CZAROWANIE SŁOWEM. Program nauczania języka polskiego w

Agnieszka Kania Karolina Kwak Joanna Majchrzak‐Broda CZAROWANIE SŁOWEM Program nauczania języka polskiego w klasach IV–VI szkoły podstawowej 1
Spis treści CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU ............................................................................................... 3 OGÓLNE CELE KSZTAŁCENIA ....................................................................................................... 6 TREŚCI NAUCZANIA – WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE ................................................................. 7 I. ODBIÓR WYPOWIEDZI I WYKORZYSTANIE ZAWARTYCH W NICH INFORMACJI .............. 7 1. Czytanie i słuchanie. ................................................................................................ 7 2. Samokształcenie i docieranie do informacji. .......................................................... 8 3. Świadomość językowa. ........................................................................................... 8 II. ANALIZA I INTERPRETACJA TEKSTÓW KULTURY .......................................................... 9 1. Wstępne rozpoznanie. ............................................................................................ 9 2. Analiza. .................................................................................................................... 9 3. Interpretacja. ......................................................................................................... 10 4. Wartości i wartościowanie. ................................................................................... 11 III. TWORZENIE WYPOWIEDZI ......................................................................................... 12 1. Mówienie i pisanie. ............................................................................................... 12 2. Świadomość językowa. ......................................................................................... 13 DOBÓR TEKSTÓW KULTURY ..................................................................................................... 15 I. Klasa IV .......................................................................................................................... 15 II. Klasa V ........................................................................................................................ 17 III. Klasa VI ....................................................................................................................... 19 WPROWADZANE TERMINY TEORETYCZNOLITERACKIE ORAZ INNE POJĘCIA KULTUROWE .... 21 FORMY WYPOWIEDZI PISEMNEJ .............................................................................................. 22 NAUKA O JĘZYKU ...................................................................................................................... 26 ORTOGRAFIA I INTERPUNKCJA ................................................................................................. 30 PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW ............................................................................................. 31 SPOSOBY SPRAWDZANIA I OCENIANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA .................................................... 34 WIZJA UCZNIA KOŃCZĄCEGO SZKOŁĘ PODSTAWOWĄ W KONTEKŚCIE KSZTAŁCENIA POLONISTYCZNEGO .................................................................................................................. 36 2
CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU Program nauczania języka polskiego pt. Czarowanie słowem został napisany przez autorki cyklu nowoczesnych podręczników pod tym samym tytułem. Jego koncepcja wynika z dobrego rozpoznania rzeczywistości szkolnej przez autorki, które są czynnymi, doświadczonymi nauczycielkami, oraz z chęci sprostania wyzwaniom zmieniającej się współczesności w zakresie kształcenia językowego i kulturowego. Program, przeznaczony dla drugiego etapu edukacyjnego, tj. klas IV–VI szkoły podstawowej, jest w pełni zgodny z najnowszą podstawą programową do przedmiotu „język polski”. Czarowanie słowem to program, w którym znaczenie kształcenia językowego, literackiego i kulturowego jest postrzegane w perspektywie całego procesu nauczania (od nauczania zintegrowanego do matury). Na drugim etapie edukacyjnym bowiem nie wystarczy jedynie zrealizować zalecenia podstawy programowej. Należy także popatrzeć z punktu widzenia wymagań gimnazjum, a nawet – szkoły ponadgimnazjalnej – na to, jakie umiejętności powinien zdobyć uczeń już w klasach IV–VI, aby ich posiadanie pozytywnie wpłynęło na jego kształcenie na dalszych etapach. Ogromną rolę w edukacji polonistycznej omawiana koncepcja przypisuje motywacji, której obecność w programie widoczna jest co najmniej na dwóch poziomach: – w postaci spiralności w nauczaniu (od form prostych do złożonych, ze zwróceniem uwagi na powtarzalność elementów, ale z jednoczesnym ich wzbogacaniem o nowe treści); – w propozycji takiego rozkładu treści nauczania, który pozwoli dziecku przyswoić i opanować zagadnienia w sposób systemowy, dostosowany do jego percepcji na danym etapie rozwoju intelektualnego i emocjonalnego. Możliwość opanowania wiedzy i zdobycia wymaganych umiejętności motywuje dziecko do dalszej pracy i staje się źródłem jego osobistej satysfakcji, jednocześnie ograniczając do minimum zjawisko tzw. stresu szkolnego. 3
Program został tak skonstruowany, aby proces przygotowania do Sprawdzianu po klasie VI nie tylko przebiegał systematycznie i kompleksowo, lecz także pozwalał na spełnienie wszystkich wymagań z podstawy programowej i ich rozszerzenie w sposób dostosowany do możliwości uczniów danej klasy. Teksty literackie i inne teksty kultury koncentrują się w danym punkcie programu na podobnych, przemyślanych zagadnieniach (a nie tematach) i – nie ograniczając nauczycielowi doboru tekstów – pozwalają na konsekwentne budowanie przez uczniów uporządkowanego systemu wartości i spójnej wizji świata. Treści wychowawcze, na które program kładzie olbrzymi nacisk, zostały połączone z doborem tekstów kultury i obie te kwestie wzajemnie się dopełniają. Punktem wyjścia w kulturowym odbiorze świata jest JA i poczucie własnej tożsamości, a punktem docelowym WSZECHŚWIAT i poczucie własnej wartości młodego człowieka. W swojej wędrówce przez świat kultury uczeń konfrontuje swoje wnętrze z tym, co go dotyczy i otacza, poszerza swoje horyzonty myślowe, poznaje blaski i cienie ludzkiego życia, dokonuje eksploracji otaczającej go rzeczywistości, ociera się o metafizykę i z rozbudowanym zasobem wiedzy kulturowej, odpowiednimi umiejętnościami i w postawie otwartości jest gotowy na dalsze poznawanie świata i człowieka w szkole gimnazjalnej. Zgodnie z Podstawą programową do przedmiotu język polski cele kształcenia zostały sformułowane jako WYMAGANIA OGÓLNE do realizacji we wszystkich klasach. Treści nauczania zostały natomiast, z podziałem na poszczególne klasy, sprecyzowane jako WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE, tj.: I.
Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. 1. Czytanie i słuchanie. 2. Samokształcenie i docieranie do informacji. 3. Świadomość językowa. II.
Analiza i interpretacja tekstów kultury. 4
1. Wstępne rozpoznanie. 2. Analiza. 3. Interpretacja. 4. Wartości i wartościowanie. III.
Tworzenie wypowiedzi. 1. Mówienie i pisanie. 2. Świadomość językowa. Ponadto, dla wygody nauczycieli korzystających z programu Czarowanie słowem, treści nauczania zostały ujęte w następujące działy: – dobór tekstów kultury (w tym: propozycja lektur z Podstawy programowej) wraz z określeniem ich aspektu wychowawczego, – terminy teoretycznoliterackie i inne pojęcia kulturowe, – formy wypowiedzi pisemnej, – nauka o języku, – ortografia i interpunkcja, i również podzielone w tabelach na klasy. Oba powyższe zestawienia wzajemnie się uzupełniają, stanowiąc pomoc dla nauczyciela planującego swoją pracę z uczniami. Podsumowaniem założonych w programie celów kształcenia i wychowania jest Wizja ucznia kończącego szkołę podstawową. 5
