pobierz

Acta Haematologica Polonica 2009, 40, Nr 2, str. 397–406
PRACA POGLĄDOWA – Review Article
PIOTR RADZIWON
Czy przetoczenie długo przechowywanego koncentratu krwinek czerwonych zwiększa chorobowość i śmiertelność biorcy?
Do transfusion of long stored red blood cells increase morbidity and
mortality of the recipient?
Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Białymstoku
Dyrektor: Prof. dr hab. n. med. Piotr Radziwon
STRESZCZENIE
W trakcie przechowywania koncentratów krwinek czerwonych zachodzą odwracalne i nieodwracalne zmiany erytrocytów mające wpływ na ich strukturę i funkcje. Dane eksperymentalne
wskazują, Ŝe zmiany erytrocytów mogą mieć wpływ na skuteczność ich przetoczenia in vivo oraz
wystąpienie niepoŜądanych reakcji potransfuzyjnych u zwierząt laboratoryjnych. Dostępne dane
kliniczne pochodzą w większości z badań retrospektywnych. Nieliczne prospektywne próby kliniczne nie mogą być zakwalifikowane jako dowody medyczne oparte na faktach, gdyŜ ich autorom nie udało się wyeliminować wszystkich czynników mających wpływ na chorobowość
i śmiertelność osób otrzymujących transfuzje krwi. Z tych powodów wyniki badań klinicznych
naleŜy traktować z duŜą ostroŜnością i dystansem, szczególnie przy formułowaniu zaleceń do
stosowania koncentratów krwinek czerwonych. Dane kliniczne nie dostarczają nam w pełni
przekonywujących argumentów upowaŜniających do zmiany obecnie obowiązujących zaleceń
dotyczących terminu waŜności KKCz i wskazań do stosowania świeŜych jednostek. Konieczne
jest przeprowadzenie dobrze zaplanowanych randomizowanych badań, które dałyby odpowiedź,
czy rzeczywiście transfuzje KKCz przechowywanego ponad dwa tygodnie są obarczone większym ryzykiem chorobowości i śmiertelności, a jeśli tak to w jakich grupach chorych.
SŁOWA KLUCZOWE: Koncentrat krwinek czerwonych – Śmiertelność – Okres waŜności – Ocena
ryzyka
SUMMARY
Red blood cells undergo several reversible and irreversible changes that have an impact on their
structure and function. Experimental data suggest, that it may affect the efficacy of transfusion in
animals. Existing clinical reports are mostly based on retrospective observations. Very limited
prospective trials cannot be qualified as evidence based medicine because their authors were not
able to eliminate all factors other than transfusions influencing morbidity and mortality of the patients receiving blood components. Thus the results of those clinical studies have to be carefully
analysed, particularly by formulating guidelines. Available clinical data do not provide us arguments justifying change of current transfusion practice and limitation of expiry date of red blood
cell concentrates. There is a need for properly planned prospective, randomized clinical trials
which will provide the answer if transfusions of long stored red blood cells present higher risk of
morbidity and mortality to the recipient.
KEY WORDS: Red blood cells – Mortality – Expiry date – Risk assessment
398 P. RADZIWON
Znaczenie erytrocytów w fizjologii
Erytrocyty, oprócz najlepiej poznanej funkcji w wymianie gazowej, biorą takŜe
udział w regulacji w tonusu naczyń krwionośnych i funkcji płytek krwi. Za znaczącym
udziałem erytrocytów w regulacji homeostazy naczyniowej przemawiają zagraŜające
Ŝyciu powikłania naczyniowe w anemii sierpowatej [1], talasemii [2] i czerwienicy [3].
PodwyŜszony hematokryt uwaŜany jest za czynnik ryzyka udaru [4], poronienia [5],
zawału mięśnia sercowego w przebiegu choroby niedokrwiennej serca [6]. Mniej znaną funkcją hemoglobiny jest regulacja biodostępności NO. Zaburzenie równowagi
Hb:NO moŜe być jedną z przyczyn wyŜej wymienionych powikłań naczyniowych.
Teorie tę potwierdzałyby wyniki badań przedstawionych na transgenicznych myszach
z nadmierną ekspresją genu hemoglobiny, w których wykazano, Ŝe endogenny NO
chroni przed śmiercią i chorobowością z powodów sercowo-naczyniowych [3].
