłaszcza o
początkach świata, o powstaniu bogów i ludzi, o uczuciach, prezentuje historie wielkich rodów.
To co niejasne, chwiejne, nieokreślone otrzymuje wyraz i kształt w opowiadaniu mitycznym lub
w obrzędzie rytualnym.
Mit nie jest gatunkiem literackim ale spowodował powstanie eposu i tragedii. Z mitów swój
początek wzięły archetypy.
Spojrzenie na mity:
starożytność
renesans
oświecenie
koniec XIX w.
Cesarz Hulian Apostata - mity jako boskie prawdy, dostępne tylko mędrcom
Epikurejczycy - mity jako zmyślone opowieści oparte na autentycznych wydarzeniach
Euhemeros z Messyny - bogowie jako zwykli ludzie, którzy mieli wielkie dokonania
mit jako alegoria moralna,ośmieszano
wyraz dążeńmity,
człowieka,
uznając,często
że przedstawiają
nawiązania do
wydarzenia,
mitów w filozofii
które nie
i sztuce
mogły mie
Carl Gustaw Jung wprowadza pojęcie archetypu jako prawzorzec doświadczeń egzystencjalnych lub typ
Emil Durkheim - mit jako rytuał odwzorowujący sytuacje społeczne
Bronisław Malinowski - mit powiązany z wierzeniami i praktyką religijną u ludów prymitywnych
1/7
Mitologia
Archetyp to pradawne, niezmienne wyobrażenia, które tkwią w świadomości zbiorowej całej
społeczności. Dotyczą wzorów ludzkich postaw i zachowań.
-
Antygona - kobieta broniąca swoich racji
Demeter - czułość matki
Herakles - siła, męstwo
Ikar - marzyciel i człowiek bezmyślny
Orfeusz - poświęcenie w imię miłości
Prometeusz - altruista i buntownik
Syzyf - człowiek który pracuje bez efektów
Niobe - skrzywdzona matka
Narcyz - miłość własna
Zeus - władca i król
Z mitów wywodzą się także stałe obrazy i motywy literackie tzw. miejsca wspólne. Powtarzający
się obraz czy motyw określamy nazwą topos (z gr. miejsce), a zbiór toposów topiką np. amor
przeszywający serce strzałą, arkadia, lot ikaryjski, świat teatru. Wspólne motywy można znaleźć
także w różnych mitologiach starożytnych: topos genezyjski (z gr. rodowód, początek). Mity
najpierw przedstawiają rodzenie się bogów (teogonia), potem opowiadają o stworzeniu przez
nich świata (kosmogonia), a w końcu ludzi.
Początkowo mity przekazywano jedynie ustnie. Dopiero Homer jako autor "Iliady" i "Odysei"
uporządkował najważniejsze mity i stworzył cały system bogów. Mitologia cały czas była
zmieniana przez literaturę. Autorzy zmieniali ją, przerabiali i dostosowywali do swoich potrzeb.
Robił to już Homer.
Funkcje mitów:
- poznawcza - umożliwiają interpretację zjawisk przyrody
- światopoglądowa - jako podstawa wierzeń religijnych
- sakralna - poprzez powiązanie z kultem bóstw i rytualnych obrzędów mity tworzyły więź
społeczną, uświadamiały odrębność i tożsamość danej społeczności, określały obyczaje i
tradycje
- kulturotwórcza - inspirująca dla poetów, rzeźbiarzy, malarzy, architektów.
2/7
Mitologia
Podział mitów:
- teologiczne (greckie theos- bóg, gignomai - staje się, powstaje) - mity mówiące o bogach
i bohaterach
- antropogeniczne (greckie antropos- człowiek) - mity o narodzinach, życiu człowieka
- kosmogeniczne (greckie kosmos- świat) - o powstaniu wszechświata
- genaologiczne(greckie genaologia - historia rodu, rodowód) - mówiące o historii narodów
- ajotyczne - wyjaśniające przyczyny zjawisk i pochodzenie przedmiotów
Znaczenie mitów:
- dosłowne - opowiada o niezwykłych losach bohaterów,
- symboliczne - mitologiczne postacie jako ważne cechy ludzi, bohaterów.