OGÓLNE CELE KSZTAŁCENIA 
Rozwijanie osobowości przez język, będący fundamentalnym sposobem poznawania świata. 
Kształcenie umiejętności mówienia, słuchania, czytania i pisania w różnych sytuacjach komunikacyjnych. 
Rozbudzenie zainteresowania językiem jako tworzywem kultury. 
Uczenie szacunku dla języka jako składnika dziedzictwa narodowego. 
Motywowanie do czytania jako sposobu poznawania świata i rozwijania sfery przeżyć wewnętrznych. 
Przygotowanie do świadomego odbioru różnych tekstów kultury 
Przygotowanie do samodzielnego i przemyślanego korzystania z dostępnych źródeł informacji. 
Kształtowanie poczucia tożsamości narodowej, z uwzględnieniem tożsamości regionalnej. 
Poznawanie materialnego i duchowego dorobku Polaków w kontekście osiągnięć kultury europejskiej. 
Tworzenie świata wartości etycznych w kontekście źródeł kultury europejskiej oraz zagrożeń współczesności (globalizacja, kultura masowa, rzeczywistość wirtualna). 
Rozbudzanie wrażliwości estetycznej i podstaw krytycyzmu poznawczego. 
Propagowanie zasad dobrego wychowania w sytuacjach codziennych i oficjalnych. 
Rozwijanie zainteresowania literaturą dawną i współczesną przez poznawanie dzieł niosących uniwersalne przesłanie. 
Propagowanie postawy tolerancji i otwartości na drugiego człowieka. 
Kształtowanie umiejętności pracy w zespole. 
Motywowanie do podejmowania twórczych działań. 
Wyzwalanie kulturowej pasji poznawczej, w tym poznawania dzieł sztuki. 
Zachęcanie do samodoskonalenia i autorefleksji w procesie budowania poczucia własnej wartości. 6
TREŚCI NAUCZANIA – WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE I. ODBIÓR WYPOWIEDZI I WYKORZYSTANIE ZAWARTYCH W NICH INFORMACJI 1. Czytanie i słuchanie. Uczeń: KLASA IV KLASA V KLASA VI Jak w klasie IV oraz Jak w klasach poprzednich oraz  rozumie pojęcie komunikacji, nadawcy i odbiorcy, 
odróżnia informacje ważne od  zapamiętuje najważniejsze  identyfikuje nadawcę (autora, narratora, osobę mówiącą drugorzędnych, informacje, w wierszu),  rozumienie czyjejś wypowiedzi wyraża  ocenia usłyszane wypowiedzi,  rozpoznaje odbiorcę wypowiedzi (np. adresata listu, przez rzeczowe pytania, dokonuje ich wartościowania, czytelnika, słuchacza),  odpowiada poprawnie na pytania zadane  rozpoznaje formy gatunkowe  rozumie intencję nadawcy i potrafi się do niej dostosować, do usłyszanych tekstów, (zaproszenie),  słucha uważnie krótszych i dłuższych wypowiedzi różnego  identyfikuje wypowiedź jako tekst  rozpoznaje proste przykłady typu, a stopień ich zrozumienia sygnalizuje werbalnie lub informacyjny, literacki, reklamowy, użycia ironii, manipulacji, niewerbalnie,  rozpoznaje formy gatunkowe  charakteryzuje osobę na  rozpoznaje różne emocje nadawcy wyrażone głosem, (zawiadomienie, ogłoszenie, życzenia, podstawie jej wypowiedzi, intonacją, mimiką i gestykulacją, gratulacje),  rozumie zamysł kompozycyjny  określa temat i główną myśl czytanego lub słyszanego tekstu, 
rozpoznaje kolokwializmy i elementy tekstu,  rozpoznaje formy gatunkowe (zaproszenie, przepis, gwarowe w języku mówionym,  świadomie dostosowuje instrukcja, notatka do kroniki),  dostrzega relacje między częściami intonację do charakteru  wyszukuje informacje wyrażone wprost i pośrednio, składowymi wypowiedzi (tytuł; wstęp, czytanej wypowiedzi,  rozumie przenośne i dosłowne znaczenie wyrazów, rozwinięcie, zakończenie; akapity), 
czyta wyraziście i ze  wyciąga wnioski wynikające z przesłanek zawartych tekście,  rozumie funkcję tła akustycznego zrozumieniem teksty dawne i w tym rozpoznaje w nim prawdę i fałsz, w przekazach audiowizualnych, współczesne.  wskazuje części składowe wypowiedzi (tytuł; wstęp,  czyta głośno utwory literackie, zwracając rozwinięcie, zakończenie; akapity), uwagę na dykcję i pauzy oraz przekazując  stosuje zasady dobrego wychowania podczas słuchania intencję (wymowę) tekstu (informacja, innych, przeżycie, perswazja).  czyta głośno utwory literackie, pamiętając o odpowiedniej artykulacji, intonacji, tempie,  odczytuje tekst z podziałem na role, czyta cicho ze zrozumieniem. 7
2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń: KLASA IV KLASA V Jak w klasie IV oraz  posługuje się różnymi źródłami informacji według wskazówek  samodzielnie korzysta z różnych źródeł nauczyciela, informacji,  posługuje się podstawowymi słownikami (języka polskiego,  samodzielnie wyszukuje informacje wyrazów obcych, wyrazów bliskoznacznych, ortograficznym), w różnych typach słowników (mitów i tradycji, frazeologicznym),  wyszukuje wyrazy bliskoznaczne (synonimy), wyrazy o znaczeniu przeciwstawnym, znaczenie przysłów  wyszukuje znaczenie związków i aforyzmów oraz popularnych związków frazeologicznych. frazeologicznych pochodzących z mitologii. KLASA VI Jak w klasach poprzednich oraz  świadomie dostosowuje źródła informacji do swoich potrzeb,  odczytuje informacje zawarte w artykule hasłowym słownika,  zna budowę (części składowe) poznanych słowników,  wyszukuje znaczenie związków frazeologicznych pochodzących z Biblii. 3. Świadomość językowa. Uczeń: KLASA IV KLASA V Jak w klasie IV oraz  rozpoznaje w wypowiedziach części  rozpoznaje w wypowiedziach podstawowe części mowy mowy (liczebnik), (czasownik, rzeczownik, przymiotnik, przysłówek, przyimek, spójnik), wskazuje różnice między nimi,  rozpoznaje kategorie fleksyjne (tryb, stopniowanie, temat, końcówka,  rozpoznaje podstawowe kategorie fleksyjne (czas, osoba, oboczność w temacie), liczba, rodzaj, przypadek), rozumie ich funkcje w wypowiedzi,  rozpoznaje podstawowe funkcje  rozpoznaje podstawowe funkcje składniowe wyrazów składniowe wyrazów użytych w użytych w wypowiedzeniach (podmiot, orzeczenie, grupa podmiotu i grupa orzeczenia), wypowiedzeniach (dopełnienie, przydawka, okolicznik, rodzaje  rozpoznaje zdania pojedyncze i złożone, pojedyncze podmiotu, rodzaje orzeczenia), rozwinięte i nierozwinięte, równoważniki zdań i rozumie ich  rozpoznaje zdania złożone współrzędnie funkcję, i podrzędnie.  rozpoznaje wypowiedzenia oznajmujące, rozkazujące, KLASA VI Jak w klasach poprzednich oraz  rozpoznaje w wypowiedziach części mowy (zaimek, wykrzyknik, partykuła),  rozpoznaje kategorie fleksyjne (aspekt, strona czynna i bierna),  rozpoznaje podstawowe funkcje składniowe wyrazów użytych w wypowiedzeniach (rodzaje okolicznika)  rozpoznaje rodzaje zdań złożonych współrzędnie, 8
pytające,  rozpoznaje znaczenie niewerbalnych środków komunikowania się (gest, wyraz twarzy, mimika, postawa ciała). wskazuje spójniki w wypowiedzeniach, sporządza wykresy zdań. II. ANALIZA I INTERPRETACJA TEKSTÓW KULTURY 1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń: KLASA IV  nazywa swoje reakcje czytelnicze,  poddaje refleksji działania bohaterów,  wyraża swój stosunek do postaci. KLASA V Jak w klasie IV oraz  uzasadnia swoje wrażenie po lekturze,  podejmuje rozważania i ocenia postępowanie bohaterów. KLASA VI Jak w klasach poprzednich oraz  porównuje swoje reakcje czytelnicze odnoszące się do co najmniej dwóch utworów,  refleksję nad sytuacją bohaterów konfrontuje z własnymi doświadczeniami. 2. Analiza. Uczeń: KLASA IV  rozumie swoistość tworzywa literatury, teatru,  potrafi nazwać autora tekstu kultury (np. malarz, pisarz, poeta),  w opisie tekstu kultury posługuje się poznaną terminologią,  wskazuje elementy świata przedstawionego w poznanych tekstach kultury,  wskazuje narratora w tekście epickim,  omawia akcję, wskazując wydarzenia,  wskazuje i przedstawia bohaterów, KLASA V Jak w klasie IV oraz  rozumie swoistość tworzywa filmu, telewizji, internetu,  odróżnia fikcję artystyczną od rzeczywistości,  wskazuje cechy narodowe i regionalne różnych tekstów kultury,  w opisie i interpretacji tekstu kultury posługuje się poznaną terminologią,  określa podstawowe cechy narracji, KLASA VI Jak w klasach poprzednich oraz  rozumie swoistość tworzywa prasy, radia, malarstwa,  zna i wykorzystuje różne konteksty,  w ocenie tekstu kultury posługuje się poznaną terminologią,  wymienia cechy fraszki,  wskazuje cechy swoiste epiki, 9









