Szkodliwe czynniki biologiczne a \YNYaS]U_ Z\KMc ZO\]YXOV_

Szkodliwe czynniki biologiczne a \YNYaS]U_ Z\KMc ZO\]YXOV_

dr in¿. AGATA STOBNICKA
dr MA£GORZATA GO£OFIT-SZYMCZAK
Centralny Instytut Ochrony Pracy
– Pañstwowy Instytut Badawczy
Kontakt: [email protected]
Szkodliwe czynniki biologiczne
pok³adowego w ruchu lotniczym
Fot. Kasto/Bigstockphoto
Wstêp
Jednym z istotnych zagro¿eñ zawodowych pracowników personelu pok³adowego w ruchu lotniczym
!!
!"
"#$%&'(##)*!##
!"
#!+")
%
),"
""""%
"#'"
'
)'+
""0!1
%
0)00
*!
!!"%
","0",
)'"#""
0,!0%0+#%0*
#"
#
#')'+
wzrasta ryzyko szybkiego rozprzestrzeniania siê czynników chorobotwórczych w zamkniêtej kabinie
samolotu. Stwarza to zagro¿enie nie tylko dla pracowników personelu pok³adowego, ale równie¿ dla
)'3(
!
""
#)*
nara¿ony na kontakt ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi, takimi jak bakterie, grzyby i wirusy,
!'0""0')%'
Contact with bioaerosols is an important hazard for cabin crew. It may result from the ventilation system,
carried hand luggage and passengers’ and transported pets’ body fluids. With the increasing popularity of
air transport and a constantly increasing number of passengers travelling by air who may be symptomatic or
asymptomatic carriers of various diseases, a rapid spread of harmful pathogens in a closed aircraft cabin is
constantly observed. That situation can be dangerous not only for cabin crew but also for other passengers.
When performing their duties, cabin crew may be exposed to harmful biological agents such as bacteria,
fungi and viruses, which can cause various disorders and diseases.
26
11/2015
3') !" 0 %#+ "#
i statystycznie najbezpieczniejszym sposobem
transportu, dlatego w ostatnich latach liczba pasa)'"#""
0,!'!
45+67 ) #* " !+
)"')0#,"#
!
#+
#
!!
##%0*
#"
wowymi nosicielami patogennych bakterii, grzybów
'+0%
"
0#)*"%
""!"
, ' #) !
"
*
"
%) "
' 0%
na pok³adzie samolotu, jak i dla innych pasa¿erów.
Wed³ug danych Urzêdu Lotnictwa Cywilnego
3
!
#"&ników uprawnionych do wykonywania przewozu
!"%
!
)
"0cych us³ugi przewozów pasa¿erskich [3]. Do osób,
!'#
0!
("!
!"
)
#
(
"
#!
)0!
!
"9"
0"'
)#:
o bezpieczeñstwo i komfort pasa¿erów, pomoc
w umieszczaniu baga¿u podrêcznego w schowkach,
oferowanie i serwowanie posi³ków lub napojów oraz
wspó³praca z innymi cz³onkami za³ogi i pracownikami s³u¿b lotniskowych.
;'( " "' %"
!
<!
!
nowi bioaerozol emitowany z zanieczyszczonych
systemów klimatyzacyjnych samolotu oraz wydzie
(
)'=
+#+>+
!
+")""0!3
)
0 # ! !0 "
skóry, jak równie¿ w jamie nosowej i ustnej. Inne
""
!
"%"'#%0"!
*sione na pok³ad samolotu na obuwiu, odzie¿y lub
baga¿u podrêcznym.
Zgodnie z wymaganiami dyrektywy 2000/54/
WE w sprawie ochrony pracowników przed
"# "0"
# " )# "
(
czynników biologicznych w miejscu pracy i rozpo"0"
V!
1
" 66X\6XX^ CZYNNIKI BIOLOGICZNE
w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla
"
""
pracowników zawodowo nara¿onych na te czynniki
(Dz.U. 2005 Nr 81, poz. 716 ze zm.: DzU 2008 Nr 48,
"6~~>+
!"0"
"
'
do dokonania, jak i udokumentowania oceny ryzyka
zawodowego stwarzanego przez szkodliwe czynniki
biologiczne [4].
czynnikami biologicznymi
3(
#!!
""%'
(
%+
0
ze specyficznego mikroklimatu, jaki jest utrzymywany w trakcie lotu. Wed³ug danych Committee on Air
!!"
=#!!$
3!"
€
#!