Główni bohaterzy mitów:
To bogowie, demony i herosi oraz ludzie obdarzeni nadprzyrodzonymi zdolnościami i
półbogowie. Świat wypełniony był pomniejszymi bóstwami. W lasach, grotach i źródłach
mieszkały nimfy. Ich krewniakami byli rozpustni satyrowie, bóstwa lasów i wzgórz, wierni
towarzysze pijanego Dionizosa.
Bogowie różnili się od ludzi tylko nieśmiertelnością, nie przewyższali ich poziomem etycznym
(mieli wszystkie ludzkie przywary, co gorszyło już starożytnych). Bogowie wtrącali się w życie
ludzi, a nawet rozgrywali własne porachunki kosztem świata. Tylko oni popijali ambrozję i nektar
- napoje, które zapewniały młodość i nieśmiertelność. Wszystkie cechy dawały im ogromną
potęgę i wiedzę. Nie byli jednak wszechobecni, wszechmocni, wszechwiedzący ani nawet
wieczni. Posiadali ciało toteż podlegali ranom i bólowi ale nie chorowali i nie bali się śmierci.
Spełniały się wszystkie ich zachcianki, toteż żyli bardzo szczęśliwie. Mieli swoje kłopoty ale
wszystko kończyło się dla nich szczęśliwie, stąd wzięło się powiedzenie olimpijski spokój.
Herosi byli półbogami, zrodzonymi z boga i człowieka. Dokonywali niezwykłych czynów dla
dobra ludzkości. Wyróżniał ich wzrost, ogromna siła oraz chęć do uczestniczenia w wojnach.
Toteż stanowili wzór do naśladowania, który często opiewano w mitach i legendach.
Najważniejsi herosi to: Achilles, Herakles, Tezeusz i Tantalos. Także byli przedmiotem kultu.
W mitach pojawiały się także wyrocznie, które znajdowały się w świątyniach. Najsłynniejsza z
nich to wyrocznia w Delfach, gdzie święte dziewice, zwane Pytami, przekazywały ludziom
3/7
Mitologia
boskie wyroki, posiadały moc jasnowidzenia.
Ludzie, a bogowie:
ludzie
bogowie
-
tworzyli bogów na swój obraz i podobieństwo
-
wyróżniali się pychą, chęcią zemsty, zazdrością, rządziła nimi namiętność, rzadko bywali wielkodu
nieśmiertelni i młodzi
w ich żyłach płynie błękitna krew
piękniejsi i silniejsi od ludzi, a także więksi od nich
schodząc na ziemię przybierali ludzką postać
mogli stać się niewidzialni, czasem przewidywali przyszłość, posiadali moc komunikacji i przenosze
-
mają ludzkie ciała
odczuwają zmęczenie i ból
przeżywają miłość, mają kłopoty, troski i zmartwienia
bywają zazdrośni i mściwi, rywalizują ze sobą
Mimo swoich wszystkich negatywnych cech to bogowie rządzili światem sami byli poddani
przeznaczeniu. Najwyższą moc miały Mojry - boginie nieuchronnego losu, uosabiające
niezmienny porządek świata. Były to trzy siostry i zamieszkiwały w Hadesie. To one przędły nić
ludzkiego, której przecięcie oznaczało śmierć. Ich funkcje były w różnych okresach literackich.
Szczególnie ważną rolę odgrywał mity w epoce renesansu w XVI w. i XVIII, w. kiedy to
odżywały normy estetyczne antyku.