Wskazania do transfuzji KKCz
Oczywistym jest, Ŝe transfuzja koncentratu krwinek czerwonych (lub rzadziej
krwi) jest w wielu przypadkach zabiegiem ratującym Ŝycie. Nie zawsze jednak łatwo
jest ocenić czy sama transfuzja nie stwarza większego ryzyka dla biorcy niŜ jej zaniechanie. W wielu przypadkach niedokrwistości i zmniejszonej zdolności krwi do przenoszenia tlenu, w których stęŜenie hemoglobiny jest nawet poniŜej 10 g/dl utlenowanie
tkanek nie zostaje upośledzone. Niedokrwistość uruchamia w organizmie mechanizmy
kompensujące niedobór nośnika tlenu takie jak min. wzrost kurczliwości mięśnia sercowego, przyspieszenie czynności serca, a takŜe wzrost zaleŜnego od układu współczulnego tonusu naczyniowego. Mechanizmy te są na tyle efektywne, Ŝe transfuzja
KKCz nie zawsze powoduje wzrost utlenowania tkanek i zwiększa szanse biorcy na
przeŜycie [6].
Obserwacje kliniczne wskazują, Ŝe dzięki mechanizmom wyrównawczym człowiek moŜe przeŜyć nawet wtedy, gdy stęŜenie hemoglobiny obniŜy się do 2–3 g/dl.
Nie ulega wątpliwości, Ŝe w tak skrajnych przypadkach niedokrwistości transfuzja
KKCz przyniesie korzyść choremu. Wątpliwości pojawiają się wtedy, gdy stęŜenie
hemoglobiny jest wyŜsze niŜ 7 g/dl. Z bardzo niewielu dostępnych, dobrze zaplanowanych badań klinicznych wynika, Ŝe grupy chorych, którym restrykcyjnie przetaczano
krew (dopiero przy stęŜeniu Hb poniŜej 7 g/dl) i utrzymywano stęŜenie Hb między 7–9
g/dl jak i grupy, w których czyniono to liberalnie (przetaczanie poniŜej stęŜenia Hb 10
g/dl i utrzymywanie stęŜenia Hb na poziomie 10–12 g/dl) nie róŜniły się pod względem długości pobytu w szpitalu, częstości występowania incydentów sercowych oraz
wskaźnika śmiertelności [7].
Wielu autorów wylicza czynniki ryzyka niepoŜądanych zdarzeń związanych z niedokrwistością min. takie jak: podeszły wiek, cięŜki stan ogólny, choroby naczyń
krwionośnych mózgu, serca, niewydolność oddechowa [8]. Nie ma jednak wiarygodnych badań klinicznych potwierdzających te przekonania. Fortune i wsp. oceniali
wpływ utrzymywania hematokrytu na poziomie 0,30 w porównaniu do 0,40 na para-
Przetoczenie długo przechowywanego koncentratu
399
metry hemodynamiki u chorych z urazem lub krwotokiem i nie wykazali róŜnic pomiędzy wskaźnikami hemodynamicznymi obu badanych grup [8]. Podobnie w badaniach Johnson i wsp. [9] oraz Bush i wsp. [10] nie obserwowano statystycznie istotnych róŜnic pomiędzy grupami chorych róŜniącymi się wartością hematokrytu lub
stęŜeniem hemoglobiny, poniŜej których zlecano transfuzję KKCz. W znacznie większej próbie klinicznej obejmującej 838 chorych w cięŜkim stanie zarówno restrykcyjne
przetaczanie krwi (stęŜenie hemoglobiny poniŜej 7 g/dl) jak i liberalne (Hb<10 g/dl)
związane było z podobną śmiertelnością [11].
Z drugiej strony doniesienia z ostatnich lat wskazują na moŜliwe negatywne skutki
transfuzji przechowywanego KKCz.
Zmiany w KKCz podczas przechowywania
Obecnie maksymalny czas przechowywania koncentratów krwinek czerwonych (z
dodatkiem płynu wzbogacającego) w temperaturze 2–6°C wynosi 42 dni od momentu
pobrania. Podczas przechowywania KKCz erytrocyty ulegają odwracalnym i nieodwracalnym zmianom strukturalnym i funkcjonalnym, które mogą zmniejszać ich Ŝywotność i funkcje po transfuzji [12–16]. Jedną z głównych przyczyn zmian zachodzących w erytrocytach w trakcie przechowywania jest większa aktywność układu oksydazy NADP i gromadzenie się prozapalnych lipidów [17–19]. Do najistotniejszych
zmian naleŜą: rozkład 2,3 dwufosfoglicerolu, odpowiadającego z krzywą dysocjacji
hemoglobiny, wzrost zdolności do adhezji [20], zmniejszenie się wewnątrzkomórkowego tlenku azotu i adenozynotrifosforanu [21], nagromadzenie się substancji prozapalnych [20], uwolnienie jonów potasu do płynu pozakomórkowego oraz utrata dyskoidalnego kształtu przez erytrocyty i zmniejszenie się ich odkształcalności [22, 23].