3
¿erskich) w kabinie pasa¿erskiej 30-55% powietrza
podlega recyrkulacji, a optymalna, komfortowa
!#
!
6ƒ„† $"+ " %
!+ ) %!* !"
",!"%
"! ! " +
%!*"%,
!"
)skiej utrzymuje siê na poziomie 10-20%, a g³ówne
&'(!
""''"
0
k³adzie [5]. Takie warunki w kabinie pasa¿erskiej
!
0 "
0 ")
i rozprzestrzenianiu siê wirusów przenoszonych
%0 0 $
"0 !"
wyniki badañ, rozprzestrzenianie siê wirusa grypy
!
"!"%!"%,nej powietrza na poziomie 20% [6].
W rozprzestrzenianiu siê szkodliwych czynników
%" !# !!
znaczenie ma droga powietrzno-kropelkowa,
!'
%
)0 , "" , uk³adu oddechowego w zamkniêtej przestrzeni
#!+
')!
!"
(np. w trakcie podawania posi³ków czy udzielania
pomocy przy zapinaniu pasów bezpieczeñstwa lub
umieszczania baga¿u w schowkach). Aerozol emitowany przez pasa¿erów podczas kaszlu, kichania,
#+"#""
#
%cesu oddychania, zawiera nie tylko kropelki p³ynów
ustrojowych i wydzielin z jamy nosowo-gard³owej,
ale równie¿ potencjalnie chorobotwórcze bakterie
czy wirusy. W trakcie kaszlu do powietrza emitowanych jest ponad 2 tys., a w trakcie rozmowy ponad
‡+ˆ ! + !' !"0 !
"
&
"%"4ˆ+~79!"
#!"#!#!
"
#')'"
&+!
%
+
+"'(!,)
=€€>"%&
'
)'
(
%')0"
'
na trasach krajowych, jak i miêdzynarodowych
4‰+5X7 † ,+ )+ !'" 0
" ' ! !
+ #%0 * #
"
&',)##!#"%Š#%0"‹
=‹Œ9>+!'
#
(
"0!!#6X5\ƒ
krajach Afryki: Gwinei, Liberii i Sierra Leone, wy!0("
"
!"
do USA. Fakt ten wskazuje, ¿e pracownicy personelu
(
%#*
#*#)
!
!"0"
)0Ž'""
(
-
‘
5€""%"!
"
0"
%)
(
%
lotniczym [5, 13, 14]
#$%&
'()*$+$,Szkodliwy
Grupa
czynnik
zagrobiologiczny
¿enia
Koronawirusy (Coro- 2
()
Wirus opryszczki
2
pospolitej (typ 1 i 2)
(&0(
HSV)
Bakterie (warun2
kowo beztlenowe
pa³eczki Gram-ujemne) Haemophilus
1
/pa³eczka
•"
Rynowirusy
2
(()
Wirus grypy (typ A,
B i C) (Orthomyxo()
Wirus odry (Paramy0()
—
!=0!>
2
30!
%&"
2
2
3
Bakterie (tlenowe
2
ziarniaki Gram-ujemne)
43dwoinka zapalenia opon mózgowych
(meningokok)
Bakterie (ziarniaki
2
Gram-dodatnie)
Streptococcus pyogenes/paciorkowiec
ropotwórczy
Rozprzestrzenianie siê
Dzia³anie na cz³owieka
powietrzno-kropelkowe
"+
przez uszkodzo0',+""
!
!0
"
& ’ (
% górnych dróg oddechowych
"
& ’ ""
+ ,""
(" # ! "0'
moczowo-p³ciowych, zapalenia skóry (wypryski i wysypki
pêcherzykowe), zapalenie rogówki, zapalenie mózgu
"+
"
& ’ "
(
powietrzno-kro- oddechowego, zatok, ucha,
pelkowe
%(++!
(0"
ochrony indywidualne
ochrony
indywidualne,
szczepienia
ochronne,
dezynfekcja, sterylizacja,
bierna immunizacja immu%0
ochrony
indywidualne,
szczepienia ochronne, dezynfekcja, sterylizacja
"+
powietrzno-kropelkowe
powietrzno-kropelkowe
³agodne zapalenia górnych ochrony indywidualne, dei dolnych dróg oddechowych zynfekcja sterylizacja
powietrzno-kropelkowe, bezpo=",!
przyranne)
"
& ’ %
+ "
)
ropne skóry, ró¿a, p³onica,
posocznica, choroba reumatyczna, zapalenie k³êbuszków
nerkowych, zapalenie wsierdzia; toksyczne – wytwarza
" ! ","
0
!%* =!!