identyfikuje wiersz, odróżnia postać autora od osoby mówiącej w wierszu, rozpoznaje w tekście rym, rozpoznaje w tekście epitet, przenośnię i objaśnia ich rolę, wymienia cechy baśni, odróżnia elementy fantastyczne od realistycznych, rozpoznaje przysłowia, rozpoznaje poszczególne części utworu dramatycznego, wyodrębnia elementy składające się na widowisko teatralne (gra aktorska, reżyseria, dekoracja, charakteryzacja, kostiumy, rekwizyty),  rozumie specyfikę komiksu,  przy pomocy nauczyciela określa funkcję tekstu kultury (informacyjna, ekspresywna, perswazyjna). 








omawia akcję, wskazując wątki, nazywa cechy bohaterów, rozpoznaje w tekście rym, refren, rozpoznaje w tekście uosobienie, porównanie, wyraz dźwiękonaśladowczy i objaśnia ich rolę, odróżnia wiersz rymowany i nierymowany (biały), wymienia cechy opowiadania, mitu, legendy, bajki, powieści, wyodrębnia elementy dzieła filmowego i telewizyjnego (scenariusz, reżyseria, ujęcie, gra aktorska), jest krytycznym odbiorcą i twórcą rzeczywistości wirtualnej, próbuje samodzielnie określić funkcję tekstu kultury. 



liryki, dramatu, rozpoznaje w tekście rytm, charakteryzuje bohaterów, ocenia ich sytuację i postępowanie, wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego), potrafi nazwać ich tworzywo (ruchome obrazy, warstwa dźwiękowa), samodzielnie określa funkcję tekstu kultury i stara się uzasadnić swoje zdanie. 3. Interpretacja. Uczeń: KLASA IV  odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym,  samodzielnie formułuje przesłanie baśni. KLASA V Jak w klasie IV oraz  odbiera teksty kultury na poziomie przenośnym,  w interpretacji tekstu kultury posługuje się poznaną terminologią,  wskazuje zawarty w bajce morał,  objaśnia ukryty morał bajki. KLASA VI Jak w klasach poprzednich oraz  odbiera teksty kultury na poziomie symbolicznym,  funkcjonalnie wykorzystuje poznane morały bajek i przesłania baśni. 10
4. Wartości i wartościowanie. Uczeń: KLASA IV KLASA V Jak w klasie IV oraz  próbuje samodzielnie odczytywać  z pomocą nauczyciela odczytuje wartości wpisane w poznane teksty kultury, wartości wpisane w teksty kultury,  na podstawie poznanych tekstów kultury buduje świat  odróżnia sprawy przemijające od wartości, takich jak: miłość, przyjaźń, rodzina, dobroć, wartości ponadczasowych, szlachetność, pracowitość, uczciwość, a także uczy się  odróżnia wytwory kultury wysokiej od odróżniać dobro od zła. wytworów kultury masowej. KLASA VI Jak w klasach poprzednich oraz  samodzielnie odczytuje wartości wpisane w teksty kultury,  odczytuje znaczenie postawy szacunku dla życia i każdego człowieka,  analizuje ofertę mediów skierowaną do młodych ludzi i dokonuje krytycznego wyboru, kierując się wskazanymi wartościami. 11
III. TWORZENIE WYPOWIEDZI 1. Mówienie i pisanie. Uczeń: KLASA IV KLASA V KLASA VI Jak w klasie IV oraz Jak w klasach poprzednich oraz  tworzy rozbudowane, poprawne zdania,  wypowiada się na tematy  buduje poprawne znaczeniowo i gramatycznie poruszane na lekcjach, wypowiedzenia,  konstruuje dłuższe wypowiedzi zgodne związane z otaczającą  konstruuje kilkuzdaniowe wypowiedzi zgodne z podanym z tematem, rzeczywistością i poznanymi tematem,  wypowiada się w sposób rozbudowany tekstami kultury,  wypowiada się krótko na tematy poruszane na lekcjach, na tematy poruszane na lekcjach,  wypowiada się, realizując związane z otaczającą rzeczywistością związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami zamierzony cel wypowiedzi i poznanymi tekstami kultury, kultury, (żartuje, wątpi, odmawia),  wypowiada się, realizując zamierzony cel wypowiedzi  wypowiada się, realizując zamierzony cel 
wypowiada się ze (opisuje, przeprasza, prosi, zachęca), wypowiedzi (zachęca i zniechęca, poleca świadomością intencji, i prosi, przyrzeka i obiecuje, zaprasza),  odpowiada rzeczowo na zadane pytania, używając różnych środków  formułuje celowe pytania do tekstu,  posługuje się zwrotami grzecznościowymi, adekwatnymi do językowych, sytuacji komunikacyjnej, rozumiejąc relacje między nadawcą  używa stylu i języka adekwatnego do  posługuje się perswazją w a odbiorcą, codziennych sytuacji komunikacyjnych, warstwie werbalnej  opowiada o wydarzeniach, rozumiejąc istotę ciągu  posługuje się różnymi środkami i niewerbalnej, przyczynowo‐skutkowego, komunikacji niewerbalnej, 
konstruuje dłuższe wypowiedzi  uczestnicząc w rozmowie, słucha z uwagą wypowiedzi innych,  poprawnie akcentuje wyrazy, zwłaszcza zgodne z tematem, z użyciem mówi na temat, formy trybu przypuszczającego zróżnicowanych środków czasownika,  wyraża własne zdanie i uzasadnia je w prosty sposób, językowych,  odpowiednią intonacją przekazuje  mówi i czyta wyraźnie, wprowadza pauzę,  świadomie dostosowuje styl intencję tekstu,  recytuje z pamięci krótkie teksty poetyckie, podejmując i intonację wypowiedzi do  opowiada o wydarzeniach prawdziwych próbę ich głosowej interpretacji, sytuacji komunikacyjnej lub zmyślonych, dodając szczegóły i  uczy się roli i wygłasza kwestie w przedstawieniu klasowym, (oficjalnej i nieoficjalnej), sygnalizując zaangażowanie  formułuje wypowiedzi pisemne zgodne z tematem w  ocenia, wyraża opinie, emocjonalne, następujących formach: wyjaśnia swoje stanowisko,  wypowiada własne zdanie, dobierając  opis postaci, argumentuje, podając trafne argumenty,  opis miejsca, 12





