doc19 maja 2006 r. Europejski Komitet Ekonomiczno
download 
Reklamacja Transkrypt
19 maja 2006 r. Europejski Komitet Ekonomiczno
19 maja 2006 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny Badanie sektorowe delokalizacji: tło faktyczne Raport końcowy DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao PL SPIS TREŚCI* 1. STRESZCZENIE ........................................................................................................................... 1 Robocza definicja delokalizacji............................................................................................................ 1 Przyjęte podejście.................................................................................................................................. 1 Sektory uwzględnione w niniejszym raporcie .................................................................................... 2 Ustalenia dotyczące istnienia odpowiednich danych ........................................................................ 2 Ustalenia w sprawie delokalizacji ........................................................................................................ 3 Struktura niniejszego raportu ............................................................................................................. 4 2. OPIS DANYCH I WSKAŹNIKÓW ............................................................................................. 5 Statystyki w dziedzinie handlu zewnętrznego .................................................................................... 5 Baza danych OECD STAN wykorzystywana do celów analizy przemysłowej................................ 5 Statystyki strukturalne dotyczące przedsiębiorstw [Structural Business Statistics - (SBS)] ........ 5 Symetryczne tabele przepływów międzygałęziowych ........................................................................ 6 Europejski Monitor Restrukturyzacji [European Restructuring Monitor - (ERM)].................... 6 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne(BIZ) oraz krajowe nakłady na środki trwałe .................... 7 Europejskie zrzeszenia przemysłowe i handlowe ............................................................................... 7 3. ANALIZA SEKTOROWA ............................................................................................................ 8 Struktura analizy sektorowej ............................................................................................................... 8 Przemysł lotniczy i kosmonautyczny ................................................................................................... 9 Przemysł motoryzacyjny .................................................................................................................... 29 Przemysł cementowy ........................................................................................................................... 47 Przemysł chemiczny ............................................................................................................................ 65 Przemysł elektromechaniczny ............................................................................................................ 83 Usługi finansowe................................................................................................................................ 107 Produkcja artykułów spożywczych i napojów ............................................................................... 117 Przemysł szklarski ............................................................................................................................ 141 Przemysł żelaza i stali ....................................................................................................................... 159 Usługi dla przedsiębiorstw wymagające specjalistycznej wiedzy ................................................ 177 Przemysł skórzany, odzieżowy i obuwniczy ................................................................................... 201 Przemysł metali nieżelaznych .......................................................................................................... 219 Przemysł papierniczy i celulozowy .................................................................................................. 237 Przemysł farmaceutyczny ................................................................................................................ 255 Tworzywa sztuczne ........................................................................................................................... 273 Sprzęt kolejowy ................................................................................................................................. 291 Przemysł stoczniowy ......................................................................................................................... 309 Przemysł włókienniczy...................................................................................................................... 321 Przemysł drzewny ............................................................................................................................. 339 ZAŁĄCZNIK I: PRZEGLĄD LITERATURY .............................................................................. 357 ZAŁĄCZNIK II: IDENTYFIKACJA SEKTORÓW NA PODSTAWIE ZBIORÓW DANYCH .......................................................................................................................................... 365 * Numeracja stron w tabeli odpowiada wersji pdf niniejszego opracowania. DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao delokalizacji i z dyskusji z zainteresowanymi podmiotami. Nie zamierzamy przywoływać argumentów2 które już zostały wysunięte lub wnosić wkładu do dyskusji o tym, co rozumiemy przez delokalizację, gdyż zostaliśmy poproszeni o zaakceptowanie definicji przyjętej w opinii Komitetu z 14 lipca 2005 r. W pkt 1.18 wspomnianej opinii delokalizacja [ang. „delocalisation”], który to termin w angielskiej wersji tekstu stosowany jest wymiennie z terminem relokalizacja [ang. „relocalisation”] zdefiniowana jest w sposób następujący: 1. Streszczenie 1 2 3 W dniu 14 lipca 2005 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjął opinię w sprawie zakresu i skutków delokalizacji przedsiębiorstw1. W ust. 2.6 opinii stwierdza się, że „niektóre sektory będą bardziej dotknięte delokalizacją przedsiębiorstw niż inne”. Na posiedzeniu w dniu 12 lipca 2005 r. Prezydium Komitetu postanowiło powierzyć CCMI sporządzenie raportu informacyjnego zatytułowanego „Badanie sektorowe delokalizacji” w celu analizy powyższego stwierdzenia zawartego w opinii i oceny delokalizacji w poszczególnych sektorach. Delokalizacja oznacza całkowite lub częściowe zaprzestanie działalności przedsiębiorstwa w jednym kraju, po którym następuje ponowne jego otwarcie zagranicą poprzez inwestycję bezpośrednią. Niniejszy raport ma pomóc w sporządzeniu wspomnianego raportu informacyjnego poprzez dokonanie przeglądu dowodów empirycznych dotyczących delokalizacji w 19 sektorach w Unii Europejskiej. Podstawowym celem niniejszego badania jest zgromadzenie i przedstawienie wszystkich opublikowanych danych oraz dokonanie ogólnej analizy delokalizacji w przypadku tych sektorów, gdzie stosowne dane są dostępne. Analiza danych będzie dotyczyć Unii Europejskiej (UE) jako całości oraz poszczególnych państw członkowskich. Zakres kompetencyjny raportu został precyzyjnie określony przez Komisję Konsultacyjną ds. Przemian w Przemyśle (CCMI). Jego celem nie jest gromadzenie pierwotnych danych, lecz przegląd już istniejących i opublikowanych. Ponadto naszym zadaniem nie jest przedstawienie sugestii strategii politycznych. 1 DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao 6 Niniejszy raport skupia się na delokalizacji zewnętrznej. Jednakże, raport zwróci szczególną uwagę na dane wskazujące na delokalizację ze starych państw członkowskich, tzw. EU-15, do nowych państw członkowskich, tzw. EU-10, lub w odwrotnym kierunku. 7 Nie istnieje jednoznaczny pogląd na temat definicji delokalizacji. Taki wniosek nasuwa się z przeglądu dokumentów programowych i naukowych poświęconych Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (2005 r.) Opinia w sprawie zakresu i skutków delokalizacji przedsiębiorstw, CCMI/014 – CESE 851/2005. Następnie autorzy opinii dokonują rozróżnienia między delokalizacją wewnętrzną i zewnętrzną; z pierwszą mamy do czynienia w przypadku przeniesienie działalności do innych państw członkowskich UE, a z delokalizacją zewnętrzną w przypadku przeniesienia działalności do państw poza UE. Przyjęte podejście Robocza definicja delokalizacji 4 5 2 Dane dotyczące rozmiaru lub wartości działalności, która przestaje być prowadzona w jednym państwie członkowskim, po którym następuje ponowne jej otwarcie za granicą poprzez inwestycję bezpośrednią, nie są gromadzone w sposób spójny lub kompletny w stosunku do wszystkich sektorów i całej UE. A zatem brakuje danych pozwalających na Niemniej w załączniku 1 przedstawiony jest krótki przegląd konkurencyjnych definicji delokalizacji, które można znaleźć w literaturze przedmiotu. bezpośrednią ocenę delokalizacji wg podanej wyżej definicji. 8 9 13 W związku z powyższym wybraliśmy zbiór wskaźników które, chociaż nie stanowią idealnych mierników delokalizacji, mają z nią coś wspólnego. Przy definiowaniu zbioru odpowiednich wskaźników opieraliśmy się na przeglądzie literatury. Zbiór ten jest podany w tabeli 1.1. na następnej stronie. Sektory uwzględnione w niniejszym raporcie 14 Ogólne kryterium zastosowane przy doborze wskaźników to możliwość obliczenia ich na podstawie spójnych i jednoznacznych opublikowanych danych. 10 Nie istnieje bezpośredni związek między jakimkolwiek pojedynczym wskaźnikiem wymienionym w tabeli 1.1. a delokalizacją. Nie można wnioskować o zakresie przeniesienia danej działalności produkcyjnej za granicę analizując na przykład tendencje krajowej produkcji. Chociaż delokalizacja będzie miała wpływ na produkcję krajową, to jest oczywiste, że istnieje wiele innych czynników poza decyzjami firm o delokalizacji, które również będą miały na nią wpływ. To samo można powiedzieć o tendencjach odnoszących się do bilansu handlowego, poziomu zatrudnienia, udziału produkcji krajowej we wskaźniku konsumpcji państw OECD (udział ten odzwierciedla pozycję danego sektora na rynku światowym) i w istocie, o wszystkich uwzględnionych wskaźnikach. 