+
streptolizyny, bia³ko M i inne)
zaka¿enia ropne, stany zapalne dróg oddechowych i innych
"0'
"
& ’ %
+ "
szczepienia ochronne, wip³uc
taminizacja, izolacja grup
wysokiego ryzyka
powietrzno"
& ’ – #) - szczepienia ochronne, izo-kropelkowe,
wik³ana: zapalenie uszu, p³uc, lacja chorych
"
mózgu
powietrzno-kro- %&
(+ "
" szczepienia BCG, ochrony
pelkowe
"0'
indywidualne, sprawna wen!
˜!
#""+
sterylizacja,
dezynfekcja,
okresowe badania lekarskie
nara¿onego personelu
powietrznozapalenie opon mózgowych
szczepienia
ochronne,
-kropelkowe,
ochrony osobiste, dezyn"
fekcja
Staphylococcus
3gronkowiec
z³ocisty
2
powietrzno-py³owe, powietrzno-kropelkowe,
"
5
2
powietrzno-py³owe
"
3kropidlak
popielaty
2
powietrzno-py³owe, powietrzno-kropelkowe
ochrony
indywidualne,
dezynfekcja, sterylizacja,
przestrzeganie zasad czy! % #
+
!
"!
+
opatrywanie ran
ochrony
indywidualne,
przestrzeganie zasad czy! % #
+
!
"!
+
opatrywanie ran
AL. – alveolitis alergica i inne redukcja zapylenia, ochrochoroby alergiczne w wyniku !+
!
""
"0" ( wotna
bakterii i ich enzymy proteolityczne (subtylizyna A i B)
AL. – alveolitis alergica, astma, redukcja zapylenia, doskonaalergiczny nie¿yt nosa
lenie wentylacji, dezynfekcja
i sterylizacja pomieszczeñ
!" =%
"
0+ dezynfekcja foteli pasa¿erskich i schowków na ba%
)>"
"
+)!0(!
!
" ')# "
)# #+ 0"0
"
!"0,
"##%"#
!
0'#
0
!
!"00455+567
Zestawienie czynników biologicznych stwarza0 "
%) pok³adowego w ruchu lotniczym przedstawiono
w tabeli 1.
Ocena ryzyka
Warunki ochrony pracowników przed zagro¿eniami spowodowanymi przez szkodliwe czynniki
%" " "
' ",
do zapewnienia ochrony zdrowia i ¿ycia pracow-
BP 11/2015
27
‘
6!
!
!
<!
#R%"'(
Ž"
• Zawód
Informacje o czynnikach biologicznych
¨ $
"%"#%0!,
*
!
©
¨ 9
%"
%)
)0"
!
"%"©
¨ †!&'(#"'%"©
¨ $
0%0"%"#%0
*%
"#©
¨ $
!"!#%0(
*"
!
"%"©
¨ †"!,0"%"!
"
0""%'"
%)
!0)#(
©
ª#
"%
=
""
>
¨ $
!"0
©
¨ $
",!
0"©
¨ $
"!
"
0
,""
%)©
¨ †"!0
!"0""!%
)
©
‘
ƒ3"(
!"+%
"
+
!#"
!
pracy personelu pok³adowego w ruchu lotniczym
#+%((
(
'(
Dzia³ania techniczne
¨ """"
!#'#
!"
#
˜!'
¨ "
'"
• okresowe czyszczenie oraz dezynfekcja powierzchni foteli pasa¿erskich, stolików dla pasa¿erów, schowków
na baga¿ podrêczny
Dzia³ania organizacyjne
¨ %"!"0
'=#"
0>
¦
¨ 0=,
>
• odzie¿ robocza
3˜
!
#"
• nadzór i opieka lekarza medycyny pracy
¨ "#!
˜
!"
• szczepienia ochronne
¨ #
'#)""
¨ "
˜
!"="
!
#
"#
">
Opracowanie w³asne (tab. 1-3).
ników nara¿onych na dzia³anie tych czynników,
!#"
!
!'+
')
warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia
) '+ 0 ""%'( ""0" V!
1
" 22 kwietnia 2005 roku. Na jego podstawie ka¿dy
#
0""
+
!'
!#)*
)
4\7Š
prawid³owego jej przeprowadzenia potrzebne
0
!
#
+!"0
'
oraz nara¿enia na szkodliwe czynniki biologiczne
!