 opis przedmiotu,  dialog,  przepis,  pocztówka,  list prywatny,  zaproszenie,  opowiadanie twórcze i odtwórcze,  opowiadanie z dialogiem,  kartka z dziennika,  instrukcja,  plan ogólny, zna i na ogół stosuje poprawną kompozycję i układ graficzny zgodny z wymogami danej formy pisemnej, stosuje zasady ortografii i interpunkcji w zapisie, dba o estetykę zapisu, stosuje akapity, sporządza plan odtwórczy wypowiedzi (ramowy).  recytuje z pamięci dłuższe teksty poetyckie, podejmując próbę ich głosowej interpretacji,  formułuje wypowiedzi pisemne zgodne z tematem w następujących formach:  opis postaci uwzględniający cechy, ich uzasadnienie, sposób zachowania oraz ocenę,  opis przeżyć wewnętrznych,  reklama,  plan szczegółowy,  zawiadomienie, ogłoszenie,  sprawozdanie,  kartka z pamiętnika,  notatka,  stosuje odpowiednią kompozycję i układ graficzny zgodny z wymogami danej formy pisemnej,  dba o bogate słownictwo i poprawny styl,  sporządza plan odtwórczy wypowiedzi (szczegółowy). 





przykłady, opowiada i opisuje wydarzenia oraz stany emocjonalne, dokonując ich oceny oraz wartościując je, zabiera głos w dyskusji, recytuje z pamięci dłuższe teksty poetyckie oraz fragmenty prozy, podejmując próbę ich głosowej interpretacji, formułuje wypowiedzi pisemne zgodne z tematem w następujących formach:  opis własnej osoby,  opis krajobrazu,  list oficjalny, nadaje swoim wypowiedziom pisemnym zindywidualizowany charakter, dobiera środki językowe stosownie do celu i charakteru wypowiedzi. 2. Świadomość językowa. Uczeń: KLASA IV KLASA V Jak w klasie IV oraz  przy tworzeniu notatki wykorzystuje  rozróżnia i poprawnie zapisuje zdania oznajmujące, pytające i rozkazujące, zdania i równoważniki zdań,  łączy zdania pojedyncze w złożone, przekształca zdania  stosuje poprawne formy gramatyczne KLASA VI Jak w klasach poprzednich oraz  stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych (zaimek, liczebnik 13







złożone w pojedyncze, przekształca zdania w równoważniki zdań i odwrotnie, redaguje plany wydarzeń z wykorzystaniem zdań i równoważników zdań, stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych (czasownik, rzeczownik, przymiotnik), pisze poprawnie pod względem ortograficznym, wykorzystując podstawowe reguły zapisu (u‐ó, rz‐ż, h‐ch) oraz wiedzę o:  wymianie głosek w wyrazach pokrewnych,  pisowni głosek nosowych końcówkach fleksyjnych,  sposobie pisania nazw własnych i nazw pospolitych,  zapisie nie z czasownikami, rzeczownikami, przymiotnikami i przysłówkami, poprawnie zapisuje jednostki miar i wag oraz daty, poprawnie używa znaków interpunkcyjnych:  kropki, wykrzyknika, znaku zapytania w zakończeniach wypowiedzeń,  przecinka w zdaniu złożonym,  myślnika w zapisie dialogu, przy dzieleniu wyrazów, przy przenoszeniu wyrazów do następnej linii, w mowie i piśmie posługuje się słownictwem związanym z omawianymi na lekcjach kręgami tematycznymi. 




wyrazów odmiennych (czasownik w trybie oznajmującym, rozkazującym, przypuszczającym; przymiotnik w stopniu wyższym i najwyższym; liczebnik), poprawnie stopniuje przymiotniki i przysłówki, używa przymiotników i przysłówków w stopniu wyższym i najwyższym w tekstach reklamowych, w opisie, podczas wartościowania, pisze poprawnie pod względem ortograficznym, wykorzystując wiedzę o:  różnicach w wymowie i pisowni głosek ustnych i nosowych, twardych i miękkich, dźwięcznych i bezdźwięcznych,  zapisie nie z liczebnikami oraz przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym,  pisowni cząstki by w formach trybu przypuszczającego, poprawnie używa znaków interpunkcyjnych:  przecinka w zdaniu pojedynczym,  różnych znaków interpunkcyjnych w zapisie dialogu, świadomie gromadzi słownictwo z określonych kręgów tematycznych. 



zbiorowy), pisze poprawnie pod względem ortograficznym, wykorzystując wiedzę o:  pisowni przedrostków roz‐, bez‐, z‐, s‐, ś‐, wz, wez‐, ws‐
, wes‐,  pisowni skrótów, poprawnie używa znaków interpunkcyjnych: (kropki, przecinka, pytajnika, cudzysłowu, dwukropka, nawiasu, wykrzyknika) w różnych formach wypowiedzi, wzbogaca swój zasób słownictwa z określonych kręgów tematycznych. 14
DOBÓR TEKSTÓW KULTURY I. Klasa IV TYTUŁ CZĘŚCI JA, TY… I MY TEKSTY LITERACKIE Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ J. Brzechwa, Akademia pana Kleksa TEKSTY KULTURY (utwory prozatorskie i poetyckie, teksty użytkowe, publicystyczne, popularnonaukowe, przedstawienia teatralne, filmy, słuchowiska radiowe, programy telewizyjne) poruszające następującą tematykę: 