11 Ponieważ wybrane wskaźniki nie są idealnymi miernikami delokalizacji, niezbędna jest triangulacja różnych mierników w celu dokonania wiarygodnej oceny delokalizacji. 12 Konieczność analizy różnych i nie kierowania się żadnym pojedynczym wskaźnikiem jest dodatkowo uzasadniona tym, że bazy danych, na których opierają się wskaźniki, same są dalekie od ideału. Oprócz możliwych słabości metodologicznych, żaden zbiór danych nie uwzględnia w sposób wszechstronny wszystkich sektorów we wszystkich państwach członkowskich na przestrzeni wystarczająco długiego okresu czasu. DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao Sekcja 2 zawiera szczegółowy opis uwzględnionych wskaźników oraz zbioru danych, z których korzystano przy ich wyliczaniu. Niniejszy raport skupia się na 19 sektorach. Zostały one wybrane i zdefiniowane przez Grupę Sterującą CCMI: (a) Przemysł lotniczy i kosmonautyczny (b) Przemysł motoryzacyjny (c) Przemysł cementowy (d) Przemysł chemiczny (e) Przemysł elektromechaniczny (f) Usługi finansowe (g) (h) Przemysł szklarski (i) Przemysł żelaza i stali (j) (k) Usługi dla przedsiębiorstw wymagające specjalistycznej wiedzy Przemysł skórzany, obuwniczy odzieżowy (l) Przemysł metali nieżelaznych (m) Przemysł papierniczy i celulozowy (n) Przemysł farmaceutyczny (o) Tworzywa sztuczne (p) Sprzęt kolejowy (q) Przemysł stoczniowy (r) Przemysł włókienniczy (s) Przemysł drzewny (t) (u) 3 Produkcja artykułów spożywczych i napojów i Na 19 sektorów, 17 dotyczy przemysłu wytwórczego. W 2003 r. we wspomnianych 17 sektorach zatrudnionych było niecałe 25 milionów ludzi, co stanowiło 80 % całkowitego wskaźnika zatrudnienia w przemyśle wytwórczym w UE-253. Dwa sektory niezaliczane do przemysłu wytwórczego to usługi finansowe i usługi dla przedsiębiorstw wymagające specjalistycznej wiedzy. Zakresy definicji poszczególnych sektorów różnią się. Na przykład definicja przemysłu lotniczego i Na podstawie naszej analizy statystyk strukturalnych dotyczących przedsiębiorstw, Eurostat. kosmonautycznego jest stosunkowo wąska: obejmuje ona produkcję statków powietrznych i kosmicznych, konserwację i naprawę silników lotniczych oraz renowację statków powietrznych. Z drugiej strony usługi dla przedsiębiorstw wymagające specjalistycznej wiedzy obejmują szerszy zakres działalności, w tym działalność związaną z obsługą nieruchomości, wynajmem maszyn i urządzeń bez obsługi operatorskiej, wypożyczaniem artykułów użytku osobistego i domowego, informatyką i działalność pokrewną, usługami konsultingowymi w zakresie prawa, księgowości, audytu, architektury i inżynierii, reklamą i sprzątaniem przemysłowym. Odpowiednie podsekcje w sekcji 3. przedstawiają działalność podporządkowaną poszczególnym sektorom. Tabela 1.1: wybrane wskaźniki delokalizacji Wskaźnik Produkcja krajowa Zatrudnienie Udział we wskaźniku konsumpcji państw OECD Wskaźnik penetracji importu Wskaźnik samowystarczalności Wąski wskaźnik przepływów międzygałęziowych Szeroki wskaźnik przepływów międzygałęziowych Bilans handlowy Bezpośrednie inwestycje zagraniczne Inwestycje w kapitał krajowy Utrata miejsc pracy wg ERM Definicja Produkcja krajowa, pod względem wartości i jako udział PKB Zatrudnienie w wartościach absolutnych i jako udział całkowitego krajowego wskaźnika zatrudnienia Produkcja krajowa jako udział we wskaźniku konsumpcji państw OECD Źródło SBS (Eurostat) Stosunek przywozu do konsumpcji krajowej SBS, COMEXT (Eurostat) Stosunek produkcji krajowej do konsumpcji krajowej Stosunek przywozu półwyrobów z zagranicznego sektora X do wartości dodanej krajowego sektora X. SBS, COMEXT (Eurostat) Stosunek przywozu półwyrobów przez krajowy sektor X do wartości dodanej krajowego sektora X. Eurostat Bilans handlowy (wywóz netto), z rozróżnieniem 4 grup krajów partnerskich: wszystkie kraje, EU-15, EU-10 i kraje rozwijające się Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, z rozróżnieniem na wewnątrz UE-15 i poza EU-15, wewnątrz UE-25 i poza EU-25 oraz na bezpośrednie inwestycje zagraniczne w UE-10. Inwestycje w krajowe środki trwałe COMEXT (Eurostat) Liczba zlikwidowanych miejsc pracy na skutek delokalizacji według danych ERM, z rozróżnieniem miejsc docelowych delokalizacji: do EU-10, do EU15, do krajów OECD, do państw spoza UE i do krajów rozwijających się. SBS (Eurostat) SBS (Eurostat), STAN (OECD) Eurostat Gospodarka i finanse – domena bilans handlowy (Eurostat) Kategoria danych: roczne rachunki narodowe (Eurostat) Europejski Monitor Restrukturyzacji [ (Europejskie Centrum Monitorowania Zmian - EMCC)] Uwaga :angielskojęzyczny skrót SBS odnosi się do Structural Business Statistics [statystyki strukturalne dotyczące przedsiębiorstw, skrót STAN do Structural Analysis [analiza strukturalna], a francuskojęzyczny skrót COMEXT do Commerce Extérieur [handel zewnętrzny]. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w sekcji 2 niniejszego raportu (v) DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao 19 Pomimo powyższych wad, baza danych COMETEXT jest wystarczająco kompletna, by móc ją wykorzystać do celów niniejszego opracowania. 20 Tabele przepływów międzygałęziowych publikowane przez Eurostat są użytecznym źródłem informacji pozwalającym scharakteryzować zjawisko outsourcingu zagranicznego (ang. offshore outsourcing). Tabele te pozwalają na skonstruowanie mierników określających udział przywozu dóbr pośrednich w krajowym procesie wytwórczym. Chociaż opracowywanie raportów na temat udziału przywozu dóbr pośrednich w danym roku rzuca pewne światło na badane zagadnienie, szczególnie interesujące jest śledzenie zmian w poziomie udziału tych przywozów w dłuższym okresie czasu. Niestety często brak jest tego rodzaju danych; większość państw członkowskich sporządza je jedynie raz na pięć lat. W takich przypadkach dysponujemy danymi w odniesieniu do dwóch rocznych okresów, najczęściej 1995 r. i 2000 r. W okresie, do którego odnosi się nasze badanie, niektóre państwa członkowskie opublikowały tabele dotyczące jedynie jednego roku. W rezultacie wspomniane tabele dostarczają pożytecznych informacji jedynie w odniesieniu do dziesięciu państw członkowskich. 21 Inny problem związany z tabelami przepływów międzygałęziowych dotyczy poziomu zagregowania kategorii produktów: w stosunku do niektórych sektorów działalność skategoryzowana jest na poziomie znacznie bardziej ogólnym niż w przypadku badanych sektorów. Na przykład tabele przepływów międzygałęziowych dostępne są dla kategorii działalności sklasyfikowanej jako „pozostały sprzęt transportowy”, która grupuje sprzęt kolejowy, statki powietrzne i kosmiczne oraz budowę i naprawę statków. 22 Baza danych Europejski Monitor Restrukturyzacji [European Restructuring Monitor (ERM)], publikowana przez Europejskie Centrum Monitorowania Zmian (EMCC), dostarcza informacji na temat działalności restrukturyzacyjnej Ustalenia dotyczące istnienia odpowiednich danych 15 16 Baza danych SBS (statystyki strukturalne dotyczące przedsiębiorstw), publikowana przez Eurostat, jest najlepszym dostępnym źródłem danych mogących służyć do mierzenia różnych wskaźników działalności. Wspomniany zbiór danych dostarcza informacji o wartości produkcji i poziomie zatrudnienia w większości sektorów uwzględnionych w niniejszym raporcie. Baza danych SBS obejmuje wszystkie 25 państw członkowskich UE i dotyczy okresu 1995-2003. Jednocześnie baza ta ma pewne istotne braki. Na przykład w przypadku niektórych państw członkowskich, w szczególności Grecji, Malty, Cypru i Szwecji, zawiera ona stosunkowo niekompletne dane dla wielu sektorów. W odniesieniu do Niemiec i niektórych państw UE-10 dostępne są jedynie dane na okres 1999-2003. Brak jest danych dotyczących sektora usług finansowych. Stosunkowo mało jest danych na temat przemysłu stoczniowego. Pomimo przytoczonych braków podtrzymujemy naszą opinię, że SBS jest źródłem najbardziej wiarygodnych, spójnych i obejmujących najszerszy zakres działalności danych dla całej UE i z tego względu należy ją preferować w stosunku do bazy Europromis, która jest również publikowana przez Eurostat i zawiera dane na temat produkcji. 17 Publikowana przez Eurostat baza danych COMEXT zawiera dane w zakresie przywozu i wywozu towarów do i z państw członkowskich. Dostępne dane obejmują lata 1995-2004 dla państw UE-15 i okres 1999-2004 dla UE-10. 18 Jednakże baza COMETEXT ma pewne braki. Obejmuje ona jedynie handel towarami i w związku z tym nie uwzględnia działalności zaklasyfikowanej do sektora usług dla przedsiębiorstw wymagających specjalistycznej wiedzy i sektora usług finansowych. Dane na temat Słowacji i Polski odnoszą się jedynie do roku 2004. DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao w Unii Europejskiej. Baza zawiera szczegółowe informacje na temat rodzajów działalności restrukturyzacyjnej, w tym offshoringu/delokalizacji, sektorów, których ona dotyczy i liczby utraconych lub utworzonych miejsc pracy. 23 24 Będąc użytecznym źródłem informacji, zbiór danych ERM charakteryzuje się jednak znaczącymi ograniczeniami metodologicznymi wynikającymi ze sposobu gromadzenia danych. Mianowicie są one uzyskiwane poprzez przeglądanie wybranych dzienników prasowych w całej EU i odnotowywaniu doniesień o likwidacji miejsc pracy na skutek restrukturyzacji. W rezultacie niektóre dane o utracie miejsc pracy oparte są wyłącznie na wstępnych oświadczeniach intencyjnych przedstawicieli firm. Rzeczywista liczba miejsc pracy zlikwidowanych na skutek delokalizacji może znacznie się różnić od wstępnych prognoz. Monitorowanie takich korekt ex post nie jest proste i z tego względu tego rodzaju korekty nie są uwzględnione w bazie danych. Odpowiednie liczby zaczerpnięte ze zbioru danych są przez nas podane w tabelach dołączonych do opisu poszczególnych sektorów, ale nie są one brane pod uwagę przy formułowaniu naszego stanowiska na temat delokalizacji. Ponadto, podobnie jak w stosunku do tabel przepływów międzygałęziowych, kategoryzacja sektorów stosowana na potrzeby bazy ERM nie zawsze odpowiada kategoryzacji sektorów stosowanej w niniejszym badaniu. Na przykład baza ERM odnotowuje utratę miejsc pracy w sektorze określonym jako „przemysł metali”; obejmuje on działalność w sektorze stali i żelaza i działalność w sektorze metali nieżelaznych. Rozwiązaliśmy ten problem poprzez ponowną klasyfikację wpisów w bazie ERM zgodnie z przyjętą klasyfikacją interesujących nas sektorów. Zrobiliśmy tak na podstawie dodatkowych i bardziej szczegółowych informacji dołączonych do każdego wpisu. DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao 25 Dane o bezpośrednich inwestycjach zagranicznych (BIZ) i o inwestycjach krajowych publikowane są przez Eurostat. Dane te grupowane są według działalności i regionu docelowego. 