Biłgoraj miastem wielokulturowym

Tomasz Karolczak
Biłgoraj miastem wielokulturowym - rys historyczny
Biorąc pod uwagę obszar na terenie którego się znajdujemy, dominującą rolę na
płaszczyźnie handlowej, administracyjnej, przemysłowej, usługowej jak również więzi
międzyludzkich odgrywało miasto Biłgoraj. Na przestrzeni dziejów obszar oddziaływania na
okolicznie miejscowości ulegał zmianie. Biorąc pod uwagę położenie geograficzne ziemia
biłgorajska należy do takich obszarów geograficznych jak, Padół Zamojski wchodzący
w skład Wyżyny Lubelskiej, Roztocze Zachodnie, Równina Biłgorajska i Płaskowyż
Tarnogrodzki, stanowiące część Kotliny Sandomierskiej. Obszar ten pokrywała olbrzymia
puszcza Solska z bagnami i mokradłami, stąd osadnictwo na omawiany obszar trafiło bardzo
późno. Z okolicznych miejscowości najwcześniej w źródłach pojawiają się Turobin i Goraj.
Historia obszaru na którym się znajdujemy, jest związana z dziejami ziemi czerwieńskiej
będącej przedmiotem walki pomiędzy Piastami a książętami kijowskimi. Kazimierz Wielki
utrwalił tu panowanie Polski aż do czasów jej rozbiorów.
Przez wiele wieków przez ziemię biłgorajską przeciągały się liczne burze wojenne
z udziałem Tatarów, Wołochów, Kozaków, Szwedów, siedmiogrodzkich wojsk Rakoczego.
Ludność napływowa trafiła do Biłgoraja z Mazur, Mazowsza i Małopolski, z drugiej zaś
strony ludność ruska i gromady pasterzy wołoskich, którzy w Puszczy Solskiej prowadzili
zimowy wypas. Z osadnictwem wołoskim związane są elementy stroju biłgorajskiego: buty
chodaki, chamełka, skórzany pas. Do końca XVI wieku przez ziemię biłgorajską przebiegała
granica polsko-ruska. Przełożyło się to na nazwy rzek Biała Łada-Polska Łada i Czarna ŁadaRuska Łada. Na północy zamieszkiwali katolicy, na południu ludność prawosławna i unici. Po
zawarciu Unii brzeskiej unici stanowili nieodłączną część społeczeństwa Rzeczypospolitej.
W późniejszych okresach szczególnie w czasie zaborów władze carskie prowadziły bardzo
restrykcyjną politykę religijną wobec unitów. Wielokrotnie doprowadzano do rekoncyliacji –
zmiany wezwania cerkwi. Przykładem może być obecny kościół świętego Jerzego
w Biłgoraju. Obecnie działają cerkwie w Biłgoraju, Tarnogrodzie, Hrubieszowie,
Tomaszowie lubelskim.
Jedna z dzielnic Biłgoraja nosi nazwę Bojary sugeruje to ruską szlachtę. Do czasu
zakończenia II wojny Ukraińcy stanowili 20% mieszkańców powiatu. W ramach akcji
rewindykacyjnych zlikwidowano cerkwie w Chmielku, Księżpolu i Obszy.
Kolejną religią dopełniającą mozaikę religijną omawianych ziem stanowiła ludność
o wyznaniu kalwińskim. Najbardziej znanym wyznawcą tej religii był Gorajski kolonizujący
północną cześć ziemi biłgorajskiej. W ogrodzeniu kościoła NMP znajduje się kapliczka z datą
1699 upamiętniająca śmierć ostatniego kalwina w Biłgoraju.
W końcu XVII wieku osiedlali się tutaj Tatarzy nagrodzeni w ten sposób przez króla
Jana III Sobieskiego za udział w odsieczy wiedeńskiej. Wcześniej zaś osadzono jeńców
tureckich i tatarskich w Kocudzy. Na ziemi biłgorajskiej osiedlali się także w XIX wieku
niemieccy rzemieślnicy. W jednej z największych wsi sąsiadujących z Biłgorajem Soli,
powstałej w drugiej połowie XVI wieku zamieszkiwali osadnicy holenderscy z Fryzji
trudniący się hodowlą bydła dzięki temu początkowo nazwa tej miejscowości brzmiała
Olędrów. Swój ślad na ziemi biłgorajskiej pozostawili Węgrzy uczestnicy powstania
styczniowego.
Żydzi osiedlali się na ziemi biłgorajskiej począwszy od XVI wieku. Byli to Żydzi
aszkenazyjscy. Trudnili się handlem i rzemiosłem, stanowiąc konkurencję dla ludności
polskiej i stopniowo monopolizując życie gospodarcze. W okresie okupacji niemieckiej
ludność polska niekiedy z narażeniem życia przechowywała Żydów. W porównaniu do
innych krajów w Polsce Żydom żyło się całkiem nieźle. Cieszyli się największą autonomią.
Pamiątkami po Żydach na naszych ziemiach są synagogi w Tarnogrodzie, Józefowie,
Turobinie, oraz miejsca ich spoczynku.
Już w XVII wieku Biłgoraj zasłynął jako ośrodek sitarski i włosiankarski, wytwarzano
siatki z włosa końskiego i wycinano drewniane łuby na ramy do sit. Biłgorajskie sita
sprzedawane były w: Rosji, Francji, Turcji, Persji. Na przełomie XVII i XVIII wieku sitarze
stanowili nawet około 90% populacji. Dzięki handlowi dorabiali się ogromnych fortun.
Ziemia biłgorajska jest pomostem między wschodem a zachodem, terenem gdzie
w sposób bardzo widoczny następowało przenikanie kultur. Następujące po sobie pokolenia
nauczone były pokojowego współżycia z ludźmi różnych wyznań. Wyposażeni byli
w poczucie szacunku dla świętości, dla Boga, cechowała ich życzliwość dla innych. Byli jak
byśmy dziś mieli porównać protoplastami Europy Ojczyzn, pamiętając jednak o swojej
tożsamości i wierności wyznawanym przez siebie wartościom. Mamy nadzieję, że dzięki
takim pasjonatom jak nasi partnerzy z projektu i my sami w starciu z globalizacją,
rozpowszechnianiem kultury masowej i dominacji mediów wspomniane treści nie ulegną
zatarciu. Te kilka najbliższych dni spędźmy na wzajemnym poznawaniu naszych kultur
i poszukiwaniu wspólnych korzeni europejskich. Mamy nadzieję, że utrwalicie sobie
pozytywny obraz ziemi biłgorajskiej.
Wykorzystane materiały:
Monika Adamczyk-Garbowska, Bogusław Wróblewski: Biłgoraj czyli raj. Rodzina Singerów i świat,
którego już nie ma, UMCS Lublin 2005.
Jerzy Markiewicz, Ryszard Szczygieł, Wiesław Śladkowski: Dzieje Biłgoraja, Lublin 1985.
Marian Kurzyna: Przewodnik krajoznawczy po Biłgoraju, Biłgoraj 2004.