Zmiany te mogą być przyczyną wydłuŜenia się pasaŜu erytrocytów przez mikrokrąŜenie, zmniejszenia ilości dostarczanego tlenu do tkanek [24], zaburzeń elektrolitowych,
a nawet układowej reakcji zapalnej i zwiększonego ryzyka infekcji bakteryjnej [25–
27]. Istotne znaczenie ma teŜ uwalnianie się jonów Ŝelaza z przechowywanych erytrocytów, szczególnie intensywnego po 14–17 dniach [28]. Gromadzące się Ŝelazo wyczerpuje z czasem moŜliwości wiązania przez transferrynę – główne białko transportowe [29]. Niezwiązane z białkiem Ŝelazo katalizuje syntezę wysoce reaktywnych rodników tlenkowych [30], a gromadząc się w wątrobie, sercu i narządach wydzielania
wewnętrznego moŜe je uszkadzać [31–33]. Ponadto jony Ŝelaza modyfikują układ
odpornościowy zwiększając podatność biorcy na infekcje [34–41]. Większość doniesień o niepoŜądanym działaniu nadmiaru Ŝelaza związanego z transfuzjami krwinek
czerwonych dotyczy chorych z przewlekłą niedokrwistością, wymagających wielokrotnych transfuzji. Nowsze dowody wskazują na moŜliwy udział Ŝelaza we wczesnych powikłaniach poprzetoczeniowych. Wzrost stęŜenia Ŝelaza w przechowywanych
KKCz łącznie z obniŜonym stęŜeniem glutationu, dysmutazy nadtlenkowej i katalazy
jest przyczyną obniŜenia się całkowitej zdolności antyoksydacyjnej osocza [42]. Zachwianie równowagi pro- i antyoksydacyjnej prowadzi do stresu oksydacyjnego, który
400 P. RADZIWON
moŜe mieć istotny wpływ na chorobowość i śmiertelność związaną z przetoczeniem
krwinek czerwonych przechowywanych dłuŜej niŜ dwa tygodnie.
Badania eksperymentalne
Tsai i wsp. oceniali efekt transfuzji KKCz przechowywanego przez 28 dni na układowe wskaźniki utlenowania tkanek oraz na perfuzję i utlenowanie mikrokrąŜenia
chomika [43]. Wyniki tych badań wskazują, Ŝe przetoczenie przechowywanych KKCz
w porównaniu do świeŜych KKCz nie róŜni się wpływem na wskaźniki układowe utlenowania tkanek ale istotnie upośledza przepływ krwi przez mikrokrąŜenie i zmniejsza
ilość uwalnianego tam tlenu z erytrocytów. Eksperymenty Raat i wsp. przeprowadzone
na szczurach, którym przetaczano KKCz wykazały, Ŝe zarówno świeŜe krwinki czerwone jak i przechowywane przez 2–3 tygodnie wykazywały podobną odkształcalność
i zapewniały podobne stęŜenie tlenu w mikrokrąŜeniu [44].
Wiele kontrowersji wzbudziło w roku 2007 doniesienie Reynolds i wsp. [45]. Autorzy wstrzykiwali in vitro bezpośrednio do wyizolowanej tętnicy wieńcowej serca psa
odtlenowany i pozbawiony NO koncentrat krwinek czerwonych, co powodowało jej
skurcz. W oparciu o wyniki eksperymentu sformułowany został w znacznej mierze
nieuprawniony wynikami badań wniosek, Ŝe transfuzja przechowywanego KKCz moŜe
być przyczyną zawału serca. NaleŜy jednak zwrócić uwagę, Ŝe zastosowany tu model
eksperymentalny nie odpowiada Ŝadnej sytuacji klinicznej. Przetaczane do Ŝyły KKCz
nigdy bezpośrednio nie osiąga tętnic wieńcowych. Najpierw miesza się z krąŜącą krwią
biorcy a następnie przepływa przez krąŜenie płucne, gdzie ulega utlenowaniu. Związanie się hemoglobiny z tlenem zwiększa z kolei moŜliwości akumulacji NO. Docierające więc do tętnic wieńcowych przetoczone (i własne) krwinki czerwone nie mogą być
w 70–80% odtlenowane i pozbawione SNO, a takie właśnie podawane były w cytowanym eksperymencie. Ponadto sami autorzy wskazali, Ŝe pozbawione SNO krwinki
czerwone teŜ mają zdolność rozszerzania tętnic wieńcowych, jednak w mniejszym
stopniu niŜ krwinki zawierające SNO.
Skutki kliniczne transfuzji przechowywanych erytrocytów
Większość autorów jest zgodna, Ŝe w szeregu sytuacji klinicznych istnieje związek
między śmiertelnością a ilością przetoczonych KKCz. Nie ma juŜ jednak zgodności,
czy w wiek przetaczanych krwinek czerwonych ma wpływ na chorobowość i śmiertelność biorców. Z drugiej strony istnieją teŜ doniesienia wskazujące na brak zaleŜności
pomiędzy czasem przechowywania KKCz przed transfuzją i działaniami niepoŜądanymi [44, 46–49].