26 Uważamy, że związek między BIZ a delokalizacją jest bardzo niejednoznaczny. Wszelkie inwestycje dokonywane przez podmiot krajowy w firmie zagranicznej nabywającej ponad 10 procentowy udział we wspomaganej firmie są klasyfikowane jako BIZ i odzwierciedlone w danych statystycznych. Nie wszystkie zagraniczne inwestycje dokonywane są w celu delokalizacji i nie każda delokalizacja przeprowadzana jest przy pomocy bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Ponadto, dane BIZ odzwierciedlają również przepływ dezinwestycji dokonywanych przez podmiot krajowy w stosownym sektorze za granicą. 27 Zaufanie do danych BIZ jest dodatkowo zachwiane istnieniem stosunkowo licznych braków w danych Eurostatu oraz ogólną konstatacją, że dostępne dane nie pozwalają wyciągać wniosków na temat przepływów BIZ od podmiotów działających w danym sektorze i w danym państwie członkowskim skierowanych do kraju docelowego (np. Chin, Indii czy Brazylii) lub nawet do ogólnie ujętej grupy „krajów rozwijających się”. W tej sytuacji i w celu zmniejszenia luk statystycznych, kraje docelowe należy zgrupować do poziomu krajów „spoza UE-25”. 28 Ponadto, podobnie jak w przypadku tabeli przepływów międzygałęziowych, stosowanie zbioru danych BIZ do badania wcześniej wymienionych sektorów ograniczone jest tym, że przy sporządzaniu bazy danych BIZ sektory klasyfikuje się w większym uogólnieniu niż zostało to przyjęte w niniejszym badaniu. Klasyfikacja sektorów stosowana przez Eurostat przy sporządzaniu zbioru danych BIZ odpowiada jedynie czterem interesującym nas sektorom: spożywczemu, elektromechanicznemu, sektorowi usług dla przedsiębiorstw wymagających specjalistycznej wiedzy i sektorowi usług finansowych. Dla tych sektorów podajemy w niniejszym opracowaniu odpowiednie dane BIZ. Z powodów, które przedstawiliśmy zwięźle powyżej, sądzimy, że użyteczność tych danych jako wskaźników delokalizacji jest poważnie ograniczona i nie są one uwzględnione w naszej dyskusji o delokalizacji w tych sektorach. Załącznik 1 przedstawia bardziej szczegółowo ograniczenia związane z danymi BIZ. 29 W stosunku do niektórych sektorów wykorzystaliśmy dane o poziomach działalności publikowane przez odpowiednie zrzeszenia przemysłowe. W większości przypadków dane te uzupełniają informacje uzyskane z wyżej wspomnianych baz danych. Jednakże w przypadku sektora stoczniowego zdecydowaliśmy się wykorzystać dane o produkcji i zatrudnieniu dostarczone przez Wspólnotę Europejskiego Zrzeszenia Stoczniowego [Community of European Shipyards Association (CESAC)] raczej niż opierać się na bazie SBS. Uważamy, że dane CESA lepiej niż dane SBS (Eurostat) odzwierciedlają działalność zaklasyfikowaną do sektora stoczniowego zgodnie z definicją przyjętą w niniejszym badaniu. Ponadto baza danych CESA ma mniej luk, pomimo że odnosi się wyłącznie do państw będących członkami CESA, czyli jedynie do 14 państw członkowskich UE. sugerują występowanie delokalizacji: w sektorze włókienniczym i w sektorze określonym jako skórzany, odzieżowy i obuwniczy. Sektory te są ściśle ze sobą powiązane, ponieważ wynik produkcji przemysłu włókienniczego stanowi istotny wkład do sektora produkcji odzieży. 32 Dane dotyczące sektora elektromechanicznego można interpretować dwojako. Analiza wykazała stopniowy spadek wielkości produkcji UE w tym sektorze oraz jeszcze bardziej znaczące obniżenie poziomu zatrudnienia, przy ogólnym zmniejszeniu udział tego sektora w gospodarce w okresie 1999-2003. Z drugiej strony bilans handlowy UE w tym sektorze poprawił się, w szczególności z krajami rozwijającymi się. Analiza wszystkich danych sugeruje, że wydajność pracy w UE wzrosła, skutkując spadkiem zatrudnienia, i wskaźniki eksportu również poprawiły się. I odwrotnie, powyższe dane można interpretować jako sugerujące, że niektóre rodzaje działalności są przedmiotem delokalizacji z Europy do krajów rozwijających się, ale że zjawisko to nie jest należycie odzwierciedlone w statystykach handlowych z powodu zwiększonego wywozu do tej samej grupy krajów. 33 Dane nie wykazują z jakich państw członkowskich mogła mieć miejsce ogólna delokalizacja działalności. Nie wykazują również do których państw członkowskich mogła się ona przenieść. 34 Oprócz danych świadczących o delokalizacji w sektorach włókienniczym oraz skórzanym, odzieżowym i obuwniczym w całej Europie, przeprowadzona przez nas analiza wskazuje jedynie na trzy inne przypadki, gdzie dane świadczą o delokalizacji. Dane dotyczące sektora chemicznego sugerują delokalizację z Wielkiej Brytanii i ze Słowacji, a dane na temat sektora sprzętu kolejowego sugerują delokalizację z Niemiec. W sektorze stoczniowym dane świadczą o możliwej delokalizacji z Niemiec i Danii. 35 Jednakże, dane nie wskazują na istnienie znaczącej delokalizacji wewnętrznej Ustalenia w sprawie delokalizacji 30 Analiza danych dotyczących delokalizacji w każdym sektorze przedstawiona jest w sekcji 3. Na podstawie powyższej analizy dokonaliśmy szeregu ustaleń ogólnych. 31 We wszystkich analizowanych sektorach za wyjątkiem dwóch brak jest danych jednoznacznie świadczących o występowaniu delokalizacji na poziomie UE jako całości. W dwóch sektorów dane DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao do państw członkowskich UE-10. W dwóch sektorach, których dane świadczą o delokalizacji na szeroką skalę, mianowicie w sektorze włókienniczym oraz sektorze skórzanym, odzieżowym i obuwniczym, wydaje się, że delokalizacja dokonuje się do krajów rozwijających się. W istocie, analiza samych danych handlowych pozwala wnioskować, ze bilans handlowy między grupą państw członkowskich EU-10 a EU-15 wykazuje tendencję poprawy na korzyść tych ostatnich. 36 Nie znaleźliśmy żadnych podstaw do tego, by utożsamiać skłonność danego sektora do delokalizacji ze względną dojrzałością tegoż sektora. Struktura niniejszego raportu Pozostała część niniejszego wstępnego raportu końcowego ma następującą strukturę: 37 DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao (a) (b) (c) (d) 38 sekcja 2 zawiera opis wykorzystanych zbiorów danych oraz wskaźników; sekcja 3 sektory; analizuje poszczególne załącznik 1 zawiera przegląd istniejącej literatury i listę odniesień; oraz (b) załącznik 2 określa stopień zgodności między sektorami badanymi w niniejszym raporcie a kategoryzacją sektorów w bazach danych, z których korzystaliśmy. Załączony plik Excel zawiera dane, z których korzystali autorzy niniejszego raportu. zawiera natomiast danych na temat handlu usługami. Dane bazy dotyczą ponad 10 000 różnych produktów zaklasyfikowanych wg Nomenklatury Scalonej (NS). 2. Opis danych i wskaźników 1 Niniejsza sekcja szczegółowo opisuje źródła danych, z których korzystano przy sporządzaniu raportu, oraz wskaźniki wykorzystane do scharakteryzowania delokalizacji. Wiele informacji na temat wykorzystywanych baz danych pochodzi z odpowiednich metadanych publikowanych przez Eurostat. 7 Baza odnosi się do wszystkich 25 państw członkowskich. Dla państw EU-15 dane dotyczą okresu 1995-2004. Jeśli chodzi o nowe państwa członkowskie EU-10, to baza uwzględnia lata 19992004. 8 Wskaźnik bilansu handlowego, którym posłużono się w niniejszym opracowaniu pochodzi z danych dotyczących przywozu i wywozu zaczerpniętych z bazy COMEXT. Dane na temat przywozu i wywozu zostały zebrane na poziomie grup produktów, które możliwie najściślej odpowiadały sektorom zdefiniowanym na potrzeby niniejszego badania. Następnie dane te zostały raz jeszcze zaszeregowane wg grup państw partnerskich w celu otrzymania danych liczbowych dotyczących handlu pozaunijnego, handlu wewnątrzunijnego oraz handlu z krajami rozwijającymi się. Do celów niniejszego badania kraje rozwijające się zdefiniowano jako kraje nienależące do UE ani do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Bilans handlowy (lub wywóz netto) obliczany jest jako wywóz minus przywóz. Zagregowane dane na szczeblu UE dla handlu pozaunijnego obliczono poprzez zsumowanie wartości pozaunijnego wywozu i przywozu dla każdego państwa członkowskiego. Statystyki w dziedzinie handlu zewnętrznego 2 Dane na temat handlu zewnętrznego pochodzą z bazy COMEXT opublikowanej przez Eurostat. Baza ta gromadzi dane na temat przepływu towarów między państwami członkowskimi UE. 3 Dane o handlu z krajami spoza UE gromadzone są na podstawie kopii statystycznej deklaracji celnej. Dane statystyczne o handlu wewnątrz UE otrzymywane są bezpośrednio od podmiotów handlowych. Jednakże, jakikolwiek podmiot zarejestrowany dla celów podatku od wartości dodanej (VAT) w państwie członkowskim UE, angażujący się w handel towarami wewnątrz UE i przekraczający pewien poziom obrotów, zobowiązany jest do zgłaszania wartości tychże obrotów krajowemu organowi statystycznemu. 4 Główne wskaźniki publikowane w wyżej wspomnianej bazie danych dotyczą przywozu i wywozu – podawane są one wg wartości i ilości i klasyfikowane wg grup państw sprawozdawców, państw partnerskich oraz grup produktów. Dla celów niniejszego opracowania korzystano z danych handlu zewnętrznego podanych wg wartości (w milionach euro). 5 6 Baza zawiera dane dla każdego państwa sprawozdawcy dotyczące handlu zewnętrznego do i z państw niebędących członkami UE oraz pozostałych państw członkowskich UE. Baza zawiera dane na temat wszystkich ruchomości i towarów fizycznych. Nie DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao Baza danych OECD STAN stosowana do analizy danych przemysłowych 9 Baza danych OECD (STAN) wykorzystywana jest do celów analizy strukturalnej, która jest prowadzona i publikowana przez OECD, zawiera min. dane na temat produkcji, nakładu pracy oraz międzynarodowego handlu w odniesieniu do poszczególnych rodzajów działalności. 10 Baza ta dotyczy wszystkich państw członkowskich OECD i wszystkich lat w okresie 1995-2003. Zawiera dane zgromadzone na podstawie narodowych OECD. rachunków państw 11 Rodzaje działalności uwzględnione w bazie danych są sklasyfikowane na podstawie Międzynarodowej Standardowej Klasyfikacji Rodzajów Działalności (ISIC) Rev. 3. 