RT ChAT 2012 – 11 – jasinski – rec

CHRZEŚCIJAŃSKA AKADEMIA TEOLOGICZNA
w WARSZAWIE
Rok LIV
Zeszyt 1-2
ROCZNIK
TEOLOGICZNY
ISSN 0239-2550
WARSZAWA 2012
REDAGUJE KOLEGIUM
JANUSZ T. MACIUSZKO – redaktor naczelny
Ks. MARIAN BENDZA – z-ca redaktora naczelnego
BOGUSŁAW WIDŁA – sekretarz redakcji
TADEUSZ J. ZIELIŃSKI
JERZY OSTAPCZUK – redaktor naukowy
RECENZENCI
ELŻBIETA ADAMIAK
GRASILDA BLAŽIENĖ
JERZY GOŁOS
KS. LEONARD GÓRKA
S. EWA JÓZEFA JEZIERSKA
ZBIGNIEW KAŹMIERCZAK
MARZANNA KUCZYŃSKA
KRZYSZTOF LEŚNIEWSKI
JAROSŁAW ŁAWSKI
ALEKSANDER NAUMOW
ZBIGNIEW PASEK
MAŁGORZATA SMORĄG-RÓŻYCKA
SERGIUSZ TEMCZIN
PIOTR WILCZEK
Wydano nakładem Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej
ul. Miodowa 21c, 00-246 Warszawa tel. +4822 635-68-55
Nakład: 200 egz., objętość ark. wyd.: 14,3
Druk: Fabryka Druku Sp. z o.o.
03-310 Warszawa, ul. Staniewicka 18
SPIS TREŚCI
ROZPRAWY
Jakub Slawik, O rolach kobiet w Starym Testamencie (Biblii Hebrajskiej)......... 9
Jerzy Ostapczuk, Perykopy liturgiczne okresu po święcie Pięćdziesiątnicy
w dwu serbskich apostołach-ewangeliarzach krótkich (Sv-17 i KM-512) …..… 31
Iwona Baraniec, Winsome Munro – życie i działalność naukowa. Kobiety
w roli uczniów Chrystusa na kartach Nowego Testamentu ................................. 69
Łukasz P. Skurczyński, Między Jezusem historii a Chrystusem wiary: Johna
Shelby’ego
Sponga
demitologizacja
fundamentalistycznych
tez
chrystologicznych ………………………………………………………………. 83
Jarosław Charkiewicz, Miejsce świętych w liturgii Kościoła prawosławnego … 113
Sergiusz Temczin, Jan Damasceński jako prawdopodobny autor starobułgarskiej
służby ku czci konstantynopolitańskiego patriarchy Germana I ………………….. 153
Maryna Czystiakowa, Kult Paraskiewy Tyrnowskiej w Królestwie Polskim
i Wielkim Księstwie Litewskim: żywoty obszerne w języku ruskim ...................... 167
Włodzimierz Wołosiuk, Kijowska kultura muzyczna XVII/XVIII wieku i jej
wpływ na formowanie się śpiewu cerkiewnego w Rosji ...................................... 185
Olga Cyrek, Hezychastyczna koncepcja przebóstwienia (theosis) w ujęciu
Grzegorza Palamasa (1296-1359) i jej wpływ na paletę barwną ruskich ikon
XIV i XV wieku …………………………………………………………………. 197
WSPOMNIENIA I RELACJE
ks. Edward Czajko, Zielonoświątkowcy w Nowogródzkiem w latach 1919-1945 … 229
RECENZJE
Heinz-Josef FABRY, Ulrich DAHMEN (Hrsg.), Theologisches Wörterbuch zu
den Qumrantexten, Band 1 (aleph – chet) [Gebundene Ausgabe] (Stuttgart:
Verlag W. Kohlhammer, 2011). Pp. xxiv + 1096 [556]. (ks. Mirosław Jasiński) ... 245
Andrzej P. Kluczyński, Książę Pokoju (Iz 9,5). Obraz monarchii izraelskiej
w księgach prorockich Starego Testamentu, wydawnictwo ChAT, Warszawa
2012, ss. 475 (Jakub Slawik)…………………………………………………… 249
Teologia Starego Testamentu (Bibliotheca Biblica), red. M. Rosik, t. I-IV, TUM,
Wrocław 2011 – Tom I: Teologia Pięcioksięgu; Tom II: Księgi historyczne; Tom
III: Księgi mądrościowe; Tom IV: Księgi prorockie (Jakub Slawik) …………….. 257
Sławomir Cebula, Prawa i wolności religijne we współczesnej Polsce.