Vamvakas i Carven nie stwierdzili istotnych zaleŜności długości pobytu w szpitalu,
długości leczenia w oddziale intensywnej opieki lub śmiertelności chorych po operacji
wszczepienia bypassów ze średnim czasem przechowywania KKCz, czasem przechowywania najstarszego lub dwóch najstarszych przetoczonych KKCz [46]. Retrospektywna analiza 2732 chorych poddanych operacji wszczepienia bypassów wykazała
Przetoczenie długo przechowywanego koncentratu
401
wprawdzie dodatnią korelację ilości przetoczonych KKCz ze śmiertelnością chorych i
długością pobytu w szpitalu, nie potwierdziła jednak wpływu wieku przetaczanych
KKCz na te wskaźniki. Yap i wsp. opublikowali wyniki swoich retrospektywnych
badań 670 pacjentów operowanych z uŜyciem krąŜenia pozaustrojowego z powodu
konieczności wykonania by-passów naczyń wieńcowych lub wszczepienia zastawki
serca [50]. Do badań włączono wyłącznie chorych, którym przetoczono przy najmniej
2 jednostki KKCz w trakcie lub po operacji. Autorzy ci nie stwierdzili zaleŜności pomiędzy czasem przechowywania KKCz i pooperacyjną śmiertelnością, niewydolnością
nerek, zapaleniem płuc, długością hospitalizacji. Retrospektywna ocena 275 chorych
hospitalizowanych z powodu urazu przeprowadzona przez Murrell i wsp. nie wykazała, Ŝe przetaczanie dłuŜej przechowywanych KKCz ma wpływ na większą śmiertelność, chociaŜ ilość przetoczonych KKCz korelowała z długością pobytu w szpitalu
[51]. Podobne wnioski wyciągnęli Dissertaine i wsp., którzy równieŜ retrospektywnie
przeanalizowali dane 534 chorych w oddziale intensywnej opieki. Wiek przetaczanych
KKCz nie miał wpływu śmiertelność i długość hospitalizacji. Autorzy ci zauwaŜyli
jednak, Ŝe przetaczanie ubogoleukocytarnych KKCz zwiększa szanse chorych na przeŜycie. Weinberg i wsp. z kolei nie zaobserwowali wpływu leukoredukcji na śmiertelność [52]. Stwierdzili oni natomiast u chorych z krwotokiem pourazowym związek
wskaźnika śmiertelności z ilością przetoczonych jednostek KKCz, niezaleŜnie od długości jego przechowywania przed transfuzją. Wiek przetaczanego KKCz korelował z
wyŜszą śmiertelnością tylko w grupie chorych, którzy otrzymywali więcej niŜ 6 j
KKCz.
Bardzo ciekawe badania przeprowadzone zostały przez Weiskopf i wsp. u zdrowych ochotników, u których obniŜono stęŜenie hemoglobiny do 5,5 g/dl i oceniano
wpływ autotransfuzji [53]. Autologiczne KKCz przechowywane przez 3 tygodnie tak
samo efektywnie jak świeŜe krwinki odwracały deficyty neuropsychologiczne wywołane niedokrwistością.
Zallen i wsp. sugerowali, Ŝe wiek krwinek czerwonych jest niezaleŜnym czynnikiem ryzyka pourazowej niewydolności wielonarządowej [54]. Mynster i wsp. z kolei
zauwaŜyli związek wieku przetaczanych KKCz z częstszymi nawrotami operacyjnie
usuwanego raka okręŜnicy [55]. Większą skłonność do infekcji u chorych pourazowych, którzy otrzymali starsze KKCz opisali Offner i wsp. [56]. Leal-Noval i wsp.