12 Baza danych STAN używana jest do obliczania zmiennej wskaźnika konsumpcji OECD, obliczonej jako suma produkcji i przywozu minus wywóz w krajach OECD. W niniejszym opracowaniu zmienna ta została wykorzystana jako wskaźnik zastępczy produkcji globalnej. Statystyki strukturalne dotyczące przedsiębiorstw (SBS)] 13 Statystyki strukturalne dotyczące przedsiębiorstw (SBS) stanowią zbiór danych publikowany przez Eurostat. Zbiór ten przedstawia różne wskaźniki związane z rodzajem i poziomem działalności gospodarczej w UE. 14 Baza ta odnosi się do wszystkich państw członkowskich UE. Jest ona gromadzona przez Eurostat na podstawie informacji przesyłanych przez krajowe urzędy statystyczne każdego państwa członkowskiego. 15 Urzędy te gromadzą dane pochodzące z badań statystycznych, źródeł administracyjnych lub rejestru działalności gospodarczej. Jednostką próbną jest w tym wypadku przedsiębiorstwo, które w rozporządzeniu Rady (EWG) nr 696/93 zostało zdefiniowane jako będące: gospodarczej Europejskiej). 4 Dane grupuje się na szczeblu grup produktów według systemu klasyfikacyjnego NACE Rev.1 (statystyczna klasyfikacja działalności Statystyki strukturalne dotyczące przedsiębiorstw, Eurostat Metadane w formacie SDDS: podsumowanie metodologiczne. DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao Wspólnocie 17 Baza SBS została uruchomiona w 1995 r. i z tego względu lata 1995-1998 zostały uznane za okres przejściowy. W rezultacie brakuje niektórych danych w odniesieniu do tego okresu. Jednakże, dane na okres 1999-2003 są bardziej kompletne. Dane na rok 2004 nie były dostępne w czasie, gdy sporządzany był niniejszy raport. 18 Wskaźnik wartość produkcji mierzy rzeczywistą wartość towarów i usług, w euro, sprzedaną przez przedsiębiorstwo w danym roku referencyjnym. W niniejszym badaniu zmienna ta stosowana jest jako miara produkcji. 19 Zatrudnienie definiowane jest jako liczba pracowników; rozumiana jako liczba osób zatrudnionych przez przedsiębiorstwo na podstawie umowy o pracę i otrzymujących z tego tytułu zapłatę. Zmienna ta nie obejmuje pracowników kontraktowych, którzy nie są bezpośrednio zatrudnieni przez dane przedsiębiorstwo. 20 Widoczna konsumpcja obliczana jest poprzez zsumowanie wskaźników produkcji i przywozu i odjęcie wskaźnika wywozu w stosunku do każdej grupy produktów. Dane o wartości produkcji pochodzą z bazy SBS, a dane na temat przywozu i wywozu z bazy COMEXT. 21 Produkcja jako udział w PKB, wyrażona w procentach, to stosunek całkowitej produkcji danego sektora do PKB danego państwa członkowskiego. 22 Produkcja jako udział w konsumpcji OECD, wyrażona w procentach, to stosunek produkcji danego sektora do zagregowanej widocznej konsumpcji produktów danego sektora we wszystkich krajach OECD. Wskaźnik ten należy interpretować jako wskaźnik zastępczy udziału produkcji w stosunku do produkcji całkowitej, tzn. jako wskaźnik zastępczy udziału w rynku światowym. 23 Wskaźnik samowystarczalności to stosunek produkcji danego sektora w państwie członkowskim do widocznej konsumpcji tego samego sektora w tym samym państwie członkowskim. „najmniejszą kombinacją jednostek prawnych, tzn. jednostka organizacyjną wytwarzającą towary i usługi, która osiąga korzyści z pewnego stopnia samodzielności w podejmowaniu decyzji, w szczególności w zakresie alokacji bieżących zasobów.”4 16 we 24 Wskaźnik penetracji importu to stosunek przywozu w danym sektorze do widocznej konsumpcji w tym samym sektorze w odniesieniu do każdego państwa członkowskiego. 25 Udział całkowitego zatrudnienia wyrażony jako procent, to stosunek liczby pracowników w danym sektorze do całkowitego zatrudnienia we wszystkich sektorach w danym państwie członkowskim. 26 Zagregowane dane na szczeblu UE wylicza się dla produkcji, zatrudnienia i widocznej konsumpcji poprzez zsumowanie odpowiednich wartości dla każdego państwa członkowskiego. Zagregowane dane na szczeblu UE dla wskaźnika produkcja jako udział w PKB oblicza się jako stosunek zagregowanej produkcji na szczeblu UE do zagregowanego PKB na szczeblu UE. Zagregowane dane na szczeblu UE dla wskaźnika produkcja jako udział w konsumpcji OECD oblicza się jako stosunek zagregowanej produkcji UE do całkowitej konsumpcji państw członkowskich OECD. 27 W wypadku, gdy przy obliczaniu zagregowanych danych na szczeblu UE brak jest danych o produkcji lub zatrudnieniu w danym państwie członkowskim w roku 2003, wykorzystuje się analogiczną wartość dla roku 2002. W przypadku braku danych dla przejściowego okresu 1995-2003 zastosowano interpolację liniową. dla wypełnienia tej luki. 29 Symetryczne tabele przepływów międzygałęziowych nie są publikowane co roku, ale raz na pięć lat. A nawet wtedy Eurostat opracowuje takie tabele tylko dla nielicznej grupy państw członkowskich. Dane pochodzące z takich tabel zostały przez nas wykorzystane tylko, gdy były dostępne dla przynajmniej dwóch następujących po sobie okresów. 30 Symetryczne tabele przepływów międzygałęziowych dzielą rodzaje działalności na 60 grup w oparciu o system klasyfikacyjny NACE Rev.1. 31 Symetryczne tabele przepływów międzygałęziowych dla przywozów podają wartość całkowitą każdego importowanego dobra pośredniego w rozbiciu na krajową działalność, w ramach której następuje konsumpcja danego dobra pośredniego. Krajowe tabele przepływów międzygałęziowych podają wartość zagregowaną wszystkich importowanych dóbr pośrednich w rozbiciu na krajową działalność, w ramach której następuje konsumpcja danego dobra pośredniego. Tabele te podają także wartość dodaną w rozbiciu na poszczególne rodzaje działalności krajowej. 32 Wąski wskaźnik outsourcingu zagranicznego to stosunek wartości importowanych dóbr pośrednich, zaklasyfikowanych do poszczególnych kategorii działalności, do wartości dodanej przez krajowe przedsiębiorstwa będące użytkownikami końcowymi i które zostały zaklasyfikowane do tego samego rodzaju działalności. 33 Szeroki wskaźnik outsourcingu zagranicznego dla danej klasyfikacji działalności to stosunek wartości wszystkich importowanych dóbr pośrednich do wartości dodanej przez krajowe przedsiębiorstwa będące użytkownikami końcowymi w ramach danej klasyfikacji działalności. 34 Ponieważ niektóre rodzaje działalności zostały sklasyfikowane na wyższym szczeblu uogólnienia niż badane sektory, do analizy sektorów zaklasyfikowanych do tej samej grupy działalności korzystano z tych samych danych. Na przykład, tabele Symetryczne tabele przepływów międzygałęziowych 28 Symetryczne tabele przepływów międzygałęziowych są publikowane przez Eurostat po dostarczeniu ich przez departamenty księgowości krajowych urzędów statystycznych. Wspomniane symetryczne tabele przepływów międzygałęziowych tworzy się poprzez przekształcenie tabel podaży i zużycia, w cenach stałych. Tabele, które są istotne z punktu widzenia niniejszego badania to symetryczne tabele przepływów międzygałęziowych dla przywozów oraz symetryczne tabele nakładów i wyników dla produkcji krajowej. DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao przepływów międzygałęziowych dostępne są dla działu 26 NACE, który obejmuje produkcję wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych, w tym szkła i cementu. W związku z tym, przy analizie obu sektorów korzystano z tych samych danych. W pewnych przypadkach nie było to jednak możliwe. Na przykład, tabele przepływów międzygałęziowych dostępne są dla działu 24 NACE, który obejmuje chemikalia i wyroby farmaceutyczne. Tendencje występujące w tych dwóch sektorach są na tyle różne, by utrudniać stosowanie danych łączonych. Z punktu widzenia niniejszego badania jest to nieodłączna słabość tego zbioru danych. 35 Nie można utworzyć agregatów na poziomie UE dla wyżej wspomnianych wskaźników, ponieważ importowane dobra pośrednie nie są następnie dzielone w zależności od tego, czy mamy do czynienia z przywozem wewnątrzunijnym czy pozaunijnym. rozróżnia osiem rodzajów restrukturyzacji, jedną z nich jest „offshoring/delokalizacja”. 40 (e) nazwę przedsiębiorstwa; (f) sektor; (g) rodzaj restrukturyzacji; (h) datę ogłoszenia; (i) (j) (k) Europejski Monitor Restrukturyzacji (ERM) jest publikowany na bieżąco przez Europejskie Centrum Monitorowania Zmian (EMCC) z siedzibą w Dublinie. 37 ERM odnotowuje wszystkie przypadki restrukturyzacji w przemyśle, które: (a) (b) (c) (d) dotyczą przynajmniej państwa EU; jednego implikują deklarowaną lub rzeczywistą utratę przynajmniej 100 stanowisk pracy; czy też dotyczą obiektów przemysłowych zatrudniających przynajmniej 250 osób i dotykają przynajmniej 10% siły roboczej; czy też tworzą przynajmniej 100 nowych miejsc pracy. 38 EMCC odnotowuje tego rodzaju informacje podczas przeglądu prasowego wybranych dzienników we wszystkich 25 państwach członkowskich. 39 Dane dzielone są restrukturyzacji. według Baza rodzaju danych DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao liczbę utraconych lub stworzonych miejsc pracy; docelowe miejsce delokalizacji (jeśli określone); streszczenie artykułu. 41 Baza danych zawiera opisy przypadków odnotowywanych od stycznia 2002 r. i jest na bieżąco aktualizowana. 42 Zmienna utracone miejsca pracy obliczana jest poprzez sumowanie liczby zlikwidowanych miejsc pracy w danym sektorze i danym państwie członkowskim. 43 Podobnie jak w wypadku tabel przepływów międzygałęziowych, klasyfikacja sektorów według ERM jest często bardziej ogólna niż jest to wymagane w naszym badaniu. W takich przypadkach dokonywaliśmy na podstawie streszczeń informacji ponownej klasyfikacji poszczególnych wypadków restrukturyzacji według naszej własnej klasyfikacji sektorów. Europejski Monitor Restrukturyzacji (ERM)] 36 Dla każdego wypadku restrukturyzacji baza podaje: Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) oraz krajowe nakłady na środki trwałe 44 Dane BIZ są publikowane przez Eurostat jako część domeny „Gospodarka i finanse –bilans handlowy”. 45 Eurostat definiuje BIZ jako kategorię inwestycji międzynarodowych dokonywaną przez podmiot rezydujący w jednej gospodarce (inwestor bezpośredni) w celu uzyskania trwałego udziału w przedsiębiorstwie zlokalizowanym w innej gospodarce (przedsiębiorstwo bezpośredniego inwestowania). Uznaje się, że uzyskanie trwałego udziału następuje z chwilą uzyskania przez bezpośredniego inwestora przynajmniej 10% kapitału akcyjnego przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania. 46 Dane dzielone są według państwa sprawozdawcy, klasyfikacji działalności inwestora bezpośredniego, regionu docelowego i roku, w którym dana inwestycja miała miejsce. Baza odnosi się do wszystkich 25 państw członkowskich. 