! "
zawodowych. Najprostszym sposobem pozyskania
takich informacji jest pos³u¿enie siê kwestiona"#+ " !" !0 !0+ !'
"
!
!"0 !! !,0
czynników biologicznych, liczby i rodzaju stanowisk
pracy itp. Przyk³adowe pytania z listy kontrolnej dla
stanowisk pracy personelu pok³adowego w ruchu
lotniczym zamieszczono w tabeli 2.
stewardesy/stewarda
Š !
" "
(
%
w ruchu lotniczym nie wystêpuje zamierzony kontakt
""
#%"#+"
"
+)0
"#!#
"+
#%0
!,
*""
"
š"%,-
28
11/2015
0 ! ! (
" !#
"
%)
#
*,""!#
na przestrzeganiu ogólnie przyjêtych zasad epidemio%"›
!
Š'!
"
(

)#*:%,",0+!
'
(rêkawice ochronne), systematyczne czyszczenie
i dezynfekcjê systemów klimatyzacyjnych oraz powierzchni (fotele pasa¿erskie, stoliki dla pasa¿erów,
schowki na baga¿ podrêczny), edukacjê personelu,
')
!,#"0
!0
""pieniach ochronnych. Transportowane na pok³adzie
"",!
*")
przystosowanych pojemnikach transportowych
"%"#%
##"
#IATA
6("7
(Miêdzynarodowe Stowarzyszenie Transportu Lotniczego) wraz z aktualnym
"
"#!
#!
"
"%,
0#"
!+%
"!'!
"!3"(
"
³ania prewencyjne w odniesieniu do omawianych
stanowisk pracy przedstawiono w tabeli 3.
Podsumowanie
3
!
!
<!
0),""#"%!
!"
'
z bioaerozolem emitowanym z zanieczyszczonych
systemów klimatyzacyjnych samolotu, przewo¿onego baga¿u, jak równie¿ z wydzielinami ludzkiego
(
"!
!
""0!+!'#%0
!
*"
!
!'"
bakterii, grzybów i wirusów. Stosowanie odpowied'
!"
"!"prowadzanie oceny nara¿enia na szkodliwe czynniki
biologiczne jest warunkiem nie tylko bezpieczeñstwa pracy personelu pok³adowego, ale równie¿
"
%
*""!"
,'
"
&'
)'
BIBLIOGRAFIA
457"€!
!!"6X56('š"0€!
!!"+
Warszawa 2013
[2] Polskie podmioty uprawnione do wykonywania przewozów lotniczych. š"0 !!
†% (dostêp
7 lutego 2012)
[3] 8!
96
(AOC)š"0!!
†%=!,5^!%6X56>
4\7""0"V!
1
"
66!
2005 roku w sprawie szkodliwych czynników biologicznych
"
" "
pracowników zawodowo nara¿onych na te czynniki. Dz.U.
z 2005 r. Nr 81, poz. 716 ze zm.
[5] #(sengers and crew. Committee on Air Quality in Passenger
Cabins of Commercial Aircraft, National Academy Press,
151, 156-167, Washington 2002
[6] Lowen A.C., Mubareka S., Steel J., Palese P. =
>
#(
temperature, PLOS Pathogens, 2007,3 (10), 151:1470-1475
[7] Xie X., Li Y., Sun H., Liu L. Exhaled droplets due to talking
and coughing, "Journal of the Royal Society Interface",
2009, 6,703-714
[8] Chao C., Wan M. P., Morawska L., Johnson G. R.,
Ristovski Z., Hargreaves M., Mengersen K.L., Corbett S.,
Li Y., Xie X., Katoshevski D. !0
?
mouth opening. “Journal of Aerosol Science” 2009,40
(2): 122-133
[9] Mangili A., Gendreau M.A. #
(, Lancet, 2005,
365:989-996
[10] Brownstein J.S., Wolfe C.J., Mandl K.D. Empirical
((B
D , PLOS Medicine,
2006, 3:3401
[11] http://gis.gov.pl/? go=news
[12] http://www.gis.gov.pl/dep/? lang=pl&dep=13&id=105
[13] McKernan L.T., Burge H., Wallingford K.M., Hein M.J.,
Herrick R., F(
3
in airport terminals. “Annals of Occupational Hygiene”
2007,51 (3): 281-291
45\79!"$+¦
+$
(+€"#

$.
Biologiczne czynniki zagro¿enia zawodowego.
?J
. IMW, Lublin 2007
?L===
%MN L Q RU$,BRU$VN
?WL24
8J34 !
5N7?
%
! =
X Y N =
Badawczy.