większą chorobowość u chorych poddanych operacjom kardiochirurgicznym takŜe
wiązali z przetoczeniami starszych erytrocytów [57], a Purdy i wsp. zauwaŜyli większą
śmiertelność chorych z posocznicą hospitalizowanych w oddziałach intensywnej opieki, którym przetaczano starsze KKCz [58]. Marik i Sibbald zaobserwowali częstsze
występowanie niedokrwienia trzewi i zmiany pH w śluzówce przewodu pokarmowego
u chorych otrzymujących KKCz przechowywane dłuŜej niŜ 15 dni. Rao i wsp. przeanalizowali wyniki badań i śmiertelność w grupie 2401 chorych hospitalizowanych z
powodu ostrych incydentów wieńcowych, którzy otrzymali transfuzję przy najmniej 1 j
krwi, nie analizując okresu jej przechowywania przed transfuzją [59]. Stwierdzili oni,
Ŝe przypadki niedokrwienia serca są główną przyczyną chorobowości i śmiertelności
związanej z transfuzjami krwi. Wątpliwości budzi jednak istotnie wyŜszy wiek cho-
402 P. RADZIWON
rych, większa liczba chorych z cukrzycą, nadciśnieniem, hiperlipidemią i udarem mózgu oraz niewydolnością mięśnia sercowego w grupie biorców krwi w porównaniu do
grupy chorych nie otrzymujących transfuzji krwi. Sami autorzy przyznają, Ŝe w swojej
retrospektywnej analizie nie mogli wykluczyć wszystkich czynników mogących mieć
wpływ na śmiertelność i z tych powodów zaprezentowane wyniki nie mogą być podstawą do wyciągania wniosków mogących być podstawą do zmiany praktyki klinicznej. Autorzy retrospektywnych, jednoośrodkowych obserwacji 321 chorych ponownie
poddanych powtórnej operacji wszczepienia by-passów lub operacji zastawek serca z
uŜyciem krąŜenia pozaustrojowego wskazali na statystycznie istotną korelację wieku
najstarszego przetoczonego KKCz z wyŜszym ryzykiem wystąpienia ostrej niewydolności nerek [60]. Zdaniem tych samych autorów ilość przetoczonych KKCz ma negatywny wpływ na śmiertelność. Opierając się na wynikach swoich badań wyliczyli oni,
Ŝe ryzyko zgonu w czasie pobytu w szpitalu wzrastało o 8,5% na kaŜdy dzień przechowywania przetoczonego KKCz. Ilość przetoczonych chorym jednostek KKCz statystycznie istotnie korelowała z średnim okresem przechowywania przetoczonych
KKCz. Ale pacjenci, którzy otrzymali więcej jednostek KKCz z reguły otrzymywali
teŜ jednostki dłuŜej przechowywane. Autorzy sami przyznają, Ŝe nie byli w stanie wykluczyć wpływu wielu czynników mających wpływ na śmiertelność – konieczność
przetoczeń osocza, KKP, ilość przetoczonych KKCz i w związku z tym sami wskazują
na konieczność przeprowadzenia właściwie zaprojektowanych randomizowanych badań klinicznych.
Badania Koch i wsp., którymi objęto 19000 przetoczeń KKCz chorym w oddziale
kardiochirurgii są jak dotąd największym i najlepiej zaplanowanym badaniem wpływu
czasu przechowywania KKCz na chorobowość i śmiertelność [61]. W badaniach tych
starano się podzielić chorych na dwie jak najbardziej homogenne grupy. Z badań wyłączono chorych z urazem lub z heterogennymi chorobami przewlekłymi. NaleŜy jednak zwrócić uwagę, Ŝe i w tym badaniu obserwowane grupy chorych róŜniły się w
sposób statystycznie istotny. W grupie chorych otrzymujących transfuzje starszych
KKCz w porównaniu do grupy otrzymującej świeŜsze KKCz było istotnie więcej
przypadków nieprawidłowej funkcji lewej komory serca, niewydolności mięśnia sercowego i choroby naczyń obwodowych. Wyniki badań wykazały, Ŝe transfuzje KKCz
przechowywanego ponad 14 dni wiązały się z statystycznie istotnie wyŜszym ryzykiem
powikłań pooperacyjnych i wyŜszą śmiertelnością pooperacyjną. U chorych otrzymujących transfuzje starszego KKCz częściej stwierdzano zgon, posocznicę, uszkodzenie
nerek, uszkodzenie wielonarządowe, konieczność intubacji przez dłuŜszy czas niŜ w
grupie chorych otrzymujących transfuzje KKCz przechowywanego krócej niŜ 14 dni.