47 Baza danych BIZ używana jest do obliczania wskaźników poziomu BIZ dokonywanych przez państwo sprawozdawcę w obrębie i poza UE15, w obrębie i poza EU-25 oraz wewnątrz UE-10. BIZ klasyfikowane są zgodnie z klasyfikacji działalności podmiotu inwestującego, niezależnie od końcowego przeznaczenia. 48 49 Dane o krajowych nakładach na środki trwałe publikowane są przez Eurostat jako część kategorii roczne rachunki narodowe. Krajowe nakłady na środki trwałe definiowane są na potrzeby bazy danych jako nabycie produktów przez rezydenta, minus zbycie, środków trwałych w danym okresie, plus określone zwiększenia wartości aktywów niewytworzonych na skutek działalności wytwórczej jednostek produkcyjnych lub instytucjonalnych. 50 51 Dane grupowane są według państwa sprawozdawcy, klasyfikacji działalności oraz roku, w którym miały miejsce nakłady. Baza odnosi się do wszystkich 25 państw członkowskich. Nakłady brutto na środki trwałe dokonywane w ramach określonego rodzaju działalności przez państwo członkowskie używane są do określania poziomu inwestycji w gospodarce krajowej. Europejskie zrzeszenia przemysłowe i handlowe 52 Przeprowadzając niniejszą analizę korzystaliśmy również z danych gromadzonych przez różne zrzeszenia handlowe i przemysłowe. W większości wypadków dane pochodzą z opublikowanych źródeł. Jednakże w wypadku przemysłu stoczniowego dane pochodzą od samego zrzeszenia. 53 Dane dotyczące przemysłu stoczniowego pochodzą od Wspólnoty Europejskiego Zrzeszenia Stoczniowego (CESAC). Dane te DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao dotyczą zatrudnienia w okresie 19952004 oraz produkcji w latach 19972004 we wszystkich państwach należących do CESA. Jedynie 14 państw należących do CESA jest członkami UE i to do nich odnosi się niniejsza analiza. 54 Inne pomocnicze dane pochodzą z różnych publikacji następujących organizacji: (l) (m) (n) (o) (p) (q) (r) (s) (t) Europejskiej Rady Chemicznego (CEFIC) Przemysłu Konfederacji Przemysłu Żywności i Napojów w UE (CIAA) Europejskiej Organizacji OdzieżowoTekstylnej (EURATEX) Europejskiego Zrzeszenia Przemysłu Kolejowego (UNIFE) Europejskiego Zrzeszenia Skórzanej (COTANCE) Branży Europejskiej Konfederacji Przemysłu Drzewnego (CEI-Bois) Stałego Komitetu Europejskiego Przemysłu Szklarskiego (CPIV) Konfederacji Europejskiego Przemysłu Papierniczego (CEPI) Europejskiego Zrzeszenia Przemysłu Lotniczego i Kosmonautycznego oraz Obronnego (ASD) (u) Europejskiego Stowarzyszenia Przemysłu Lotniczego i Kosmonautycznego (AECMA) (v) Europejskiego Stowarzyszenia Cementu (CEMBUREAU) przyjętą przez Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny w jego opinii z 2005 r.5 Jednak większość opracowań na ten temat uznaje taką definicję delokalizacji za nazbyt wąską i, jak to zauważyli Boulhol i Fontagné (2005), w znikomym stopniu odpowiada ona jakiejkolwiek kategorii statystycznej czy jakiemukolwiek postrzegalnemu zjawisku. Tabela A1.1: Outsourcing i offshoring Produkcja wykonywana w przedsiębiorstwie albo eksernalizowana Lokalizacja Eksternalizowana W przedsiębiorstwie produkcji (outsourcing) Insourcing Outsourcing Kraj Zagranica Offshoring wewnętrzny Offshore outsourcing (offshoring) (podzlecenia zagraniczne) Źródło: adaptacja według wzoru UNCTAD (2004) i Pujals (2005) Załącznik 1: przegląd literatury Dokonaliśmy przeglądu delokalizacji dążąc do następujących kwestii: 1 (a) (b) Znaczna część opracowań ujmuje to zjawisko raczej w kategoriach rozwiązań alternatywnych stojących przed przedsiębiorstwami dotyczących decyzji organizacyjnych w sprawie sposobów podjęcia konkretnego procesu produkcyjnego. Decyzje te dotyczą zastosowania outsourcingu oraz offshoringu i to właśnie w odniesieniu do tych dwóch terminów większość literatury fachowej omawia zagadnienie delokalizacji. 6 Użycie terminów outsourcingu i offshoringu nie zostało ujednolicone w przedmiotowych opracowaniach. Definicje proponowane przez UNCTAD (2004) i Pujals’a (2005) są najpowszechniej stosowane. Opracowania te definiując outsourcing rozważają czy proces produkcyjny dotyczący produktów pośrednich jest zinternalizowany (odbywa się w przedsiębiorstwie) czy przebiega poza nim (outsourcing). Termin offshoring stosuje się do przypadków kiedy proces produkcyjny odbywa się zagranicą. 7 Tabela A1.1 (powyżej) ukazuje oba wymiary omawianych terminów. 8 Obie powyższe formy offshoringu postrzega się jako przeniesienie zagranicę części łańcucha wartości dodanej. Są one charakterystyczną cechą opracowań na temat delokalizacji, które głównie skupiają się właśnie na nich. Taka interpretacja nie wymaga, by działalność poddana offshoringowi najpierw znajdowała się w kraju będącym pierwotnie siedzibą przedsiębiorstwa zanim można będzie uznać ją za część zjawiska delokalizacji. 9 Powyższa dyskusja określa outsourcing i offshoring w odniesieniu do dóbr pośrednich, tzn. z wyłączeniem nakładu na temat zrozumienia definicji różnych terminów związanych z delokalizacją oraz tego co kryje się pod samym pojęciem delokalizacji; wskaźników zjawiska delokalizacji użytych w specjalistycznej literaturze i danych jego dotyczących; (c) czynników dotyczących konkretnej działalności i sektora działalności, które uważa się za elementy sprzyjające delokalizacji; (d) przyszłych oraz (e) 2 literatury lepszego 5 tendencji delokalizacji; skutków delokalizacji. Rozważamy kolejno każde z tych zagadnień. Pod koniec załącznika zamieściliśmy listę literatury źródłowej. Definicja terminów związanych z delokalizacją 3 Literatura przedmiotowa nie proponuje żadnej definicji terminu „delokalizacja”. Faktycznie wiele spośród materiałów, które przestudiowaliśmy, w ogóle nie używa terminu delokalizacja. Zamiast tego omawiają tę problematykę stosując terminy takie jak outsourcing, offshoring, dezindustrializacja, relokalizacja. Nie wszyscy autorzy używają tych terminów w tym samym znaczeniu. 4 Wyjdźmy z tego, że delokalizacja jest często kojarzona z pojęciem relokalizacji, która określa zaprzestanie działalności gospodarczej, a następnie wznowienie jej zagranicą, bądź poprzez zlecenia podwykonawcze tej działalności zagranicą (np. Auber i Sillard 2005). Jest to zgodne z definicją delokalizacji DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao 5 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (2005 r.) Opinia w sprawie zakresu i skutków delokalizacji przedsiębiorstw, CCMI/014 – CESE 851/2005, ustęp 1.18. surowców i produktów końcowych. Zdarzają się jednak opracowania, które nie przeprowadzają takiego zróżnicowania. Drumetz (2005) definiuje offshoring po prostu jako przeniesienie działalności gospodarczej z kraju zagranicę i nie wydaje się, by brał tu pod uwagę jedynie dobra pośrednie. Delokalizacja przeprowadzana w odniesieniu do dóbr pośrednich dotyczy głównie dziedzin, dla których ostateczna faza produkcji odbywa się w kraju. Na przykład jeśli krajowy wytwórca samochodów przeniósłby produkcję silników zagranicę zostałoby to uznane za offshoring, gdyż silniki są komponentem pośrednim. Gdyby jednak producent krajowy zaniechał działalności a popyt był zaspokajany drogą importu, nie można tego uznać za offshoring, gdyż nie sprowadza się żadnych produktów pośrednich. W niektórych opracowaniach używa się trochę odmiennej terminologii dla opisanych wyżej praktyk. Na przykład Geishecker (2005) oraz Amiti i Wei (2005) stosują pojęcia „międzynarodowego outsourcingu” do określenia offshoringu w znaczeniu podanym w powyższej tabeli. Inne opracowania również zdają się stosować terminy outsourcing i offshoring zamiennie tam, gdzie zazwyczaj rozumie się je w znaczeniu określanym w Tabeli A1.1jako offshoring. 10 Konceptem związanym z omówionymi dotąd pojęciami jest dezindustrializacja; jest to proces polegający na odejściu przez kraj czy region od modelu gospodarki opartej na wytwórczości do modelu gospodarki opartej na usługach. Opinia EKES-u z 2005 r. definiuje to pojęcie ściślej w kategoriach absolutnych i względnych6. Określa ona całkowitą dezindustrializację (odprzemysłowienie) jako zjawisko powiązane ze spadkiem zatrudnienia, produkcji, rentowności i zasobów kapitałowych w przemyśle, jak również spadkiem eksportu towarów przemysłowych oraz powstaniem utrzymującego się deficytu handlowego w tym sektorze. Dezindustrializacją względną definiuje się jako „spadek 11 6 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (2005 r.) Opinia w sprawie zakresu i skutków delokalizacji przedsiębiorstw, CCMI/014 – CESE 851/2005, ustęp 1.18. DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao udziału przemysłu w gospodarce; odzwierciedla on proces zmian strukturalnych w zakresie związku pomiędzy wydajnością przemysłu a sektorem usług”. Wskaźniki delokalizacji Jak to zauważono w WTO (2005) główny problem powyższych definicji outsourcingu i offshoringu polega na tym, że trudno jest znaleźć dla nich oparcie w oficjalnych danych ekonomicznych. Dane statystyczne zazwyczaj zbiera się na szczeblu sektora działalności, podczas gdy decyzje o delokalizacji podejmuje się na poziomie przedsiębiorstw. Trudno jest powiązać dane dotyczące importu z decyzją kierownictwa o zastąpieniu produkcji krajowej importowanym produktem. Innym potencjalnym problemem, na który wskazują Amiti i Wei (2005) jest fakt, że dane mogą podawać zaniżoną wartość offshoringu, gdyż koszt produktów importowanych może być niższy niż koszt zakupienia takich dóbr w kraju. Dane ilościowe mogłyby okazać się bardziej przydatne, lecz nie można ich zsumować ponad poziomem poszczególnych produktów w celu uzyskania obrazu sytuacji na poziomie sektora, a poza tym dane takie są w wielu przypadkach niedostępne. 12 Przy braku bezpośrednich danych na ten temat, niektóre badania skorzystały z wskaźników zastępczych w celu ocenienia skali przeprowadzanych delokalizacji. Zastosowano kilka różnych wskaźników zastępczych. Nie jest to dziwne, skoro brak jest zgody co do definicji delokalizacji. 13 Obecnie zajmiemy się przedstawieniem wskaźników delokalizacji używanych w literaturze specjalistycznej. 