C. Collodi, Pinokio 

MIEJSCA I CZAS Hymn polski ASPEKT WYCHOWAWCZY w odbiorze tekstów kultury 
MY I MIEJSCA przynależność młodego człowieka do rodziny, grupy rówieśniczej funkcjonowanie młodego człowieka wśród najbliższych osób
wzajemne relacje między bliskimi sobie ludźmi miejsca ważne w życiu młodych ludzi (dom, szkoła, podwórko) rzeczywistość obserwowana oczami młodego człowieka 




budowanie poczucia więzi rodzinnych i przyjacielskich rozbudzanie poczucia własnej tożsamości kształtowanie umiejętności obserwowania i właściwej oceny ludzkich zachowań uświadamianie, że radość i smutek to nieodłączne składniki ludzkiego życia kształtowanie u młodego człowieka poczucia odpowiedzialności za własne postępowanie i jego wpływ na otaczającą rzeczywistość 


miejsca i wydarzenia ważne w historii Polski symbole narodowe kulturowe znaki przeszłości 

kształtowanie poczucia więzi z ojczyzną budowanie postawy szacunku dla własnego kraju i jego symboli 15
CZAS I CZARY CZARY I ŚWIAT C.S. Lewis, Opowieści z Narnii, cz. I Lew, czarownica i stara szafa Wybór baśni A. Szklarski, Tomek w krainie kangurów 


czas baśniowy świat nierzeczywisty i jego prawa 
budowanie świata wartości, takich jak: miłość, dobroć, szlachetność, pracowitość, uczciwość kształtowanie umiejętności odróżniania dobra od zła 


piękno świata (czary, cuda natury)
ciekawe miejsca przygoda 


rozbudzanie pasji poznawczych kształtowanie postawy odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze wskazywanie wartościowych form wypoczynku 16
II. Klasa V TYTUŁ CZĘŚCI TEKSTY LITERACKIE Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ GDZIEŚ I KIEDYŚ Wybór mitów KIEDYŚ I TAM Wybór legend F. Molnar, Chłopcy z Placu Broni TAM I TUTAJ TEKSTY KULTURY (utwory prozatorskie i poetyckie, teksty użytkowe, publicystyczne, popularnonaukowe, przedstawienia teatralne, filmy, słuchowiska radiowe, programy telewizyjne) poruszające następującą tematykę: ASPEKT WYCHOWAWCZY w odbiorze tekstów kultury 



początki świata i człowieka postawy archetypiczne alegoria w opisie świata 
wyrabianie postawy rozumienia miejsca człowieka w świecie wprowadzenie w świat tradycji europejskiej 


A. Lindgren, Bracia Lwie Serce 
przeszłość regionu lokalne i regionalne tradycje, zwyczaje, święta tradycja rodzinna 
kształtowanie tożsamości i dumy narodowej w powiązaniu z tożsamością regionalną rozbudzanie zainteresowania przeszłością regionu i jej śladami zachowanymi do dziś 


różnice kulturowe pomiędzy ludźmi pochodzącymi z różnych kontynentów różne aspekty podróżowania sposoby poznawania świata 

rozbudzanie postawy tolerancji dla odrębności kulturowej i etnicznej zachęcanie do wzbogacania własnej osobowości przez poznawanie innych kultur 17
TUTAJ I TERAZ F.H. Burnett, Tajemniczy ogród TERAZ I ZAWSZE R. Dahl, Charlie i fabryka czekolady  działalność społeczna  dobro wspólne  człowiek jako twórca kultury i opiekun środowiska 


rozwijanie poszanowania dla dobra wspólnego kształtowanie wrażliwości estetycznej rozbudzanie ambicji i kreatywności 

świat wartości uniwersalnych pułapki współczesnego świata (media, internet) 

kształtowanie umiejętności odróżniania spraw przemijających od wartości ponadczasowych i dokonywania właściwych wyborów wskazywanie i ocenianie sposobów świadomego uczestnictwa w kulturze 18
III. Klasa VI TYTUŁ CZĘŚCI KTOŚ I CZŁOWIEK CZŁOWIEK I JA TEKSTY LITERACKIE Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ I. Jurgielewiczowa, Ten obcy TEKSTY KULTURY (utwory prozatorskie i poetyckie, teksty użytkowe, publicystyczne, popularnonaukowe, przedstawienia teatralne, filmy, słuchowiska radiowe, programy telewizyjne) poruszające następującą tematykę: H. Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy K. Makuszyński, Szatan z siódmej klasy ASPEKT WYCHOWAWCZY w odbiorze tekstów kultury 



człowiek wobec Boga zmaganie człowieka z losem człowiek w teatrze życia 
dalsze wprowadzanie w świat wartości ważnych dla kultury europejskiej rozwijanie umiejętności poznawania świata w jego wymiarze symbolicznym 



JA I PRAGNIENIA 
samopoznanie relacje międzyludzkie odkrywanie istoty człowieczeństwa poszukiwanie sensu życia 

budowanie postawy samoświadomości, także w wymiarze aksjologicznym kształtowanie postawy otwartości, życzliwości i zrozumienia dla innych ludzi uświadamianie złożoności natury ludzkiej 


dążenia i ambicje młodego człowieka odkrywanie świata (przygody, zagadki, niespodzianki) pasja życia 

rozbudzanie postaw kreatywnych motywowanie do podejmowania różnorodnych działań, sprzyjających wzbogacaniu własnej osobowości 19
PRAGNIENIA I ŚWIAT L.M. Montgomery, Ania z Zielonego Wzgórza 



radość życia, optymizm miejsce człowieka w świecie i wśród innych ludzi postawy altruistyczne 

ŚWIAT I WSZECHŚWIAT J.R.R. Tolkien, Hobbit, czyli tam i z powrotem kształtowanie postawy wrażliwości i umiejętności dostrzegania problemów w najbliższym otoczeniu motywowanie do podejmowania działań służących dobru innych ludzi kształtowanie postaw etycznych 



człowiek jako mikrokosmos oraz istota duchowa metafizyczny wymiar świata zderzenia radości życia ze świadomością przemijania science fiction jako próba interpretacji świata 


kształtowanie postawy szacunku dla życia i każdego człowieka wskazywanie konieczności rozwoju własnej osobowości wzmacnianie poczucia własnej wartości 20
WPROWADZANE TERMINY TEORETYCZNOLITERACKIE ORAZ INNE POJĘCIA KULTUROWE terminy teoretycznoliterackie inne pojęcia kulturowe KLASA IV  autor  narrator  świat przedstawiony (miejsce, czas, bohater, wydarzenie)  zwrotka (strofa)  wers  osoba mówiąca w wierszu  obraz poetycki  epitet  przenośnia (metafora)  rym  fantastyka  kontrast  baśń  nadawca  odbiorca  komunikacja  pantomima  flaga, godło, hymn  muzeum (eksponat, ekspozycja, antyki, epoka, galeria, popiersie, posąg, zabytek)  teatr (akt, scena, podział na role, didaskalia, aktor, kostium, dekoracja, rekwizyt, próba generalna, afisz)  przysłowie  komiks 