Ustawodawstwo a realia społeczno-kulturowe, Zakład Wydawniczy „Nomos”,
(Tadeusz J. Zieliński Kraków 2012, ss. 216. (Tadeusz J. Zieliński) ………….... 283
Piotr Kroczek, The Art of Legislation. The Principles of Lawgiving in the Church,
Unum Publishing House, Kraków 2011, ss. 344. (Tadeusz J. Zieliński) ….….... 289
KRONIKA
Inauguracja roku akademickiego 2012/2013 w ChAT........................................ 295
Konferencja naukowa Eklezjologia konfesyjna wobec współczesnych wyzwań
ekumenicznych, Warszawa, 27 listopada 2012 (Jerzy Sojka) …......................... 311
RECENZJE
Rocznik Teologiczny, ChAT
LIV – z. 1-2/2012
ks. Mirosław Jasiński
Heinz-Josef FABRY, Ulrich DAHMEN (Hrsg.),
Theologisches Wörterbuch zu den
Qumrantexten. Band 1 (aleph – chet)
[Gebundene Ausgabe] (Stuttgart: Verlag
W. Kohlhammer, 2011). Pp. xxiv + 1096 [556]. €
248,00. ISBN: 978-3-17-020429-4.
…
Od kilku miesięcy wszyscy zainteresowani historiografią i teologią
biblijną mają możliwość korzystania z cennej publikacji w postaci
„Słownika teologicznego do tekstów qumrańskich” (dalej w skrócie
ThWQ). Redaktorem naczelnym słownika, opublikowanego nakładem
Wilhem Kohlhammer Verlag, jest prof. Heinz-Josef Fabry, pracownik
Wydziału Teologii Katolickiej Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma w Bonn
oraz prof. Ulrich Dahmen z Instytutu Teologii Katolickiej Uniwersytetu
Alberta-Ludwika w Siegen.
Końcowe lata ubiegłego wieku, naznaczone rekonstrukcją, odczytaniem
i publikacją wszystkich tekstów z nad Morza Martwego, otworzyły drogę
najpierw do opracowania konkordancji do pism wspólnoty z Qumran,1 a
nieco później – konkordancji do qumrańskich tekstów biblijnych. 2
Zaowocowało to wzmożonymi badaniami dokumentów i lepszym
poznaniem życia i tradycji esseńczyków. To z kolei umożliwiło w 2007 r.
1
M. G. ABEGG Jr., J. E. BOWLEY, E. M. COOK, E. TOV (red.), Dead Sea Scrolls
Concordance. The Non-Biblical Texts from Qumran (Leiden 2003) I.
2
M. G. ABEGG Jr. , J. E. BOWLEY, E. M. COOK (red.), Dead Sea Scrolls Concordance.
Biblical text from Qumran and Other Sites (Leiden 2010) III.
246
Recenzja
rozpoczęcie prac nad „Słownikiem teologicznym do tekstów qumrańskich”,
którego celem jest przedstawienie poglądów teologicznych starożytnej
wspólnoty znad Morza Martwego. Na zaprezentowane w pierwszym tomie
słownika hasła (jest ich w sumie 254: od ’āb do ḥātam) złożyły się
specjalistyczne badania 107 fachowców. Reprezentują oni niemalże
wszystkie najważniejsze ośrodki naukowe świata: od Kanady (uniwersytety
w Toronto, Hamilton, Langley, Montrealu, Quebec i Wolfville) po Australię
(Perth) i od Filipin po Stany Zjednoczone (Atlanta, Austin, Azusa, Cedar
Falls, Chapel Chill, Denver, Fayette, Minessota, New Haven, Notre Dame,
Nowy Jork, Oakland, Pasenda, Portland, Princeton, Provo, Saint Paul, San
Diego, Steubenville, Tallahassee, Waco i Williamsburg). Z Europy
największy wkład w opracowanie haseł mają specjaliści ze środowisk
naukowych Niemiec (uniwersytety w Berlinie, Bochum, Bonn,
Greisfwaldzie, Koblenz-Landau, Marburgu,
Monachium, Münster,
Rostocku i Tybindze). Do prac włączyli się także naukowcy działający w
Wielkiej Brytanii (Birmingham, Menchester, Cambridge i Londyn), Francji
(EPHE-Sorbona i Angers) i Holandii (Leiden, Tilburg, Groningen). Nie
zabrakło też wkładu specjalistów z uniwersytetów izraelskich (Hajfa,
Jeruzalem, Tel Aviv) i włoskich (Rzym, Siena, Turyn). Tę imponującą listę
zamykają ośrodki naukowe Austrii (Wiedeń, Innsbruck) i Belgii (Leuven)
oraz Europy Północnej: Norwegii (Oslo), Danii (Kopenhaga), Finlandii
(Helsinki) i Szwecji (Uppsala).