14 Tabele przepływów międzygałęziowych Zazwyczaj definiuje się outsourcing w kategoriach wkładu pośredniego i stąd też często używa się tabeli przepływów międzygałęziowych do konstruowania wskaźników. Być może najdokładniejszym źródłem wskaźników outsourcingu poprzez offshoring byłoby użycie tabel przepływów dla importu i tabel przepływów dla produkcji krajowej. Tabele przepływów dla importu wykazują import każdej branży 15 przemysłu z innych branży zagranicą a tabele przepływów dla produkcji krajowej podają wartość dodaną przez każdą branżę przemysłu krajowego. Przy wykorzystaniu tych danych można obliczyć wskaźniki wąskie lub szerokie outsourcingu. Dla każdej branży przemysłu wąski wskaźnik dotyczy importu z tej samej branży zagranicą. Zajmuje się wobec tego jedynie podstawową działalnością branży, która jest przeniesiona zagranicę podczas gdy szeroki wskaźnik zajmuje się importem ze wszystkich branż przemysłu zagranicą. Hijzen et al. (2005) w następujący sposób oblicza te wąskie i szerokie wskaźniki: 16 (a) Wąski wskaźnik outsourcingu przemysłu I jest stosunkiem wkładu dóbr importowanych z przemysłu I przez przemysł I do wartości dodanej przez przemysł I. (b) Szeroki wskaźnik outsourcingu przemysłu I jest stosunkiem sumy całkowitego wkładu dóbr importowanych przez przemysł I do wartości dodanej przez przemysł I. Główna niedoskonałość tej metody pomiaru polega na tym, że dane do niego służące, tabele przywozu i krajowe tabele przepływów międzygałęziowych, są opracowywane w dużych odstępach czasu, najczęściej co pięć lat. Pragnąc zrekompensować ten niedostatek i umożliwić przeprowadzenie analiz wymagających bardziej szczegółowej obserwacji, wielu autorów, w tym Amiti i Wei (2005) przeprowadzili przybliżenie tych wskaźników korzystając z tabeli przepływów w powiązaniu z danymi handlowymi. Standardowe tabele przepływów wykazują jedynie nakłady dla każdej dziedziny przemysłu, ale nie rozdzielają ich na odrębne kategorie ze względu na to czy pochodzą one z kraje czy z zagranicy. Używają oni standardowych tabeli przyjmując, że stosunek importowanych produktów pośrednich do krajowych produktów pośrednich jest taki sam jak stosunek całego importu danej branży do całkowitego spożycia w danej branży. 17 18 Konsumpcja, lub lepiej widoczna konsumpcja, jest określane jako produkcja krajowa plus import minus eksport danego przemysłu. Dwie różne techniki są tu równoważne kiedy udział importowanych dóbr pośrednich jest taki DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao sam, jak udział importowanych. wszystkich dóbr 19 Autorzy tacy jak Geishecker (2005) oraz Falk i Wolfmayr (2005) posuwają tę metodę jeszcze dalej rozbijając te wskaźniki na kraje partnerskie tzn. patrząc jedynie na import z wybranych krajów. Dane pochodzące z rachunków narodowych Inne wskaźniki delokalizacji nie skupiają się jedynie na handlu dobrami pośrednimi, ale uwzględniają również dane pochodzące z rachunków narodowych dotyczące głównie importu i eksportu. 20 Na przykład Drumetz (2005) oblicza wskaźnik penetracji importu oraz wskaźnik deficytu zewnętrznego, które pośrednio sprawdzają na ile spożycie krajowe zależne jest od produkcji krajowej. Określa się je następująco: 21 (a) Wskaźnik penetracji importu oblicza się jako stosunek importu do sumy produkcji krajowej i importu netto (b) Wskaźnik deficytu zewnętrznego oblicza się jako stosunek eksportu netto do sumy produkcji krajowej i importu netto Opracowanie zakłada, że offshoring ma miejsce w branżach, gdzie wskaźnik penetracji importu gwałtownie wzrasta, wskaźnik deficytu zewnętrznego gwałtownie spada a stosunek zatrudnienia w tych branżach do całkowitego zatrudnienia spada. Ze wskaźnika penetracji importu korzystają też inne opracowania np. Anderton i Brenton (1999) oraz Campa i Goldberg (1997). 22 23 Inne badania, takie jak Amiti i Wei bezpośrednio obserwują bilans handlowy (eksport minus import) używając przywozu jako wskaźnika zastępczego dla outsourcingu a eksportu jako miary „insourcingu”. Między innymi Rowthorn i Ramaswamy (1999) zastanawiają się nad udziałem całkowitej wielkości produkcji danego przemysłu, lecz jest to typowy wskaźnik dezindustrializacji. Bada się raczej wpływ na nią innych czynników, takich jak bilans handlowy. 24 Zatrudnienie 25 Podobnie Rowthorn i Ramaswamy (1999) posługują się udziałem wielkości produkcji jako wskaźnika dezindustrializacji. Używają również udziału całkowitego zatrudnienia w przemyśle jako wskaźnika zastępczego. Boulhol i Fontagné (2005) również korzystają z tego wskaźnika w podobny sposób. Geishecker (2005) zamiast badać dane dotyczące zatrudnienia analizuje udział płac w różnych gałęziach przemysłu oraz bada wpływ na nie międzynarodowego outsourcingu. 26 Aubert i Sillard (2005) wskazują na ograniczenia wynikające z posługiwania się danymi dotyczącymi fluktuacji zatrudnienia, by zrozumieć proces delokalizacji, zwłaszcza że zmiany poziomu zatrudnienia również odzwierciedlają czynniki niepowiązane z delokalizacją. Należą do nich zmienna presja konkurencyjna, zarówno wewnętrzna jak i zewnętrzna, zwiększenie wydajności lub zastąpienie pracy kapitałem. 27 Dane pochodzące z Europejskiego Monitora Restrukturyzacji (European Restructuring Monitor – RME), potwierdzone przez Europejskie Centrum Monitorowania Zmian, można również wykorzystać do zmierzenia zjawiska delokalizacji. Centrum analizowało artykuły prasowe w UE od 2002 r. pod kątem zlikwidowanych i tworzonych stanowisk pracy w wyniku restrukturyzacji przedsiębiorstwa. Co jest szczególnie interesujące dla naszego opracowania, Centrum rejestrowało liczbę stanowisk pracy likwidowanych kiedy przedsiębiorstwo utrzymywało swą działalność gospodarczą, ale przenosiło ją do innej lokalizacji w tym samym kraju. Opracowania takie jak Daudin i Levasseur (2005) czy Pujals (2005) posługiwały się tymi źródłami danych jako wskaźnikiem skutków delokalizacji dla zatrudnienia. Galgoczi (2006) słusznie, naszym zdaniem, zauważa, że baza danych ERM jest raczej anegdotyczna i nie można jej uznać za reprezentacyjną. W związku z tym nie jest możliwe wyciągnięcie z tych danych rzetelnych wniosków na temat delokalizacji. 28 DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao Bezpośrednie inwestycje zagraniczne Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ), inwestycje w aktywa zagraniczne, można podzielić na dwie kategorie. Pierwsza dotyczy inwestycji w istniejące już przedsiębiorstwa zagraniczne (np. jedynie zmiana właściciela) co najczęściej nie pociąga za sobą zmiany postępowania w obrębie przedsiębiorstwa przyjmującego kapitał i nie prowadzi do zwiększenia eksportu do kraju, który dokonał bezpośredniej inwestycji zagranicznej. Druga kategoria to inwestycje polegające na utworzeniu nowego przedsiębiorstwa czy zdolności produkcyjnej. Jest ona bliższa pojęciu delokalizacji. 29 Próbując znaleźć sposób wykorzystania danych dotyczących bezpośrednich inwestycji zagranicznych do analizy delokalizacji, Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy rozważyło dalszy podział na kategorie - pionowe i poziome bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Pionowe BIZ polegają na rozbiciu procesu produkcyjnego przez przedsiębiorstwo międzynarodowe z zamiarem przeniesienia każdego etapu produkcji do kraju, w którym jest on najbardziej wydajny kosztowo. Poziome BIZ dotyczą przypadku, gdy przedsiębiorstwo międzynarodowe prowadzi tę samą działalność w wielu różnych krajach w celu obsłużenia rynku lokalnego i nie jest to delokalizacja. Poza nielicznymi przypadkami badań, nie są dostępne dane dotyczące bezpośrednich inwestycji zagranicznych na poziomie zróżnicowanym umożliwiającym odróżnienie bezpośrednich inwestycji zagranicznych poziomych od pionowych. Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy (2005) zauważa, że prawie wszystkie badania empiryczne wykazują, że pionowe bezpośrednie inwestycje zagraniczne odgrywają niewielką rolę w stosunku do całkowitych bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Przyznaje również, że trudno jest wyciągnąć proste wnioski w sprawie skutków gospodarczych całości bezpośrednich inwestycji zagranicznych dla kraju będącego źródłem takiej inwestycji. 30 Pewna liczba opracowań wykorzystuje dane dotyczące bezpośrednich inwestycji zagranicznych przy analizie 31 delokalizacji. Nie jesteśmy jednak przekonani o słuszności wykorzystania takich danych. Zazwyczaj wysuwa się jako argument za takim postępowaniem fakt, że dane takie są dostępne. Z drugiej jednak strony krytyczna ocena wykorzystania danych dotyczących bezpośrednich inwestycji zagranicznych utwierdziła nas w przekonaniu, że znaczna część wypływających z UE BIZ nie ma związku z delokalizacją działalności, wobec czego byłby do niedobry wskaźnik zastępczy. Możemy tu przytoczyć na potwierdzenie opinię Drumetza (2005), który stwierdza, że dane statystyczne dotyczące bezpośrednich inwestycji zagranicznych nie służą pomiarowi offshoringu i trudno jest ich używać w tym celu. Możliwe jest na przykład przeprowadzenie inwestycji zagranicznych bezpośrednich nie zamykając produkcji w kraju. Aubert i Sillard (2005) zauważają również, że nie chodzi tu o to, że wszelka produkcja wykonana w wyniku konkretnej inwestycji zagranicznej bezpośredniej zostanie sprowadzona do kraju pochodzenia inwestycji, czy też, mówiąc bardziej ogólnie, „zastąpi” produkcję krajową. Bezpośrednia inwestycja zagraniczna może mieć na celu ekspansję na rynku, który znajduje się blisko kraju przeznaczenie. Ponadto inwestycja taka może mieć cel czysto finansowy (np. zakup udziałów na giełdzie kraju przeznaczenia) co ma niewiele wspólnego z decyzjami dotyczącymi produkcji lub zupełnie nie jest z nimi powiązane. 32 33 Belgijskie Federalne biuro planowania (Bureau fédéral du Plan) (2005) również przeprowadza ocenę trudności przy wyciąganiu wniosków na temat delokalizacji z danych dotyczących bezpośrednich inwestycji zagranicznych. 34 Czynniki związane z podejmowaniem decyzji o delokalizacji Niektóre analizy delokalizacji zajęły się badaniem czynników związanych z podjęciem przez przedsiębiorstwo decyzji o delokalizacji oraz, bardziej ogólnie, cechami charakteryzującymi firmy i branże przemysłowe najbardziej podatne na delokalizację. 35 DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao 36 W tej dziedzinie najbardziej przydatne jest opracowanie UNCTAD (2004), które przytacza następujące cechy charakterystyczne dla usług najbardziej podatnych na offshoring: (a) brak wymogu świadczenia usługi w bezpośrednim kontakcie; (b) wysoki poziom zawartości informacji w usłudze; (c) proces pracy może być wykonany z użyciem łączy telefonicznych i internetowych; (d) duże różnice płacowe podobnych zadań w przeznaczenia; (e) niskie koszty założenia działalności; oraz (f) niewielkie wymagania w zakresie budowania sieci kontaktów. wobec kraju Drugie sprawozdanie – WTO (2005) – przytacza następujące czynniki jako najważniejsze przy podejmowaniu decyzji o outsourcingu działalności. 