KLASA V narracja fikcja literacka uosobienie porównanie wyraz dźwiękonaśladowczy wiersz biały akcja wątek powieść opowiadanie bajka mit legenda  encyklopedia (także multimedialna)  rzeźba  film (reżyser, scenariusz, kadr, aktor, ujęcie, gatunek filmowy)  telewizja (program informacyjny, program publicystyczny, telenowela, talk‐show)  internet (przeglądarka internetowa, link, portal, komunikator, forum, blog)  kultura niska (masowa), kultura wysoka KLASA VI 





rytm refren fraszka epika liryka dramat  radio (audycja, słuchowisko)  prasa (czasopismo, gazeta, tabloid, nagłówek, tytuł, dziennikarz, reporter, redaktor)  malarstwo (pejzaż, martwa natura, pierwszy i drugi plan, tło)  biblioteka, katalog 21
FORMY WYPOWIEDZI PISEMNEJ KLASA IV OPIS POSTACI – struktura opisu, element oceny – słownictwo – postać rzeczywista, literacka, na obrazie DIALOG – jako forma komunikacji na co dzień – jako składnik opowiadania – zasady zapisu OPIS MIEJSCA – określenie położenia w przestrzeni – wyróżnienie elementów – wskazanie charakterystycznych cech OPIS PRZEDMIOTU – prosty opis – uwzględnienie najważniejszych elementów KLASA V Jak w klasie IV oraz – struktura opisu uwzględniającego cechy postaci, ich uzasadnienie, sposób zachowania oraz ocenę – słownictwo (nazwy cech) – postać rzeczywista i literacka Jak w klasie IV oraz – różne sposoby zapisu – tworzony ze świadomością intencji KLASA VI Jak w klasach poprzednich oraz – opis z rozbudowaną oceną postaci – pogłębiony opis swojej osoby Jak w klasach poprzednich oraz – tworzony z wykorzystaniem stylu oficjalnego Jak w klasie IV oraz – ze świadomym użyciem różnorodnych środków stylistycznych – z nacechowaniem emocjonalnym wypowiedzi Jak w klasach poprzednich oraz OPIS KRAJOBRAZU – na podstawie dzieła malarskiego wykonanego w różnych technikach Jak w klasie IV oraz – rozbudowany opis – zastosowanie różnorodnych środków stylistycznych Jak w klasach poprzednich 22
KLASA IV KLASA V PRZEPIS – kulinarny – wskazanie podstawowych elementów – warstwa stylistyczno‐językowa Jak w klasie IV oraz – zróżnicowany stylistycznie – odnoszący się do zjawisk abstrakcyjnych POCZTÓWKA – formułowanie pozdrowień z wakacji, wycieczki – podstawowe elementy – poprawność zapisu – różnorodność stylistyczna LIST PRYWATNY – budowa – z elementami opisu miejsca i postaci – poprawność językowa i stylistyczna – formy grzecznościowe ZAPROSZENIE – budowa – forma graficzna Jak w klasie IV oraz – uwzględnienie w treści elementów świata przedstawionego utworu literackiego oraz kontekstu kulturowego Jak w klasie IV oraz – z elementami charakterystyki bohatera literackiego Jak w klasie IV oraz – ze świadomym wyrażeniem intencji KLASA VI Jak w klasach poprzednich oraz – o charakterze metaforycznym – odnoszący się do życia i postaw moralnych – z refleksją nad wartościami i zasadami etycznymi Jak w klasach poprzednich Jak w klasach poprzednich oraz – z elementami opisu przeżyć wewnętrznych LIST OFICJALNY – specyfika sytuacji komunikacyjnej – użycie stylu oficjalnego Jak w klasach poprzednich 23
KLASA IV OPOWIADANIE – opowiadanie odtwórcze na podstawie tekstu literackiego – proste opowiadanie twórcze z wprowadzeniem dialogu KARTKA Z DZIENNIKA – narracja pierwszoosobowa – podmiotowość KLASA V OPIS PRZEŻYĆ WEWNĘTRZNYCH – gromadzenie słownictwa – ekspresja własnych doznań Jak w klasie IV oraz – opowiadanie odtwórcze ze wskazaniem informacji ważnych i drugorzędnych (skrócona wersja tekstu źródłowego) – opowiadanie twórcze z wprowadzeniem dialogu, opisu miejsca i opisu postaci REKLAMA – stosowanie różnorodnych środków językowych służących perswazji Jak w klasie IV oraz – indywidualizacja stylu – nazywanie własnych przeżyć – ocena wydarzeń i zachowań KARTKA Z PAMIĘTNIKA – wskazywanie podobieństw i różnic w stylu dziennika i pamiętnika KLASA VI Jak w klasie V oraz – z uwzględnieniem dylematów natury etycznej Jak w klasach poprzednich oraz – opowiadanie twórcze z opisem przeżyć wewnętrznych Jak w klasie V oraz – tworzenie reklamy z uwzględnieniem szczerości intencji – rozpoznawanie i unikanie manipulacji Jak w klasach poprzednich oraz – świadome wykorzystanie różnych środków językowych w celu wyrażenia emocji 24
KLASA IV INSTRUKCJA – obsługi urządzeń – savoir‐vivre – zasady postępowania w różnych sytuacjach PLAN ogólny – odtwórczy, twórczy – spójność stylistyczna – forma graficzna KLASA V KLASA VI Jak w klasie IV oraz – z uwzględnieniem znaków ikonicznych Jak w klasach poprzednich Jak w klasie IV oraz PLAN szczegółowy – wydarzeń – wypowiedzi OGŁOSZENIE, ZAWIADOMIENIE – podstawowe elementy składowe – sytuacja komunikacyjna – nadawca, odbiorca SPRAWOZDANIE – kompozycja – ciąg przyczynowo‐skutkowy – następstwo wydarzeń NOTATKA – w formie planu, tabeli, wykresu, kilkuzdaniowej wypowiedzi – redagowana z pomocą nauczyciela – różnorodność form graficznych Jak w klasach poprzednich Jak w klasie V oraz – formułowanie wypowiedzi ze świadomością celu i kontekstu Jak w klasie V oraz – z rozbudowaną częścią oceniającą Jak w klasie V oraz – redagowana samodzielnie 25
NAUKA O JĘZYKU (zestawienie dla nauczyciela, nie ma konieczności wprowadzania wszystkich podanych terminów) Klasa IV Klasa V Klasa VI FONETYKA 




alfabet głoska i litera samogłoska i spółgłoska funkcja samogłoski i podział na sylaby Jak w klasie IV oraz  cechy głosek:  ustne i nosowe  dźwięczne i bezdźwięczne  twarde i miękkie Jak w klasach poprzednich SŁOWOTWÓRSTWO 

pojęcie rodziny wyrazów zdrobnienia i zgrubienia Jak w klasie IV oraz  funkcje zgrubień i zdrobnień Jak w klasach poprzednich CZĘŚCI MOWY Czasownik – podstawowe informacje  bezokolicznik  formy osobowe – określanie osoby, liczby, czasu, rodzaju (w czasie przeszłym) Jak w klasie IV oraz  tryb oznajmujący, przypuszczający, rozkazujący  budowa czasu przyszłego prostego i złożonego Jak w klasach poprzednich oraz  czasowniki dokonane i niedokonane  formy nieosobowe zakończone na ‐no, ‐to  strona czynna i bierna czasownika 26