Teksty wspólnoty z Qumran, które powstawały w między pismami
Starego i Nowego Testamentu (IV w. przed Chr. – I w. po Chr.)
pozostawały zapewne w jakimś związku z literaturą innych grup religijnych
okresu międzytestamentalnego i przygotowały grunt pod wczesne
chrześcijaństwo i ruchy apokaliptyczne. Określenie dokładnej relacji, jaka
istniała pomiędzy reprezentantami tych społeczności, a zwłaszcza ustalenie
potencjalnych uwarunkowań i wzajemnych wpływów teologicznych
możliwe jest jedynie poprzez szczegółową analizę leksemów stanowiących
budulec pism. Na dany leksem składa się bowiem nie tylko znaczenie
leksykalne słowa i zespół wszystkich jego funkcji gramatycznych, ale także
formy językowe reprezentujące leksem i jego funkcje w tekście. Autorzy
poszczególnych opracowań ThWQ przedstawiają więc walory semantyczne
słów, ukazują ewolucję języka hebrajskiego, wpływy aramejskie, greckie i
perskie
oraz
sukcesywne
powiększanie
pola
semantycznego
Heinz-Josef FABRY, Ulrich DAHMEN (Hrsg.),…
247
poszczególnych wyrazów. Słownik pozwala nie tylko dostrzec
różnorodność i złożoność judaizmu przełomu czasów, ale niesie też
nieocenioną pomoc w etymologicznym i semantycznym rozumieniu
tekstów tworzących Biblię Hebrajską a także tych, które składają się na
literaturę deuterokanoniczną. Publikacja poważnie poszerza również naszą
wiedzę o wspólnocie z Qumran w zakresie takich ważnych myśli
teologicznych jak np. życie wspólnotowe, zmartwychwstanie, mesjanizm,
apokaliptyka czy eschatologia.
Struktura poszczególnych artykułów przypomina tę, którą znamy ze
„Słownika
teologicznego
do
Starego
Testamentu”
(ThWAT),
przygotowanego również pod redakcją prof. H.-J. Fabry’ego.3 Chociaż w
odniesieniu do tekstów z Qumran – ze zrozumiałych względów – nie udało
się do każdego z haseł zawartych w ThWQ zastosować tych samych reguł,
co w ThWAT, to jednak zainteresowany: (1) znajdzie w słowniku
informacje o liczbie, randze, przeznaczeniu i funkcji dokumentów, w
których występuje dany termin; (2) zapozna się z historią ważniejszych
pism; (3) dowie się ile razy dane słowo występuje w odnalezionych
dokumentach i jaka jest jego relacja (zgodność lub odmienność) do
analogicznych terminów w Biblii Hebrajskiej; ponadto (4) pozna faktyczne
znaczenie świeckie, religijne i teologiczne danego słowa, a także jego
synonimy i antonimy; (5) odnajdzie informacje dotyczące stosunku
„terminu qumrańskiego” do jego odpowiednika w LXX; (6) a także związki
z literaturą apokryficzną i pismami starożytnych historyków; oraz (7)
odniesienia do literatury rabinicznej i pism Nowego Testamentu.
Theologisches Wörterbuch zu den Qumrantexten jest cennym owocem
ponad sześćdziesięciu lat badań nad tekstami qumrańskimi. Wartość
słownika widoczna jest zarówno w rzetelnej analizie tekstów źródłowych,
jak i szerokim przeglądzie związanych z poszczególnymi zagadnieniami
światowych publikacji naukowych. Każde z haseł zaopatrzone zostało
bowiem we właściwą bibliografię związaną z podejmowanymi
zagadnieniami. Szkoda, że znajdujemy w słowniku wyłącznie opracowania
wyrazów autosemantycznych, czyli samodzielnych. Brak natomiast
(przynajmniej
w pierwszym jego tomie!) omówienia form
G. J. BOTTERWECK, H. RINGGREN, H.-J. FABRY (red.), Theologisches Wörterbuch zum
Alten Testament (Stuttgart 1970-) I-X.
3
248
Recenzja
synsemantycznych, które bardzo często mają decydujące znaczenie we
właściwej interpretacji tekstu choć nie zawsze w sposób decydujący rzutują
na jego przesłanie teologiczne. Dużą zaletą słownika jest natomiast
czytelność prezentacji oraz zestawienie słów kluczowych (niemieckich)
pojawiających się w tekście.
Po
ogólnych
opracowaniach
tekstów
qumrańskich
często
powierzchownych i nie zawsze szczęśliwych, słownik, którego kolejny tom
(drugi z zapowiadanych trzech) ukaże się pod koniec bieżącego roku
(terminy z zakresu tet – samech), z pewnością pozwoli nam dokładnej
poznać duchowy świat okresu międzytestamentowego, lepiej zrozumieć
idee i myśli ksiąg Starego Testamentu, a także nurty teologiczne z
początków literatury żydowskiej oraz zagadnienia leżące na pograniczu
judaizmu i hellenizmu, jak i te, które tworzyły podwaliny Nowego
Testamentu i teologię wczesnego Kościoła. Można się spodziewać, że takie
gruntowne i całościowe ujęcie teologii wspólnoty qumrańskiej otworzy
nowy etap w studiach nad zagadnieniami związanymi z historią biblijną
i Pismem Świętym.
ks. Mirosław Jasinski