PODSUMOWANIE
Wydaje się niepodwaŜalnym, Ŝe transfuzje KKCz są konieczne w wielu przypadkach niedokrwistości, jednak lekarze zlecający transfuzje powinni dokładniej oceniać,
czy ryzyko związane z transfuzją nie przewyŜsza ryzyka związanego z jej zaniechaniem. Pewnym jest, Ŝe w trakcie przechowywania koncentratów krwinek czerwonych
Przetoczenie długo przechowywanego koncentratu
403
zachodzą odwracalne i nieodwracalne zmiany erytrocytów mające wpływ na ich strukturę i funkcje. Dane eksperymentalne wskazują, Ŝe zmiany erytrocytów mają wpływ na
skuteczność ich przetoczenia in vivo oraz wystąpienie niepoŜądanych reakcji potransfuzyjnych u zwierząt laboratoryjnych. Dostępne dane kliniczne pochodzą w większości
z badań retrospektywnych. Nieliczne prospektywne próby kliniczne nie mogą być zakwalifikowane jako dowody medyczne oparte na faktach, gdyŜ ich autorom nie udało
się wyeliminować wszystkich czynników mających wpływ na chorobowość i śmiertelność osób otrzymujących transfuzje krwi. Z tych powodów wyniki badań klinicznych
naleŜy traktować z duŜą ostroŜnością i dystansem, szczególnie przy formułowaniu
zaleceń do stosowania koncentratów krwinek czerwonych. Dane kliniczne nie dostarczają nam w pełni przekonywujących argumentów upowaŜniających do zmiany obecnie obowiązujących zaleceń dotyczących terminu waŜności KKCz i wskazań do stosowania świeŜych jednostek. Konieczne jest przeprowadzenie dobrze zaplanowanych
randomizowanych badań, które dałyby odpowiedź, czy rzeczywiście transfuzje KKCz
przechowywanego ponad dwa tygodnie są obarczone większym ryzykiem chorobowości i śmiertelności, a jeśli tak to w jakich grupach chorych.
PIŚMIENNICTWO
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Embury SH, Mohandas N, Paszty C, Cooper P, Cheung AT. In vivo blood flow abnormalities in the
transgenic knockout sickle cell mouse. J Clin Invest 1999;103:915–920.
Reddy PL, Bowie LJ, Callistein S. Binding of nitric oxide to thiols and hemes in hemoglobin H:
implications for α-thalassemia and hypertension. Clin Chem 1997;43;1442–1447.
Ruschitzka FT. Nitric oxide prevents cardiovascular disease and determines survival in polyglobulic
mice overexpressing erythropoietin. Proc Natl Acad Sci USA 2000;97:11609–11613.
Hart RG, Kanter MC. Hematologic disorders and ischemic stroke. A selective review. Stroke
1990;21:1111–1121.
Stephansson O, Dickman PW, Johansson A, Cnattingius S. Maternal haemoglobin concentration
during pregnancy and risk of stillbirth. JAMA 2000;284:2611–2617.
Casutt M, Seifert B, Pasch T, Schmid ER, Turina MI, Spahn DR. Factors influencing the individual
effects of blood transfusion on oxygen delivery and oxygen consumption. Crit Care Med
1999;27:2194-2200.
Kuriyan M, Carson JL. Anemia and clinical outcomes. Anesthesiology Clin N Am 2005; 23:315-325.
Fortune JB, Feustel PJ, Saifi J. Stratton HH, Newell JC, Shah DM. Influence of hematocrit on cardiopulmonary function after acute hemorrhage. J Trauma 1987; 27: 243-247.
Johnson RG, Thurer RL, Kruskall MS. Comparison of two transfusion strategies after elective operations for myocardial revascularization. J Thorac Cardiovasc Surg 1992; 104: 307-314.
Bush RL, Pevec WC, Holcroft JW. A prospective, randomized trial limiting perioperative red blood
cell transfusions in vascular patients. Am J Surg 1997; 174: 143-148.
Hebert PC, Wells G, Blajchman MA. Transfusion requirements in critical care investigators, Canadian critical care trials group. A multicenter, randomized, controlled clinical trial of transfusion requirements in critical care. N Eng J Med 1999;340:409-417.
Tinmouth A, Fergusson D, Yee IC, Hébert PC. Clinical consequences of red cell storage in the critically ill. Transfusion 2006; 46: 2014-27.
Wolfe LC. Oxidative injuries to the red cell membrane during conventional blood preservation.
Semin Hematol 1989; 26: 307-12.
Berezina TL, Zaets SB, Morgan C, et al. Influence of storage on red blood cell rheological properties.
J Surg Res 2002; 102: 6-12.
404 P. RADZIWON
15. d’Almeida MS, Jagger J, Duggan M, White M, Ellis C, Chin-Yee IH. A comparison of biochemical
and functional alterations of rat and human erythrocytes stored in CPDA-1 for 29 days: implications
for animal models of transfusion. Transfus Med 2000;10:291-303.
16. Kirkpatrick UJ, Adams RA, Lardi A, McCollum CN. Rheological properties and function of blood
cells in stored bank blood and salvaged blood. Br J Haematol 1998;101:364-368.
17. Silliman CC, Clay KL, Thurman GW, Johnson CA, Ambruso DR. Partial characterization of lipids
that develop during the routine storage of blood and prime the neutrophil NADPH oxidase. J Lab Clin
Med 1994;124:684-94.
18. Silliman CC, Thurman GW, Ambruso DR. Stored blood components contain agents that prime the
neutrophil NADPH oxidase through the platelet-activatingfactor receptor. Vox Sang 1992;63:133-6.