4 obszary w Mitologii:
Obszar I: Niebo - Olimp:
Pasmo górskie w Grecji, nieopodal Zatoki Salonickiej. Zgodnie z wierzeniami Greków
zamieszkiwali tam najważniejsi bogowie. Olimp nazywano także świętą przestrzenią. Na górze
wznosił się wspaniały pałac Zeusa, cały ze złota i drogocennych kamieni. Panowała tam
wieczna wiosna. Bogowie ucztowali tam , urządzali narady i obserwowali życie na ziemi. Wrót
Olimpu strzegły hory, czyli boginie pór roku.
Obszar II: Ziemia - Hellada:
4/7
Mitologia
Mianem Hellady starożytni określali Grecję. Bohaterowie mitów przebywają na: Krecie, Ikarii,
Itace, Cyprze, Koryncie, Troi oraz wielu innych małych wyspach lub w wymyślonych krainach.
Obszar III: Woda:
Władcą mórz był Posejdon, który zamieszkiwał w podmorskim pałacu
Obszar IV: Podziemie - Hades:
Hades - greckie zaświaty, gdzie dusze przebywają po śmierci. Był położony za rzeką Styks, na
drugą stronę za opłatą, dusze przewoził Charon. Wrót do Hadesu strzegł olbrzymi trzygłowi pies
Cerber. Władca podziemia Hades zamieszkiwał w podziemnym pałacu, położonym na bagnach.
Pod nim znajdował się Tartar, gdzie dusze pokutowały za swoje grzechy. Jeśli dusze żyły
przykładnie odpływały na Pola Elizejskie, gdzie piły wodę z Lete, rzeki zapomnienia, co miało
uwolnić dusze i ziemskich zmartwień.
Bogowie greccy i rzymscy oraz ich kompetencje:
Rzymianie jedynie przejęli od Greków najważniejszych bogów zmieniając im jedynie imiona.
BógBóg
grecki
Atrybut
rzymski
Dziedzina, którą się opiekuje
Dzeus = Zeus
Jowisz
pioruny
ojciec bogów, ludzi, światła i nieba
AresMars
wilki, bóg
miecz
wojny
Hermes
Merkury
kalceusz
posłaniec, bóg pasterzy, kupców, podróżnych, złodziei
Posejdon
Neptun
trójząb
bóg morza, władca wysp i portów
Hefajstos
Wulkan
ogień,
pan
młot,
kowali
obcęgi
i złotników(mieszkał w Etnie)
Hera
Junona
owocpatronka
granatu,małżeństw
kukułka
Demeter
Cerea/Ceres
kłosy,bogini
maki,płodności,
narcyz rolnictwa, rodziny
Artemida
Diana
łania,bogini
kołczan,
łowów,
strzały
polowań, lasów, zwierzyny
Atena
Minewra
sowa,
bogini
wąż, mądrości
drzewo oliwne,
i sztukinike
wojennej
Hestia
Westa
modlitwy,
opiekunka
przysięgi
ogniska domowego, rodzinnego kręgu
Dionizos
Bachus
pantera,
bóg kozłowie
wina, winorośli, tańców i zabawy
ErosAmor
małybożek
łuk i strzały
miłości
Apollo
Apollo
lira, łuk,
wyobraźnia,
wieniec laurowy
wróżby, sztuka, muzyka, poezja (najpiękniejszy z bogów)
Helios
Sol złotybóg
rydwan
słońca
Afrodyta
Wenus
gołąbbogini miłości (wyłoniła się z piany morskiej)
Hades
Pluton
klucze,
bógberło,
podziemia,
róg obfitości
świata zmarłych
5/7
Mitologia
Hypnos
Morfeusz
senne marzenia
NikeWiktoria
gałązka oliwna
zwycięstwo
Selene
Luna
księżyc
Eos/Iris
Aurora
bogini jutrzenki
Gaja
Tellus
bogini płodności
Hekate
Tantos
śmierć
9 muz Apolla:
1. Kalliope (Pięknolica) - muza pieśni bohaterskiej, trzyma rycel i tabliczkę do pisania
2. Kilo (głosząca sławę) - zajmuje się historią i ma zwój pergaminu
3. Eutepe (Radosna) - patronka liryki, gra na flecie
4. Taleja (Rozkoszna) - pokazuje maskę komiczną jako muza komedii
5. Melpomene (Śpiewająca) - jest muzą tragedii i poznać ją można po smutnej masce,
którą jej dają za godło
6. Terpsychora (kochająca taniec) - z wielką lirą w ręku uczy ludzi tańca
7. Erato (umiłowana) - na małej cytrze wygrywa pieśni miłosne
8. Polychimina - chodzi w głębokiej zasłonie, jakiej używano przy obrzędach religijnych,
albowiem zsyła natchnienie tym, którzy piszą hymny i pieśni boże
9. Urania (Niebiańska) - dźwiga globus astralny, bo jej dziełem jest gwieździarstwo
Związki frazeologiczne:
W opowieści mitycznej ważną rolę grają: metafory, alegorie i symbole. Mit nie wyraża treści
wprost, często wyraża ją poprzez różnie zbudowany obraz. Wartość metaforyczną lub
symboliczną mają utrwalone w języku związki frazeologiczne, które przedstawia poniższa
tabela. Stanowią one dowód na to jak wyrażenie zaczerpnięte z mitologii przeniknęły do języka
potocznego.
Związek
Mit o...
frazeologiczny:
Objaśnienie
Nić Ariadny
Tezeuszu
Wyjście z rudnej sytuacji
Stajnia
Heraklesie
Augiasza
Bród, nieład
Syzyfowa
Syzyfie
Nadaremna,
praca
bezsensowna praca
Róg obfitości
Zeusie
Bogactwo, źródło obfitości
Puszka
Prometeuszu
Pandory
Nieszczęścia, klęski, choroby
6/7
Mitologia
PiętaWojna
Achillesa
Słaby
trojańska
punkt, słaba strona
Koń trojański
Wojna
Podstęp,
trojańska
fałszywość
Jabłko
Wojna
niezgody
Przyczyna,
trojańskaźródło konfliktu
Tarcza
Wojna
Achillesa
Ochrona,
trojańska
nietykalność
Męki Tantal
Tantala
Niespokojne pragnienie czegoś
Olimpijski
Bogach
Niezmącony
spokój
spokój
Paniczny
PanuPrzerażenie
strach
Pod Egidą
Zeusie
Pod patronatem, opieką
Argusowe
HeraCzujny
Oko wzrok
Złote Argonauci
runoSzczęście, coś cennego ale trudnego do zdobycia
Ikarowy
Dedalu
lot
Śmiałe
i Ikarze
przedsięwzięcie, tragiczne w skutkach, marzenia kończące się katastrofą
Pola Życie
elizejskie
Kraina
pozagrobowe
szczęścia
MieczHistoria
Damoklesa
Grożące
starożytna
niebezpieczeństwo
Węzeł
Historia
gordyjski
Problem
Wielkiego
trudny
Aleksandra
do rozwiązania, skomplikowany
labirynt
Tezeuszu
zawikłania, problemy
kompleks
Labdakidach
miłość
Edypa do matki, nienawiść do ojca
Narcyz
Narcyzie
człowiek zakochany w sobie
objęcia
Morfeuszu
Morfeusza
sen
strzała
Erosie
amora
miłość
szataHeraklesie
Dejaniry
przywiązanie, które powoduje cierpienie i ból
Ośle Midasie
uszySymbol głupoty
ambrozja
coś bardzo smacznego
prokrustowe
Prokuts
nieludzkie
łoże
napadałcierpienia
na ludzi a następnie obcinał im nogi lub rozciągał aby dopasować rozmiarem d
między
Odyseuszu
Scyllą
być wa bardzo
Charybdą
niebezpiecznej sytuacji, gdzie zagrożenie czai się z obu stron
7/7