37 (a) możliwość rozdzielenia aspektów technicznych od instytucjonalnych; (b) jak dalece standaryzowane; (c) stosunek kosztów przeprowadzania transakcji i zarządzania wewnątrz firmy do kosztów tych zadań zleconych wykonawcom zewnętrznym; (d) koszty produkcji; oraz (e) wielkość rynku. zadanie jest Inne ważne czynniki, które wchodzą w rachubę przy podejmowaniu decyzji o przeniesieniu lub nie działalności zagranicę to zróżnicowanie kosztów zarządzania przy offshoringu. Związane jest ono z różnicami językowymi, walutowymi, zróżnicowaniem systemów prawnych między oboma krajami i odległością je dzielącą oraz z różnicami w rozporządzeniach rządowych. 38 Girma i Görg (2004) wykorzystują dane zebrane w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii na poziomie przedsiębiorstw z trzech sektorów (przemysł chemiczny, maszynowy i inżynieryjny oraz elektroniczny) w celu prześledzenia wpływu różnych czynników na skłonność przedsiębiorstwa do outsourcingu. Wydaje się, że badanie to nie rozróżnia podzleceń przyznawanych zagranicą 39 (offshore outsourcing) od podzleceń (outsourcing) przyznawanych producentom krajowym. Badanie wykazuje, że dążąc do opanowania innych czynników (wielkość i koszt siły roboczej) przedsiębiorstwa zagraniczne częściej odwołują się do outsourcingu niż firmy krajowe. Stwierdzenie to zostało poparte badaniami tego modelu przy zastosowaniu różnych parametrów. 40 Kakabadse i Kakabadse (2002) analizuje tendencje występujące przy outsourcingu posługując się badaniem dotyczącym 747 firm europejskich i amerykańskich. Wydaje się, że badanie to nie rozróżnia podzleceń dawanych producentom krajowym (outsourcing) od podzleceń zamawianych zagranicą (offshore outsourcing). Tabela A1.2 ukazuje główne powody podawane przez przedsiębiorstwa europejskie na uzasadnienie outsourcingu swej działalności. Tabela A1.2: Przyczyny outsourcingu Przyczna Procent respondentów, którzy wybrali tę odpowiedź 59 Dyscyplina budżetowa/kontrola kosztów Cel doścignięcia najlepszych 56 praktyk Poprawa jakości usług 41 Skupienie się na głównych 39 kompetencjach Zwiększenie zdolności do 35 opracowania nowych produktów/usług Dostęp do nowych 34 technologii/umiejętności Zmniejszenie liczebności 34 Zmniejszenie kosztów 32 kapitałowych Zwiększenie fachowej 30 wiedzy wewnątrz firmy Zmniejszenie kosztów 27 tranzakcji Zmniejszenie kosztów 23 promocji Inwestycje technologiczne 18 Awansowanie w łańcuchu 17 wartości dodanej Zwiększenie zdolności do 17 przystosowania się do zmian Źródło: Kakabadse and Kakabadse (2002) 41 Rowthorn i Ramaswamy (1997) badają powody i skutki dezindustrializacji. Dochodzą do wniosku, że dezindustiralizacja nie jest zjawiskiem negatywnym, lecz naturalnym skutkiem dalszego rozwoju gospodarek DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao rozwiniętych. Jako główny powód dezindustrializacji przytaczają oni szybszy wzrost wydajności sektora wytwórczości niż sektora usług. Opracowanie stwierdza również, że handel między krajami północy i południa odegrał niewielką rolę w dezindustrializacji. Przewidywane tendencje delokalizacji Wydało nam się rzeczą pożyteczną dokonanie przeglądu opracowań dotyczących prawdopodobnego dalszego przebiegu procesu delokalizacji; czy uważa się, że proces ten ulegnie przyspieszeniu w najbliższym dziesięcioleciu oraz czy i w jaki sposób kierunek przepływu działalności gospodarczej na naszej planecie może się zmienić. 42 Udało nam się znaleźć tylko jedno ilościowe opracowanie tego tematu. Forrester (2004) opracował dla poszczególnych krajów i sektorów szczegółowe prognozy na okres do roku 2015 dotyczące przeniesienia miejsc pracy zagranicę. W sprawozdaniu tym przewiduje się, że do roku 2010 około 495 000 miejsc pracy zostanie przeniesionych z państw UE-15, a do roku 2015 zlikwiduje się około 1 153 000 miejsc pracy. Oczekuje się, że w całkowitej liczbie obejmującej państwa UE-15 dwie trzecie przypadają na Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii. Jako prawdopodobne powody tak wysokiego udziału Zjednoczonego Królestwa w tej liczbie podaje się fakt, że corocznie Indie szkolą w zakresie technicznym i technik obliczeniowych dwa miliony pracowników anglojęzycznych. Ponadto rynek pracy Zjednoczonego Królestwa jest stosunkowo bardziej elastyczny w porównaniu do innych państw UE-15. W rozbiciu na kategorie według rodzaju wykonywanej pracy, opracowanie przewiduje, że do 2015 roku około 13 procent dotyczyć będzie pracowników technologii informacyjnych, 29 procent pracowników biznesu i menadżerów, 20 procent pracowników naukowych i inżynieryjnych, 3 procent osób zatrudnionych przez sektor publiczny i rządowy i 1 procent - osób 43 zatrudnionych w środkach masowego przekazu. Skutki delokalizacji Jednym z zagadnień, do którego literatura fachowa podchodzi ostrożnie jest wyodrębnienie skutków delokalizacji. Zainteresowanie tym zagadnieniem wydaje się naturalne zważywszy na jego naturę polityczną, a co ważniejsze w świetle powszechnej opinii (niekoniecznie popartej dowodami), że proces delokalizacji będzie się nasilał. Analiza skutków delokalizacji skupia się raczej na jednym z dwóch wymiarów: na jej wpływie na poziom zatrudnienia w kraju pochodzenia i w kraju przeznaczenia oraz na jej wpływie na wydajność gospodarki kraju pochodzenia. Przestawimy krótki przegląd opracowań dotyczących tych zagadnień. 44 Wpływ delokalizacji na zatrudnienie Falk i Wolfmayr (2005) analizują wpływ międzynarodowego outsourcingu na zatrudnienie posługując się danymi dotyczącymi wytwórczości siedmiu państw UE w okresie 1995-2000. Opracowanie to przeprowadza równania dotyczące zapotrzebowania na siłę roboczą wskazujące na to, że import z krajów o niskim poziomie płac znacznie wpływa na poziom zatrudnienia i że import z krajów uprzemysłowionych nie ma wpływu na poziom zatrudnienia. Obliczenia te pokazują, że same tylko zmiany zaobserwowane w zakresie outsourcingu w UE w okresie 1995-2000 pociągnęły za sobą zmniejszenie zatrudnienia o 0,26 punktu procentowego rocznie. 45 Stausss-Kahn (2003) skonstruował model ukazujący skutki pionowej specjalizacji (udział importowanego wkładu w produkcji – szeroki wskaźnik outsourcingu) dla udziału robotników niewykwalifikowanych w działalności przemysłowej. Model ten został opracowany w oparciu o dane dotyczące przemysłu francuskiego dla 14 branż wytwórczych w okresie 1977-1985 i 1985-1993. W okresach tych udział niewykwalifikowanej siły roboczej w ogólnym zatrudnieniu zmalał odpowiednio do 0,49 i do 0,44 punktów procentowych rocznie. Jednocześnie w okresach tych specjalizacja pionowa wzrosła odpowiednio o 0.094 i 0.185 procent rocznie. Opracowanie szacuje, że zmiany, które zaszły w specjalizacji pionowej odpowiedzialne są za 11-15 procent spadku udziału robotników niewykwalifikowanych we francuskim zatrudnieniu w sektorze wytwórczości w okresie 1977-1985 i za 25 procentowy jego spadek w okresie 1985-1993. Egger i Egger (2000) zajmuje się skutkami jakie outsourcing do Europy Wschodniej i dawnego Związku Radzieckiego wywiera na zatrudnienie analizując próbkę 20 przedsiębiorstw austriackich w okresie 1990-1998. Wyniki wskazują na to, że jednoprocentowy wzrost outsourcingu do krajów Europy Wschodniej (produkcja brutto) pociąga za sobą przesunięcie o 0,1 procenta względnego zatrudnienia na korzyść zatrudnienia wymagającego wysokich kwalifikacji. Autorzy oceniają, że ten outsourcing odpowiedzialny jest za około jedną czwartą zmian struktury względnego zatrudnienia na rzecz zatrudnienia na stanowiskach wymagających wysokich kwalifikacji. 47 Raport „Przegląd stanu zatrudnienia w OECD: wydanie 2005” analizuje koszty dostosowania handlu na rynkach pracy krajów OECD. Poniżej przedstawiamy główne wnioski, które autorzy opracowania wyciągnęli na temat wpływu handlu międzynarodowego na rynki pracy: 48 (a) Najważniejszym długoterminowym skutkiem międzynarodowego handlu i inwestycji dla rynków pracy było podniesienie średnich płac oraz przesunięcia w strukturze i branży zatrudnienia. Sprawozdanie nie znalazło żadnej teorii ani dowodu na to, że zwiększony handel międzynarodowy wpływa na łączne zatrudnienie, jednak uznaje ono za prawdopodobne, że wzrastająca wymiana handlowa z krajami o niskim poziomie wynagrodzenia przyczyniła się do zwiększenia dysproporcji płacowych w wielu krajach OECD. (b) Wzrost konkurencji międzynarodowej kojarzy się ze wzrostem zjawiska przemieszczania miejsc pracy, jednak w sprawozdaniu wskazuje się na to, że handel jest tylko jednym z 46 DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao czynników sprzyjających fluktuacjom na rynku pracy i zmianom strukturalnym. (c) Koszty dostosowania zdają się wyższe w przypadku pracowników zwolnionych w wyniku takiej wymiany handlowej niż w przypadku innych osób, które utraciły pracę. Wynika to z wolniejszego tempa ponownego ich zatrudnienia oraz faktu, że poziom ich wynagrodzenia bardziej się obniża w chwili ponownego zatrudnienia. Amiti i Wei (2005) szukają odpowiedzi na pytanie czy przenoszenie zagranicę (międzynarodowy outsourcing) usług zmniejszyło liczbę miejsc pracy w Wielkiej Brytanii. Posługując się danymi brytyjskimi z okresu 1995-2001 pochodzącym z 69 przedsiębiorstw produkcyjnych oraz dziewięciu przedsiębiorstw usługowych autorzy doszli do wniosku, że outsourcing nie ma negatywnego wpływu na zatrudnienie w przemyśle wytwórczym na szczeblu sektora. Dla sektora usług osiągnięto ten sam wynik. Wskazuje to na to, że osoby, które straciły pracę z powodu outsourcingu znajdują kolejną pracę raczej w tej samej kategorii przemysłu. Kolejnym wnioskiem tego opracowania jest stwierdzenie, że wzrost zatrudnienia na szczeblu sektora nie ma negatywnego związku z outsourcingiem. 