19. Silliman CC, Johnson CA, Clay KL, Thurman GW, Ambruso DR. Compounds biologically similar to
platelet activating factor are present in stored blood components. Lipids 1993;28:415-8.
20. Ho J, Sibbald WJ, Chin-Yee IH. Effects of storage on efficacy of red cell transfusion: when is it not
safe? Crit Care Med 2003;31:Suppl:S687-S697.
21. Jia L, Bonaventura C, Bonaventura J, Stamler JS. S-nitrosohaemoglobin: a dynamic activity of blood
involved in vascular control. Nature 1996;380:221-6.
22. Wolfe LC. The membrane and the lesions of storage in preserved red cells. Transfusion 1985;25:185203.
23. Card RT. Red cell membrane changes during sorage. Transfus Med Rev 1988;2:40-47.
24. Besarab A. The effects of normal as compared with low hematocrit values in patients with cardiac
disease who are receiving hemodialysis and epoetin. N Eng J Med 1998;339:584-590.
25. Kristiansson M, Soop M, Saraste L, Sundqvist KG. Cytokines in stored red blood cell concentrates:
promoters of systemic inflammation and stimulators of acute transfusion reactions ? Acta Anaesthesiol Scand 1996;40:496-501.
26. Silliman CC, Voelkel NF, Allard JD. Plasma and lipids from stored packed red blood cells cause
acute lung injury in an animal model. J Clin Invest 1998;101:1458-1467.
27. Nielsen HJ, Edvardsen L, Vangsgaard K, Dybkjaer E, Skov PS. Time-dependent histamine release
from stored human blood products. Br J Surg 1996;883:259-262.
28. Marwah SS, Blann A, Harrison P, Lumley MA, Wright J, McDowell J, Phillips JD, Rea C, Bareford
D. Increased non-transferrin bound iron in plasma-depleted SAG-M red blood cell units. Vox Sang
2002;82:122–126.
29. Hershko C, Link G, Cabantchik I. Patophysiology of iron overload. Ann N Y Acad Sci
1998;850:191–201.
30. Gutteridge JM, Rowley DA, Griffiths E, Halliwell B. Low-molecular-weight iron complexes and
oxygen radical reactions in idiopathic haemochromatosis. Clin Sci 1985;68:463–467.
31. Mak IT, Weglicki WB. Characterization of iron-mediated peroxidative injury in isolated hepatic
lysosomes. J Clin Invest 1985;75:58–63.
32. Loebstein R, Lehotay DC, Luo X, Bartfay W, Tyler B, Sher GD. Diabetic nephropathy in hypertransfused patients with beta-thalassemia. The role of oxidative stress. Diabetes Care 1998;21:1306–1309.
33. Link G, Athias P, Grynberg A, Pinson A, Hershko C. Effect of iron loading on transmembrane potential, contraction, and automaticity of rat ventricular muscle cells in culture. J Lab Clin Med
1989;113:103–111.
34. Brock JH, Mulero V. Cellular and molecular aspects of iron and immune function. Proc Nutr Soc
2000;59:537–540.
35. Weiss G. Eur J Clin Investig 2002;32(Supl1):70–78.
36. Scaccabarozzi A, Arosio P, Weiss G, Valenti L, Dongiovanni P, Fracanzani AL, Mattioli M, Levi S,
Fiorelli G, Fargion S. Relationship between TNF-alpha and iron metabolism in differentiating human
monocytic THP-1 cells. Br J Haematol 2000;110:978–984.
37. Oexle H, Kaser A, Most J, Bellmann-Weiler R, Werner ER, Werner-Felmayer G, Weiss G. Pathways
for the regulation of interferon-gamma-inducible genes by iron in human monocytic cells. J Leukoc
Biol 2003;74:287–294.
Przetoczenie długo przechowywanego koncentratu
405
38. S.I. Patruta, R. Edlinger, G. Sunder-Plassmann and W.H. Horl, Neutrophil impairment associated
with iron therapy in hemodialysis patients with functional iron deficiency. J. Am. Soc. Nephrol. 9
(1998), pp. 655–663.
39. Bullen JJ, Rogers HJ, Spalding PB, Ward CG. FEMS Immunol Med Microbiol 2005;43:325–330.
40. Patruta SI, Horl WH. Kidney Inter 1999;69:S125–130.
41. Schaible UE, Kaufmann SH. Iron and microbial infection. Nat Rev Microbiol 2004;2:946–953.
42. Jozwik M, Jozwik M, Jozwik M, Szczypka M, Gajewska J, Laskowska-Klita T. Antioxidant defence
of red blood cells and plasma in stored human blood. Clin Chim Acta 1997;267:129–142.
43. Tsai AG, Cabrales P, Intaglietta M. Microvascular perfusion upon exchange transfusion with stored
red blood cells in normovolemic anemic conditions. Transfusion 2004;44:1626-1634.