poprawne formy czasowników zakończonych w bezokoliczniku na ‐ąć rodzaj czasownika w trybie przypuszczającym i czasie przyszłym złożonym  akcent wyrazowy, ze szczególnym uwzględnieniem akcentu w formach trybu przypuszczającego czasownika Rzeczownik – podstawowe informacje  odmiana przez przypadki i liczby  określanie rodzaju Przymiotnik – podstawowe informacje  odmiana przez przypadki, liczby, rodzaje Jak w klasie IV oraz  rzeczowniki własne i pospolite  oddzielanie końcówki od tematu przy odmianie rzeczownika przez przypadki  wskazywanie oboczności w temacie Jak w klasach poprzednich oraz  odmiana nietypowych rzeczowników (pluralia tantum, singularia tantum, rzeczowniki nieodmienne) Jak w klasie IV oraz  stopniowanie przymiotników Liczebnik  liczebniki główne i porządkowe  odmiana przez przypadki Jak w klasach poprzednich Jak w klasach poprzednich oraz  liczebniki zbiorowe, ułamkowe, nieokreślone  odmiana liczebników zbiorowych Zaimek  rodzaje zaimków  zastosowanie krótkich i długich form zaimków osobowych 27
Przysłówek – podstawowe informacje  rozróżnianie przysłówków utworzonych od przymiotników i pozostałych Przyimek  w połączeniu z rzeczownikiem (wyrażenie przyimkowe jako określenie przestrzeni) Spójnik 
łączenie wypowiedzeń składowych Jak w klasie IV oraz  stopniowanie przysłówków Jak w klasach poprzednich Jak w klasie IV oraz  różne funkcje wyrażenia przyimkowego Jak w klasie IV oraz  użycie spójników w zdaniach pojedynczych  spójniki wskazujące na stosunki współrzędne lub nadrzędno‐
podrzędne wypowiedzeń składowych Jak w klasach poprzednich Jak w klasach poprzednich Wykrzyknik  wskazywanie funkcji Partykuła  wskazywanie funkcji 28
SKŁADNIA Wypowiedzenie  rodzaje wypowiedzeń: oznajmujące, pytające, rozkazujące  zdanie a równoważnik zdania  zdanie pojedyncze rozwinięte oraz nierozwinięte  zdanie pojedyncze i złożone (odróżnianie)  wskazywanie podmiotu, orzeczenia oraz określeń w zdaniu  podział na grupę podmiotu i grupę orzeczenia Jak w klasach poprzednich oraz Jak w klasie IV oraz  rodzaje zdań współrzędnie  rozróżnianie zdań złożonych złożonych współrzędnie i podrzędnie  rodzaje okoliczników  rozbiór logiczny i gramatyczny zdania pojedynczego (wykres zdania)  intonacja w różnych typach  rodzaje podmiotu wypowiedzeń  rodzaje orzeczenia  wskazywanie przydawki, dopełnienia, okolicznika w zdaniu pojedynczym SŁOWNICTWO Jak w klasie IV oraz podstawowe informacje na temat zawartości słowników:  informacje na temat zawartości:  języka polskiego  słownika mitów i tradycji  wyrazów obcych  słownika frazeologicznego współczesnej polszczyzny  wyrazów bliskoznacznych  związki frazeologiczne pochodzenia  ortograficznego mitologicznego i ich znaczenie  wyrazy bliskoznaczne (synonimy)  neologizmy poetyckie  wyrazy o znaczeniu przeciwstawnym

archaizmy  przysłowia, aforyzmy i ich znaczenia  odróżnianie języka literackiego od  popularne związki frazeologiczne języka potocznego (także gwara i ich znaczenie uczniowska)  regionalizmy w języku 
Jak w klasach poprzednich oraz  budowa (części składowe) poznanych słowników  budowa artykułu hasłowego  związki frazeologiczne pochodzenia biblijnego i ich znaczenie 29
ORTOGRAFIA I INTERPUNKCJA KLASA IV Pisownia nazw własnych Pisownia nazw miejscowych ą, ę w odmianie rzeczownika przez przypadki Pisownia nie z: – czasownikami – rzeczownikami – przymiotnikami – przysłówkami Reguły i wyjątki pisowni: – rz i ż – ó i u – ch i h Poprawny zapis jednostek miar i wag oraz dat Znaki interpunkcyjne w zakończeniach wypowiedzeń Przecinek w zdaniu złożonym Zastosowanie myślnika w zapisie dialogu, przy dzieleniu wyrazów, przy przenoszeniu wyrazów do następnej linii KLASA V Jak w klasie IV oraz i po spółgłoskach i samogłoskach ‐ji, ‐ii, ‐i w formach przypadkowych rzeczownika Zakończenia rzeczowników typu: ‐dztwo, ‐ctwo, ‐stwo Zakończenia przymiotników typu: ‐dzki, ‐cki, ‐ski Pisownia wyrazów z ą, ę, em, en, om, on Pisownia nie z: – liczebnikami – przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym Pisownia form trybu przypuszczającego Przecinek w zdaniu pojedynczym Zastosowanie różnych znaków interpunkcyjnych w zapisie dialogu KLASA VI Jak w klasach poprzednich oraz Pisownia przedrostków roz‐, bez‐, z‐, s‐, ś‐, wz‐, wez‐, ws‐, wes‐ Pisownia skrótów Stosowanie różnych znaków interpunkcyjnych (kropki, przecinka, pytajnika, cudzysłowu, dwukropka, nawiasu, wykrzyknika) w różnych formach wypowiedzi 30
PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW Reforma programowa zakłada ciągłość i komplementarność kształcenia, dlatego przed przystąpieniem do realizacji programu nauczyciel powinien zapoznać się z Podstawą programową edukacji wczesnoszkolnej w zakresie języka polskiego, aby wiedzieć, jakie wymagania są stawiane uczniom na koniec klasy III szkoły podstawowej. Następnie powinien rozpoznać zespół klasowy i dopiero w wyniku poczynionych obserwacji zaplanować pracę z uczniami, także w zakresie doboru metod nauczania i technik pracy. Taka kolejność działań stanowi bowiem gwarancję nie tylko osiągnięcia zakładanych celów, lecz także wpisuje się w wymaganą przepisami indywidualizację nauczania. Stosowane metody nauczania powinny: – być różnorodne w celu: 
kształcenia tych samych umiejętności w różny sposób, 
unikania monotonii na lekcjach, 
dotarcia do uczniów ze zróżnicowaną percepcją (słuchową, wzrokową, motoryczną), – być dostosowane do potrzeb i możliwości uczniów, – sprzyjać zaangażowaniu uczniów w pracę na lekcji, – służyć wyznaczonym celom. Proponowane metody i techniki pracy: 
praca w grupach, 
indywidualna i zbiorowa praca z tekstem kultury, 
techniki dramowe (wejście w rolę, pantomima, żywy obraz, „gorące krzesło”, inscenizacja, płaszcze eksperta), 
projekt, 
analiza przykładu (wzorca), 
przekład intersemiotyczny, 
tworzenie map myślowych i plansz, 
burza mózgów, 
pogadanka heurystyczna, 31

pytania i odpowiedzi, 
kula śnieżna, 
drzewko decyzyjne, 
gry dydaktyczne. Wskazane powyżej sposoby pracy zaliczane są i do tak zwanych tradycyjnych, i do tak zwanych aktywizujących. Osiągnięcie równowagi między stosowaniem jednych i drugich wydaje się najbardziej racjonalnym rozwiązaniem. Trzeba jednak pamiętać, że nawet najlepsza metoda nauczania nie zastąpi zaangażowania nauczyciela i pasji przekazywanej uczniom. Szczególnie przydatne przy realizacji programu są także następujące działania: 
w momencie rozpoczęcia nauki w klasie IV stworzenie w obrębie klasy i w relacjach nauczyciela z uczniami atmosfery przyjaźni i zaufania, 
stałe kontrolowanie osiągnięć uczniów i oswajanie ich z zadaniami typowymi dla Sprawdzianu po klasie VI, aby nie stanowił on powodu do stresu, 
etapowe uświadamianie uczniom, jak wzbogaciła się ich wiedza i jakie umiejętności już opanowali, 
przygotowywanie klasowych przedstawień teatralnych, wystaw, projektów, 
zachęcanie i przygotowywanie do publicznych wystąpień (konkurs recytatorski, rola w przedstawieniu, udział w dyskusji, sprawozdanie z pracy w grupie, prezentacja projektu), 
różnego typu prezentowanie prac uczniowskich (np. w sali lekcyjnej, na ścianach korytarza szkolnego, na stronie internetowej szkoły), 
wykorzystywanie na lekcjach kart pracy oraz materiałów dodatkowych, 
proponowanie uczniom ciekawych tematów prac pisemnych, także w formach użytkowych, 
przygotowywanie do odbioru dzieł literackich z różnych epok i napisanych różnym stylem (np. przez polecenia wstępne, wprowadzanie do tematu, czytanie tekstu na głos lub odtwarzanie z płyty, parafrazowanie, ciekawe polecenia), 
uświadamianie uczniom (dzięki różnorodnym ćwiczeniom) praktycznego wymiaru nauki o języku, 32