49 Geishecker (2005) bada wpływ międzynarodowego outsourcingu do Europy Środkowej i Wschodniej na względne zapotrzebowanie na pracowników fizycznych w Niemczech. Posługuje się w tym celu danymi dotyczącymi wybranych 20 gałęzi wytwórczości w latach 1991-2000. Opracowanie posługuje się kombinacją danych dotyczących handlu oraz przepływów międzygałęziowych w celu oddzielenia kwestii międzynarodowego outsourcingu od handlu produktami końcowymi oraz rozdzielenia skutków outsourcingu w zależności od regionu świata. Korzystając z wąskich wskaźników outsourcingu oraz kontrolując inne czynniki doszedł on do wniosku, że przeniesienie działalności do Europy Środkowej i Wschodniej zmniejszyło udział pracowników fizycznych w sumie płac o 2,7 punktu procentowego w latach 1991-2000, co stanowi 57 procentowy spadek udziału 50 DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao pracowników fizycznych w sumie płac w tym okresie. Boulhol (2003) posługuje się modelem wzorowanym na modelu zastosowanym przez Rowthorna i Ramaswamy’ego (1998), który ściśle łączy delokalizację ze wzrostem wydajności. Badanie to wykorzystuje dane z 16 krajów OECD w latach 1970-2002. Jego wyniki potwierdzają rezultat analiz Rowthorna i Ramaswamy’egi (1998) czyli stwierdzenie, że dezindustrializacja jest przede wszystkim rezultatem naturalnego procesu szybszego wzrostu wydajności w przemyśle. W opracowaniu ocenia się, że handel międzynarodowy jest przyczyną najwyżej 15 procent wielkości zaobserwowanej dezindustrializacji. To z kolei jest wynikiem zwiększonego importu z południa (kraje biedniejsze). Jak się ocenia, wzrost importu z tych krajów równy jednemu procentowi PKB wywiera względny wpływ na względne zatrudnienie odpowiadający – 2,8 procent. 51 Wpływ delokalizacji na wydajność Jak wcześniej wspomnieliśmy Girma i Görg (2004) zajmują się wpływem outsourcingu (krajowego i zagranicznego) na przedsiębiorstwa krajowe i zagraniczne korzystając z danych zebranych na poziomie firm w Wielkiej Brytanii. Badanie wykazuje, że outsourcing powoduje wzrost zarówno wydajności siły roboczej jak i wskaźnika ogólnej wydajności czynników produkcji (total factor productivity – TFP) i że wzrost ten jest bardziej wyrazisty w firmach zagranicznych. 52 W kolejnym badaniu, które wykazało te same wyniki, Görg et al.(2005) zajmuje się znaczeniem międzynarodowego outsourcingu dla wydajności. Korzystają oni z danych dotyczących wydajności poszczególnych zakładów przemysłu irlandzkiego w okresie 1990-1998 pochodzących z the Irish Economy Expenditure Survey zebranych na poziomie fabryk. Analizy ekonometryczne wskazują na to, że firmy eksportowe, które decydują się na międzynarodowy outsourcing dóbr pośrednich osiągają wzrost wydajności. Badanie wskazuje na to, że jednoprocentowy wzrost intensywności 53 outsourcingu powoduje 1,7 procentowy wzrost wydajności na poziomie fabryki w przypadku przedsiębiorstw międzynarodowych i 0,9 procentowy w przypadku firm krajowych. Jako prawdopodobny powód takiej przewagi ze strony przedsiębiorstw międzynarodowych w odniesieniu do międzynarodowego outsourcingu opracowanie sugeruje, że firmy międzynarodowe są częścią międzynarodowych sieci produkcyjnych, wobec czego lepiej wiedzą gdzie można zamówić nakłady produkcyjne po konkurencyjnych cenach. Podsumowanie: wnioski dotyczące skutków delokalizacji Badania analizujące skutki delokalizacji korzystają z różnorodnych danych; dotyczą różnych branż, krajów i okresów. W tej sytuacji nie może nas dziwić, że nie osiągnięto żadnego porozumienia co do ogólnego wpływu delokalizacji na zatrudnienie. Niektórzy autorzy stwierdzili, że delokalizacja wiąże się ze spadkiem poziomu zatrudnienia, grupa innych badaczy tego zjawiska sugeruje raczej, że delokalizacja nie ma wpływu na liczbę zatrudnionych, ale wpływa na strukturę zatrudnienia. Jeden zwłaszcza wniosek, powtarzający się w kilku opracowaniach, wskazuje na to, że delokalizacja przesuwa strukturę zatrudnienia w stronę miejsc pracy wymagających wyższych kwalifikacji. Literatura fachowa zdaje się również dowodzić, że delokalizacja pogłębia przepaść pomiędzy różnymi poziomami zarobków w kraju pochodzenia. 54 Bardziej zaskakujący może być wniosek, że opracowania te zdają się zgodne co do pozytywnych skutków delokalizacji dla wydajności w kraju pochodzenia. 55 Źródła Amiti, M. and S.Wei (2005) “Fear of outsourcing: is it justified?”, Economic Policy, April 2005, pp. 307-347 Anderton, B. and P. Brenton (1999) “Outsourcing and low-skilled workers in the UK”, Bulletin of Economic Research, vol. 51:4, pp. 267-285 Aubert, P. and P. Sillard (2005) “Délocalisations et réductions d’effectifs DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao dans l’industrie française”, G 2005-03, Direction des Études et Synthèses Économiques, Institut national de la Statistique et des Études Économiques. Boulhol, H. (2004) “What is the impact of international trade on deindustrialisation in OECD countries?”, Flash CDC IXIS Capital Markets, pp. 123 Boulhol, H. and L. Fontagné (2005) “Deindustrialisation and the fear of relocations in the industry”, working paper version 13 July 2005 Campa, J. and L. Goldberg (1997) “The evolving external orientation of manufacturing industries: evidence from four countries”, NBER working paper 5919 Council of Europe Parliamentary Assembly (2005) “Relocation of economic activities abroad and European Economic development” Daudin, G. and S. Levasseur (2005) “Offshore relocations and emerging countries’ competition: measuring the effect on French employment”, in Competition from emerging countries international relocation and their impacts on employment, OFCE, pp. 4-26 Directorate-General for Employment and Social Affairs, European Commission (2004) “Globalisation and labour markets: a European perspective”, Chapter 5 in Employment in Europe 2004, pp.187-227 Directorate-General for Employment and Social Affairs, European Commission (2005) “Employment in Europe 2005: Recent trends and prospects” Drumetz, F (2005) “Offshoring”, Banque de France Bulletin Digest, No. 133 Egger, H. and P. Egger (2000) “Outsourcing and skill specific employment in a small economy: Austria and the fall of the iron curtain”, Institut fűr Volkswirtschaftslehre, working paper no. 0024 European Economic and Social Committee (2005) “The scope and effects of company relocations” Egger, P. et al. (2003) “Sectoral adjustment of employment: the impact of outsourcing and trade at the micro level”, IZA discussion paper no. 921 Falk, M. and B. Koebel (2002) “Outsourcing, imports and labour demand”, Scandinavian Journal of Economics, vol.104, no. 4, pp. 567-586 Kakabadse, A. and N. Kakabadse (2002) “Trends in outsourcing: contrasting USA and Europe”, European Management Journal, vol. 20, no. 2, pp. 189-198 Falk, M. and Y. Wolfmayr (2005) “The impact of international outsourcing on employment: empirical evidence from EU countries”, Austrian Institute of Economic Research WIFO working paper Kirkegaard (2005) “Outsourcing and offshoring: Pushing the European model over the hill, rather than off the cliff!”, Institute for International Economics working paper WP 05-1 Feenstra, R. and G. Hanson (1996) “Globalization, outsourcing and wage inequality”, The American Economic Review, vol. 86, no. 2, pp. 240-245 Marin, D. (2004) “A nation of poets and thinkers – less so with Eastern enlargement? Austria and Germany”, University of Munich discussion paper 2004-06 Gaffard, J. and M. Quéré (2005) “Relocation: What matters? Competition or/and a new policy mix”, in Competition from emerging countries international relocation and their impacts on employment, OFCE, pp. 62-78 Galgoczi, B. (2006) “What is relocation. How to measure it and how extensive the phenomenon appears on the European scene?”, presentation at the European Economic and Social Committee hearing on sectoral relocation, 4 May 2006. Geishecker, I. (2002) “Outsourcing and the demand for low-skilled labour in German manufacturing: new evidence”, DIW Berlin discussion paper 313 Geishecker, I. (2005) “Does outsourcing to Central and Eastern Europe really threaten manual workers’ jobs in Germany?”, Free University Berlin and University of Nottingham working paper Girma, S. and H. Görg (2004) “Outsourcing, foreign ownership, and productivity: evidence from UK establishment-level data”, Review of International Economics, vol.12, no.5, pp. 817-832 Görg, H. et al. (2005) “International outsourcing, foreign ownership, exporting and productivity: An empirical investigation with plant level data”, working paper version January 2005 Goux, D. and E. Maurin (2000) “The decline in demand for unskilled labor: An empirical analysis method and its application to France”, Review of Economic and Statistics, vol. 82, no. 4, pp. 596-607 Hijzen, A. et al. (2005) “International outsourcing and the skill structure of labour demand in the United Kingdom”, Economic Journal, vol. 115, pp. 860-878 DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao Marin, D. (2005) “A new international division of labour in Europe: Outsourcing and offshoring to Eastern Europe”, University of Munich discussion paper September 2005 Mathieu, C. and H. Sterdyniak (2005) “International relocation and deindustrialisation: some French perspectives”, in Competition from emerging countries international relocation and their impacts on employment, OFCE, pp. 50-61 OECD (2005) “Trade adjustment costs in OECD labour markets: A mountain or a molehill?”, Chapter 1 in OECD Employment Outlook 2005, pp. 23-72 Parker, A. et al. (2004) “Two-speed Europe: Why 1 million jobs will move offshore”, Forrester Research Pujals, G. (2005) “Offshore outsourcing in the EU financial services industry”, in Competition from emerging countries international relocation and their impacts on employment, OFCE, pp. 27-49 Rowthorn, R. and R. Ramaswamy (1997) “Deindustrialization – Its causes and implications”, IMF Staff Paper, vol. 46, no. 1, pp. 18-41 Rowthorn, R. and R. Ramaswamy (1999) “Growth, trade and deindustrialization”, IMF Staff Paper, vol. 46, no. 1, pp. 18-41 Rubalcaba, L. (2005) “Business Services in the Global Economy: New Evidence from a European Perspective” DG Internal Market and Services, European Commission, (mimeo) Strauss-Kahn, V. (2003) “The Role of Globalization in the Within-Industry Shift Away from Unskilled Workers in France”, NBER Working Paper No. 9716 UNCTAD (2004) “The offshoring of corporate service functions: the next global shift?”, Chapter 4 in World Investment Report 2004: The shift towards services, pp.148-180 WTO (2005) “Offshoring: More fears and hopes than facts?”, Chapter C in Volume 3 of World Trade Report 2005, pp. 265301 DI CESE 49/2006 rev. EN – MSI,MSP(IW)/ao