44. Raat NJ, Verhoeven AJ, Mik EG. The effect of storage time of human red cells on intestinal microcirculatory oxygenation in a rat isovolemic exchange model. Crit Care Med 2005;33:39-45.
45. Reynolds JD, Ahearn GS, Angelo M, Zhang M, Cobb F, Stamler JS. S-nitrosohemoglobin deficiency:
A mechanism for loss of physiological activity in banked blood. PNAS 2007;104:17058-17062.
46. Vamvakas EC, Carven JH. Length of storage of transfused red cells and postoperative morbidity in
patients undergoing coronary artery bypass graft surgery. Transfusion 2000;40:101-109.
47. van de Watering L, Lorinser J, Versteegh M, Westendord R, Brand A. Effects of storage time of red
blood cell transfusions on the prognosis of coronary artery bypass graft patients. Transfusion
2006;46:1712-1718.
48. Walsh TS, McArdle F, McLellan SA. Does the storage time of transfused red blood cells influence
regional or global indexes of tissue oxygenation in anemic critically ill patients? Crit Care Med
2004;32:364-71.
49. Weiskopf RB, Feiner J, Hopf H, Lieberman J, Finlay HE, Quah C, Kramer JH, Bostrom A, Toy P.
Fresh blood and aged stored blood are equally efficacious in immediately reversing anemia-induced
brain oxygenation deficits in humans. Anesthesiology 2006;104:911-20.
50. Yap CH, Lau L, Krishnaswamy M, Gaskell M, Yii M. Age of transfused red cells and early outcomes
after cardiac surgery. Ann Thorac Surg 2008;86:554-559.
51. Murrell Z, Haukoos JS, Putnam B, Klein SR. The effect of older blood on mortality, need for ICU
care, and the length of ICU stay after major trauma. Am Surg 2005;71:781-785.
52. Weinberg JA, McGwin JrG, Griffin RL, Huynh VQ, Cherry #rdSA, Marques MB, Reiff DA, Kerby
JD, Rue 3rdLW. Age of transfused blood: an independent predictor of mortality despite universal leukoreduction. J Trauma 2008;65:279-282.
53. Weiskopf RB, Feiner J, Hopf H, Liberman J, Finlay HE, Quah C, Kramer JH, Bostrom A, Toy P.
Fresh blood and aged stored blood are equally efficacious in immediately reversing anemia-induced
brain oxygenation deficits in humans. Anesthes 2006;104:911-920.
54. Zallen G, Offner PJ, Moore EE. Age of transfused blood is an independent risk factor for postinjury
multiple organ failure. Am J Surg 1999;178:570-2. 14. Mynster T, Nielsen HJ. Storage time of transfused blood and disease recurrence after colorectal cancer surgery. Dis Colon Rectum 2001;44:95564.
55. Mynster T, Nielsen HJ. Storage time of transfused blood and disease recurrence after colorectal cancer surgery. Dis Colon Rectum 2001;44:955-964.
56. Offner PJ, Moore EE, Biffl WL, Johnson JL, Silliman CC. Increased rate of infection associated with
transfusion of old blood after severe injury. Arch Surg 2002;137:711-6.
57. Leal-Noval SR, Jara-López I, García-Garmendia JL. Influence of erythrocyte concentrate storage time
on postsurgical morbidity in cardiac surgery patients. Anesthesiology 2003;98:815-22.
58. Purdy FR, Tweeddale MG, Merrick PM. Association of mortality with age of blood transfused in
septic ICU patients. Can J Anaesth 1997;44:1256-61.
59. Rao SV, Jollis JG, Harrington RA, Granger CB, Newby LK, Armstrong PW, Moliterno DJ, Lindblad
L, Pieper K, Topol EJ, Stamler JS, Califf RM. Relationship of blood transfusion and clinical outcomes in patients with acute coronary syndroms. JAMA 2004;202:1555-1562.
406 P. RADZIWON
60. Basran S, Frumento RJ, Cohen A, Lee S, Du Y, Nishanian E, Kaplan HS, Stafford-Smith M, BennettGuerrero E. The association between duration of storage of transfused red blood cells and morbidity
and mortality after Reoperative Cardiac Surgery. Anesth Analg 2006; 103: 15–20.
61. Koch CG, Li L, Sessler DI, Figueroa P, Hoeltge GA, Mihaljevic T, Blackstone EH. Duration of RedCell Storage and Complications after Cardiac Surgery. N Engl J Med 2008; 358: 1229-39.
Praca wpłynęła do Redakcji 20.04.2009 r. i została zakwalifikowana do druku 30.04.2009 r.
Adres do korespondencji:
Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa
Białystok