organizowanie wyjść i wycieczek do teatru, kina, muzeum, 
redagowanie gazetki szkolnej, 
wykorzystywanie materiałów multimedialnych oraz sprzętu audiowizualnego, 
integrowanie treści międzyprzedmiotowych (język polski, historia, plastyka, muzyka), 
ciekawe aranżowanie przestrzeni w sali lekcyjnej (np. zmiana układu ławek, dekoracje), 
zachęcanie uczniów do twórczości i podejmowania samodzielnych przedsięwzięć. Proponowana kolejność działań nauczyciela to zatem: 1. Rozpoznanie poziomu wiedzy i umiejętności zespołu klasowego. 2. Dostosowanie metod i technik pracy oraz rozkładu materiału nauczania do możliwości i potrzeb uczniów. 3. Sprawdzanie poziomu osiągnięć uczniów. 4. Ewaluacja podjętych działań i doskonalenie swojej pracy. 33
SPOSOBY SPRAWDZANIA I OCENIANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA Systematyczne sprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia to jedno z najważniejszych zadań nauczyciela. Musi się ono odbywać w sposób przemyślany i zgodny z obowiązującymi przepisami, a zatem należy je zaplanować i dostosować do możliwości oraz potrzeb danego zespołu klasowego, a nawet poszczególnych uczniów. Ocenie podlega: – umiejętność mówienia, – umiejętność słuchania i czytania ze zrozumieniem, – umiejętność pisania, w tym: realizacja tematu, kompozycja, język i styl, zapis, – stopień opanowania umiejętności wskazanych w podstawie programowej, – poziom zaangażowania w wykonanie zadania (zwłaszcza przy zadaniach twórczych i dodatkowych). W związku ze złożonością przedmiotu, jakim jest język polski, nauczyciel sprawdza i ocenia różnorodne formy pracy ucznia, takie jak: 
krótka i dłuższa wypowiedź pisemna, 
wypowiedź ustna, 
praca na lekcji, 
głośne czytanie, 
recytacja, 
praca w grupach, 
sprawdzian, 
dyktando, 
projekt, 
zadanie dodatkowe (nadobowiązkowe), 
udział w życiu kulturalnym szkoły i środowiska, 
udział w konkursach. 34
Kryteria oceniania poszczególnych form pracy ucznia muszą być jawne i sformułowane w sposób czytelny i jasny dla uczniów oraz dla ich rodziców. Przekazanie uczniowi wyczerpującej informacji zwrotnej o poziomie jego wiedzy oraz stopniu nabycia danej umiejętności sprzyja motywowaniu go do pracy, pozwala mu uniknąć powtarzania podobnych błędów oraz umożliwia uzupełnienie ewentualnych braków. Służą temu uwagi ustne i pisemne, recenzje prac, karty oceny sprawdzianów. Warto korzystać także z możliwości, jakie daje pozwolenie uczniowi na samoocenę, zwłaszcza przed sprawdzianami lub przed wystawieniem ocen śródrocznych i rocznych. Przy dokonywaniu takiej samooceny mogą się okazać pomocne specjalne materiały powtórkowe. 35
WIZJA UCZNIA KOŃCZĄCEGO SZKOŁĘ PODSTAWOWĄ W KONTEKŚCIE KSZTAŁCENIA POLONISTYCZNEGO Absolwent szkoły podstawowej to młody człowiek, który zna swoją tożsamość i potrafi określić swoje miejsce w społeczeństwie, rodzinie i grupie rówieśników. Potrafi dokonać samooceny i skorygować swoje postępowanie. Rozumie swoją złożoność i wartość jako jednostki ludzkiej. Świadomie buduje system wartości, odróżnia dobro od zła, prawdę od kłamstwa w różnych sytuacjach życiowych. To uczeń, który zna i potrafi zinterpretować teksty literackie wskazane w podstawie programowej oraz poznane samodzielnie. Chętnie czyta i wie, jak i gdzie znaleźć wartościową lekturę. Używa poprawnej polszczyzny, posługuje się nią stosownie do sytuacji komunikacyjnej, przestrzega zasad grzeczności i szczerości intencji. To uczestnik życia kulturalnego regionu, świadomy odbiorca kultury. Jest przygotowany do kształcenia polonistycznego w szkole ponadpodstawowej, poznał narzędzia służące do analizy i interpretacji różnych tekstów kultury. To człowiek ciekawy świata, podejmujący działania twórcze na miarę swoich umiejętności, potrzeb i ambicji. Poznaje otaczającą go rzeczywistość i dokonuje jej oceny, potrafi współpracować z innymi ludźmi, pomagać im i korzystać z ich pomocy. Absolwent szkoły podstawowej zdobył wskazane w podstawie programowej umiejętności na miarę swoich możliwości indywidualnych: 
posługuje się poprawną polszczyzną w mowie i w piśmie, 
posługuje się odpowiednim do sytuacji komunikacyjnej zasobem słownictwa, 
posiada i wykorzystuje w praktyce wiedzę o języku ujętą w podstawie programowej, 
wyraża własne zdanie, bierze udział w rozmowie, zabiera głos w dyskusji, 
wypowiada się na tematy związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury, 
czyta cicho i ze zrozumieniem, 
czyta głośno, wyraziście teksty literackie, 
słucha uważnie i ze zrozumieniem różnorodnych wypowiedzi, 36

zna i stosuje różne formy wypowiedzi pisemnej wskazane w podstawie programowej, 
buduje spójną, poprawną wypowiedź pisemną na zadany temat, 
tworzy własne teksty, nadając im zindywidualizowany charakter, 
dba o poprawność zapisu i estetykę, 
wygłasza z pamięci teksty poetyckie i fragmenty prozy, bierze udział w szkolnych przedstawieniach lub konkursach recytatorskich,  odczytuje teksty kultury zawarte w treściach nauczania na poziomie dosłownym i przenośnym, 
rozumie swoistość tworzywa różnych tekstów kultury, 
wskazuje elementy świata przedstawionego w tekstach kultury, 
wskazuje środki wyrazu artystycznego w utworach literackich, 
określa funkcję środków artystycznego wyrazu w utworach literackich, 
w opisie, interpretacji i ocenie tekstu kultury stosuje poznaną terminologię, 
określa cechy poznanych gatunków literackich, 
odczytuje wartości wpisane w teksty kultury, 
korzysta z różnych źródeł informacji, 
zdobyte informacje przekształca w twórczy sposób, 
określa podstawowe funkcje tekstu kultury, 
dokonuje samodzielnego, krytycznego doboru lektury. 37